علت سردرد کودکان ؟ درمان سردرد بچه ها
یکی از دردهای آزار دهنده سردرد می‌باشد که همه اشخاص را در هر سنی ممکن است درگیر کند. سردرد در کودکان 10 ساله یا زیر 10 سال باعث نگرانی والدین می‌شود. میخوایم در این مبحث به این سوالات که: علت سردرد کودکان چیه و برای درمان سردرد چه چیزی خوبه پاسخ بدیم. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
اگر در این حیطه نیازمند اطلاعات دقیق هستید تا مطالب به پایان می‌رسد همراه ما باشید.
کودکان نیز مثل بزرگسالان تجربه سردرد و ناراحتی در سر را دارند. ولی علتی که باعث سردرد در کودکان می‌شود با علتی که باعث سردرد در بزرگسالان می‌شود متفاوت می‌باشد. در حقیقت غالبا سردرد در کودکان 5 ساله و بزرگتر از آن به علت سرماخوردگی است و خطرناک نیست. با این وجود اگر کودک از سردرد رنج ببرد باید در اولین اقدام علت آن را پیدا کنید.
علت سر درد کودکان چیست؟
به نسبت شدتی که سر دردی که در کودکان تجربه می‌کنند باعث از بین رفتن کیفیت زندگی آنها می‌شود. با نگرش به اینکه به طور معمول سردرد به دلیل یک علت ثانویه در اثر مبتلا شدن به یک بیماری خاص رخ می‌دهد دکتر متخصص در زمینه سردرد ابتدا تلاش می‌کند عامل زمینه‌ای را تشخیص دهد تا بتواند سردرد را درمان کند و باعث از بین بردن علت سردرد در کودکان شود. دلایل سردرد در کودکان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم بندی می‌شود.
سردرد کودکان با علت اولیه
مهم ترین دلایل سردرد در کودکان 5 ساله و بزرگتر از آن در زیر آمده است این موارد دارای علت اولیه هستند و علائم بیماری خاصی نیستند. به دلایل تغییراتی که در بافت مغز رخ می‌دهد این سردردها وجود دارند و غالبا شامل سردردهای کودکان می‌شود. سردرد در کودکان 6 ساله یا کوچکتر از آن یا بزرگتر از آن اتفاق می‌افتد و به سن خاصی اختصاص ندارد.
- سردرد تنشی کودکان
این نوع سردرد چند دقیقه به طول می‌انجامد و علت سردرد پیشانی در کودکان می‌باشد. بروز این دردها در دو طرف سر کودک و در شقیقه است و این سردرد در کودکان باعث اختلال در خواب آنها و به هم زدن الگوی خواب شود و یا در قسمت پشت گردن باعث انتشار درد شود. این نوع سردرد در کودکان ممکن است همراه با عوارض پوستی رخ دهد.
این نوع سردرد در بالای سر کودکان استو باعث نگرانی شدید در والدین می‌شود؛ اغلب والدین این سوال را دارند که سردرد کودکان نشانه چیست؟
حقیقت این است استرس باعث سردرد یا بی قراری در بعضی از کودکان می‌شود. در کودکان 7 ساله، علت سردرد معولا ترس و استرس برای ورود به مدرسه می‌باشد. و یا ممکن است کودکانی که والدین آنها با همدیگر اختلاف دارند و تجربه تشنج را دارند ممکن است دارای سر درد باشند.
- سردرد میگرنی کودکان
سر درد مربوط به میگرن به سن و سال خاصی مربوط نمی‌شود و از نوزادان، کودکان تا بزرگسالان درگیر آن می‌شوند. اگرچه در کودکان دارای سن بالاتر بیشتر از نوزادان سردرد میگرنی مشاهده می‌شود. با این وجود هنوز علت سردرد در کودکان 8 ساله یا بزرگتر که به میگرن مبتلا هستند مشخص نیست. ولی احتمال دارد مسائل ژنتیکی باعث ایجاد آن باشد. حساسیت به نور، سردرد و حالت تهوع در کودکان می‌تواند نشانه‌های جدی در سردرد میگرنی باشند. داروهای میگرن در کودکان 6 ساله و بالاتر از آن توسط پزشک تجویز می‌شود.
سردرد با علت ثانویه
اگر در اثر یک ضربه، عفونت، یا یک بیماری خاص سردرد اتفاق بیافتد سردرد با علت ثانویه گفته می‌شود.
- عفونت و تب کودکان
سردرد در کودکان در اثر مبتلا شدن به عفونت‌هایی مثل سینوزیت، عفونت گوش و گلو، شایع ترین علت سردرد می‌باشد. اگر کودک علاوه بر سردرد، تب نیز داشته باشد باید مشکوک به عفونت شد.
متخصص بیماریهای مغز و اعصاب به علائم بالینی که با سردرد همراه است توجه می‌کند و با استفاده از روش‌های تشخیصی به دنبال علت سر درد است تا مناسب‌ترین دارو را بتواند تجویز کند.
- ضربه سر
ضربه به سر کودک باعث بروز سوانح و ایجاد سردرد در کودک می‌گردد. اگر کودک با این دلیل با سردرد مواجه شود باید برای جلوگیری از وخیم شدن اوضاع جسمی کودک اقداماتی ضروری برای تشخیص انجام داد.
اگر هنگام سانح رانندگی یا هنگامی که کودک از بلندی پرت شود دچار سردرد گردد مراجعه به دکتر مغز و اعصاب برای تعیین دقیق دلیل سردرد ضروری است.
