چه مواد غذایی برای آلزایمر مفید است ؟
راهنمای کامل تغذیه برای پیشگیری از آلزایمر: چه بخوریم و از چه پرهیز کنیم؟
بیماری آلزایمر، شایعترین و شناختهشدهترین نوع زوال عقل، به یک چالش فزاینده و نگرانکننده برای سلامت عمومی در سراسر جهان تبدیل شده است. در حالی که عواملی مانند سن بالا و استعداد ژنتیکی به عنوان ریسکفاکتورهای غیرقابل تغییر شناخته میشوند، بدنه رو به رشدی از تحقیقات علمی بهطور فزایندهای نشان میدهند که سبک زندگی، و بهویژه رژیم غذایی روزانه، میتواند نقشی حیاتی و قدرتمند در محافظت از سلامت مغز و کاهش چشمگیر خطر ابتلا به این بیماری ویرانگر ایفا کند. شواهد علمی معتبر نشان میدهند که انتخابهای غذایی هوشمندانه نه تنها به سلامت عمومی بدن کمک میکنند، بلکه میتوانند بهطور مستقیم به تقویت عملکردهای شناختی مانند حافظه و تمرکز، کاهش فرآیندهای التهابی مضر در مغز و به تأخیر انداختن تخریب سلولهای عصبی منجر شوند.
این مقاله یک راهنمای جامع، عمیق و مبتنی بر شواهد علمی در مورد ارتباط پیچیده میان تغذیه و بیماری آلزایمر است. ما در این مطلب، الگوهای غذایی مطالعهشده و معتبری مانند رژیم MIND را به تفصیل بررسی میکنیم، به مواد مغذی کلیدی برای مغز میپردازیم و غذاهایی که باید در اولویت قرار گیرند یا بهشدت محدود شوند را مشخص میسازیم. هدف ما ارائه اطلاعاتی دقیق، کاربردی و قابل فهم است تا شما بتوانید با آگاهی کامل، گامهای مؤثری برای حفظ ارزشمندترین دارایی خود، یعنی سلامت مغز و تواناییهای شناختیتان، بردارید.
سلب مسئولیت مهم: اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جهت اهداف آموزشی و اطلاعرسانی است و هرگز نباید جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان حرفهای پزشکی شود. همیشه برای هرگونه سوال یا نگرانی در مورد وضعیت سلامتی خود یا قبل از شروع هرگونه رژیم غذایی یا برنامه درمانی جدید، با پزشک یا یک متخصص واجد شرایط مشورت کنید.
نکات کلیدی در یک نگاه
- رژیم غذایی MIND: این رژیم که ترکیبی هوشمندانه از رژیم مدیترانهای و DASH است، بهطور خاص برای حمایت از سلامت مغز و کاهش التهاب عصبی طراحی شده و مطالعات بالینی نشان دادهاند که میتواند خطر آلزایمر را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
- تمرکز بر غذاهای گیاهی: مصرف فراوان و متنوع سبزیجات برگدار (مانند اسفناج و کلمپیچ)، سایر سبزیجات رنگارنگ، انواع توتها، آجیل خام، حبوبات و غلات کامل، سنگ بنای یک رژیم غذایی دوستدار مغز را تشکیل میدهند.
- چربیهای سالم و ماهی: روغن زیتون فرابکر به عنوان منبع اصلی چربی و مصرف منظم ماهیهای چرب غنی از اسیدهای چرب امگا-۳ (مانند سالمون) برای حفظ ساختار و عملکرد سلولهای مغزی حیاتی هستند.
- محدود کردن غذاهای مضر: کاهش جدی مصرف گوشت قرمز، پنیر پرچرب، کره و مارگارین، شیرینیجات صنعتی و دسرها، و غذاهای سرخشده و فستفود برای کاهش التهاب سیستمیک و استرس اکسیداتیو در مغز ضروری است.
