کمتر کسی در ایران وجود دارد که اسم گل گاوزبان را نشنیده باشد. ما ایرانی‌ها اینقدر از این گیاه دارویی استفاده می‌کنیم که وقتی کسی در خانه کمی عصبی یا ناراحت است، کسی می‌گوید برایش گل گاو زبان دم کنید. این گیاه دارویی با اینکه اسم عجیبی دارد، گل زیبایی است که خاصیت‌های زیادی دارد و ما معمولاً آن را به خاطر خواص آرامبخش‌اش می‌شناسیم.
گل گاو زبان یکی از گیاهان بسیار مفید در طب سنتی است که می‌تواند به طرق مختلف به ما کمک کند. این گیاه یکی از دمنوش‌های پرکاربرد است که دکترهای طب سنتی برای مشکلات مختلف توصیه می‌کنند و استفاده‌های زیادی دارد. همچنین این گیاه یکی از درمان‌های مهم در کتاب قانون ابن‌سینا به شمار می‌آید. در ادامه به‌طور کامل‌تر به این گیاه خوش‌عطر و رنگ و پرفایده می‌پردازیم.
گیاه گل گاوزبان چیست؟
قبل از بررسی موارد استفاده و مزایای این گیاه، بهتر است ابتدا با آن آشنا شویم. این گیاه که انواع مختلفی دارد، به‌عنوان دمنوش مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه معمولاً در کوه‌ها و دشت‌ها می‌روید و گل‌های آن که معمولاً بنفش هستند، خاصیت دارویی خوبی دارند.
گل گاوزبان (به انگلیسی borage) یک گیاه علفی یک‌ساله است که معمولاً به ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد. ساقه‌اش شیاردار است و برگ‌های آن ساده و مخملی هستند. این گیاه در ایران در دامنه کوه‌های البرز و همچنین در مناطق شمالی به‌صورت خودرو رشد می‌کند. بخش‌های قابل استفاده این گیاه، برگ و گل آن هستند.
نام علمی گل گاوزبان Echium است و از این سرده، گونه‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام به یک منطقه جغرافیایی مربوط می‌شوند. مهم‌ترین دسته‌بندی این گیاه، گل گاو زبان ایرانی و گل گاو زبان اروپایی است. به گل گاو زبان به انگلیسی Viper’s-buglosses می‌گویند. اما سوال مهم این است که آیا طبع گل گاوزبان گرم است یا سرد؟ در طب سنتی طبیعت این گیاه گرم و تر (مرطوب) مطرح شده است.
گل گاوزبان های مناطق مختلف چه تفاوتی دارند؟
گل گاوزبان، گیاهی از خانواده گیاهان گل‌دار است و انواع مختلفی دارد که هر کدام متعلق به یک منطقه خاص هستند. در کل، این انواع از نظر ظاهری شبیه به هم هستند. تفاوت اصلی گل گاوزبان ایرانی و اروپایی در خواص دارویی آن‌هاست. در جدول زیر به این تفاوت‌ها اشاره کرده‌ایم.
| گل گاوزبان ایرانی | گل گاوزبان خارجی |
|---|---|
| نوع ایرانی این گیاه به نام Echium ammonium شناخته می‌شود. این گیاه ایرانی دارای ترکیبات مفیدی است که می‌توان از آن برای درمان بیماری‌ها استفاده کرد. گل‌های این گیاه معمولاً بنفش یا لاجوردی هستند و در مقایسه با نوع اروپایی، گل‌های بزرگتری دارد. | نوع اروپایی به نام Borage معروف است. گل‌های این نوع معمولاً کوچک‌تر و بیشتر به رنگ آبی روشن هستند. خواص دارویی که در گل گاوزبان ایرانی دیده می‌شود، در نوع اروپایی به چشم نمی‌خورد. |
نحوه مصرف گل گاوزبان چگونه است؟
در ایران، معمولاً از این گیاه به صورت دمنوش استفاده می‌شود. گل‌های این گیاه بعد از برداشت خشک شده و سپس به عنوان چای یا دمنوش مصرف می‌شوند. گاهی هم این گیاه با دیگر گیاهان ترکیب شده و به عنوان یک نوشیدنی گرم استفاده می‌شود.
یک روش دیگر مصرف این گیاه به صورت عرق است. عرق به‌دست‌آمده از این گیاه خواص دارویی خوبی دارد. ولی بیشتر مردم آن را به شکل چای مصرف می‌کنند. چای گل گاوزبان طعم و عطری خاص دارد و بسیاری از افراد آن را به عنوان یک نوشیدنی اصلی می‌شناسند.