- مشکلات مغزی کودکان
با وجود شایع نبودن سردرد به دلیل تومور، دلیل سردرد در بعضی کودکان آبسه یا تومور مغزی می‌باشد که فشار روی مغز را ایجاد می‌کند. ابتلا به این بیماری در کودکان باعث ایجاد علائمی مانند سرگیجه، بینایی و عدم تعادل و هماهنگی می‌شود.
- سردرد کودکان به علت غذاهای خاص
گاهی سردرد در کودکان به علت استفاده از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های خاص بروز می‌کند. نوشیدنی‌هایی مانند قهوه که دارای کافئین است یا خوراکی‌های استفاده شده در گوشت پخته که به عنوان نگهدارنده هستند و دارای نیترات هستند می‌توانند باعث بروز سردرد در کودکان شوند. مصرف سوسیس، کالباس (بیکن) نیز خیلی از اوقات در کودکان 6 ساله باعث ایجاد سردرد می‌شود. در این حالت به جای اسنکه از قرص و شربت برای درمان استفاده شود بهتر است از مصرف این خوراکی‌ها جلوگیری شود.
- سردرد کودکان در سرماخوردگی
اگر هنگام سرماخوردگی، سردرد بروز کند خطرناک نیست و معمولا با آبریزش بینی، عطسه، بی‌اشتهایی همراه است. در این نوع سردرد (سردرد پیشانی) که به علت سرماخوردگی رخ می‌دهد کودکان را بیحال و خسته می کند.
برای درمان سردرد پیشانی که در هنگام سرماخوردگگی رخ می‌دهد می‌توانید از طب سنتی و شیوه‌های آن در درمان سردرد استفاده کنید و درد را کاهش دهید.
شیوه تشخیص علت سردرد در کودکان چگونه است؟
اگر هنگام سردرد کودک به پزشک برای یافتن علت آن مراجعه کنید، اولین کاری که پزشک انجام می‌دهد معاینه فیزیکی و پرسیدن شرح حال از بیمار است. برای همین منظور پزشک از زمان بروز سردرد و شدت آن و همچنین از شرایط روحی کودک، اتفاقات اخیر و بیماری‌هایی که کودک به آن مبتلا است سوال می‌پرسد. همچنین ضروری است پزشک درباره الگوهای رفتاری، شخصیتی کودک بپرسد و همچنین با بررسی الگوی خواب کودک بتواند در ارزیابی بهتر وضعیت کودک عمل کند. سپس برای اقدام دوم به منظور بررسی دقیق‌تر و تشخیص درست استفاده از آزمایش‌های دقیق ضروری می‌باشد. از آزمایش‌های زیر می‌توان استفاده کرد.
- آزمایش خون
- سی‌تی‌اسکن
- MRI
- پلی‌سومنوگرام
شیوه‌های درمان سردرد کودکان چگونه است؟
درمان سردرد کودکان غالبا توسط والدین و در خانه انجام می‌شود. اقداماتی مانند استراحت کردن، مصرف داوری سردرد که بدون نسخه از داروخانه تهیه می‌شود و افزایش نوشیدن مایعات درمان خانگی سردرد می‌باشد.
دارو برای سردرد کودکان
داروهایی که ضد درد هستند و بدون نسخه می‌توان تهیه کرد و سردرد در کودکان را درمان می‌کند استامینوفن و آسپرین می‌باشند. در مصرف آسپیرین دو نکته حائز اهمیت است: اولین نکته آن است که مصرف آسپرین باید برای کودکان بالای دو سال است که در دوران بهبودی بیماری ویروسی یا آنفولانزا نباشد. و نیز باید بدانید استفاده از آسپرین باعث بروز علائم سندرم ری در کودکان می‌شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودک به علت سردرد به استفراغ، تب، اختلال در بینایی دچار شود و یا کاهش سطح هوشیاری رخ دهد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند.
علت سردرد بعد از ظهر و شبانه کودکان
1. خستگی و فشار مدرسه
- مدرسه و انجام فعالیت‌های ذهنی و فیزیکی در طول روز می‌تواند باعث خستگی شدید شود. بعدازظهر زمانی است که کودک ممکن است انرژی خود را از دست داده باشد و این باعث افزایش تنش و ایجاد سردرد شود.
- فعالیت‌های فکری و فشار درسی، به‌ویژه در کودکانی که استرس دارند، می‌تواند باعث سردرد شود.
2. کمبود آب و دهیدراتاسیون
- یکی از علل رایج سردرد در کودکان کمبود آب یا دهیدراتاسیون است. اگر کودک به اندازه کافی آب ننوشیده باشد، ممکن است در ساعات بعدازظهر دچار سردرد شود.
- گاهی اوقات به دلیل بازی، مدرسه یا فعالیت‌های دیگر، کودکان به اندازه کافی مایعات مصرف نمی‌کنند.
3. کم‌خوابی یا عدم استراحت کافی
- خواب ناکافی یا بی‌کیفیت در شب قبل می‌تواند منجر به خستگی مزمن در طول روز و بروز سردردهای بعدازظهر شود.
- اگر کودک به اندازه کافی نخوابد یا دچار اختلالات خواب مانند خواب نامنظم یا کمبود خواب باشد، در طول روز سردردهای مکرر تجربه خواهد کرد.
4. استرس و اضطراب
- فشارهای روزمره مانند استرس مدرسه، مشکلات اجتماعی یا نگرانی‌های خانوادگی می‌تواند بر وضعیت روانی کودک تاثیر بگذارد و باعث بروز سردرد شود.
