معرفی دستگاه تناسلی زنان | نکات مهم و مراقبت از آن
آگاهی از آناتومی بدن انسان امری بسیار اساسی است. اعضای تناسلی، به ویژه در زنان و مردان، اهمیت ویژهای دارند زیرا به تولیدمثل و تکامل کمک میکنند. داشتن دانش کافی از این اعضا میتواند بهداشت جنسی را تحتتأثیر قرار دهد. در زنان، آناتومی تناسلی شامل ۲ بخش، بخش خارجی یعنی فرج و بخش داخلی یعنی اندامهای تولیدمثلی، میشود.
تخمدانها و رحم نیز جزء این اندامها هستند. با ما همراه باشید تا به بررسی و معرفی دستگاه تناسلی زنان بپردازیم. همچنین بهترین روش برای مراقبت از این اندامها و نکات مهم درمورد عملکرد آن را در اختیار شما خانمها و دختران عزیز قرار میدهیم.
معرفی دستگاه تناسلی زنان: بخشهای مختلف آن
دستگاه تولیدمثلی زنان از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که هرکدام وظایف خاص خود را دارند. این بخشها شامل واژن، رحم، لولههای فالوپ، سرویکس یا دهانه رحم و تخمدانها میشوند.
رحم یکی از اجزای اصلی و شناختهشده دستگاه تولیدمثلی زنان است که در آن جنین رشد میکند. توجه این قسمت از بدن بانوان، حائزاهمیت است. رحم ترشحات واژنی و رحمی را تولید میکند و نقش مهمی در انتقال اسپرم مرد به سمت لولههای فالوپ دارد.
تخمدانها نیز بخش دیگری از دستگاه تولیدمثلی زنان را تشکیل میدهند. این اعضا سلولهای جنسی زنان یعنی تخمکها را تولید میکنند که در فرآیند تولیدمثل و باروری نقش دارند.
دستگاه تولیدمثلی زنان از این ۲ بخش اصلی تشکیل شده است که هرکدام وظایف حیاتی خود را برعهده دارند و هماهنگی بین آنها اساسی برای سلامت و بهداشت جنسی زنان است.
بررسی عملکرد دستگاه تناسلی زنان
دستگاه تولیدمثل زنان به منظور انجام چندین عملکرد مهم طراحی شده است که بهصورت اساسی برای تولیدمثل و حفظ چرخه تولیدمثلی اساسی هستند. این دستگاه سلولهای تخمک را تولید میکند که برای تولیدمثل ضروری هستند. علاوهبر این، این بخش برای انتقال سلول تخمک که با نام اووسیت نیز شناخته میشود، به محل لقاح نیز طراحی شده است. لقاح، یعنی تلقیح تخمک با اسپرم که بهطور عمومی در لولههای فالوپ رخ میدهد و نقش حیاتی در فرآیند باروری دارند.
پس از لقاح
پس از لقاح، مرحله بعدی فراهم کردن یک محیط امن و مناسب برای تخمک تلقیح شده است، که این وظیفه اصلی رحم را برعهده دارد. در این مرحله، لانهگزینی اتفاق میافتد که جهت آمادهسازی برای پذیرش جنین ضروری است. در دستگاه تناسلی زنان مشاهده میکنیم که اگر لقاح و لانهگزینی اتفاق نیافتد، دیواره رحم که برای پذیرش جنین آمادهشده، ریزش میکند که منجر به قاعدگی یا پریود میشود.
علاوهبر این عملکردها، دستگاه تولیدمثلی زنان هورمونهای جنسی زنانه را تولید میکند که برای حفظ چرخه تولیدمثلی و تنظیم فرآیندهای باروری و حاملگی لازم هستند. این هماهنگی در بین اعضای دستگاه تولیدمثلی زنان بهمنظور ایجاد شرایط مناسب برای باروری و حفظ سلامتی جنین و مادر، بسیار حیاتی است.