در برخی کشورهای اروپایی، از گل خشک شده یا تازه این گیاه در سالاد و سوپ استفاده می‌شود. همچنین دانه یا بذر این گیاه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و روغن‌های حاصل از آنها می‌توانند به صورت موضعی برای درمان‌های مختلف استفاده شوند.
روش دم کردن و میزان مصرف گل گاوزبان به چه صورت است؟
برای دم کردن گل گاو زبان ابتدا مقداری از گل‌های این گیاه را در یک قوری بریزید و سپس کمی آب جوش به آن اضافه کنید. بهترین زمان مصرف گل گاوزبان حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بعد از دم کشیدن است.
در طرز تهیه گل گاو زبان باید به میزان مجاز مصرف آن نیز توجه کرد. میزان مصرف گل گاو زبان برای بزرگسالان به‌طور استاندارد ۵ گرم گل خشک این گیاه در حدود ۲۵۰ سی‌سی آب جوش است و بهتر است کمی عسل، لیموی تازه یا نبات هم به آن اضافه شود.این گیاه دارویی نه تنها می‌تواند فشار خون را تنظیم کند، بلکه استرس را نیز کاهش می‌دهد.
خواص گل گاو زبان (گل گاوزبان برای چی خوبه؟)
این گیاه دارویی و بسیار مفید خواص زیادی دارد. از آن برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود و یکی از گیاهان مهم در طب سنتی است. در این گیاه، منابع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئیدها، آنتوسیانین‌ها، گاما لینولئیک اسید، کولین، ویتامین‌های گروه B، ویتامین C، منیزیم، کلسیم، آهن و پتاسیم موجود است. با توجه به این موارد، می‌توان فواید بسیار زیادی را برای این گیاه در نظر گرفت.
جالب است که پس از جنگ‌های صلیبی، این گیاه از اسپانیا به تمام اروپا گسترش پیدا کرد و از آن زمان برای خواص دارویی‌اش مورد استفاده قرار گرفت. ابوعلی سینا در کتاب قانون خود بارها به این گیاه اشاره کرده و از آنجایی که این کتاب در اروپا نیز بسیار مورد احترام بود، این گیاه به‌طور خاصی در درمان افسردگی توجه مردم را جلب کرد.
مهم‌ترین فواید این گیاه شامل درمان استرس، تنظیم فشارخون، درمان درد معده و مشکلات گوارشی، و درمان سرماخوردگی و سرفه است. همچنین این گیاه به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند و خاصیت ضدسرطانی، ضددرد، ضدالتهابی و ضدافسردگی نیز دارد. علاوه بر این، خاصیت ضد سرفه، ضدعفونی‌کنندگی و ضدویروسی گل گاو زبان در طب سنتی تأیید شده‌است.
۱. خواص گل گاوزبان برای زنان در پیشگیری از یائسگی زودرس
این گیاه خواصی دارد که می‌تواند از بروز یائسگی زودرس جلوگیری کند. همچنین مصرف دمنوش گل گاو زبان برای زنان یائسه هم بسیار مفید است. زنان یائسه به دلیل تغییرات هورمونی ممکن است دچار تغییرات خلق و خو شوند و پزشک برای آنها داروها و درمان‌های هورمونی تجویز کند.
به‌علاوه، پزشک طب سنتی ممکن است دمنوش گل گاو زبان را برای بهبود خلق‌وخوی زنان یائسه توصیه کند. این گیاه به کاهش تاثیرات منفی تغییرات هورمونی بر اعصاب و روان آنها کمک می‌کند. می‌توان این گیاه را به‌صورت تنها یا با سایر گیاهان مانند بابونه یا سنبل‌الطیب مصرف کرد. همچنین، خواص گل گاوزبان برای رحم نیز به عملکرد صحیح آن کمک می‌کند.
۲. خواص گل گاو زبان برای اعصاب
دمنوش این گیاه می‌تواند به عنوان یک تقویت کننده اعصاب و روان مطرح شود. همچنین این ماده می‌تواند حس‌های پنج‌گانه را تقویت کند و احساس شادابی به فرد ببخشد. این گیاه برای درمان استرس، بیماری مالیخولیا، وسواس‌های فکری و احساس خفگی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تأثیر این گیاه بر اعصاب و روان و کاهش عوارض استرس و تفکر بیش از حد باعث شده تا بسیاری از افراد از آن به‌عنوان یک دمنوش ضد استرس استفاده کنند. در کتاب قانون ابن‌سینا هم از تأثیرات آرام‌بخش گل گاو زبان صحبت شده است. به همین دلیل این گیاه به میزان زیادی در کاهش استرس و فشارهای عصبی مؤثر است.