- کودکان، به‌ویژه در سنین بالاتر، ممکن است فشارهای درسی و اجتماعی زیادی را احساس کنند که این می‌تواند موجب تنش عضلانی و در نتیجه سردرد شود.
5. تغییرات در رژیم غذایی
- خوردن غذاهای خاص یا پرخوری می‌تواند باعث سردرد شود. مثلا کودکانی که صبحانه نمی‌خورند یا در طول روز غذاهای سنگین و ناسالم مصرف می‌کنند، ممکن است دچار سردردهای بعدازظهر شوند.
- گاهی اوقات کمبود برخی از مواد مغذی مانند گلوکز یا ویتامین‌ها می‌تواند به سردرد منجر شود.
6. ناتوانی در تمرکز یا مشکل در دید
- در برخی از کودکان، مشکلات بینایی یا استفاده زیاد از صفحه نمایش در طول روز می‌تواند باعث سردرد شود. خیره شدن به کامپیوتر، تبلت یا گوشی برای مدت طولانی ممکن است فشار زیادی به چشم‌ها وارد کرده و باعث سردرد شود.
- همچنین، اگر کودک مشکلات بینایی مانند آستیگماتیسم یا نزدیک‌بینی داشته باشد که به درستی اصلاح نشده است، این می‌تواند باعث سردرد شود.
7. حساسیت به نور یا صدا
- برخی از کودکان ممکن است نسبت به نور شدید یا صداهای بلند حساسیت داشته باشند، که به آنها سردرد می‌دهد. اگر کودک در محیطی با نور زیاد یا صدای بلند باشد، ممکن است در ساعات بعدازظهر دچار سردرد شود.
8. آلودگی هوا یا تغییرات آب و هوایی
- تغییرات در آب و هوا، مانند تغییرات دما، رطوبت یا آلودگی هوا، می‌تواند باعث سردرد در کودکان شود. به‌ویژه در شرایطی که آلودگی هوا زیاد باشد، کودکان بیشتر در معرض سردرد قرار دارند.
9. سردردهای خوشه‌ای یا میگرنی
- برخی از کودکان به‌ویژه در سنین خاص، ممکن است از سردردهای میگرنی یا سردردهای خوشه‌ای رنج ببرند که معمولاً در ساعات خاصی از روز، مانند بعدازظهر، بیشتر بروز می‌کند.
- میگرن‌ها معمولاً با علائمی مانند حساسیت به نور، صدا، یا بو و همچنین تهوع همراه هستند.
10. مشکلات پزشکی دیگر
- برخی از بیماری‌ها یا اختلالات پزشکی می‌توانند باعث سردرد در کودکان شوند. به عنوان مثال، اختلالات سینوسی، عفونت‌های تنفسی فوقانی یا عفونت‌های ویروسی می‌توانند باعث سردرد شوند که بیشتر در بعدازظهر و شب احساس می‌شود.
چطور باید به این وضعیت رسیدگی کرد؟
- نظارت بر استراحت و خواب کودک:
- برای جلوگیری از سردردهای بعدازظهر، اطمینان حاصل کنید که کودک خواب کافی و کیفیت خوبی داشته باشد. ایجاد روتین خواب مناسب می‌تواند به کاهش سردرد کمک کند.
- مراقبت از مصرف مایعات:
- حتماً کودک را تشویق کنید که در طول روز آب بنوشد. کم‌آبی یکی از علل رایج سردرد است.
- کاهش استرس و اضطراب:
- بهتر است برای کاهش استرس کودک، فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند یوگا، مدیتیشن یا بازی‌های آرام انجام دهید.
- همچنین صحبت کردن با کودک و شنیدن نگرانی‌های او می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند.
- توجه به رژیم غذایی:
- اطمینان حاصل کنید که کودک وعده‌های غذایی سالم و متنوعی داشته باشد و از خوردن غذاهای پرچرب و شیرین که می‌تواند به سردرد منجر شود، اجتناب کند.
- مراجعه به پزشک:
- اگر سردردهای بعدازظهر کودک مکرر یا شدید است و با علائم دیگری مانند تهوع، استفراغ، مشکل در دید یا حساسیت به نور همراه است، بهتر است کودک را به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است برای تشخیص علت سردرد، آزمایشاتی را پیشنهاد کند.
علائم تومور مغزی در کودکان
تومورهای مغزی در کودکان علائم متنوعی دارند که ممکن است در ابتدا خفیف و شبیه بیماریهای رایج دوران کودکی باشند و به مرور با رشد تومور شدت پیدا کنند
آشنایی با این نشانه‌ها برای تشخیص زودهنگام بسیار مهم است. در ادامه، علائم اولیه و پیشرفته، تفاوت علائم بر اساس نوع تومور، تغییرات رفتاری و جسمی ناشی از آن، روش‌های تشخیص، و نشانه‌های هشداردهنده برای مراجعه فوری به پزشک توضیح داده شده‌اند.
