استرس و اثرات مخرب آن بر بدن
آیا تا به حال در یک موقعیت استرس‌زا قرار گرفته‌اید؟ مثلا شرکت کردن در آزمونی که نتیجه آن برایتان بسیار مهم است و یا زمانی که مجبورید مقابل جمعیت زیادی، سخنرانی کنید. در چنین شرایطی معمولا ضربان قلبتان بالا می‌رود، بدنتان گرم می‌شود و ممکن است دستتان شروع به لرزش کند. در زمان بروز استرس و اضطراب، اگر نتوانید به‌موقع به خودتان مسلط شوید، کنترل اوضاع از دستتان خارج می‌شود و حاصل آن، عدم موفقیت و ناکامی در موقعیت مورد نظر خواهد بود. در این مطلب به ماهیت استرس، انواع و علائم آن و تأثیرات مخربی که در بدن ایجاد می‌کند، پرداخته‌ایم. برای شناخت استرس و راهکارهای رهایی از آن تا پایان این مطلب با دکتریاب همراه شوید.
استرس چیست؟
استرس و اضطراب به زبان ساده‌تر همان نگرانی و دلشوره حاصل از قرار گرفتن در یک وضعیت دشوار، غیرعادی یا پرخطر است. استرس نوعی هیجان و تنش روانی است که تحت برخی افکار و شرایط در انسان ایجاد می‌شود. این بدان معنی است که برای دچار شدن به حالت استرس، لزوما انسان در یک موقعیت خاص قرار نمی‌گیرد. حتی روزهایی که در خانه نشسته‌اید و همه چیز آرام است، ممکن است با تصور یک اتفاق ناخوشایند دچار نگرانی و دلشوره شوید. بنابراین استرس و اضطراب یک حالت روانی بسیار فراگیر است که همه افراد کم و بیش آن را تجربه کرده‌اند.
برخلاف چیزی که در نگاه اول به نظر می‌رسد، اضطراب همشه پدیده‌ای منفی نیست. در کنار تمامی هیجاناتی که انسان به طور طبیعی تجربه می‌کند، استرس نیز می‌تواند کارکردهای مفیدی داشته باشد و به عنوان یک عامل هشداردهنده، شخص را برای اجتناب یا مقابله با یک موقعیت خطرزا آماده کند. این مسئله وقتی به یک بحران و مشکل تبدیل می‌شود که شخص نتواند در زمان مناسب استرس خود را کنترل کنید و به طور کامل تسلیم علائم آن در شرایط مهم و حساس شود. از آن جا که استرس مهارنشده رفته‌رفته به عاملی فلج‌کننده تبدیل خواهد شد، ممکن است سبب شود شخصیتی با شایستگی‌های کافی نتواند از فرصت‌های خود آن طور که باید استفاده کند.
شرایط استرس‌زا در افراد مختلف یکسان نیستند. در واقع عوامل گوناگونی می‌تواند در ما ایجاد استرس و اضطراب کند. مثلا ممکن است بارها در زمان امتحانات مدرسه و یا زمانی که جواب سؤالی را بلد نبوده‌اید، دچار اضطراب شده باشید. تشویش و نگرانی برای عزیزان، لرزش صدا وقتی اولین‌بار مقابل جمع صحبت می‌کنید و استرس‌های ناشی از جریانات کاری ممکن است برای همه افراد به یک میزان رخ ندهد. اما آن چه می‌توانیم با اطمینان بگوییم این است که همه ما استرس را در جایی و به‌نوعی تجربه خواهیم کرد. پس باید با شناخت دقیق و اصولی آن، از تأثیرات مخربی که می‌تواند بر جسم، روان و زندگی و شخصیتمان بر جای بگذارد، جلوگیری کنیم.
کارکرد هورمون‌های بدن در زمان استرس
برخی از هورمون‌ها در بدن انسان به هورمون‌های استرس‌زا معروفند. این هورمون‌ها به محض رویارویی فرد با یک اندیشه نگران‌کننده یا موقعیت غیرعادی شروع به ترشح کرده و تغییراتی را در بدن به وجود می‌آورند.
یکی از هورمون‌هایی که در شرایط مضطر‌ب‌کننده ترشح می‌شود، هورمون آدرنالین است. آدرنالین با افزایش تپش قلب و بالا بردن فشار خون، سبب افزایش انرژی بدن می‌شود. در واقع این انرژی نیروی مضاعفی برای گریختن از خطر در اختیار فرد قرار می‌دهد.