۳. فواید گل گاوزبان برای سرفه و سرماخوردگی
یکی دیگر از خواص دارویی گل گاو زبان، تأثیر آن در درمان سرما خوردگی، سرفه و تنگی نفس است. برای استفاده دارویی این گیاه معمولاً چای گل گاو زبان را با کمی لیموعمانی و عسل ترکیب می‌کنند و این دمنوش گرم را برای درمان سرماخوردگی، تنگی نفس و گلو درد می‌نوشند.
در فصول سرد، مصرف این دمنوش گیاهی بسیار مفید است. همچنین این گیاه می‌تواند سرفه‌های مزمن را نیز درمان کرده و برای بهبود تنگی نفس و آسم خفیف و درمان گلو درد نیز موثر است.
این گیاه بسیار مفید است. یکی از خواص اصلی آن برای درمان سرفه و تنگی نفس، زمانی است که با بابونه، گل شقایق و سنبل‌الطیب ترکیب می‌شود. اثرات گل گاو زبان و سنبل‌الطیب در درمان سرفه‌های خشک فوق‌العاده است.
با استفاده از روش تهیه دمنوش با این گیاه و سنبل‌الطیب، می‌توان از آن برای درمان سرفه‌های مزمن بهره برد. معمولاً بهتر است مخلوط گل گاو زبان و سنبل‌الطیب را روزی دو تا سه بار مصرف کنید. در طب سنتی، از این دمنوش برای درمان کرونا و سرفه‌های خشک ناشی از آن هم استفاده می‌شود.
۴. خواص گل گاو زبان در طب سنتی برای بیماری‌های دهان
یکی از راه‌های استفاده از این گیاه، برگ‌های تازه و گل‌های خشک آن است. این گیاه برای درمان برفک دهان، بوی بد دهان، جوش‌ها و آفت‌های دهانی و غیره به کار می‌رود. خاصیت ضدعفونی‌کنندگی این گیاه در این زمینه مهم است. به علاوه، گل گاو زبان به دلیل داشتن ویتامین C فراوان، می‌تواند در بهبود بهداشت و سلامت دهان و دندان کمک کند.
«Borage is a medicinal herb that has been associated with a number of powerful health benefits. In particular, borage has been shown to decrease inflammation, improve skin health, and decrease symptoms of asthma.»
«گل گاوزبان یک گیاه دارویی است که با تعدادی از فواید سلامتی قوی همراه بوده است. مشخص شده است که گل گاوزبان التهاب را کاهش می‌دهد، سلامت پوست را بهبود می‌بخشد و علائم آسم را کاهش می‌دهد.»
به نقل از سایت healthline
۵. خاصیت گل گاوزبان برای پیشگیری از سرطان
همانطور که گفته شد، این گیاه منبع بسیار خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها است. همچنین مقدار زیادی منیزیم هم دارد. این مواد می‌توانند به گل گاو زبان خاصیت ضد سرطانی بدهند و به همین دلیل، از خواص دارویی آن می‌توان به تاثیرش در پیشگیری از سرطان سینه، پروستات و کبد اشاره کرد. این گیاه در بسیاری از درمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۶. خاصیت گل گاوزبان روی کلیه‌ها
در کتاب قانون ابن‌سینا که مرجع علم پزشکی و طب سنتی است، به خواص این گیاه برای کلیه‌ها و درمان بیماری‌های کلیوی اشاره شده است. این گیاه ادرارآور است و می‌تواند عملکرد کلیه‌ها را بهتر کند. همچنین می‌توان در برخی موارد از آن برای درمان بی‌اختیاری ادرار هم استفاده کرد.
این دمنوش در برابر سرما از بدن محافظت می‌کند. به‌طور کلی، خواص دارویی گل گاو زبان می‌تواند کلیه‌ها را تقویت کند. همچنین در طب سنتی برای درمان التهاب و تورم کلیه‌ها از این گیاه استفاده می‌شود. این ترکیب گیاهی در درمان بسیاری از عفونت‌های ادراری و مثانه نیز موثر است. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید با دکتر طب سنتی مشورت کنید.