علائم اولیه (زودرس) تومور مغزی در کودکان
علائم اولیه‌ی تومور مغزی در کودکان معمولاً غیراختصاصی بوده و ممکن است با مشکلات عادی کودکان اشتباه گرفته شوند
مهم‌ترین نشانه‌های زودرس عبارتند از:
- احساس ناخوشی عمومی و تهوع/استفراغ مکرر: کودک ممکن است اکثر روزها بیحال باشد و مرتباً دچار حالت تهوع یا استفراغ شود. استفراغ صبحگاهی بدون علت مشخص از نشانه‌های هشداردهنده است
این وضعیت می‌تواند به دلیل افزایش فشار داخل جمجمه در حالت درازکش رخ دهد. - سردردهای مداوم، به‌ویژه در صبح: بسیاری از کودکان مبتلا پیش از تشخیص تومور دچار سردرد هستند. سردردی که صبح‌ها شدیدتر است یا کودک را از خواب بیدار می‌کند، حائز اهمیت است
این الگو نیز به افزایش فشار مغزی در شب هنگام خواب مربوط می‌شود. (توجه داشته باشید که هر سردردی نشانه تومور نیست، اما سردردهای مکرر صبحگاهی نیاز به بررسی دارند.) - خستگی و ضعف بی‌دلیل: خستگی زودرس، ضعف بدنی یا خواب‌آلودگی بیش از حد در طی روز از دیگر علائم اولیه هستند
کودک ممکن است انرژی سابق را نداشته باشد یا در بازی و فعالیت زود خسته شود. بی‌حالی و کاهش فعالیت به ویژه در کودکان بزرگتر و نوجوانان دیده می‌شود - تغییرات رفتاری و خلق‌وخو: تحریک‌پذیری (زودرنجی)، بی‌حوصلگی یا تغییرات غیرعادی در رفتار کودک ممکن است از نشانه‌های زودرس باشند
کودکی که تومور مغزی دارد ممکن است ناگهان گوشه‌گیر، کم‌تحمل یا بدخلق شود. این تغییرات گاهی به اشتباه به رشد سنی یا مسائل تربیتی نسبت داده می‌شوند. - اختلالات تعادل و هماهنگی خفیف: مشکلات جزئی در راه رفتن یا زمین خوردن‌های مکرر و عدم تعادل ممکن است در مراحل اولیه بروز کند، هرچند خفیف است. مثلا کودک ممکن است در دویدن یا بالا رفتن از پله‌ها کمی بی‌ثبات باشد که می‌تواند ناشی از فشار تومور بر مخچه یا مسیرهای حرکتی باشد
- تغییرات بینایی یا سایر حواس: در مراحل اولیه، ممکن است کودک از تاری دید یا دوبینی شکایت کند. کودکان کوچکتر که قادر به بیان مشکل نیستند ممکن است لوچی چشم، کج گرفتن سر یا پوشاندن یک چشم هنگام نگاه کردن داشته باشند
کاهش تدریجی شنوایی یا مشکلات خفیف گفتاری (مانند لکنت یا فراموش کردن کلمات) نیز ممکن است ظاهر شوند.
علائم پیشرفته (دیررس) و نشانه‌های شدیدتر
با رشد تومور و افزایش فشار وارد بر مغز، علائم شدیدتر و مشخص‌تری بروز می‌کنند
مهم‌ترین علائم پیشرفته عبارتند از:
- سردردهای شدید و مکرر: سردرد ممکن است مداوم‌تر و غیرقابل‌کنترل شود و به مسکن‌های معمول پاسخ ندهد. این سردردها اغلب صبح‌ها یا پس از چرت زدن شدیدتر هستند و ممکن است در طول روز نیز ادامه یابند
- تهوع و استفراغ شدید صبحگاهی: در مراحل پیشرفته، استفراغ‌های جهنده (پرتابی) به ویژه هنگام صبح شایع است. کودک ممکن است بدون احساس تهوع قبلی، ناگهان استفراغ کند. این امر به فشار بالای داخل جمجمه مرتبط است و پس از استفراغ موقتی سردرد تسکین می‌یابد
- اختلال واضح در بینایی و شنوایی: دوبینی شدید، تاری دید مداوم یا محدود شدن میدان دید (مثلاً از دست رفتن دید جانبی) ممکن است رخ دهد
افت شنوایی یا وزوز گوش و نیز مشکلات تکلم (مانند کشیده صحبت کردن یا مشکل در بیان کلمات) از علائم دیررس هستند - مشکلات شدید تعادل و حرکت: عدم تعادل به قدری تشدید می‌شود که راه رفتن کودک نامطمئن یا تلوتلوخوران می‌شود
افتادن‌های مکرر، مشکل در ایستادن بدون کمک یا ناتوانی در انجام حرکات ظریف (مثل گرفتن اشیا با انگشتان) دیده می‌شود. لرزش دست‌ها یا حرکات غیرارادی (تیک‌ها) نیز ممکن است ظاهر شوند. - ضعف یا فلج عضلات: فشار تومور بر بخش‌های حرکتی مغز می‌تواند باعث ضعف یک نیمه بدن (دست و پای یک طرف) یا حتی حالت فلجی شود
. افتادگی یک طرف صورت (کج شدن لب یا پلک) یا بی‌حسی اندام‌ها نیز از علائم جدی‌تر است
. - تشنج (غش کردن): تشنج ممکن است در هر مرحله‌ای رخ دهد اما در تومورهای سطح مغز غالباً در مراحل پیشرفته ظاهر می‌شود. بروز حتی یک نوبت تشنج بدون سابقه قبلی در کودک، از مهم‌ترین علائم هشدار است که باید فوراً بررسی شود
تشنج‌ها می‌توانند به شکل حرکات غیرقابل‌کنترل اندام‌ها، خیره شدن چشم‌ها، یا افت هوشیاری بروز کنند. - تغییر در سطح هوشیاری و خواب‌آلودگی: در موارد پیشرفته، کودک ممکن است بیش از حد معمول بخوابد یا به سختی بیدار شود. خواب‌آلودگی مفرط و کاهش هوشیاری می‌تواند نشانه افزایش قابل توجه فشار داخل جمجمه باشد
ممکن است کودک گیج به نظر برسد و پاسخ‌دهی او کند شود. - تغییر شکل سر یا اندازه جمجمه در نوزادان: در شیرخواران که استخوان‌های جمجمه‌شان هنوز جوش نخورده، برآمدگی یا سفتی ملاج (فونتانل) یا افزایش غیرطبیعی دور سر از علائم دیررس تومور است
ممکن است والدین متوجه بزرگ شدن سریع محیط سر یا برجستگی در یک سمت سر نوزاد شوند. - علائم سیستم غدد درون‌ریز: برخی تومورها بر هیپوفیز یا هیپوتالاموس اثر می‌گذارند. در نتیجه، اختلالات هورمونی مانند توقف رشد قدی کودک، بلوغ دیررس یا نامنظم (و گاهی بلوغ زودرس)، پرنوشی و پرادراری (نشانه دیابت بی‌مزه) یا کم‌اشتهایی شدید (بی‌اشتهایی عصبی کاذب) ممکن است دیده شوند
مثلا تاخیر در شروع بلوغ در نوجوان می‌تواند نشانه یک تومور در ناحیه هیپوتالاموس/هیپوفیز باشد که باید جدی گرفته شود - کاهش وزن و ضعف عمومی: در مراحل پیشرفته‌تر، به دلیل بی‌اشتهایی و مصرف کالری کم یا اثرات متابولیک تومور، کاهش وزن و لاغری شدید ممکن است رخ دهد
کودک ممکن است رنگ‌پریده و کم‌انرژی به نظر برسد.
تفاوت علائم بسته به نوع و محل تومور
علائم تومور مغزی تا حد زیادی به محل قرارگیری تومور در مغز و نوع بافت درگیر بستگی دارد
به عبارت دیگر، هر قسمت از مغز وظیفه‌ای دارد و فشاری که تومور به آن ناحیه می‌آورد علائم خاصی ایجاد می‌کند
در اینجا به برخی تفاوت‌های علائم بر اساس محل یا نوع تومور اشاره می‌کنیم:
- تومورهای نیمکره‌های مغزی (لوب‌های مغز): تومورهایی که در بخش‌های سطحی مغز (قشر مخ) قرار دارند، غالباً تشنج ایجاد می‌کنند
مثلا تومور لوب آهیانه یا گیجگاهی ممکن است با حملات تشنج یا حرکات غیرارادی و همچنین مشکلات تکلم و حافظه بروز کند
تومور لوب پیشانی می‌تواند باعث ضعف یا فلج در یک سمت بدن (مخالف سمت تومور) شده و تغییرات شخصیتی و رفتاری آشکاری ایجاد کند
(مانند بی‌اختیاری در کنترل احساسات، تصمیم‌گیری ضعیف، یا رفتارهای اجتماعی نامناسب). تومور لوب پس‌سری ممکن است ابتدا با اختلال بینایی (از دست رفتن قسمتی از میدان دید یا توهمات بینایی) تظاهر کند. - تومورهای قاعده مغز و ناحیه بطن‌ها (حفره پس‌سری): این تومورها (مانند مدولوبلاستوما یا اپاندیموما در کودکان) مسیر جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود می‌کنند و باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌شوند
سردرد، استفراغ، و تغییرات رفتاری در این کودکان شایع است چون افزایش فشار روی کل مغز تاثیر می‌گذارد
همچنین این کودکان ممکن است گردن درد و سفتی گردن داشته باشند (به دلیل هیدروسفالی) و حرکات چشم آنان غیرطبیعی شود (نیستاگموس یا انحراف چشم). - تومورهای مخچه: مخچه مسئول تعادل و هماهنگی حرکتی است. تومورهای مخچه (مثل آستروسیتومای پیلوسیتیک کودکان) باعث مشکلات تعادل و هماهنگی واضح می‌شوند
کودک ممکن است نتواند تعادل خود را حفظ کند، راه رفتن او مانند مست‌ها تلوتلوخوران باشد و در انجام کارهای ظریف دست‌ها (بستن دکمه، نقاشی) دچار ناتوانی شود
لرزش اندام‌ها یا حرکات چشم غیرعادی (رفت و برگشتی) نیز دیده می‌شود - تومورهای ساقه مغز: ساقه مغز کنترل عملکردهای حیاتی (مانند تنفس، ضربان قلب) و اعصاب جمجمه‌ای را برعهده دارد. تومور در ساقه مغز (مثل گلیومای ساقه‌ای) می‌تواند علائم خطرناکی بدهد؛ از جمله اختلال بلع و تکلم (به خاطر درگیری اعصاب IX و X)
ضعف یا فلج عضلات صورت (افتادگی پلک یا انحراف دهان)
دوبینی و حرکات غیرطبیعی چشم‌ها (درگیری اعصاب چشمی III, IV, VI)، مشکلات تعادل و راه رفتن و حتی مشکلات تنفسی در موارد شدید
این تومورها به دلیل نزدیکی به مراکز حیاتی می‌توانند به سرعت علائم شدیدی ایجاد کنند. - تومورهای هیپوتالاموس و هیپوفیز: همان‌طور که گفته شد، این تومورها (مانند کرانیوفژیوم یا گلیوم بینایی) اغلب با اختلالات هورمونی و بینایی همراهند. ممکن است کودک رشد قدی مناسب نداشته باشد یا دچار تاخیر در بلوغ شود، یا برعکس علائم بلوغ زودرس نشان دهد
تشنگی و ادرار بیش از حد نیز در صورت درگیری مرکز تشنگی/دفع ممکن است رخ دهد. همچنین فشار بر عصب بینایی در این ناحیه باعث کاهش دید محیطی و حتی نابینایی تدریجی می‌شود - سایر انواع تومورها: تومور عصب بینایی علائم خود را بیشتر به صورت کاهش بینایی یک یا هر دو چشم نشان می‌دهد. تومورهای عمقی‌تر مانند تومورهای گانگلیون‌های قاعده‌ای ممکن است با تیک‌ها یا اختلالات حرکت (مانند پارکینسون کودکان) تظاهر کنندبه طور کلی هر تومور مغزی بزرگ که دیر تشخیص داده شود می‌تواند با ترکیبی از علائم فوق بروز کند.