تفاوتهای اساسی که بین دستگاه تناسلی زنان و مردان دیده میشود
تفاوت بزرگی بین دستگاهتناسلی زنان و مردان و اندامهای تولیدمثلی آنها وجود دارد. آناتومی دستگاهتناسلی زنان بیشتر مرتبط با عملکرد جنسی، تولیدمثل و کنترل هورمونی است. این برخورداری از تفاوتها در ساختار و عملکرد دستگاهتناسلی زنان و مردان، درحقیقت از دوران تکامل جنینی شروع شده است.
دستگاهتناسلی مردان، تنها از اندامهای خارجی تشکیل شده است که بیضهها در کیسه بیضه و سپس اسپرمها تولید میشوند. این اسپرمها به همراه مایع منی از طریق آلت تناسلی مردانه از بدن خارج میشوند. درمقابل دستگاه تناسلی زنان، دستگاهتناسلی زنانه اغلب از اندامهای داخلی تشکیل شدهاند. تخمکها در تخمدانها تولید میشوند و رحم وظیفه نگهداری از جنین را برعهده دارد. قسمتهای دیگر مانند رحم نقش مهمی برای هدایت اسپرم به سمت بخش تخمک دارند.
تفاوت دیگری که بین دستگاهتناسلی زنان و مردان دیده میشود، این است که دستگاه تولیدمثلی مردان فقط سلولهای جنسی را تولید میکند. سپس این اندام، سلولها را به دستگاهتناسلی زنان تحویل میدهد. درحالیکه دستگاهتناسلی زنان برای پرورش جنین و تبدیل آن به یک انسان کامل طراحی شده است. این تفاوتها نشاندهنده تنوع و ویژگیهای منحصربهفرد هر دستگاه تناسلی در جهت حفظ و ادامه زندگی است.
چه فرقی بین دستگاه تناسلی مادر و فرزند دخترش وجود دارد؟
تفاوت بین دستگاه تناسلی زنان و دختران در واقع بیشتر به عنوان یک تفاوت فرهنگی و اجتماعی تلقی میشود. این مورد بیشتر به خاطر مفاهیم اجتماعی و فرهنگی ازدواج و نقش زنان در جامعه مطرح میشود؛ اما از نظر فیزیولوژیکی و آناتومیک، تفاوتی بین بدن زنان و دختران قبل و بعد از ازدواج و رابطه جنسی وجود ندارد. گرچه باورهای رایج ممکن است در هر جامعه بر تفاوتهایی بین این ۲ تاکید کنند. از این تفاوتها میتوان به مانند در اندازه و شکل سینهها و درخشندگی پوست، اشاره کرد.
واژن قبل از شروع فعالیتهای جنسی خاصیت کشسانی خاصی ندارد؛ اما طبیعی است که بعد از شروع این فعالیتها، انعطافپذیری واژن افزایش یابد. همچنین بخشهای مختلف دستگاه تناسلی مثل واژن و کلیتوریس نیز به تحریکات جنسی پاسخ میدهند و تغییراتی از جمله افزایش حجم و تورم واژن اتفاق میافتد.
در معرفی دستگاه تناسلی خانمها، تفاوتهایی که پس از داشتن رابطه جنسی در بدن زنان اتفاق میافتد. به این تفاوتها بهاصطلاح “واکنشهای فیزیولوژیکی” گفته میشود که عبارتاند از؛
- تورم فرج
- تنفس سریع
- تعریق و سرخشدن پوست
این واکنشها نشاندهنده برانگیختگی جنسی موقتی است که بدن به تحریکات و تغییرات وضعیت فعالیتهای جنسی پاسخ میدهد؛ اما تغییر آناتومیکی در بدن ایجاد نمیشود.
معرفی دستگاه تناسلی زنان: آناتومی خارجی
برای درک بهتر عملکرد بدن زنان، آشنایی با آناتومی و قسمتهای مختلف دستگاه تناسلی ضروری است. در اینجا، ابتدا به توضیح بخش خارجی این دستگاه میپردازیم. آناتومی خارجی دستگاه تناسلی زنان شامل پابلیس و فرج است که فرج خود دارای بخشهای متفاوتی است.