کورتیزول که در بسیاری از منابع با نام هورمون استرس از آن یاد شده، از دیگر هورمون‌هایی است که در پی هشدار مغز در رویایی با یک موقعیت تنش‌زا در بدن ترشح می‌گردد. محل ترشح کورتیزول، غدد فوق کلیوی در بدن است و اگر به میزان طبیعی و کافی آزاد شود، می‌تواند فواید زیادی برای بدن داشته باشد. برای مثال بالا بردن قند خون در مواقع نیاز، تنظیم فشار، افزایش انرژی، تنظیم خواب و بیداری و … از وظایف مهم این هورمون به شمار می‌آیند.
برخی منابع کورتیزول را به زنگ هشدار بدن تشبیه کرده‌اند که در زمان استرس ترشح می‌شود و پس از رفع عوامل اضطراب، میزان آن به سطح نرمال می‌رسد. بالا بودن کورتیزول در زمان طولانی و خارج شدن آن از حد تعادل می‌تواند بدن را با چالش‌های جدی روبرو سازد. این جا است که عوارض استرس مزمن خود را نشان می‌دهند و تأثیرات مخربی در دیگر دستگاه‌ها و فعالیت‌های طبیعی انسان بر جای خواهند گذاشت.
انواع استرس
اضطراب انواع مختلفی دارد که بر اساس تداوم و میزان آسیبی که به همراه دارند، یکسان نیستند. در یک دسته‌بندی استرس به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهید شد.
1. استرس حاد
استرس حاد در لحظه بروز می‌کند و معمولا خیلی زود هم از بین می‌رود. شرکت در یک رویداد هیجان‌انگیز، تجربه سرعت بالا، ترمز ناگهانی، بحث و جدل با یکی از افراد خانواده و … مواردی هستند که می‌توانند باعث ایجاد استرس حاد شوند. احساس اضطراب در چنین مواقعی به شما کمک می‌کند که با توان و هوشیاری بیشتری یک بحران کوتاه‌مدت را پشت سر بگذارید.
2. استرس مزمن
استرس مزمن زمانی بروز می‌کند که فرد طی یک مدت زمان نسبتا طولانی درگیر مسائل و مشکلات پیچیده‌ای شده باشد. برای مثال جدایی از شریک عاطفی، مشکلات اقتصادی، ورشکستگی، درگیری با اعتیاد و … می‌تواند استرس مزمن ایجاد کند که رهایی از آن به سادگی استرس حاد نیست. اضطراب مزمن معمولا هفته‌ها و ماه‌ها طول می‌کشد و به میزان قابل توجهی روی وضعیت روانی، خلق‌وخو و جسم افراد اثر دارد.
در یک دسته‌بندی کلیتر، متخصصان روانشناس، استرس را به سه گروه زیر تقسیم کرده‌اند.
- استرس لحظهای
- استرس‌های تکرارشونده
- استرس کرونیک یا مزمن
در ادامه با علائم ایجاد هر یک از انواع استرس و تأثیراتی که می‌توانند در جسم و روان انسان ایجاد کنند، آشنا می‌شویم.
برای دریافت لیست بهترین روانشناسان در شهر خود از لینک زیر استفاده بفرمایید لیست روانشناس روانشناس در تهران
علائم ایجاد استرس
نشانه‌های بروز استرس در افراد مختلف با هم متفاوت است. برای مثال در برخی از اشخاص برافروختگی، سردرد، تپش قلب، لکنت زبان، لرزش و عرق کردن دست، نشانه مضطرب شدن است. استرس شدید همچنین می‌تواند افت قند، کاهش یا افزایش فشار خون و در صورت وجود بیماری‌های زمینه‌ای، حتی سکته و مرگ را به دنبال داشته باشد.
بیشتر بخوانید:
درمان خانگی برای استرس چیست؟
گاهی تشخصی استرس در میان ترکیبی از احساسات دیگر همچون غم، ترس، خشم و ناامیدی دشوار به نظر می‌رسد. در واقع این احساسات می‌توانند بر هم اثر بگذارند و یکدیگر را تشدید کنند. در این حالت روان انسان حکم یک کلاف سردرگم را پیدا می‌کند، که ممکن به‌تنهایی و در زمان کوتاه نتوان آن را به حالت قبل برگرداند. بهترین کار مراجعه به یک روانشناس حاذق است که با مشاوره و روش‌های درمانی کارامد به فرد کمک می‌کند تک تک احساسات خود را بشناسد و با تشخیص عوامل ایجادکننده برای رفع آن‌ها و رسیدن به بهبودی تلاش کند.