تغییرات رفتاری و شناختی در کودکان مبتلا به تومور مغزی
تغییر رفتار و افت عملکرد شناختی می‌تواند یکی از سرنخ‌های مهم باشد. والدین ممکن است متوجه شوند که رفتار یا خلق‌وخوی فرزندشان بدون دلیل واضحی تغییر کرده است. برخی از تغییرات رفتاری و ذهنی عبارتند از:
- تحریک‌پذیری و تغییر خلق: کودک زودتر عصبانی یا ناراحت می‌شود، صبر و قرار سابق را ندارد یا برعکس بی‌احساس و بیحال به نظر می‌رسد
ممکن است معلمان گزارش کنند که کودک در مدرسه پرخاشگر یا منزوی شده است. - کاهش تمرکز و افت تحصیلی: تومورهای لوب پیشانی و گیجگاهی می‌توانند توانایی تمرکز و حافظه را مختل کنند
کودک ممکن است مطالب درسی را فراموش کند یا نتواند مانند قبل یاد بگیرد. افت نمرات درسی یا بی‌علاقگی به تکالیف می‌تواند هشداردهنده باشد. - تغییرات شخصیتی چشمگیر: در مواردی، شخصیت کودک تا حد محسوسی عوض می‌شود. مثلا کودک خوش‌اخلاق و اجتماعی تبدیل به فردی انزواطلب یا پرخاشگر شود. یا کودک مؤدب و مطیع دچار رفتارهای ناهنجار اجتماعی گردد (مثلاً خندیدن بی‌مورد، پرحرفی یا سکوت غیرعادی)
این موارد به‌خصوص در تومورهای لوب پیشانی دیده می‌شود که مرکز کنترل رفتار و قضاوت است. - از دست دادن مهارت‌های آموخته‌شده: کودک ممکن است برخی توانایی‌هایی را که قبلا داشت، از دست بدهد. برای مثال، کودکی که قبلاً می‌توانست خودش لباس بپوشد یا از توالت استفاده کند، دوباره دچار مشکل شود. یا خردسالی که توانایی نشستن یا راه رفتن را به تازگی به دست آورده بود، این مهارت‌ها را پسرفت نشان دهد
- افسردگی یا اضطراب: هرچند تشخیص اختلالات خلقی در کودکان دشوار است، اما گاهی تومور مغزی می‌تواند موجب افسردگی، ترس‌های بی‌دلیل یا اضطراب شدید در کودک شود. مثلا کودک ممکن است دائم احساس ترس کند یا به صورت غیرعادی گریه و بی‌تابی کند.
- کاهش اشتها و اختلالات خوردن: تغییر در عادات غذایی (بی‌اشتهایی یا پرخوری ناگهانی) نیز جزو تغییرات رفتاری/زیستی است. بی‌اشتهایی شدید می‌تواند هم به علت اثرات هیپوتالاموسی تومور باشد و هم پیامد حالت تهوع و افسردگی ناشی از بیماری.
این تغییرات رفتاری گاهاً ظریف هستند و ممکن است با مشکلات روان‌شناختی اشتباه شوند. اما وقتی همراه با سایر علائم عصبی ظاهر گردند، باید جدی گرفته شوند. پزشکان گاهی برای ارزیابی تغییرات شناختی، آزمایش‌های عصبی‌روانی انجام می‌دهند تا میزان تأثیر تومور بر مغز کودک را بسنجند.