مونس پوبیس
برجستگی تناسلی یا مونس پوبیس، یک بافت چربی است که در بالای فرج و در جلوی استخوان شرمگاهی واقع شده است. این بافت در زنان برجسته است و پس از بلوغ، اغلب با موی شرمگاهی پوشیده میشود. عمده وظیفه مونس پوبیس، حفاظت از استخوان شرمگاهی در طول رابطه جنسی است. مونس پوبیس همچنین دارای غدههای چربی نیز است.
فرج یا وولوا
فرج به قسمتی از آلت تناسلی زنان گفته میشود که در خارج از بدن قرار دارد. وولوا یا فرج یک اصطلاح عمومی برای توصیف همه بخشهایی است که اندام جنسی خارجی زن را تشکیل میدهند. فرج بهطور کلی شامل موارد زیر است:
- لبهای داخلی و خارجی
- کلیتوریس
- مدخل واژن و همچنین مجرای ادرار که بهعنوان میزراه شناخته میشوند
در معرفی دستگاه تناسلی زنان، واژن تنها بخشی از فرج است؛ اما در واقع به اشتباه به جای فرج از واژه واژن استفاده میشود. درحالیکه فرج دارای جزئیات و بخشهای زیادی بهجز واژن است.
لبهای بزرگ (لیبا ماژور)
لبهای بزرگ یا لیبا ماژور عبارت است از ۲ تاخوردگی پوستی بزرگ که اطراف ورودی آلت تناسلی زن قرار دارند. این لبها بهطور دقیق در زیر مونس پوبیس قرار میگیرند و در طی رابطه جنسی، جریان خون در آنها زیاد میشود و حالت متورمی به خود میگیرند. این بافتها بهتقریب گوشتی هستند و قسمت بیرونی آنها موی شرمگاهی رشد میکند. ضخامت لبهای بزرگ ممکن است متغیر باشد و بین ۱.۵ تا ۳ سانتیمتر متفاوت باشد.
معرفی دستگاه تناسلی زنان: لب های داخلی (لیبا مینور)
لبهای داخلی یا لیبا مینور نیز مانند لبهای بزرگ ۲ تاخوردگی پوستی هستند. این لب ها از کلیتوریس شروع شده و به سمت پایین ادامه مییابند. قسمت قدامی لبهای داخلی دور کلیتوریس را احاطه میکند و کلاهک کلیتوریسی را بهوجود میآورد. این بخش به لحاظ ظاهری میتوانند کوتاه یا بلند، چروکیده یا صاف باشند و ازنظر رنگ نیز متغیر باشند.
کلیتوریس
کلیتوریس اصلیترین عضو بخش خارجی دستگاه تناسلی زن است. نوک کلیتوریس در بالای آلت زنانه قرار دارد و توسط کلاهک کلیتوریسی پوشانده شده است. این بخش از بافت اسفنجی ساخته شده است و در زمان برانگیختگی جنسی متورم و برآمده میشود. تراکم بسیار بالای عصبهای موجود در کلیتوریس آن را به یکی از بخشهای حساس بدن تبدیل میکند.
The clitoris is the sensitive area located on the top of your vulva. Touching this area of your body can make you feel sexually aroused and lead to climax, or an orgasm. On the outside, it looks like a small button-like area of flesh. But your clitoris is actually a much larger network of tissues and nerves inside and outside of your body.
کلیتوریس ناحیه حساسی است که در بالای فرج شما قرار دارد. لمس این ناحیه از بدن می تواند باعث تحریک جنسی شما شود و منجر به اوج یا ارگاسم شود. از بیرون، مانند یک ناحیه کوچک دکمه مانند از گوشت به نظر می رسد. اما کلیتوریس شما در واقع یک شبکه بسیار بزرگتر از بافت ها و اعصاب داخل و خارج بدن شما است.
منبع : webmd.com
آشنایی با بخشهای داخلی دستگاه تناسلی زنان
آلت تناسلی زن از واژن آغاز میشود، یک کانال که از فرج شروع میشود و به رحم متصل است. سرویکس واژن، جداکنندهای است که واژن را از رحم جدا میکند و لولههای فالوپ، مسیری است که تخمدانها را به رحم متصل میکند. این ساختارها برای تبادل مواد غذایی و انجام فرآیند تخمگذاری بسیار حیاتی هستند. در معرفی دستگاه تناسلی زنان، آناتومی این بخشها را میتوان بهطور مفصل بررسی کرد تا فرآیندهای بیولوژیکی و تولیدمثل را بهتر درک کنید.