- اهمیت مواد مغذی خاص: اسیدهای چرب امگا-۳، آنتیاکسیدانها (مانند ویتامین C، E و فلاونوئیدها) و ویتامینهای گروه B (بهویژه فولات، B6 و B12) نقشهای کلیدی و اثباتشدهای در محافظت از عملکرد شناختی و پیشگیری از زوال عقل دارند.
رژیم غذایی مایند (MIND): نقشه راه علمی برای محافظت از مغز
مهم: قبل از ایجاد تغییرات اساسی در رژیم غذایی خود، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
وقتی صحبت از رژیمهای غذایی تخصصی برای سلامت مغز میشود، رژیم غذایی MIND در خط مقدم تحقیقات علمی و بالینی قرار دارد. این رژیم که نام آن مخفف مداخله مدیترانهای-DASH برای به تأخیر انداختن زوال عصبی است، توسط اپیدمیولوژیستهای تغذیه در دانشگاه راش در شیکاگو توسعه یافته و بهطور خاص برای کاهش خطر زوال عقل و آلزایمر طراحی شده است.
رژیم MIND چیست و چگونه کار میکند؟
رژیم MIND بهترین و مؤثرترین عناصر دو رژیم غذایی معتبر دیگر یعنی رژیم مدیترانهای (معروف برای سلامت قلب) و رژیم DASH (رویکردهای غذایی برای توقف فشار خون بالا) را با یکدیگر ترکیب میکند. با این حال، یک تفاوت کلیدی و هوشمندانه دارد: این رژیم بهطور ویژه بر غذاها و مواد مغذیای تمرکز دارد که در مطالعات علمی متعدد، اثرات محافظتی مستقیم بر روی مغز و سلولهای عصبی از خود نشان دادهاند.
مکانیسم اصلی این رژیم بر دو پایه قدرتمند استوار است:
- کاهش استرس اکسیداتیو: مغز به دلیل فعالیت متابولیک بالا و مصرف حجم زیادی از اکسیژن، بهشدت در برابر آسیب ناشی از مولکولهای ناپایداری به نام رادیکالهای آزاد آسیبپذیر است. این فرآیند که استرس اکسیداتیو نام دارد، به غشای سلولهای عصبی آسیب میزند. رژیم MIND سرشار از آنتیاکسیدانهای قوی (مانند ویتامین E و C) است که این رادیکالهای آزاد را خنثی کرده و از سلولهای مغز محافظت میکنند.
- کاهش التهاب: التهاب مزمن و خفیف در بدن و مغز، یکی از عوامل کلیدی در شکلگیری پلاکهای آمیلوئید و پیشرفت بیماری آلزایمر است. غذاهای توصیهشده در رژیم MIND، مانند ماهیهای چرب، روغن زیتون و سبزیجات برگدار، دارای خواص ضدالتهابی قوی هستند و به کنترل این فرآیند مخرب کمک میکنند.
یک مطالعه برجسته که در سال ۲۰۱۵ در ژورنال Alzheimer’s & Dementia منتشر شد، نشان داد افرادی که بهطور جدی از رژیم MIND پیروی میکردند، خطر ابتلا به آلزایمر در آنها تا ۵۳ درصد کاهش یافت. نکته جالبتر اینکه، حتی افرادی که پیروی متوسطی از این رژیم داشتند، با کاهش ۳۵ درصدی خطر مواجه شدند که نشاندهنده قدرت بالای این الگوی غذایی است.
۱۰ گروه غذایی که باید در رژیم MIND مصرف کنید
رژیم MIND بر مصرف روزانه و هفتگی ۱۰ گروه غذایی زیر تأکید ویژه دارد:
- سبزیجات برگدار سبز: حداقل ۶ وعده در هفته (مانند اسفناج، کلمپیچ، کاهو، برگ چغندر). این سبزیجات منابع غنی از فولات، ویتامین E، لوتئین و ویتامین K هستند که همگی در محافظت از نورونها و کاهش زوال شناختی نقش دارند.
- سایر سبزیجات: حداقل ۱ وعده در روز. تلاش کنید از طیف رنگی متنوعی از سبزیجات (قرمز، نارنجی، زرد) استفاده کنید تا مجموعه کاملی از آنتیاکسیدانها و فیتوکمیکالها را دریافت نمایید.
- انواع توت (Berries): حداقل ۲ وعده در هفته (مانند توتفرنگی، بلوبری، تمشک و شاهتوت). توتها، بهویژه بلوبری، سرشار از فلاونوئیدهایی به نام آنتوسیانین هستند که میتوانند از سد خونی-مغزی عبور کرده و به بهبود حافظه و یادگیری کمک کنند.
- آجیل: حداقل ۵ وعده در هفته. یک مشت کوچک آجیل خام و بدون نمک (مانند بادام، گردو و پسته) منبع عالی چربیهای سالم، فیبر و ویتامین E (یک آنتیاکسیدان کلیدی برای مغز) است.
- روغن زیتون فرابکر: به عنوان روغن اصلی برای پختوپز و سالاد استفاده شود. این روغن سرشار از پلیفنولها و چربیهای تکغیراشباع است که خواص ضدالتهابی و محافظتی برای عروق مغز دارند.
- غلات کامل: حداقل ۳ وعده در روز (مانند جو دوسر، کینوا، برنج قهوهای، نان سبوسدار). این غلات قند خون را به آرامی آزاد کرده و انرژی پایداری برای مغز فراهم میکنند.
- ماهی: حداقل ۱ وعده در هفته. ماهیهای چرب مانند سالمون، ساردین و قزلآلا به دلیل داشتن مقادیر بالای اسیدهای چرب امگا-۳ (DHA و EPA) بهترین گزینه هستند.
- حبوبات: حداقل ۴ وعده در هفته (مانند عدس، لوبیا، نخود). حبوبات کمچرب، پر از فیبر، پروتئین گیاهی و ویتامینهای گروه B هستند که برای سلامت مغز ضروریاند.
- مرغ و ماکیان: حداقل ۲ وعده در هفته (بهعنوان جایگزین سالمتر گوشت قرمز).
- مقدار کمی نوشیدنیهای خاص: برخی مطالعات به مصرف بسیار کم و متعادل (در صورت نبود منع پزشکی) اشاره کردهاند، اما این بخش باید با احتیاط فراوان و مشورت پزشک در نظر گرفته شود، زیرا منابع غیرالکلی آنتیاکسیدانها ارجح هستند.
۵ گروه غذایی که باید در رژیم MIND محدود شوند
این رژیم به همان اندازه که بر خوردن غذاهای مفید تأکید دارد، بر محدود کردن غذاهای مضر و التهابزا نیز متمرکز است:
- کره و مارگارین: کمتر از ۱ قاشق غذاخوری در روز. چربیهای اشباع و ترانس موجود در این محصولات برای سلامت عروق مغز مضر هستند. روغن زیتون جایگزین بهتری است.
- پنیر: کمتر از ۱ وعده در هفته. پنیر، بهویژه انواع پرچرب، سرشار از چربیهای اشباع است که میتواند به افزایش التهاب کمک کند.
- گوشت قرمز: کمتر از ۳ وعده در هفته (شامل گوشت گاو، گوسفند و فرآوردههای آن مانند سوسیس و کالباس).
- غذاهای سرخشده و فستفود: کمتر از ۱ وعده در هفته. این غذاها نه تنها التهابزا هستند، بلکه حاوی ترکیبات مضری هستند که به سلامت سلولهای مغزی آسیب میزنند.