علائم جسمی و عصبی (نشانه‌های بالینی قابل مشاهده)
منظور از علائم جسمی، نشانه‌های بالینی قابل مشاهده یا قابل اندازه‌گیری در کودک است که نشان‌دهنده درگیری سیستم عصبی مرکزی باشند. بسیاری از این علائم در بخش‌های قبل ذکر شدند. در اینجا جمع‌بندی برخی از مهم‌ترین علائم جسمی و عصبی آمده است:
- معاینه عصبی غیرطبیعی: اکثر کودکان مبتلا به تومور مغزی در معاینه نورولوژیک، موارد غیرطبیعی خواهند داشت
این موارد می‌تواند شامل افت قدرت عضلانی در یک سمت بدن، رفلکس‌های افزایش‌یافته (مانند بابنسکی مثبت)
اختلال در حرکت چشم‌ها (مثل عدم توانایی نگاه به بالا یا مردمک‌های غیرواکنش‌گر)
کاهش میدان بینایی یا پاپیل ادم (ورم عصب بینایی در ته چشم)
عدم تعادل واضح (تلوتلو خوردن، ناتوانی در راه رفتن خط مستقیم)
اختلال حسی یک‌طرفه و امثال آن باشد. - افزایش فشار داخل جمجمه: بسیاری از علائم جسمی ناشی از بالا رفتن فشار داخلی مغز هستند. سه‌گانه کلاسیک افزایش فشار عبارت است از سردرد، استفراغ و ادم پاپی (تاری دید). در کودکان، سه‌گانه شایع‌تر سردرد، استفراغ صبحگاهی و اختلال در تعادل راه رفتن است
که مطرح‌کننده انسداد مسیر مایع مغزی توسط تومور می‌باشد. همچنین سر درد با تغییر وضعیت (مثلاً بدتر شدن با خم شدن یا دراز کشیدن) و درد گردن ممکن است وجود داشته باشد. - اختلال در رشد جسمانی: همان‌طور که اشاره شد، برخی تومورها با تاثیر بر غدد درون‌ریز باعث وقفه رشد قد و وزن می‌شوند. کاهش وزن یا عدم افزایش وزن متناسب سن، کوتاهی قد پیشرونده نسبت به منحنی رشد و تأخیر یا توقف در نشانه‌های بلوغ جنسی از یافته‌های قابل توجه جسمانی هستند
- تغییرات در سر و صورت: علاوه بر بزرگ شدن دور سر در شیرخواران
ممکن است برآمدگی رگ‌های پوست سر یا برجستگی استخوان‌های جمجمه در موارد پیشرفته دیده شود. افتادگی پلک (پتوز) یا انحراف چشم و چهره‌ی غیرقرینه (مثلاً کجی دهان در حالت عادی) نیز به دلیل درگیری اعصاب مغزی می‌تواند رخ دهد. - تشکیل توده یا برجستگی: گرچه تومورهای مغزی داخل جمجمه هستند و از بیرون قابل لمس نیستند، اما گاهی اوقات تورم و احتقان وریدهای سر و گردن یا برجستگی در ناحیه پس‌سری (در صورت نازک بودن استخوان کودکان خردسال) گزارش شده است. این موارد نادرند ولی اگر والدین چنین تغییری روی سر کودک حس کنند باید سریع بررسی شود.
در مجموع هر علامت جسمانی غیرمعمول در معاینه کودک (توسط والدین یا پزشک) که حاکی از ضعف کارکرد عصبی باشد، نیازمند بررسی دقیق با روش‌های تشخیصی است.
روش‌های تشخیص تومور مغزی در کودکان
تشخیص قطعی تومور مغزی تنها با ارزیابی‌های پزشکی و تصویربرداری امکان‌پذیر است. پزشک متخصص (متخصص اطفال، نورولوژیست یا جراح مغز و اعصاب) مراحل زیر را طی می‌کند:
- شرح حال و معاینه‌ی فیزیکی/عصبی: پزشک ابتدا سابقه علائم را از والدین می‌پرسد و کودک را معاینه می‌کند. معاینه عصبی شامل بررسی وضعیت هوشیاری، آزمایش‌های تعادل و هماهنگی، ارزیابی قدرت عضلات، حس‌ها و رفلکس‌ها است
همچنین حرکات چشم‌ها، اندازه سر کودک و وضعیت فونتانل (در نوزادان) چک می‌شود. وجود هر گونه یافته غیرطبیعی، پزشک را به انجام بررسی‌های تکمیلی هدایت می‌کند. - تصویربرداری مغزی (Neuroimaging): MRI مغز روش انتخابی برای تشخیص تومورهای مغزی کودکان است که تصاویری دقیق از مغز ارائه می‌دهد
گاهی سی‌تی اسکن مغز نیز به‌کار می‌رود (مثلاً در موارد اورژانسی یا عدم امکان MRI). MRI با تزریق ماده‌ی حاجب، میزان انتشار و حدود تومور را نشان می‌دهد. در کودکان خردسال ممکن است برای MRI نیاز به بیهوشی کوتاه‌مدت باشد تا کودک حین تصویربرداری حرکت نکند - آزمایش‌های آزمایشگاهی: آزمایش خون جهت بررسی نشانگرهای توموری در برخی موارد کمک‌کننده است
برای نمونه، اندازه‌گیری آلفا فیتوپروتئین (AFP) و بتا-HCG در خون می‌تواند در تشخیص تومورهای نادر سلول زایا (جرم سل) مفید باشد
همچنین آزمایش‌های عملکرد غدد درون‌ریز (هورمون‌های هیپوفیز مثل کورتیزول، هورمون رشد، هورمون‌های تیروئید و جنسی) در صورت مشکوک بودن به درگیری هیپوفیز/هیپوتالاموس انجام می‌شود
این تست‌ها به تکمیل تصویر بالینی کمک می‌کنند اما به تنهایی تشخیص‌دهنده نیستند. - نمونه‌برداری (بیوپسی): در بسیاری از موارد برای تشخیص قطعی نوع تومور، نیاز به بیوپسی از بافت تومور است
بیوپسی معمولاً به صورت جراحی (کامل یا جزئی برداشتن تومور) انجام می‌شود تا ضمن درمان، بافت برای بررسی آسیب‌شناسی ارسال شود. آسیب‌شناس نوع دقیق تومور (خوش‌خیم یا بدخیم، گرید تومور و غیره) را تعیین می‌کند که در برنامه‌ریزی درمان بسیار مهم است. - سایر روش‌ها: در برخی شرایط ویژه، پونکسیون کمری (Lumbar Puncture) انجام می‌شود تا مایع مغزی‌نخاعی بررسی گردد. این کار برای تشخیص انتشار سلول‌های تومور به مایع نخاع (مثلاً در مدولوبلاستوم) یا عفونت‌های مغزی انجام می‌شود
همچنین اگر کودک با تشنج مراجعه کرده باشد، نوار مغزی (EEG) برای ارزیابی فعالیت تشنجی مغز کمک‌کننده است؛ هرچند EEG به طور مستقیم تومور را نشان نمی‌دهد اما اطلاعات تکمیلی می‌دهد.
پزشک بر اساس مجموع یافته‌های بالینی و نتایج این آزمون‌ها تشخیص را قطعی می‌کند. سپس برای برنامه‌ریزی درمان (جراحی، شیمی‌درمانی، پرتو درمانی یا ترکیبی)، مشاوره با متخصصین مربوط انجام می‌شود.
نشانه‌های هشداردهنده و موارد نیازمند مراجعه‌ی فوری به پزشک
برخی علائم در کودک باید زنگ خطر را برای والدین و پزشکان به صدا درآورند، چرا که می‌توانند حاکی از وجود تومور مغزی یا سایر شرایط جدی باشند. در صورت مشاهده‌ی هر یک از علائم زیر به صورت مداوم یا پیشرونده، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه شود:
- سردرد شدید صبحگاهی یا سردرد همراه با استفراغ: به‌ویژه اگر سردرد کودک هر روز صبح او را از خواب بیدار می‌کند یا با تهوع و استفراغ همراه است. این الگو با میگرن‌های معمول متفاوت است و نیاز به بررسی اورژانسی دارد.
- تشنج یا غش کردن: وقوع هر نوع تشنج (حرکتی، افت هوشیاری، خیره شدن یا انقباض اندام‌ها) در کودکی که قبلاً سالم بوده، یک وضعیت اورژانس پزشکی است
حتی یک بار تشنج نیز باید جدی گرفته شود و کودک توسط پزشک ارزیابی گردد. - تغییر ناگهانی در بینایی یا دوبینی: اگر کودک دچار تاری دید ناگهانی، دوبینی، یا از دست دادن بینایی در یک چشم شد، باید فوراً معاینه شود. علائمی مانند انحراف چشم جدید یا حرکات غیرطبیعی چشم‌ها نیز اورژانسی تلقی می‌شوند
- ضعف، بی‌حسی یا فلج ناگهانی در اندام‌ها: هرگونه ضعف حاد در دست یا پای کودک، کشیدن یک پا هنگام راه رفتن، افتادگی گوشه دهان یا عدم توانایی در بلند کردن یک بازو باید بلافاصله بررسی شود
این نشانه‌ها ممکن است گذرا باشند اما می‌توانند علامت یک ضایعه مغزی مهم باشند. - مشکل حاد در راه رفتن، عدم تعادل یا گیجی: اگر کودک ناگهان نتواند درست راه برود، مرتب زمین بخورد، تعادل خود را حتی در حالت ایستاده از دست بدهد، یا دچار گیجی و منگی شود، نیاز به ارزیابی اورژانسی دارد
- استفراغ مکرر بدون علت واضح، مخصوصاً صبحگاهی: استفراغ‌های پیاپی که با مشکلات گوارشی (اسهال، تب) توجیه نمی‌شوند، به‌خصوص هنگام صبح، هشداردهنده هستند
- تغییر وضعیت هوشیاری: خواب‌آلودگی غیرعادی، مشکل در بیدار شدن، پاسخ‌دهی کند یا هرگونه کاهش سطح هوشیاری در کودک باید فوراً علت‌یابی شود.
- در نوزادان: برآمدگی یا سفت شدن ملاج (فونتانل)، افزایش سریع دور سر، بی‌قراری شدید یا گریه‌های تیز و غیرمعمول (نشانه افزایش فشار داخل مغز در شیرخوار) از موارد اضطراری هستند که نیاز به تصویربرداری فوری دارند
همان‌طور که تأکید شد، وجود این علائم الزاما به معنی تومور مغزی نیست، اما در صورت مشاهده باید بدون تأخیر به پزشک متخصص مراجعه کردتشخیص زودهنگام تومور مغزی در کودکان بسیار حیاتی است و می‌تواند شانس موفقیت درمان و بهبود کامل را به میزان چشمگیری افزایش دهد
سوالات متداول سردرد کودکان
· سردرد کودکان و کرونا ارتباطی به هم دارد؟
کرونا در کودکان باعث بروز علائمی مانند سردرد، گلو درد، تب و سرفه و ناراحتی‌های گوارشی مانند اسهال و استفراغ می‌شود.
· آیا درمان سردرد در سن و سال کودک تاثیری دارد؟
ازآنجایی که پزشک به نسبت سن و سال بیمار دارو برای درمان سردرد تجویز می‌کند درمان متفاوتی در کودکان ۶ ساله با کودکان بزرگتر وجود دارد.
چه چیزی برای پیشگیری از سر درد در کودکان خوبه؟
با انجام اقدامات مهمی مثل مدیریت استرس، داشتن خواب کافی و منظم و ورزش کردن می‌توان باعث پیشگیری از بروز سردرد در کودکان شد. والدین نیز باید خوراکیهایی که باعث تحریک سر درد می‌شود را باید بشناسند.
لیست پزشکان مرتبط:
مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- اکبر سلطان زادهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- مریم سلیمانی قره تپهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- فاطمه شعبانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