واژن
واژن یک ساختار الاستیک و عضلانی است که ارتباط رحم را با دنیای بیرون ایجاد میکند. این بخش از آلت تناسلی زنانه، با طول متغیری وجود دارند؛ اما بهطور متوسط حدود ۲.۶ تا ۸ سانتیمتر است. بافت واژن بسیار انعطافپذیر است و در هنگام تحریک جنسی، طول آن افزایش مییابد.
غدد بارتولین، بخشی از واژن هستند که مایعاتی را ترشح میکنند تا از خشکی بافت واژن جلوگیری کنند. ورودی واژن بهطور عمومی توسط غشایی به نام هایمن یا پرده بکارت مسدود شده است و در پشت مجرای ادرار قرار دارد.
The Bartholin glands are two small organs that are located on each side of the vaginal opening. Most of the time, you can’t feel or see these glands. The Bartholin glands make a small amount of fluid to lubricate the vagina and the vulva.
غدد بارتولین دو اندام کوچک هستند که در هر طرف دهانه واژن قرار دارند. بیشتر اوقات، شما نمی توانید این غدد را حس کنید یا ببینید. غدد بارتولین مقدار کمی مایع برای روان کردن واژن و فرج تولید می کنند.
منبع : alberta.ca
وظیفه واژن شامل رابطه جنسی و زایمان است. بهعنوان مخزنی برای اسپرمها، که قبل از رسیدن به رحم و لولههای فالوپ جمعآوری میشوند، فعالیت میکند. همچنین بهعنوان راه خروجی برای خون در زمان پریود، اهمیت دارد.
دهانه رحم یا سرویکس یا گردن رحم
دهانه رحم قسمتی از آلت تناسلی زنانه است که بین رحم و واژن واقعشده و آنها را از هم جدا میکند. این ساختار مانند یک دونات با یک سوراخ کوچک در وسط آن شکل میگیرد که این سوراخ به عنوان راه اتصال واژن به رحم عمل میکند.
خون پریود از این راه باریک خارج میشود و اسپرمها نیز از همین راه وارد رحم میشوند. دهانه رحم بهعنوان نقطهای که رحم را از بقیه بدن جدا میکند، نقش مهمی در حفظ جسمهای مختلف دارد. میتوان به تامپون یا محصولات مربوط به دورههای پریود اشاره کرد. در زمان زایمان، دهانه رحم گشاد میشود تا به بچه امکان خروج از واژن را بدهد.
همچنین در معرفی دستگاه تناسلی زنان باید گفت که از دهانه رحم برای جمعآوری نمونههای تست پاپ اسمیر استفاده میشود. این کار برای ارزیابی سلامت دهانه رحم انجام میشود.
رحم
رحم یکی از اندامهای اصلی آلت تناسلی زنانه است که در میان حفره لگن قرار دارد. این اندام به عنوان محل رشد و تغذیه جنین در طول دوره بارداری عمل میکند. اندازه رحم اغلب به اندازه یک گلابی و در جوانان به اندازه یک مشت کوچک است. رحم دارای یک غشای خاص به نام اندومتریوم است که در طول دوران قاعدگی و پریود ریزش میکند. علاوهبر آن، لایه ضخیمی را برای پذیرش تخمک درصورت بروز بارداری فراهم میکند.
اگر بارداری اتفاق نیفتد، این لایه ریزش میکند و باعث شروع دوره پریود میشود. رحم در طول رابطه جنسی نقش مهمی دارد؛ زیرا قسمت پایینی آن به سمت ناف بالا میرود تا در زمان برانگیختگی جنسی، واژن اندازه بزرگتری پیدا کند و این باعث تحریک جنسی میشود.
