گل خشخاش: کاربردها، روش مصرف دانه و اطلاعات ضروری

گیاهان دارویی از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی داشته و به عنوان درمان‌های طبیعی مورد توجه بوده‌اند. گل خشخاش، گیاهی علفی و محبوب با ارتفاعی بالغ بر دو متر، از جمله این گیاهان دارویی است که گل و دانه آن خواص درمانی قابل توجهی دارند. برگ‌های این گیاه بزرگ، نوک‌تیز و دندانه‌دار هستند و گل‌های آن نیز درشت و چشم‌نواز می‌باشند. میوه خشخاش، شکلی تخم‌مرغ مانند دارد.

در طب سنتی، گل خشخاش برای تسکین سرفه، ریزش مو و یبوست توصیه می‌شود. با این حال، به دلیل وجود مواد اعتیادآور در این گیاه، مشورت با متخصص یا پزشک طب سنتی قبل از مصرف آن ضروری است. در ادامه، به بررسی جامع‌تر گل خشخاش، خواص و مضرات آن خواهیم پرداخت.

گل خشخاش چیست؟

با شنیدن نام خشخاش، شاید اولین چیزی که به ذهن خطور کند، تریاک و مواد مخدر باشد. اما در واقعیت، خشخاش با تصور عمومی متفاوت است. این گیاه علفی، با ارتفاع ۱ تا ۲ متر، دارای برگ‌های سبز تیره با بریدگی‌های نامنظم و عمیق است. گل‌های خشخاش درشت و به رنگ‌های متنوعی مانند سفید و ارغوانی دیده می‌شوند. میوه‌های کپسولی شکل آن حاوی دانه‌هایی هستند که به تخم خشخاش معروفند.

برش میوه کپسولی خشخاش، منجر به خارج شدن ماده شیره‌مانندی می‌شود که همان تریاک است. گل، دانه، ریشه و برگ خشخاش همگی دارای خواص مفید در طب سنتی هستند، اما شیره آن که تریاک از آن تهیه می‌شود، ماده‌ای اعتیادآور و سمی است که در تولید داروهای مسکن مانند مورفین استفاده می‌شود. بنابراین، مصرف شیره خشخاش باید تحت نظر متخصص یا پزشک طب سنتی باشد.

فواید گل خشخاش

گل خشخاش برای رفع تشنگی، التهاب، تب، یبوست و التهابات شکمی مفید است. در طب سنتی، مصرف دانه خشخاش به دلیل فیبر بالا برای بهبود هضم توصیه می‌شود. همچنین، وجود اسیدهای چرب اشباع‌نشده در روغن دانه خشخاش، می‌تواند در درمان سرطان مؤثر باشد.

خواص خشخاش

گل خشخاش خواص بی‌شماری برای پوست، مو، قلب، ریه و بهبود بیماری‌های مختلف دارد:

• خاصیت خواب‌آوری و ضداسهال (در افراد گرم مزاج)
• تسکین سرفه خشک، گرم و خونی (در صورت مصرف با عسل)
• تقویت استخوان‌ها (به دلیل وجود آهن و فسفر)
• تقویت سیستم ایمنی بدن (به دلیل وجود کلسیم و منیزیم)
• درمان بی‌خوابی
• بهبود هضم، افزایش دفع و پیشگیری از یبوست
• افزایش قوای جنسی (در زوج‌های سردمزاج)
• التیام زخم‌های دهانی (به دلیل اثر خنک‌کنندگی)

خواص گل خشخاش وحشی

خشخاش انواع مختلفی دارد، از جمله خشخاش سفید، سیاه، شرقی، زبدی، منشور و شاخی که به صورت وحشی (خودرو) یا اهلی در طبیعت یافت می‌شوند.

خواص گل خشخاش وحشی تا حد زیادی مشابه نوع اهلی آن است و به عنوان مسکن، ضدالتهاب، ضدتب و سرفه، خواب‌آور و شل‌کننده عضلات شناخته می‌شود. برای درمان جوش‌های ریز و خارش‌دار، می‌توان از خواص نوع وحشی آن بهره برد. کافی است مخلوط این گیاه با آب گشنیز را روی جوش‌ها بمالید.