۷. تاثیر گل گاوزبان روی خواب
ویژگی اصلی این گیاه، خاصیت آرام‌بخش آن است. از آنجا که این گیاه می‌تواند بر سیستم عصبی تاثیر بگذارد و استرس را کاهش دهد، یکی از کاربردهای آن برای بهبود خواب و درمان مشکلات خواب است. نوشیدن گل گاو زبان قبل از خواب به شکل چای یا دمنوش می‌تواند خواب بهتری را برای شما به ارمغان آورد. خاصیت آرام‌بخش این دمنوش و تاثیری که بر اعصاب دارد، می‌تواند در حل مشکلات خواب موثر باشد.
۸. خواص دارویی گل گاوزبان در درمان برخی عفونت‌ها
در طب سنتی، از گیاه گل گاوزبان برای درمان برخی عفونت‌ها و بیماری‌ها نیز استفاده می‌شود. این گیاه در درمان برونشیت موثر است. بر اساس طب قانون ابن‌سینا، این گیاه می‌تواند برای درمان سرخک و مخملک هم مفید باشد. همچنین همانطور که قبلاً اشاره شد، این گیاه خاصیت ضدعفونی‌کنندگی نیز دارد.
۹. گل گاوزبان و فشار خون
همانطور که پیش‌ازاین هم گفته شد، در گل گاو زبان می‌توان منابعی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها را دریافت کرد. این آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند به بهبود گردش خون کمک کرده و از خواص دارویی آن برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شود. این گیاه برای افرادی که دیابت دارند یا قند خون بالایی دارند بسیار خوب است، زیرا مصرف چای آن به کاهش قند خون کمک می‌کند.گل گاو زبان غنی از آنتی‌اکسیدان است و خواص زیادی برای درمان فشار خون و بهبود سلامت پوست و مو و غیره دارد.
۱۰. گل گاوزبان برای ترک اعتیاد
گاهی از این گیاه برای کمک به ترک اعتیاد هم استفاده می‌شود. به عنوان مثال، می‌تواند برای درمان اعتیاد به الکل مفید باشد. مصرف این گیاه می‌تواند تمایل افراد به مصرف الکل را کاهش دهد و به‌عنوان یک روش کمکی برای ترک اعتیاد به کار رود.
۱۱. خواص درمانی گل گاوزبان برای پوست و مو
در علم گیاهان دارویی در اروپا، از عصاره روغنی که از دانه‌های این گیاه به‌دست می‌آید، برای بهبود سلامت پوست و مو استفاده می‌شود. البته گونه‌ای که در اروپا استفاده می‌شود کمی متفاوت از گونه ایرانی آن است.
عصاره به‌دست‌آمده از برگ گل گاو زبان نیز یک ترکیب نرم‌کننده است که برای رفع خشکی پوست و درمان اگزما و راش‌های پوستی و همچنین درمان خارش پوست مفید است. در برخی مواقع نیز از این گیاه برای درمان جوش‌های صورت استفاده می‌شود.
روغن تهیه‌شده از گل گاو زبان یک ترکیب عالی برای موهاست. استفاده از این روغن روی موها می‌تواند بسیاری از مشکلات پوست سر و تارهای مو را کاهش دهد. به‌ویژه برای درمان فولیکولیت موها که در آن به دلیل عفونت و التهاب فولیکول‌ها، موها آسیب‌دیده و دچار ریزش می‌شوند، این روغن مفید است. بنابراین، روغن گل گاو زبان به‌عنوان یک درمان برای ریزش مو شناخته می‌شود.
در بعضی موارد، از گل گاو زبان برای درمان شوره سر نیز استفاده می‌شود. این ترکیب به‌صورت روغن می‌تواند به درمان خارش پوست سر کمک کند و با تقویت سلامت پوست سر، شوره سر را نیز درمان کند. بنابراین، این گیاه می‌تواند به شما کمک کند تا موهایی شاداب و پرپشت داشته باشید.
۱۲. خواص گل گاوزبان برای پریود
این گیاه برای دوره‌های قاعدگی بسیار مفید است و به همین دلیل توصیه می‌شود طرز تهیه دمنوش گل گاوزبان را یاد بگیرید. مصرف آن می‌تواند به تنظیم دوره قاعدگی و کاهش مشکلات مربوط به آن کمک کند. همچنین، با توجه به خواص ضدالتهابی و مسکن این گیاه، می‌تواند برای درمان و کاهش دردهای کمر در دوران قاعدگی، سوزش سر دل و کاهش استرس بسیار موثر باشد.
۱۳. خواص دارویی گل گاوزبان برای معده
به طور کلی، بسیاری از دمنوش‌های گیاهی برای درمان دردهای معده، مشکلات گوارشی و مسائل مربوط به روده‌ها استفاده می‌شوند. یکی از فواید گل گاوزبان نیز در درمان مشکلات معده و بهبود وضعیت روده‌هاست.
اگر کسی دردهای معده شدیدی را تجربه کند یا پس از مصرف غذا دچار مشکل در هضم شود، نوشیدن دمنوش گل گاوزبان همراه با نبات داغ یا شکر می‌تواند موثر باشد. همچنین ترکیب گل گاو زبان با بهارنارنج یکی از دمنوش‌های مفید برای تقویت معده و درمان مشکلات گوارشی است. اگر به دنبال داروی گیاهی برای کاهش وزن هستید، قرص لاغری هزال به ترکیب گل گاوزبان ترجیح داده می‌شود.
عوارض مصرف بیش از حد گل گاوزبان چیست؟
هر ماده گیاهی، حتی اگر فواید زیادی داشته باشد، باید به‌طور مناسب و در حد نرمال مصرف شود. در مورد گل گاوزبان نیز همین مسئله صدق می‌کند. استفاده بیش از حد از این دمنوش گیاهی ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.
برای مثال، اگر کسی از گل گاوزبان به‌طور مکرر و در دوزهای بالایی استفاده کند، ممکن است به عوارضی دچار شود که به خاطر وجود یک سری از ترکیبات در گیاه گل گاوزبان به نام آلکالوئیدهای پرولیزیدین، ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد و مسمومیت کبدی را افزایش دهد و به این اندام حیاتی آسیب برساند. افرادی که فشار خون بالا دارند باید از مصرف زیاد دمنوش این گیاه پرهیز کنند، زیرا می‌تواند برایشان خطرناک باشد.
اگر این گیاه را بیش از حد مصرف کنید، ممکن است به جای اینکه خواب شما را بهبود بخشد، باعث خواب‌آلودگی شدید شود. همچنین عوارضی مانند یبوست، سردرد یا خشکی دهان نیز ممکن است رخ دهد.
آیا گل گاوزبان خواب آور است؟
بله، مصرف دمنوش یا عرق گل گاوزبان یکی از روش‌های درمانی است که برای بهبود مشکلات خواب و ایجاد حس آرامش استفاده می‌شود. قبل از رانندگی یا انجام کارهای سنگین از مصرف آن پرهیز کنید.
مصرف گل گاوزبان برای چه کسانی مضر است؟
در مورد هر نوع داروی گیاهی و دمنوش‌ها باید بسیار احتیاط کرد. به ویژه اینکه مصرف این گیاه با بعضی از داروهای شیمیایی می‌تواند خطرساز باشد. بر اساس اطلاعات موجود، مصرف گل گاوزبان با داروهای مربوط به سیستم عصبی، از جمله داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب، آرام‌بخش، خواب‌آور و آنتی‌هیستامین‌ها می‌تواند بسیار خطرناک باشد. همچنین مصرف گل گاوزبان برای افرادی که فشار خون بسیار بالا دارند، بعد از جراحی، در حال خونریزی یا دچار بیماری‌های کبدی هستند ممنوع است.
نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به دکتر
همانطور که مشاهده کردید، گیاه گل گاو زبان یکی از مفیدترین و با خاصیت‌ترین گیاهان در طب سنتی است. این گیاه به صورت دمنوش، چای یا ترکیبی با سایر گیاهان قابل مصرف است. مصرف دانه‌های آن و روغن‌های به‌دست‌آمده از آن نیز خواص درمانی زیادی دارد.
با این حال درست مانند هر ترکیب گیاهی دیگری، مصرف این گیاه هم محدودیت‌هایی دارد و در صورت مصرف زیاد ممکن است با عوارض مواجه شوید. بنابراین، بهتر است از میزان مجاز مصرف گل گاوزبان آگاه باشید و در صورت وجود مشکلات خاص، حتما قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید. با شناخت خواص گل گاوزبان و طبع آن، می‌توانید بهتر از این دمنوش گیاهی بهره ببرید.
لیست پزشکان مرتبط:
مهرداد نصراله زاده ثابتمتخصص تغذیه و رژیم درمانی | تهران- سعید حسینیدکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- احمدرضا درستی مطلقدکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- مریم مظاهریوندکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- رضا راست منشدکترا تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- مرتضی عقباییدکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- امید صالحیاندکترای تخصصی فیزیولوژی و تغذیه ورزشی | تهران
- وحید خانیکارشناس تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- مهشید دژنمتخصص تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- مونا نوروزیمتخصص تغذیه و رژیم درمانی | تهران
