سندرم بی انگیزگی چیست؟ دلیل بی انگیزگی و بی میلی
شناسایی علل و درمان بی انگیزگی
بی انگیزگی یا همان احساس پوچی، در حقیقت علاقه به جنبه‌های مختلف زندگی مانند فعالیت‌های روزانه یا رفت و آمد با دیگران از دست می‌رود که بر روی میزان توانایی‌های افراد مثل حفظ شغل، حفظ روابط و همچنین بر میزان لذت بردن از زندگی تاثیر می‌گذارد. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر روانشناس و دکتر روانپزشک مراجعه کنید.
بی انگیزگی بی تفاوتی در همه افراد تجربه شده است. نگران کننده بودن این مسئله هنگامی است که نشانه‌ای از اختلالات عصبی و روانی از جمله افسردگی باشد. اگر بی انگیزگی به حالت مزمن در بیاید تبدیل به سندرم بی انگیزگی (Amotivational Syndrome) می‌شود که قطعا باید زیر نظر روانشناس یا روانپزشک درمان شود.
سندرم بی انگیزگی یک نوع بیماری روانی می‌باشد که باعث تغییر شخصیت، احساسات و عملکرد شناختی شخص می‌شود. شخصی که به این سندرم مبتلا می‌شود علائمی مثل عدم تمرکز، ضعیف شدن حافظه و بی علاقه بودن را دارد. مشاهده این بیماری اولین بار در دهه 1960 در اشخاصی مشاهده شد که سابقه مصرف طولانی مدت حشیش داشته‌اند. اکنون در اشخاصی مشاهده می‌شود که از داروهای روان‌گردان مثل آمفتامین استفاده می‌کنند.
در نتیجه اگر با بی انگیزگی در زندگی و برای کنکور، بی انگیزگی و لاغری، بی انگیزگی و افسردگی، تنبلی و بی انگیزگی، بی انگیزگی و خستگی در خود یا اعضای خانواده روبرو شدید باید بلافاصله به درمان فکر کنید. این مشکل روحی باعث دور شدن یک شخص از روند عادی زندگگی در طی سال‌ها شود.
علائم بی انگیزگی
سطح انرژی پایین و نبود گرایش برای انجام کارها یا تکمیل آنها از علامت‌های اصلی بی انگیزگی هستند. در این حالت بی تفاوتی در هنگام دیدار با شخص جدید یا تجربه کردن اتفاقات جدید بروز می‌کند. حتی برای شروع کردن کارها و فعالیت‌ها و یا مشغولل شدن به مسائل شخصی علاقه‌ای نداشته باشید.
چهره از لحاظ ظاهری تغییری نمی‌کند ولی احساسات و حالات فرد به شکل بارزی فرق می‌کند. به همین جهت گرایش دارید بیشتر وقتتان را به تنهایی بگذرانید. بی تفاوتی اگر به شکل مداوم باشد بر روی قادر بودن شما در حفظ روابط شخصی و عملکرد خوب در مدرسه یا محل کار تاثیر گذار است.
از نمونه‌های بی انگیزگی که در اشخاص بیمار وجود دارد از جمله مشکلات کاری (بیکار شدن و از دست دادن شغل و ناتوانی در انجام وظایف)، ناتوانی فیزیکی (نشستن به صورت طولانی مدت بدون انجام کار)، عدم بهداشت شخصی (حمام نکردن و موهای نامرتب) و مشکلات آموزشی (شرکت نکردن در کلاس درس و انجام ندادن تکالیف) را می‌توان نام برد.
باید توجه داشت که بی انگیزگی با افسردگی یکی نیستند ولی بی انگیزگی یکی از علائم افسردگی باشد. افسردگی باعث احساس گناه و نا امیدی می‌گردد. افسردگی خطراتی جدی از جمله و خودکشی و مصرف مواد دارد. در مجموع، بی انگیزگی علائم زیر را دارد:
- احساس بی تفاوتی
- انجام کارهای روزمره به سختی
- فقدان احساسات نرمال
- عدم علاقه به انجام فعالیت‌ها
- خستگی غیر معمول و سطوح پایین انرژی
- نداشتن انگیزه برای رسیدن به اهداف
- کاهش مشارکت در انجام فعالیت‌ها
- خواب آلودگی مداوم
- نداشتن احساسات در پاسخ به رویدادهای مثبت و منفی
اگر مبتلا به سندرم بی انگیزگی باشید احتمالا علائم زیر را نیز خواهید داشت:
- فراموشی کوتاه‌مدت و حافظه ضعیف
- انزوای اجتماعی
- عدم تمرکز برای انجام وظایف
- بی‌توجهی
- از دست دادن حس جاه‌طلبی و آینده‌نگری
علائم سندرم بی انگیزگی و افسردگی تا حدود زیادی مشابه هستند و گاهی مواقع هنگام تشخیص به جای هم اشتباه گرفته می‌شوند. اگر به چیزهایی که باعث شادی در شما می‌شوند بی انگیزه هستید و هیچ علاقه‌ای نشان نمی‌دهید امکان دارد به این سندرم مبتلا شده باشید.
علل بی انگیزگی
هرچند وقت یکبار بیشتر افراد در زندگی احساس بی انگیزگی دارند. اگر این بی انگیزگی مزمن شود، تبدیل به یک مشکل مهم می‌شود و بر خیلی از مسائل زندگی تاثیرگذار است. نکته جالب آنجاست که بی انگیزگی یکی از علائم بسیاری از اختلالات روانی و عصبی است از جمله:
- بیماری آلزایمر
- بیماری هانتینگتون
- اختلال افسردگی مداوم (که به دیستیمیا معروف است، نوعی افسردگی خفیف مزمن)
- بیماری پارکینسون
- فراموشی پیشانی گیجگاهی
- روانگسیختگی یا اسکیزوفرنی
- سکته
- فلج فوق هسته‌ای پیشرونده
- زوال عقل عروقی
طبق مطالعه‌ای که در سال 2011 انجام شد ضایعاتی در لوب پیشانی مغز در اشخاصی که علائم بی انگیزگی داشتند کشف شد. گاهی مواقع نیز ممکن است در اثر سکته مغزی باشد که برروی این بخش از مغز تاثیر می‌گذارد.
یک شخص امکان دارد که در عدم یک بیماری زمینه‌ای بی انگیزگی را تجربه کند. مثلا در سنین نوجوانی اشخاص با آن روبرو می‌شوند و به مرور زمان از بین می‌رود. اگر بی انگیزگی و بی علاقگی طولانی شود مسئله‌ای طبیعی نیست.
هنوز هیچ تحقیقی به صورت قطعی وجود ندارد که دلیل دقیق سندرم بی انگیزگی را نشان دهد. بعضی از محققان این شرایط را با مصرف زیاد ماری جوانا مرتبط می‌دانند. اگر از داروهای ضد افسردگی مثل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مصرف شود به طور بالقوه می‌تواند باعث بوجود آمدن این سندرم گردد.
سندرم بی انگیزگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های روانی در اشخاصی است که تجربه استفاده از مواد روان گردان دارند. اینگونه به نظر می‌رسد که مواد روان‌گردان در تغییر نحوه عملکرد مغز شما نقش دارند.
با انواع بی انگیزگی بیشتر آشنا شوید
در تحقیقی که در سال 2019 انجام شد محققان انواع مختلفی از بی انگیزگی را شناسایی کرده‌اند که شامل:
- بی انگیزگی که با فقدان احساسات مثبت و منفی مشخص می‌شود
- بی انگیزگی که با فقدان رفتارهای مبتکرانه مشخص می‌شود بی انگیزگی رفتاری نام دارد.
- بی انگیزگی که با پاسخ‌های عاطفی ضعیف و عدم مشارکت اجتماعی مشخص می‌شود بی انگیزگی عمومی نام دارد.
مطالعات نشان می‌دهند بی انگیزگی و بی تفاوتی و آنهدونیا یا فقدان لذت (anhedonia) ارتباط بسیار نزدیکی با هم دارند. اشخاصی که دارای سطوح بالاتری از بی انگیزگی هستند آنهدونیا در آنها زیادتر است.
به انواع سندرم بی انگیزگی در زیر اشاره شده است:
- سندرم بی انگیزگی ناشی از ماری جوانا: اولین بار در بین سانی که ماری جوانا مصرف می‌کردند، دیده شد. با این وجود همچنان درمورد ارتباط بین مصرف ماری جوانا و سندرم بی انگیزگی بحث وجود دارد. باوجود اینکه بعضی مطالعات نشان می‌دهند که کسانی که مکرر ماری جوانا مصرف می‌کنند احتمال زیادی دارد به سندرم بی انگیزگی دچار شوند ولی بعضی دیگر براین باورند که ماری جوانا نه تنها نقشی در این اختلال ندارد بلکه به عنوان یک داروی تفریحی باعث افزایش رفاه مصرف کنندگان می‌شود. یک تحقیق درباره ارتباط بین مصرف ماری جوانا و سندرم بی انگیزگی توصیه می‌کند که مصرف‌کنندگان مزمن ماری جوانا که از بی انگیزگی شدیدی رنج می‌برند، احتمال دارد از قبل افسردگی داشته باشند و علائم این سندرم تنها می‌تواند نشانه همین افسردگی باشد. برخی از مطالعات دیگر گزارش می‌دهند که سندرم بی انگیزگی در بین ۱۶ تا ۲۱ درصد از مصرف‌کنندگان مزمن ماری جوانا اتفاق می‌افتد.
- سندرم بی انگیزگی ناشی ازSSRI:
- بعضی افراد اگر طولانی‌مدت یا کوتاه‌مدت از SSRI ها استفاده کنند به سندرم بی انگیزگی دچار می‌شوند.SSRI ها به تقلید از پیام‌رسان‌های شیمیایی ازجمله سروتونین در مغز ما طراحی شده‌اند تا باعث تسکین علائم افسردگی شوند. با این وجود گاهی باعث آسیب یا فرسوده شدن گیرنده‌های اصلی سروتونین در مغز می‌شوند. هنگامی که به این گیرنده‌ها آسیب برسد یا فرسوده شوند، ممکن است برای انجام کارهایی که معمولاً از آنها لذت می‌برید انگیزه‌ای نداشته باشید و حتی احساس بی‌تفاوتی و ناراحتی کنید. استفاده از SSRIها باعث عارضه جانبی سندرم بی انگیزگی بالقوه است که غالبا اغلب گزارش نمی‌شود. با این وجود درباره این موضوع اطلاعات و دادههای محدودی وجود دارد و باید تحقیقات بیشتری در مورد اینکه چگونه ایجاد می‌شود انجام گردد. در سال 2004 مطالعه‌ای انجام شد که ۱۶.۱ درصد از شرکت‌کنندگان دست دادن حس جاه‌طلبی و 20 درصد از پس از مصرف SSRI ها بی‌تفاوتی را گزارش کردند. اگرچه گزارش‌های زیادی از ایجاد سندرم بی انگیزگی در اثر مصرف SSRI ها وجود دارد اما هیچ تحقیقی به صورت قطعی وجود ندارد که این اختلال را با استفاده از SSRI ها مرتبط کند. بنابراین در مورد وضعیت بی انگیزگی و استفاده از SSRI ها باید تحقیقات بیشتری انجام گیرد.
آیا امکان پیشگیری از بی انگیزگی وجود دارد؟
قطعا اگر زندگی بر طبق یک برنامه معین به روال خود ادامه دهد احتمال بی انگیزگی به ویژه در جوانان کاهش می‌یابد. مگر آنکه شخص دارای یک مشکل عصبی زمینه‌ای مثل مواردی که در بالا گفته شد باشد که اگر به موقع درمان شود باعث پیشگیری از پیشرفت این اختلال می‌شود.
بی انگیزگی دانش آموزان و کارکنان (به ویژه بی انگیزگی تحصیلی در دوران بیماری کرونا) در هر صورت بدون دلیل نیست و اگر به شکل صحیح مدیریت شود و با پاداش ارائه شود می‌تواند مانع از بروز آنها شود.
اگر افردی که در اطراف شما هستن تمایل دارند ماری جوانا مصرف کنند توصیه می‌کنیم به منظور پیشگیری از سندرم بی انگیزگی شما به سمت مصرف این ماده نروید. امروزه استفاده از داروهای ضد افسردگی به امری رایج تبدیل شده است و بیشتر افراد مجبور هستند از آنها استفاده کنند. توصیه می‌کنیم با ورزش و اهمیت دادن به خود، زمان استفاده از آنها را کاهش دهید تا به سندرم بی انگیزگی دچار نشوید.
نحوه صحیح تشخیص بی انگیزگی
به طور کلی این تشخیص این اختلال حتما باید توسط روانپزشک یا روانشناس صورت گیرد چون علائم آن مشابه با علائم افسردگی است. در مرحله اول روانپزشک یا روانشناس سوالاتی درباره نوع رفتارها، احساسات و عملکرد شما در زمینه‌های مختلف زندگی می‌پرسد. به طور معمول متخصص هنگام معاینه از معیارهای زیر برای تست بی انگیزگی استفاده می‌کند:
- کاهش یا عدم وجود انگیزه: بیمار با توجه به وضعیت سلامتی، سن و فرهنگ انگیزه کافی را ندارد.
- بروز تغییرات رفتاری، فکری یا احساسی: تغییرات رفتاری باعث کاهش مشارکت شما در گفتگوها و یا انجام دادن فعالیت‌های روزانه را سخت می‌کند. تغییرات فکری از جمله علاقه مندی به اخبار کاهش می‌یابد و تغییر در رویدادهای اجتماعی و تفکر عمیق است.
- کاهش کیفیت زندگی: تغییرات رفتاری بر روابط شخصی بیمار و کیفیت زندگی بیمار تأثیرات منفی می‌گذارند.
- فاکتورهای دیگر: بی انگیزگی در اثر معلولیت جسمی یا مصرف مواد مخدر
به طور کلی چنین علائمی به مدت 4 هفته یا بیشتر باید طول بکشد تا متخصص شک کند که بیمار به بی انگیزگی مبتلاست. در بعضی موارد، روانپزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و یا برای تشخیص سایر شرایط پزشکی و همچنین بیماری‌های زمینه‌ای دستور دهد تست آزمایشگاهی مرتبط انجام گیرد.
انواع راه‌های درمان بی انگیزگی شدید
امروزه روش‌هایی موثر از جمله روان درمانی و داروها (دارودرمانی) برای درمان بی انگیزگی و افسردگی وجود دارد که باعث می‌شود علاقه شما به زندگی بازیابی شود. نحوه درست درمان بی انگیزگی بستگی به دلایل زمینه‌ای دارد. بیمار ممکن است شیوه زندگی را تغییر دهد و از خود مراقبت کند تا بتواند این اختلال را کنترل کند.
دارو برای بی انگیزگی
برای درمان بی انگیزگی که در اثر اختلالات عصبی پیشرونده مثل آلزایمر یا پارکینسون، روانپزشک برای برطرف شدن علائم داروهایی را تجویز می‌کند. ولی برای درمان بی انگیزگی هنوز داروی اختصاصی که از طرف FDA یا سازمان غذا و داروی آمریکا مورد تأیید باشد وجود ندارد. در شرایط حاد روانپزشکان معمولا داروهای زیر را تجویز می‌کنند تا باعث بهبود وضعیت بیمار شوند.
- داروهای ضد افسردگی که بیماری آلزایمر را درمان می‌کنند، از جمله دونپزیل، گالانتامین و ریواستیگمین
- داروهای ضد افسردگی مانند پاروکستین، سرترالین و بوپروپیون
- محرک‌های گردش خون مغزی و متابولیسم که علائم سکته مغزی را درمان می‌کنند مانند نیجرگلین
- محرک‌های دوپامین که بیماری پارکینسون را درمان می‌کنند مانند روپینیرول
- داروهای ضد روان‌پریشی که برای درمان اسکیزوفرنی استفاده می‌شوند
- داروهای محرک روانی که غالباً برای درمان بی انگیزگی بدون علت زمینه‌ای شناخته شده مورد استفاده قرار می‌گیرند (نمونه‌هایی شامل متیل فنیدات (ریتالین)، پمولین (سایلرت) و آمفتامین)
روان درمانی برای بی انگیزگی
به طور کلی برای درمان بی انگیزگی شدید که با اضطراب و افسردگی همراه است روانپزشک علاوه بر داروهایی که تجویز می‌کند (دارودرمانی) دستور می‌دهد تحت نظر یک روانشناس روان درمانی نیز صورت گیرد. درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از رویههایی است که به افکار و رفتارهای اساسی می‌پردازد که که ممکن است به احساس بی تفاوتی و بی انگیزگی خفیف کمک کنند.
خوشبختانه تحقیقات درباره درمان‌های بالقوه دیگر برای بی انگیزگی مزمن در حال انجام است. تحریک الکتروتراپی جمجمه یکی از این درمان‌های بالقوه است. این رویه ممکن است باعث کمک به درمان بی انگیزگی در اثر آسیب ناشی از بخش لوب پیشانی مغز شود. در این رویه، متخصص روانپزشک توسط اعمال جریان الکتریکی کوتاه و با ولتاژ پایین در پیشانی بیمار، سعی می‌کند مغز را تحریک کند. این رویه بدون درد انجام می‌شود.
تحریک شناختی درمان بالقوه دیگری است که معمولا برای اشخاصی که به آلزایمر مبتلا هستند استفاده می‌شود. در این روش به منظور تحریک امواج مغزی مشارکت در فعالیت‌های گروهی انجام می‌شود. مثلا می‌توان با نگاه کردن به تصاویر یا بازی کردن برای تشخیص حالات چهره را انجام داد.
درمان سندرم بی انگیزگی
چون شخص مبتلا سندرم بی انگیزگی علائم افسردگی را نشان می‌دهد معمولا برای درمان توصیه می‌شود از داروهای ضد افسردگی و روان درمانی استفاده کنند.
با این وجود اگر تصور بر این باشد مصرف همیشگی SSRIها عامل سندرم بی انگیزگی باشد، پزشک دوز دارو را کاهش یابد یا در نهایتا متوقف گردد. امروزه سه روش کلی برای درمان سندرم بی انگیزگی ناشی از مصرف SSRI ها وجود دارد:
- کاهش دوز داروی SSRI
- افزودن داروی دوم که می‌تواند به کاهش علائم بی انگیزگی کمک کند
- تعویض دارو با گروه دیگری از داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین (SNRIs)
بهترین روش برای درمان سندرم بی انگیزگی ناشی از ماری جوانا این است که مصرف ماری جوانا به تدریج کاهش یابد. چون توقف ناگهانی امکان بدتر شدن علائم در شخص وجود دارد.
درمان بی انگیزگی با داروهای گیاهی
خوشبختانه داروهایی که در زیر نامبرده شده است می‌تواند کمک زیادی به از بین بردن اضطراب و افسردگی در بیمارانی مبتلا به بی انگیزگی کند.
- اسطوخودوس
- زعفران
- گل گاوزبان
- چای سبز
- بهارنارنج
اگر از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنید توصیه می‌کنیم قبل از اینکه از دمنوش یا چای گیاهی استفاده کنید با متخصص طب سنتی مشاوره داشته باشید. چون مواردی از اختلال دارویی در این زمینه مشاهاده شده است.
درمان بی انگیزگی در طب سنتی
طب سنتی براین باو راست که اگر مزاج سرد و تر بر بدن غالب شود دلیل اصلی بی انگیزگی و بی حوصلگی می‌باشد. درنتیجه استفاده از مواد غذایی که طبع گرمی دارند مثل موز، نارگیل، خرما، گردو، انبه و … را افزایش دهید.
اگر می‌توانید طب سنتی انجام دهید در انجام این کار بهانه جویی نکنید. کارهایی مثل ماساژ دادن بدن با روغن‌هایی مثل روغن کنجد، روغن زیتون و نارگیل کمک زیادی رفع خستگی مزمن می‌کنند.
چه زمانی به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنیم؟
اگر برای انجام دادن فعالیت‌های معمولی، احساس بی انگیزگی و بی تفاوتی دارید، با یک مشاور یا یک روانپزشک صحبت کنید تا در تشخیص دقیق وضعیت شما کمک کند. آنها در مورد نگرانی‌های شما بحث می‌کنند و می‌توانند شما را راهنمایی کنند تا نسبت به زندگی دیدگاه مثبت‌تری داشته باشید. در صورت لزوم برای آنکه درمان دارویی و روانی صورت گیرد با آنها هکاری کنید. نکته مهم آن است که اگر خانواده یا دوستان حمایت کنند کمک می‌کند علاقه به زندگی در شما بازیابی شود.
لیست پزشکان مرتبط:
بهزاد تریوهمتخصص روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران- شهرزاد رشندکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- الهام اسبقیدکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- مهدی صحراگرددکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- فاطمه دانشکاندیدای دکترا روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- لیلا جبلیدکترای تخصصی روانشناسی | تهران
- فاطمه السادات مینودکترای تخصصی روانشناس و مشاور | تهران
- آزاده موسوی متخصص برتر روانکاوی و روانشناسی بالینی و عضو انجمن روانشناسی آمریکا (APA) | تهران
- سپیده رحیمی نژاد روانکاو | روانشناس | زوج و خانواده درمانی | مشاورخانواده | تهران
- بهمن متین پور روان درمانی | روانشناسی | مشاوره | زوج درمانی | تهران