تخمدانها
در معرفی دستگاه تناسلی زنان، تخمدانها اندامهای مهمی در آلت تناسلی زنانه هستند که در سمت راست و چپ داخل حفره لگن واقع شدهاند. همچنین به لوله فالوپ متصل هستند. اندازه هر تخمدان بهتقریب معادل یک بادام است.
این اندامها مسئول تولید تخمکها هستند که در فرآیند تولیدمثل نقش بسیار حیاتی دارند. همچنین، تخمدانها هورمونهایی نیز تولید میکنند که عملکردهایی همچون کنترل دورههای پریود و بارداری را برعهده دارند. این اندامها با شروع بلوغ فعالیت خود را آغاز میکنند و با ورود به دوران یائسگی پایان مییابند.
لوله فالوپ
لولههای فالوپ ۲ لوله نازک و دراز هستند که تخمدانها را به رحم متصل میکنند. وظیفه اصلی این لولهها بردن تخمکهای آزادشده از تخمدانها به سمت رحم است. همچنین، مسیر حرکت اسپرمها برای رسیدن به تخمک نیز از این لولهها است. لقاح نیز در این لولهها اتفاق میافتد و زیگوت یا تخمک لقاحیافته به سمت رحم حرکت میکند.
فیمبریا
فیمبریا بهطور دقیق شبیه به یک انگشت کوچک، در آخر هر یک از لولههای فالوپ به چشم میخورد. وظیفه این ساختار، کمک به جذب تخمک آزادشده از تخمدان به داخل لوله فالوپ و همچنین حرکت آن به سمت رحم است.
غدد بارتولین
غدد بارتولین نیز در معرفی دستگاه تناسلی زنان، در نزدیکی ورودی واژن قرار دارد. این غدد مایعاتی را که در زمان برانگیختگی جنسی تولید میشوند، به واژن ترشح میکند و باعث روانشدن واژن میشوند.
هایمن یا پرده بکارت
هایمن یا پرده بکارت، یک بافت نازک گوشتی در ورودی واژن است که شکلهای مختلفی دارد. این پرده سوراخهایی برای خروج خون پریود فراهم میکند. در برخی افراد، این سوراخها به اندازه کافی بزرگ هستند که استفاده از تامپون امکانپذیر است. در برخی موارد، هایمن کمتر و در موارد نادر، وجود ندارد.
در سایر مواقع، سوراخهای پرده بکارت بسیار ریز هستند و خون پریود خروجی ندارد. از دلایل ازبینرفتن یا پارهشدن آن میتوان به معاینهی واژینال، ورود جسم خارجی، یا ورزشهای سنگین اشاره کرد. البته این مسئله چندان شایع نیست؛ اما در برخی موارد ممکن است رخ دهد.
نکات مهم مراقبت و بهداشت ناحیه تناسلی زنان
نکات مهم مربوط به مراقبت و بهداشت ناحیه تناسلی زنان در بخشها مختلف تقسیمبندی میشود که در این قسمت قصد داریم آنها را بررسی کنیم.
شستشو
برای شستشوی ناحیه تناسی باید به موارد زیر توجه داشته باشید:
- شستشوی روزانه: فقط قسمت خارجی ناحیه تناسلی خود را با آب ولرم و صابون ملایم بدونعطر و رنگ، بشویید.
- استفاده از ژل شستشوی بانوان: به جای صابون میتوانید از ژل شستشوی بانوان با PH مناسب استفاده کنید.
- عدم استفاده از دوش واژینال: دوش واژینال تعادل باکتریهای مفید واژن را بهم میزند و خطر عفونت را افزایش میدهد.
- جهت شستشو: از جلو به عقب بشویید تا از انتقال باکتریهای مقعد به واژن جلوگیری شود.
لباس زیر
در آشنایی با دستگاه تناسلی زنان، بخش آناتومی بخشهای خارجی دستگاه تناسلی اشاره کردیم که برخی از این قسمتها بهطور کامل خارج از بدن قرار دارند. عملکرد آنها نیز بسیار مهم است؛ ازاینرو انتخاب یک لباسزیر مناسب برای محافظت از آنها بسیار حائزاهمیت است.