اثرات مخرب استرس در زن و مرد
همان طور که پیشتر هم اشاره شد، زمانی که فرد دچار استرس مداوم باشد، سطح هورمون کورتیزول در بدن بالا می‌رود و در طولانی‌مدت تأثیرات مخرب آن بر بدن پدیدار می‌گردد. در ادامه با تأثیرات مخرب استرس بر کیفیت زندگی در هر دو جنس آشنا می‌شویم.
1. اختلال خواب
کیفیت خواب هر شخص نقش مهمی در کیفیت زندگی و کارکرد طبیعی جسم و روان او ایفا می‌کند. یکی از تأثیرات منفی استرس و اضطراب، به صورت بی‌خوابی، دیدن خواب‌های پریشان و کم‌خوابی بروز می‌کند که مانع بازیابی انرژی و آرامش اندام‌های حیاتی می‌شود. کاهش ساعات خواب لذت‌بخش، انسان را به خستگی مداوم در طول روز دچار می‌کند و در برخی افراد نیز باعث تحریک‌پذیری، زودرنجی و دیگر بیماری‌های جسمی و روانی خواهد شد.
2. اختلال در عملکرد دستگاه گوارش
معده و روده اعضای اصلی دستگاه گوارش و از اندام‌هایی است که کارکرد صحیح آن‌ها رابطه تنگاتنگی با سلامت اعصاب و روان انسان دارد. اختلال در دستگاه گوارشی، درد معده، رفلاکس اسید معده، فعال شدن زخم‌ها، حالت تهوع، یبوست، اسهال و … از اثرات رایج استرس به حساب می‌آیند که می‌توانند زندگی فرد را به کلی مختل کنند.
دریافت نوبت اینترنتی از بهترین پزشکان فوق تخصص گوارش و کبد نوبت دکتر گوارش
3. ضعف در سیستم ایمنی
یکی دیگر از نشانه‌های این که دچار استرس مزمن هستید، ضعیف شدن سیستم ایمنی و بروز عفونت‌های مکرر است. کاهش ایمنی بدن به معنای آسیب‌پذیری بیشتر در برابر بیماری‌ها و زمینه‌ساز مشکلات جسمی گسترده خواهد بود.
4. درد و گرفتگی عضلات
درد و گرفتگی عضلات یکی از شایع‌ترین اثرات استرس مداوم است. در پی ترشح هورمون استرس، مغز به ماهیچه‌ها فرمان می‌دهد که خود را برای رویایی با خطر آماده و منقبض کنند. اگر استرس شما در کوتاه‌مدت مهار نشود، عضلات فرصت منبسط شدن پیدا نمی‌کنند و این مسئله به شکل درد گردن، درد دست، کمردرد و … بروز خواهد کرد.
5. تأثیر استرس بر قاعدگی زنان
قاعدگی منظم در زنان از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده کیفیت زندگی، باروری و سلامتی آن‌ها است. ترشح کورتیزول با تغییراتی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ،مثل تغییر کیفیت خواب، در بدن ایجاد می‌کند می‌تواند باعث اختلالات قاعدگی در زنان گردد. این اختلالات به صورت تأخیر در پریود شدن، کاهش مدت دوره، تغییر شدت خونریزی یا عدم قاعدگی بروز می‌کنند. تشدید علائم سندرم پیش از قاعدگی، یکی دیگر از اثرات مخرب استرس در زنان است.
6. اثرات مخرب استرس بر جنین
بخش مهمی از مراقبت‌های دوران بارداری، حفظ آرامش و کنترل استرس زنان باردار است. چرا که اضطراب و تنش‌‌های ذهنی بر روند رشد جنین و سلامت مادر و فرزند تأثیرات زیادی دارد. احتمال تولد زودهنگام، مبتلا شدن نوزاد به اختلالات ذهنی و سقط جنین از عوارض قرار گرفتن مادر در شرایط استرس‌زا به حساب می‌آیند.
در صورت نیاز می‌توانید به صورت تلفنی از روانشناس و یا متخصص روانپزشک مشاوره دریافت کنید دریافت مشاوره روانشناسی
7. افزایش وزن
حتما شنیده‌اید که بسیاری از افراد در مواجهه با استرس، کنترل اشتهای خود را از دست می‌دهند و میل عجیبی به غذاخوردن پیدا می‌کنند. در حقیقت این افراد به صورت ناخودآگاه از غذا و ریزه‌خواری به عنوان یک واکنش سرگرم‌کننده استفاده می‌کنند. نتیجه این اتفاق، افزایش مصرف خوراکی‌های ناسالم، افزایش وزن و تشدید بیماری در افراد مبتلا به دیابت و فشار خون خواهد بود.
8. اختلالات جنسی در مردان و زنان
کاهش تمایلات جنسی یکی دیگر از اثرات مخرب استرس است که می‌تواند کیفیت زندگی را به طور کلی تغییر دهد. با تداوم اضطراب و کاهش سطح تستسترون، فرد ممکن است به اختلال نعوذ و ناتوانی جنسی دچار گردد. احتمال بروز عفونت در دستگاه تناسلی مردانه، از دیگر عوارض استرس مزمن است.
استرس در زنان، با به هم ریختن چرخه قاعدگی و بروز علائم دردناک، سلامت دستگاه تناسلی را مورد تهدید قرار می‌دهد. یائسگی زودرس از دیگر اثراتی است که ممکن است زنان با سطح اضطراب بالا، بیشتر از دیگر زنان هم‌سن‌وسال خود تجربه کنند.
9. مشکلات روانی
استرس مزمن خود یک هیجان منفی و آزاردهنده است که کیفیت روان فرد را مختل می‌سازد. مشکل اصلی این است که استرس می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌های جدی و تشدید علائم آن‌ها گردد که همه این عارضه‌ها به طرز غیر قابل مهاری روی هم اثر می‌گذارند. برای مثال استرس و اضطراب می‌تواند به‌تدریج بر خلق‌وخوی انسان اثر بگذارد و منجر به افسردگی و دلمردگی او گردد. استرس با ایجاد مشکلات جسمانی همچون کاهش میل جنسی، چاقی، اختلال خواب و قاعدگی، کاهش حافظه و … بر روی فعالیت‌های اجتماعی و حرفه‌ای شخص اثر می‌گذارد و باعث بروز حالاتی همچون، خشم، انزوا، ناامیدی و میل به خودکشی در افراد می‌گردد.
راهکارهایی برای کنترل سطح استرس
- احساسات خود را به صورت شفاف بیان کنید. دردودل کردن با دوستان نزدیک، نوشتن اتفاقات روزمره و ابراز احساسات به افرادی که دوستشان دارید، تا حد زیادی به کاهش استرس شما کمک می‌کند.
- به ورزش موردعلاقه‌تان بپردازید. پرداختن به پیاده‌روی عصرگاهی، ورزش‌های گروهی، دویدن، رقص و ورزش‌های رزمی ضمن تقویت ارتباطات اجتماعی، از فکروخیال ناشی از استرس جلوگیری می‌کند.
- مراقبت از یک حیوان خانگی و پرورش گل‌وگیاه تأثیر شگفت‌انگیزی در مهار استرس دارد. البته بهتر است به جای خریدن پت، حیوانات واگذاری‌شده را به سرپرستی بگیرید.
جمع‌بندی
در برخی مواقع با مطالعه، افزایش آگاهی و اصلاح سبک زندگی می‌توان استرس ناشی از اتفاقات روزمره را کنترل نمود و به یک آرامش نسبی در زندگی رسید. اما در سطوح پیشرفته‌تر، خصوصا اتفاقات گریز ناپذیری که در گذشته و کودکی رخ داده، استرس تبدیل به یک وضعیت مزمن شده که با کوچکترین اتفاقی فرد را از روند طبیعی زندگی باز می‌دارد. در چنین شرایطی حتما باید به یک روانشناس و روانپزشک حاذق مراجعه کنید و به صورت تخصصی به درمان عوارض حاصل از استرس بپردازید.
لیست پزشکان مرتبط:
بهزاد تریوهمتخصص روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران- الهام اسبقیدکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- مهدی صحراگرددکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- فاطمه دانشکاندیدای دکترا روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- نازنین حبیبیدکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- هومن ناموردکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی و روانشناسی سلامت | تهران
- عسل فقیه شجاعیکاندیدای دکترای روانشناسی -- رواندرمانگر فردی - زوج - پیش از ازدواج-روانشناس | تهران
- آزاده موسوی متخصص برتر روانکاوی و روانشناسی بالینی و عضو انجمن روانشناسی آمریکا (APA) | تهران
- ساحل حسنخانیکارشناس ارشد روانشناس و روان درمانگر تحلیلی | تهران
- سپیده رحیمی نژاددکترای روانکاو | روانشناس | زوج و خانواده درمانی | مشاورخانواده | تهران