خشخاش برای سرفه

خشخاش یا کوکنار، گیاهی دارویی است که در طب سنتی برای تقویت سیستم ایمنی و بهبود سرفه تجویز می‌شود. البته، علت سرفه‌های مداوم باید مشخص شود. وجود زینک و ویتامین C در شربت خشخاش، به بهبود سریع علائم سرماخوردگی مانند سردرد، گلودرد، عطسه، سرفه و آبریزش بینی کمک می‌کند.

خشخاش برای مو

اسیدهای چرب غیراشباع و مواد معدنی مانند منیزیم، روی و کلسیم موجود در خشخاش، آن را به گزینه‌ای مناسب برای سلامت و تقویت مو تبدیل کرده است. طب سنتی، مصرف خشخاش را برای درمان شوره سر، تحریک و تقویت رشد مو توصیه می‌کند. با این حال، برای جلوگیری از عوارض احتمالی مانند ریزش مو و روماتیسم پوست سر، مشورت با پزشک طب سنتی قبل از مصرف ضروری است.

برای رفع شوره سر، یک قاشق چای‌خوری فلفل و کشک را با دانه خیس‌شده خشخاش مخلوط کرده و روی پوست سر ماساژ دهید. پس از ۳۰ دقیقه، موها را بشویید. برای تقویت رشد مو نیز، دانه خشخاش را با پیاز خرد شده و شیر نارگیل تازه ترکیب کرده و روی پوست سر قرار دهید. پس از یک ساعت، موها را با شامپو بشویید.

خشخاش برای زنان باردار

خشخاش می‌تواند در تقویت باروری مؤثر باشد. برای افزایش باروری، گاهی لوله‌های فالوپ را با روغن خشخاش شستشو می‌دهند. همچنین، مصرف خشخاش می‌تواند میل جنسی را افزایش داده و به درمان کاهش میل جنسی کمک کند. با این حال، این خواص به معنای بی‌خطر بودن خشخاش برای زنان باردار نیست. زنان باردار و شیرده باید قبل از مصرف خشخاش با پزشک زنان یا پزشک طب سنتی مشورت کنند. مصرف بی‌رویه کوکنار در دوران بارداری ممنوع است و می‌تواند خطر سقط جنین را افزایش دهد.

خشخاش برای لاغری

فیبر فراوان موجود در کوکنار، هضم غذا را بهبود بخشیده و دفع مدفوع را افزایش می‌دهد که در نتیجه منجر به کاهش یبوست می‌شود. همین فیبر باعث کاهش اشتها شده و به کاهش وزن و لاغری کمک می‌کند. البته، تنها مصرف خشخاش برای لاغری کافی نیست و رژیم غذایی مناسب و ورزش نیز ضروری هستند.

خشخاش برای یبوست

فیبر نامحلول موجود در کوکنار با بهبود هضم، دفع را افزایش داده و از یبوست جلوگیری می‌کند. قبل از هر درمانی، بهتر است علت یبوست مشخص شود.

خشخاش برای سرماخوردگی

این گیاه دارویی با افزایش اکسیژن رسانی به سیستم تنفسی، ظرفیت ریه‌ها را بهبود می‌بخشد. وجود زینک و ویتامین C در این گیاه، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و برای سرماخوردگی مفید است. طب سنتی برای درمان سرفه، گلودرد، سردرد، آبریزش بینی و عطسه در دوره سرماخوردگی، مصرف شربت خشخاش را توصیه می‌کند. با این حال، هیچ دارویی، از جمله شربت خشخاش، نباید بدون تجویز پزشک متخصص یا پزشک طب سنتی مصرف شود.

روغن خشخاش برای سیاتیک

روغن خشخاش یکی از قوی‌ترین مسکن‌های گیاهی است که برای تسکین دردهای مفصلی و آرتریت حاد، درد زانو، کمر و علائم سیاتیک تجویز می‌شود. طب سنتی، این روغن گیاهی را برای درمان دردهای مفصلی، سیاتیک و آرتریت حاد توصیه می‌کند. برخی از پمادهای ضد درد مفصلی موجود در بازار نیز حاوی عصاره خشخاش هستند. به دلیل سرشار بودن از منگنز، پزشکان طب سنتی اغلب مصرف این روغن گیاهی را برای پیشگیری از ضعف و پوکی استخوان توصیه می‌کنند.

خشخاش برای کودکان

کودکان سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند و نباید بدون مشورت با پزشک متخصص، به آن‌ها خودسرانه دارو داد. مصرف خشخاش به هر شکلی برای کودکان، به ویژه کودکان زیر ۳ سال ممنوع است. کودکان ۳ تا ۱۲ سال نیز باید با تجویز پزشک از این دارو استفاده کنند.

خشخاش برای صورت

ماساژ صورت با روغن خشخاش می‌تواند منافذ باز پوست را بسته، لک‌ها و چین و چروک‌ها را کاهش داده و ظاهری صاف‌تر و روشن‌تر به پوست ببخشد.

خشخاش برای زودانزالی

روش‌های خانگی مختلفی برای درمان زودانزالی وجود دارد که یکی از آن‌ها استفاده از روغن خشخاش یا “روغن طلای طبیعی” است. این روغن می‌تواند قوای جنسی را تقویت کرده، اختلالات و ناتوانی جنسی را برطرف نموده و زودانزالی را درمان کند. بهترین گزینه، استفاده از روغن دانه خشخاش است.

انواع گل خشخاش

این گیاه دارویی چهار نژاد مختلف دارد. نوع سفید آن که برای تولید مورفین و تریاک بیشتر در هند و افغانستان کشت می‌شود. نوع سیاه یا نیگروم گل‌های بنفش تیره دارد و برای تولید روغن از دانه‌ها در اروپا کشت می‌کنند. نوع دیگری از آن هم سیتگروم است که مورفین کمی دارد و برای تولید روغن کشت می‌شود. در ادامه به انواع خشخاش، شامل سفید، سیاه، شرقی، زبدی، منشور و شاخی، می‌پردازیم:

گل خشخاش بنفش

گل خشخاش بنفش یا سیاه، قدمتی دیرینه دارد. خشخاش سیاه نسبت به نوع سفید برگ‌های پهن‌تری دارد، وحشی است و در دامنه‌های البرز می‌روید. دانه و شیره آن نسبت به نوع سفید اثرگذارتر است.

گل خشخاش سفید

نوع اهلی شده خشخاش که از قرن نوزدهم در ایران کشت می‌شود. به گل بوته نوع سفید، گل شیطان نیز می‌گویند. این نوع، رنگ سفید با رگه‌های رنگی دارد و بیشتر برای تولید روغن در صنعت و داروسازی استفاده می‌شود. دانه این نوع سفید، ضدنفخ است و معده را تقویت می‌کند.

گل خشخاش قرمز

رنگ سرخ و آتشین این گل، مانند لاله و شقایق، باعث شده که به این نام شناخته شود. این نوع غیراهلی، دندانه‌های بیشتری نسبت به برگ سایر مدل‌ها دارد.

گل خشخاش خشک شده

شکل خشک شده این گل، در طب سنتی و صنعت داروسازی کاربرد دارد. همچنین، از جنبه زیبایی آن برای دکوراسیون و گل‌آرایی استفاده می‌شود.

روغن خشخاش

ترکیبات موجود در روغن خشخاش، تحریک‌پذیری را کاهش داده و آستانه تحمل درد را بالا می‌برد. آلکالوئیدهای افیونی موجود در این روغن، خاصیت مسکنی دارند و دردهای عضلانی، مفصلی، کمر و سیاتیک را تسکین می‌دهند. این روغن در صنعت داروسازی نیز کاربرد فراوانی دارد. پزشکان طب سنتی، مصرف این روغن گیاهی را برای تسکین دردهای مفصلی، سیاتیک، آرتریت حاد و درد کمر پیشنهاد می‌دهند.

نحوه مصرف دانه گل خشخاش

دانه خشخاش معمولاً برای درمان بی‌خوابی تجویز می‌شود. می‌توانید دانه‌ها را چند ساعت در آب خیس کرده و سپس با شیر و عسل مخلوط و میل کنید.

برای تهیه چای خشخاش، ۵ تا ۱۰ گرم گیاه خشک شده یا تازه را با یک لیوان آب جوش مخلوط کنید و پس از ۱۰ دقیقه دم کشیدن، میل نمایید.

برای درمان اگزما و سوختگی‌های پوست، خمیر تهیه شده از دانه خشخاش بسیار مؤثر است. کافی است دانه‌ها را در آب یا شیر و آبلیمو خیس کنید و مخلوط نهایی را روی محل مورد نظر قرار دهید. این گیاه مرطوب‌کننده عالی پوست نیز هست. دانه‌ها را با شیر در مخلوط‌کن ریخته و کمی عسل به آن اضافه کنید. سپس مانند ماسک روی صورت بمالید و پس از ده دقیقه با آب سرد بشویید. استفاده هفتگی از این ماسک، برای پوست صورت مفید است.

برای درمان شوره سر، دانه‌های خیس شده را با کشک و فلفل ترکیب کرده و روی پوست سر ماساژ دهید. پس از ۳۰ دقیقه، موها را بشویید.

گل خشخاش و تریاک

گل خشخاش در فاصله تیر تا مرداد گل می‌دهد. شیره خشک شده کاسبرگ این گیاه، تریاک است که جزء مواد اعتیادآور محسوب می‌شود و خاصیت ضددرد، ضداسهال و آرام‌بخشی دارد. آلکالوئیدهای استخراج شده از تریاک، برای تولید مسکن‌هایی مثل مورفین، تبایین، کدیین و نارسیین در صنعت داروسازی استفاده می‌شوند.

آیا دانه خشخاش اعتیادآور است؟

اگرچه این گیاه خواص مفیدی برای تقویت سیستم ایمنی، تسکین درد و سرفه دارد و به عنوان مسکن عمل می‌کند، اما وجود مواد اعتیادآور و افیونی در آن، برای بدن عوارضی دارد. زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند منجر به مرگ شود. مصرف این گیاه برای کاربردهای دارویی و درمانی، حتماً باید زیر نظر پزشک و پزشک طب سنتی باشد.

مضرات گل خشخاش

از مضرات این گل دارویی می‌توان به احتمال بروز آلرژی اشاره کرد. مصرف این گیاه به شکل‌های مختلف، عوارضی مثل قرمزی پوست، ورم چشم‌ها، استفراغ و مشکلات تنفسی را به دنبال دارد. زنان باردار و شیرده مجاز به مصرف خودسرانه آن نیستند.

قیمت گل خشخاش

در جدول زیر می‌توانید قیمت این گیاه را مشاهده کنید:

نوع	قیمت به ازای هر کیلو
خشخاش تمیز	۲۶۰ هزار تومان
قیمت عمده خشخاش سیاه با خلوص ۹۸ درصد	۳۴۰ هزار تومان
گونی ۷۰ کیلویی خشخاش سفید	۲۹۰ هزار تومان
خشخاش شسته شده	۳۲۰ هزار تومان
تخم خشخاش سیاه	۴۳۰ هزار تومان

نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به پزشک

خشخاش، داروی گیاهی با خواص فراوان است که سیستم ایمنی بدن را تقویت، هضم و دفع را بهبود، از یبوست جلوگیری، به سلامت پوست و مو کمک و سرفه و علائم سرماخوردگی را تسکین می‌دهد. طب سنتی نیز بر خواص این گیاه و شیره تریاک تأکید فراوانی دارد. اگرچه این گیاه مسکنی طبیعی است که مصارف زیادی در صنعت دارویی و طب سنتی دارد، اما وجود مواد اعتیادآور و افیونی در آن خطرناک است و احتمال اعتیاد به تریاک و حتی مرگ در صورت زیاده‌روی در مصرف وجود دارد. برای مصرف خشخاش حتماً باید با پزشک متخصص یا پزشک طب سنتی مشورت کنید.

پرسش و پاسخ

آیا مصرف گل خشخاش خطرناک است؟

مصرف خودسرانه بدون تجویز پزشک طب سنتی و زیاده‌روی در مصرف می‌تواند خطرناک باشد.

برای مصرف این گل به تجویز پزشک نیاز است؟

مصرف برای کودکان زیر ۱۲ سال بدون تجویز پزشک مجاز نیست. افراد بزرگسال هم بهتر است با تجویز پزشک از این دارو استفاده کنند.

آیا خشخاش برای نوزادان ضرر دارد؟

بله، مصرف خشخاش به هر شکلی برای نوزادان و کودکان زیر ۳ سال ضرر دارد و ممنوع است.