- لباسزیر نخی: از لباسزیر نخی و گشاد استفاده کنید تا جریان هوا به خوبی عبور کند. این کار از تعریق و گرمشدن بیش از حد ناحیه تناسلی جلوگیری شود.
- تعویض لباسزیر: لباس زیر خود را حداقل یک بار در روز تعویض کنید.
- اجتناب از لباسهای تنگ: از پوشیدن لباسهای تنگ و چسبان که اصطکاک ایجاد میکنند، خودداری کنید.
رابطه جنسی
رابطه جنسی مهمترین عملکرد ناحیه تناسلی زنان است. هنگام انجام رابطه جنسی توسط به نکات فوق ضروری است:
- استفاده از کاندوم: از کاندوم برای جلوگیری از عفونتهای مقاربتی و بارداری ناخواسته استفاده کنید.
- استفاده از روانکننده: درصورت نیاز از روانکنندههای محلول در آب استفاده کنید.
- تمیز کردن بعد از رابطه جنسی: بعد از رابطه جنسی، ناحیه تناسلی خود را با آب ولرم بشویید.
عادت ماهانه
عادت ماهانه بخش جداییناپذیر از زندگی زنان تا پیش از یائسگی است.
- تعویض منظم نوار بهداشتی یا تامپون: همانطور که در معرفی دستگاه تناسلی دختر و خانمها گفته شد، میتوانید از تامپون یا نواربهداشتی استفاده کنید. توصیه میکنیم نوار بهداشتی یا تامپون خود را هر ۴ تا ۶ ساعت تعویض کنید.
- شستشوی دستها: قبل و بعد از تعویض نوار بهداشتی یا تامپون دستهای خود را با آب و صابون بشویید.
- استفاده از پدهای جاذب: از پدهای جاذب با قدرت جذب مناسب استفاده کنید.
معاینات
معاینات نیز برای بررسی عملکرد صحیح ناحیه تناسبی مفید است.
- معاینات منظم: بهطور منظم برای معاینات زنان و پاپ اسمیر به پزشک مراجعه کنید.
- توجه به علائم: درصورت مشاهده هرگونه علائم غیرطبیعی مانند ترشحات غیرمعمول، خارش، سوزش، درد یا بوی نامطبوع، به پزشک مراجعه کنید.
نکات کلی
- رژیم غذایی سالم: از یک رژیم غذایی سالم و متعادل استفاده کنید.
- مصرف آب کافی: به مقدار کافی آب بنوشید.
- ورزش منظم: بهطور منظم ورزش کنید.
- کاهش استرس: استرس خود را با روشهای سالم مانند یوگا یا مدیتیشن کاهش دهید.
- عدماستفاده از مواد معطر: از مواد معطر مانند اسپری، دئودورانت و پودر در ناحیه تناسلی استفاده نکنید.
- استفاده از دستمال توالت بدونعطر: از دستمال توالت بدونعطر و رنگ استفاده کنید.
- عدماستفاده از تیغ: برای اصلاح موهای زائد ناحیه تناسلی از تیغ استفاده نکنید.
اگر هر گونه علائم غیرطبیعی را مشاهده کردید، در سریعترین زمان به پزشک مراجعه کنید.
جمع بندی
در انتها، ما در این مقاله سعی بر این داشتیم تا بهطور کامل به معرفی دستگاه تناسلی زنان و نکات مراقبت از آن بپردازیم. بهطور کلی دانستیم که دستگاه تناسلی زنان شامل بخشهایی مانند فرج، رحم، لولههای فالوپ، تخمدانها و هایمن است.
فرج، به قسمتی از آلت تناسلی زنانه گفته میشود که در آناتومی خارجی قرار دارد و لبهای داخلی و خارجی، کلیتوریس و مدخل واژن را شامل میشود. رحم، مکانی است که جنین در طول بارداری رشد میکند و نقش مهمی در زایمان دارد. لولههای فالوپ ارتباط بین تخمدانها و رحم را فراهم میکنند و تخمدانها مسئول تولید تخمک و هورمونهای زنانه هستند.
لیست پزشکان مرتبط:
- سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران
- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- رکسانا رحمتیانمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران