علت سکته مغزی چیست ؟ بهترین روش پیشگری
واقعا سکته مغزی چیست و چگونه اتفاق میافتد؟ علیرغم پیشرفت‌های زیادی که در علم پزشکی انجام گرفته، بازهم در سراسر جهان دومین عامل مرگ و میر و همچنین از دلایل اصلی معلولیت‌ها و ناتوانی‌ها سکته مغزی می‌باشد. به ور معمول سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که کاهش و یا قطع خونرسانی به بخشی از مغز صورت گیرد. چون در این حالت از دریافت اکسیژن و مواد مغذی به وسیله مغز جلوگیری می‌شود. در این شرایط در عرض چند دقیقه سلول‌های مغز می‌میرند. به همین دلایل سکته مغزی یک حالت اورژانسی است که درمان سریع آن بسیار حائز اهمیت است. علت سرگیجه را باید از پزشک مغز و اعصاب جویا شد. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
به طور اصولی اگر اقدامات اولیه سرموقع انجام شود باعث کاهش آسیب مغزی و عوارض آن می‌گردد. ولی به دلیل مسری بودن بیماری کرونا و مشکلات رفت و آمد، این مسئله دشوار است.
انواع سکته مغزی از خفیف تا شدید
سکته مغزی به سه نوع تقسیم می‌گردد؛ سکته مغزی ایسکمیک یا انسدادی، حمله ایسکمیک گذرا (TIA) و سکته مغزی هموراژیک. نوع سکته مغزی باعث تاثیر بر بهبود بیمار و روند درمان اثرگذار است. جزئیات هر کدام از انواع سکته مغزی در ادامه بحث خواهد شد.
حمله ایسکمی گذرا (TIA)
نام دیگر حمله ایسکمی گذرا TIA یا ministroke است که در هنگام مسدود شدن جریان خون در مغز در اثر لخته خون انفاق میافتد. علائم آن با علائم سکته کامل مشابهت دارد ولی موقت هستند و علائم بعد از چند دقیقه یا چند ساعت به دلیل آنکه انسداد برطرف می‌شود و لخته خون حرکت می‌کند از بین میروند. بر طبق آمار بدست آمده از CDC بیش از یک سوم اشخاصی که TIA برایشان اتفاق میافتد و آن را درمان نمی‌کنند، بعد از گذشت یکسال سکته مغزی کامل برای آنها اتفاق میافتد. در نتیجه درمان اساسی آن ضروری می‌باشد.
سکته مغزی ایسکمیک
طی سکته ایسکمیک، مسدود شدن و باریک شدن شریان‌های خونرسان به مغز اتفاق میافتد. به طور معمول لخته خون باعث این انسداد می‌شود یا ظهور پلاک در اثر تصلب شرایین (گرفتگی عروق در اثر رسوب چربی) می‌تواند انسداد ایجاد کند. سکته مغزی ایسکمیک شامل دو نوع رایج سکته ترومبوتیک و سمته آمبولیک است. در نوع آمبولیک لخته خون تشکیل شده در قسمت‌های دیگر بدن، به طرف مغز حرکت می‌کند. بر طبق آمار بدست آمده از آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، 87 درصد از سکته‌های مغزی ایسکمیک یا انسدادی هستند.
سکته هموراژیک
اگر شریان مغز پاره شود و یا خون آن نشت پیدا کند سکته مغزی هموراژیک اتفاق میافتد. در این حالت خون حاصل باعث فشار اضافی در جمجمه می‌شود و باعث متورم شدن مغز و آسیب به سلول و بافت‌های مغز می‌گردد. طبق آمار بدست آمده از انجمن قلب آمریکا، سکته هموراژیک 13 درصد از سکته های مغزی را شامل می‌شود. اصولا آنوریسم عروق (برجستگی بخشی از دیواره رگ در اثر ضعیف شدن دیواره به دلایل مختلف مانند فشار خون بالا) یا بیماری ناهنجاری شریانی که در آن اتصال غیرطبیعی بین وریدها و شریان‌ها وجود دارد؛ باعث پاره شدن عروق می‌شود. تروما (مانند تصادف رانندگی)، استفاده بیش از حد از داروهای ضد انعقاد خون، رسوب پروتئین در دیواره رگ‌های خونی که منجر به ضعیف شدن دیواره رگ‌ها می‌شود (آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی) و حتی بروز سکته مغزی ایسکمیک از دیگر دلایل سکته همواژیک می‌باشد.
علل بروز سکته مغزی در سنین مختلف
در سنین مختلف، علت اتفاق افتادن سکته مغزی به نوع آن بستگی دارد که در بالا در مورد آنها بحث گردید. عوامل بسیاری که باعث افزایش بروز خطر سکته قلبی در شما می‌شوند عبارتند از:
- کم تحرکی
- اضافه وزن یا چاقی
- نوشیدن زیاد الکل
- مصرف داروهایی مانند کوکائین و مت آمفتامین که غیرقانونی هستند.
- فشار خون بالای کنترل نشده
- کلسترول بالای کنترل نشده
- بیماری آپنه انسدادی خواب
- در معرض دود سیگار قرار گرفتن یا سیگار کشیدن
- دیابت
- داشتن سابقه شخصی یا خانوادگی از انواع سکته مغزی
- بیماری‌های قلبی عروقی از جمله نارسایی قلبی، عفونت قلب، ریتم غیرطبیعی قلب
- ابتلا به بیماری جدید کووید ۱۹
چون عوامل بالا درصد شیوعشان در اشخاص 55 سال به بالا بیشتر از اشخاص جوان است در نتیجه بروز سکته مغزی در اشخاص میانسال و سالمندان احتمال بیشتری دارد. قابل ذکر است که طبق آمار بدست آمده خطر بروز سکته مغزی در مردان بیش از زنان است. زنان به دلیل آنکه فیزیولوژی متفاوتی که دارند در سنین بالاتر دچار سکته مغزی می‌شوند و به همین جهت احتمال مرگ در آنها به علت سکته مغزی بیش از مردان می‌باشد. از سویی دیگر، مصرف قرص‌های ضدبارداری و یا با هورمون درمانی که معمولا استفاده از استروژن است و به طور معمول در خانم‌ها انجام می‌شود خطر بروز سکته را افزایش می‌دهد. بروز سکته قلبی در کودکان به دلایلی مانند چاقی و عدم تحرک نباید غافل شد بخصوص اگر خانواده آن کودک در این زمینه سابقه داشته باشند.
علائم سکته مغزی
راه‌های درمانی برای سکته مغزی اگر بلافاصله بعد از شروع سکته مغزی انجام شوند، بسیار موثر می‌باشند. در نتیجه باید علائم سکته مغزی را بدانید تا بتوانید سریع عمل کنید. در مجموع علائم سکته غزی به طور رایج شامل موارد زیر است:
- بی‌حسی یا ضعف در بازو، صورت و پا، به ویژه در یک طرف بدن
- فلج شدن اندام‌ها
- مشکل در گفتار یا درک گفتار
- صحبت کردن به طور مبهم
- گیجی
- مشکل در راه رفتن
- مشکلات بینایی مانند دوبینی، تاری دید در یک یا هر دو چشم
- عدم تعادل یا هماهنگی
- سرگیجه
- سردرد شدید و ناگهانی با علت نامشخص
سکته مغزی به مراقبت‌های اورژانس پزشکی نیاز دارد. اگر گمان می‌کنید طبق علائم گفته شده شما یا کسی دیگر سکته کرده‌اید؛ فوری از شخصی بخواهید با 115 ارتباط بگیرد. درمان فوری، راه حل اصلی به منظور پیشگیری از بروز آسیب مغزی به صورت دائم یا موقت، معلولیت طولانی‌مدت، ناتوانی و حتی مرگ می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
سیاتیک چیست؟ علائم و روش های درمان آن
علائم سکته مغزی در زنان
در شرایطی که بعضی از علائم سکته مغزی در مردان و یکسان می‌باشد؛ ولی احتمال بروز بعضی از این علائم در زنان بیشتر از مردان است. علائمی که بیشتر در زنان اتفاق میافتد عبارتند از:
- درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- توهم
- تنگی نفس یا مشکلات تنفس
- ضعف عمومی
- تشنج
- غش کردن یا از دست دادن هوشیاری
- گیجی و عدم امکان پاسخگویی
- تغییرات رفتاری ناگهانی به ویژه افزایش تحریک‌پذیری
علائم سکته مغزی در مردان
علائمی که بیشتر در مردان اتفاق میافتد عبارتند از:
- تکلم نامفهوم، مشکل در گفتار و در درک سایر گفتارها
- افتادگی و فلج موقتی یک طرف صورت
- ضعف عضلانی در یک طرف بدن
عوارض رایج سکته مغزی
با توجه به اینکه سکته مغزی روی کدام قسمت از مغز تاثیر می‌گذارد بعضی اوقات معلولیت موقت یا دائمی به وجود می‌آید. از عوارض دیگر در اثر سکته مغزی موارد ذیل می‌توان را ذکر کرد:
- ممکن است فلج یک طرف بدن برایتان اتفاق بیافتد (فلجی یک طرفه بدن) و یا کنترل بازو یا کنترل برخی از عضلات در یک طرف از صورت خود را از دست بدهید.
- سکته مغزی ممکن است باعث تاثیر بر کنترل عضلات دهان و گلو شود و باعث دشوار شدن صحبت کردن، غذا خوردن یا بلعیدن شود. و نیز ممکن است در گفتار و یا درک آن مشکل برایتان پیش بیاید.
- بیشتر اشخاصی که دچار سکته مغزی شده‌اند، با مسئله از دست دادن حافظه مواجه شده‌اند. برخی ممکن است در مسائلی مانند استدلال، تفکر، قضاوت و درک مفاهیم با مشکل مواجه شوند.
- اشخاص که دچار سکته می‌شوند ممکن است در کنترل احساسات خود دچار مشکلات بیشتری شوند و یا حتی با افسردگی مواجه شوند.
- تحت تاثیر سکته مغزی ممکن است احساس درد، بی حسی و یا احساسات غیر عادی در قسمت‌های مختلف بدن مشاهده شود.
- به طور معمول اشخاصی که دچار سکته شده‌اند در نظافت کردن و انجام دادن کارهای روزانه نیاز به کمک دارند.
بهترین روش پیشگیری از بروز سکته مغزی
بهترین اقداماتی که می‌توان انجام داد تا از بروز سکته قلبی پیشگیری کرد این است که فاکتورهای خطر سکته مغزی را کنترل کنید، از توصیه‌های پزشک پیروی کنید و یک سبک زندگی سالم در پیش بگیرید. پزشکان بر این باورند بیشتر تکنیک‌های پیشگیری از سکته مغزی در اصل همان تکنیک‌های پیشگیری از بیماری‌های قلبی هستند. تکنیک‌ها عبارتند از:
- کاهش استفاده از غذاهای حاوی کلسترول و چربی اشباع شده بالا
- کنترل فشار خون بالا و مدیریت دیابت تحت نظر پزشک
- عدم نوشیدن الکل
- ترک مصرف دخانیات
- خوردن مداوم رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات
- حفظ وزن سالم
- درمان بیماری آپنه انسدادی خواب (OSA)
- ورزش منظم
- پرهیز از مصرف داروهای غیرقانونی
سکته مغزی در کودکان
در کودکان، سکته مغزی یک بیماری است که به ندرت اتفاق میافتد و سالیانه ۴۰۰۰ نوزاد در بدو تولد و 2000 کودک در جهان درگیر آن می‌شوند. به همین جهت یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در کودکان محسوب می‌شود. علت ایجاد آن دقیقا مثل بزرگسالان از ناکافی بودن جریان خون و یا خونریزی بیش از حد در مغز ناشی می‌شود. نهایتا باعث ناتوانی عصبی با خطر طولانی شدن اختلالات شناختی و حرکتی در نوزادان و کودکان می‌گردد. بیماری قلبی، وجود مشکلات در رگ‌های خونی تأمین‌کننده مغز، کم خونی داسی شکل و اختلالات لخته شدن خون، دلایل اصلی هستند که باعث بروز سکته مغزی در کودکان می‌شود.
سکته مغزی در سالمندان
طبق آمار بدست آمده، هر چه سن افزایش یابد احتمال بروز سکته مغزی افزایش می‌یابد. به گونه‌ای که اکنون تقریبا 50 درصد از کل سکته‌های مغزی در اشخاص با سن بالای 75 سال و 30 درصد در اشخاصی با سن بالای 85 سال اتفاق میافتد. در نتیجه سبک زندگی سالمندان باید سالم باشد، همچنین باید زیر نظر پزشک باشند و به طور مداوم چکاب انجام دهند و به طور کلی نکات پیشگیری گفته شده را رعایت کنند و از خود محافظ کنند. چون که بدن سالمندان به اندازه اشخاص جوان توان تحمل عوارض سکته مغزی و همچنین برگشت دوباره را ندارند.
روش‌های درمان سکته مغزی
برای بهبودی سکته مغزی، ارزیابی منایب از لحاظ پزشکی و درمان فوری اقداماتی حیاتی هستند. انواع روش‌های درمانی سکته مغزی بستگی به نوع آن دارد:
نحوه درمان سکته ایسکمیک و TIA
- تجویز داروهایی که لخته خون را تجزیه می‌کنند.
- تجویز داروهایی که ضد انعقاد خون و ضد پلاکت هستند.
- ورود یک کاتتر به یک رگ خونی بزرگ در داخل سر توسط پزشک که این روش را ترومبکتومی مکانیکی می‌نامند و بعد از آن با استفاده از یک دستگاه، لخته را از درون رگ بیرون می‌کشند و گاهی نیز یک استنت در دیواره‌های شریان استفاده می‌شود. اگر این روش جراحی 6 تا 24 ساعت بعد از شروع سکته مغزی انجام گیرد موفقیت آمیزخواهد بود.
- در یکسری از موارد که استفاده از روش‌های درمانی موثر نباشند پزشک برداشتن لخته خون و پلاک از شریان‌ها را با استفاده از جراحی باز ممکن است انجام دهد.
نحوه درمان سکته هموراژیک
- تجویز داروهایی که باعث کاهش فشار مغز می‌شوند و از تشنج و انقباض رگ‌های خونی جلوگیری می‌کنند.
- قرار دادن یک لوله در محل عروقی که در حال خونریزی است توسط پزشک که یه این روش کویلینگ می‌گویند.
- قرار دادن یک گیره کوچک توسط جراح در بخش آنوریسمی، که هنوز خونریزی نکرده است و یا خونریزی آن متوقف شده است برای اینکه از خونریزی بیشتر جلوگیری شود.
- گاهی اوقات پس از سکته مغزی، به منظور کاهش فشار مغز به جراحی باز کرانیوتومی نیاز باشد.
روش‌های توانبخشی
به طور اصولی روش‌های توانبخشی پس از بروز سکته، به چهار حیطه معطوف هستند که عبارت است از:
- گفتاردرمانی که به منظور بهبود قدرت تکلم که از متخصص گفتاردرمان استفاده می‌شود.
- شناخت درمانی که به منظور بهبود مهارت‌های تفکر و استدلال که از متخصص کاردرمانی استفاده می‌شود.
- یادگیری مهارت‌های حسی به منظور بهبود ادراک حواس مختلف مانند درد و دما که از درمانگر استفاده می‌شود.
- فیزیوتراپی به منظور بهبود توان و تعادل بدنی مخصوصا رفع فلجی یک طرف بدن که از فیزیوتراپیست استفاده می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
اگر علائم و نشانه‌های سکته مغزی مشاهده گردید، فوری مراقبت‌های پزشکی را دنبال کنید. حتی اگر اینطور به نظر می‌رسد که علائم موقتی هستند. ”سریع” فکر کنید و کارهای زیر را انجام دهید:
- از بیمار بخواهید لبخند بزند آیا حالت افتادگی در یک طرف صورتش مشاهده می‌شود؟
- از بیمار بخواهید بازوهای خود را به سمت بالا بیاورد. آیا یکی از بازوهایش بدون ارده به سمت پایین میافتد؟ یا یکی از بازوهایش را نمی‌تواند به سمت بالا بیاورد؟
- از بیمار بخواهید یک سخن ساده را بازگو کند. آیا حرف‌های او ابهام آمیز و یا عجیب است؟
لیست پزشکان مرتبط:
محمدعلی صحراییانفلوشیپ تخصصی ام اس و متخصص مغز و اعصاب | تهران- مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید مسعود نبویفلوشیپ تخصصی ام اس | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس از کانادا | تهران
- شقایق عمرانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