- شیرینیجات و دسرها: کمتر از ۴ وعده در هفته. مصرف بالای قند با التهاب سیستمیک، مقاومت به انسولین و تولید ترکیبات نهایی گلیکاسیون پیشرفته (AGEs) مرتبط است که همگی برای مغز سمی هستند.
| گروه غذایی | میزان مصرف توصیهشده در رژیم MIND |
|---|---|
| غذاهای مفید | |
| سبزیجات برگدار | حداقل ۶ وعده در هفته |
| سایر سبزیجات | حداقل ۱ وعده در روز |
| انواع توت | حداقل ۲ وعده در هفته |
| آجیل | حداقل ۵ وعده در هفته |
| غلات کامل | حداقل ۳ وعده در روز |
| ماهی | حداقل ۱ وعده در هفته |
| حبوبات | حداقل ۴ وعده در هفته |
| مرغ و ماکیان | حداقل ۲ وعده در هفته |
| روغن زیتون | روغن اصلی مصرفی |
| غذاهای محدود شونده | |
| گوشت قرمز | کمتر از ۳ وعده در هفته |
| کره و مارگارین | کمتر از ۱ قاشق غذاخوری در روز |
| پنیر | کمتر از ۱ وعده در هفته |
| شیرینیجات | کمتر از ۴ وعده در هفته |
| فستفود و غذای سرخشده | کمتر از ۱ وعده در هفته |
فراتر از رژیم: مواد مغذی کلیدی برای مغز شما
علاوه بر پیروی از یک الگوی غذایی سالم، شناخت مواد مغذی خاصی که نقش مستقیمی در بیوشیمی و فیزیولوژی مغز دارند، میتواند به شما در انتخابهای هوشمندانهتر کمک کند.
اسیدهای چرب امگا-۳: سوخت اصلی سلولهای مغزی
مغز انسان حدود ۶۰ درصد چربی دارد و بخش قابل توجهی از این چربی را اسیدهای چرب امگا-۳، بهویژه دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA)، تشکیل میدهد. DHA جزء ساختاری اصلی غشای سلولهای مغزی و سیناپسها است و برای سیالیت غشا و انتقال سریع و کارآمد پیامهای عصبی ضروری است. امگا-۳ همچنین دارای خواص ضدالتهابی قوی است که از طریق مهار تولید مولکولهای التهابی، به محافظت از مغز در برابر آسیب کمک میکند.
- منابع اصلی: ماهیهای چرب آبهای سرد (سالمون، قزلآلا، ساردین، شاهماهی)، گردو، بذر کتان و دانه چیا.
آنتیاکسیدانها (ویتامینهای C، E و فلاونوئیدها): سپر دفاعی مغز
همانطور که گفته شد، مغز به دلیل فعالیت متابولیکی بالا، یک کارخانه تولید رادیکال آزاد است و در برابر استرس اکسیداتیو بسیار حساس است. آنتیاکسیدانها مولکولهایی هستند که این آسیب را مهار میکنند.
- ویتامین E: یک آنتیاکسیدان محلول در چربی است که در غشای سلولهای مغز جای میگیرد و از اکسید شدن چربیها (پراکسیداسیون لیپیدی) جلوگیری میکند. منابع آن شامل آجیل (بهویژه بادام)، دانهها (تخمه آفتابگردان) و روغنهای گیاهی است.
- ویتامین C: یک آنتیاکسیدان محلول در آب است که در مایعات بدن کار میکند و به بازسازی ویتامین E اکسید شده نیز کمک میکند. منابع غنی آن شامل مرکبات، فلفل دلمهای، کیوی و توتفرنگی است.
- فلاونوئیدها: دستهای بزرگ از ترکیبات گیاهی با خواص آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی قوی هستند. فلاونوئیدها در انواع توت، سیب، چای سبز، کاکائو و شکلات تلخ یافت میشوند و نشان داده شده که به بهبود جریان خون به مغز، تقویت ارتباطات سلولی و تحریک فاکتورهای رشد عصبی کمک میکنند.
ویتامینهای گروه B (فولات، B6 و B12): کاهشدهنده هموسیستئین
سطح بالای یک اسید آمینه به نام هموسیستئین در خون یک عامل خطر مستقل و قوی برای سکته مغزی، زوال شناختی و بیماری آلزایمر است. ویتامینهای B6، B12 و بهویژه فولات (ویتامین B9) به عنوان کوفاکتور برای آنزیمهایی عمل میکنند که هموسیستئین را تجزیه کرده و سطح آن را در محدوده سالم نگه میدارند. کمبود این ویتامینها میتواند به آسیب لایه داخلی عروق خونی مغز و تسریع آتروفی (کوچک شدن) مغز کمک کند.
- منابع اصلی: سبزیجات برگدار تیره (اسفناج، کلمپیچ)، حبوبات، مارچوبه، تخممرغ و گوشت (برای B12).
چگونه یک رژیم غذایی دوستدار مغز را شروع کنیم؟
ایجاد تغییرات پایدار در رژیم غذایی نیازمند برنامهریزی و قدمهای کوچک اما مداوم است. در اینجا یک نمونه برنامه روزانه برای شروع آورده شده است.
| وعده غذایی | نمونه منوی یک روزه بر اساس رژیم MIND |
|---|---|
| صبحانه | یک کاسه جو دوسر پرک پخته شده با شیر کمچرب، همراه با یک مشت بلوبری تازه یا یخزده و چند عدد گردوی خرد شده. |
| ناهار | سالاد بزرگ با پایه سبزیجات برگدار تیره (اسفناج و روکولا)، همراه با سینهی مرغ گریلشده، گوجهفرنگی گیلاسی، خیار، مقداری نخود پخته و سس سالم تهیه شده از روغن زیتون فرابکر، آبلیمو و کمی سبزیجات معطر. |
| شام | یک تکه ماهی سالمون پخته شده در فر با روغن زیتون، رزماری و لیمو، همراه با کینوا و سبزیجاتی مانند مارچوبه یا کلم بروکلی بخارپز. |
| میانوعده | یک سیب با یک مشت کوچک بادام خام یا یک فنجان چای سبز بدون شکر. |
نقش مکملها: شواهد علمی چه میگویند؟
مهم: هرگز بدون مشورت با پزشک یا داروساز، مصرف مکملهای غذایی را شروع نکنید. برخی مکملها میتوانند با داروهای شما تداخل داشته باشند یا برای برخی افراد با شرایط پزشکی خاص، مضر باشند.
با افزایش آگاهی در مورد تغذیه و سلامت مغز، بازار مکملهای غذایی نیز به شدت رونق گرفته است. اما شواهد علمی در مورد اثربخشی آنها اغلب متناقض و پیچیده است.
- امگا-۳: در حالی که مصرف ماهیهای چرب بهشدت توصیه میشود، مطالعات روی مکملهای روغن ماهی نتایج یکسانی نداشتهاند. برخی تحقیقات نشان میدهند که این مکملها ممکن است برای افرادی که در مراحل اولیه اختلال شناختی خفیف هستند، مفیدتر باشند، اما در پیشگیری از آلزایمر در جمعیت عمومی، شواهد قوی وجود ندارد.
- ویتامین E: مطالعات اولیه امیدوارکننده بودند، اما دوزهای بالای مکمل ویتامین E (بیش از 400 واحد بینالمللی در روز) با افزایش خطر برخی مشکلات سلامتی، از جمله افزایش خطر مرگ و میر به هر علتی، مرتبط است. دریافت این ویتامین از طریق غذا (آجیل و دانهها) ایمنترین و بهترین راه است.
- ویتامینهای گروه B: مکملهای ویتامین B در افرادی که کمبود تغذیهای ندارند، تأثیر قابل توجهی در پیشگیری از زوال عقل نشان ندادهاند. با این حال، مصرف آنها برای افرادی که سطح هموسیستئین بالا یا کمبود اثباتشدهی این ویتامینها را دارند، تحت نظر پزشک ممکن است مفید باشد.
- جینکو بیلوبا: این مکمل گیاهی یکی از پرفروشترین مکملها برای تقویت حافظه است، اما مطالعات بالینی بزرگ و معتبر، از جمله مطالعه Ginkgo Evaluation of Memory (GEM)، نتوانستهاند اثربخشی آن را در پیشگیری از آلزایمر یا کند کردن روند زوال شناختی در سالمندان ثابت کنند.
نتیجه کلی: بهترین، مؤثرترین و ایمنترین راه برای دریافت این مواد مغذی حیاتی، از طریق یک رژیم غذایی کامل، متنوع و رنگارنگ است، نه از طریق قرص و مکمل. مواد مغذی در غذاها به صورت همافزایانه (سینرژیک) عمل میکنند، اثری که یک مکمل به تنهایی نمیتواند آن را تقلید کند.
پرسشهای متداول
۱. آیا قهوه برای بیماران آلزایمر خوب است یا بد؟ شواهد علمی رو به رشدی نشان میدهند که مصرف متعادل قهوه (حدود ۳ تا ۵ فنجان در روز) ممکن است با کاهش خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل مرتبط باشد. کافئین موجود در قهوه با مسدود کردن گیرندههای آدنوزین در مغز به هوشیاری کمک میکند و همچنین قهوه منبع غنی از آنتیاکسیدانهای پلیفنولی است. با این حال، مصرف بیش از حد آن میتواند باعث اختلال در خواب شود که خود یک عامل خطر مهم برای زوال شناختی است.
۲. چه میوهای بیشترین تأثیر را در پیشگیری از آلزایمر دارد؟ اگرچه میوههای زیادی برای سلامت مغز مفید هستند، اما انواع توت (Berries)، بهویژه بلوبری، به دلیل سطح بالای آنتیاکسیدانهایی به نام آنتوسیانین، به عنوان قویترین میوههای محافظ مغز شناخته میشوند. مطالعات نشان دادهاند که این ترکیبات میتوانند به بهبود ارتباطات سلولهای مغزی، کاهش التهاب عصبی و پاکسازی پروتئینهای سمی از مغز کمک کنند.
۳. آیا رژیم کتوژنیک برای آلزایمر مفید است؟ رژیم کتوژنیک (بسیار پرچرب و بسیار کمکربوهیدرات) با وادار کردن بدن به استفاده از کتونها به جای گلوکز به عنوان منبع سوخت برای مغز، در حال مطالعه برای بیماریهای عصبی است. برخی تحقیقات اولیه و کوچک نشان میدهند که این رژیم ممکن است به بهبود عملکرد سلولهای مغزی در بیماران آلزایمر کمک کند، زیرا مغز مبتلا به آلزایمر در استفاده از گلوکز دچار مشکل میشود. با این حال، این رژیم بسیار سختگیرانه است، میتواند عوارض جانبی داشته باشد و تحقیقات بالینی طولانیمدت و بزرگتری برای تأیید اثربخشی و ایمنی آن مورد نیاز است.
۴. آیا مصرف قند باعث آلزایمر میشود؟ ارتباط مستقیمی مبنی بر اینکه قند به تنهایی “باعث” آلزایمر میشود وجود ندارد، اما یک پیوند بسیار قوی بین رژیمهای غذایی سرشار از قندهای تصفیهشده و افزایش خطر آلزایمر وجود دارد. مصرف بالای قند منجر به التهاب مزمن، مقاومت به انسولین در بدن و مغز (که به همین دلیل گاهی به آلزایمر “دیابت نوع ۳” گفته میشود) و استرس اکسیداتیو میشود که همگی فرآیندهای آسیبرسان به مغز هستند.
۵. از چه سنی باید رژیم غذایی پیشگیری از آلزایمر را شروع کرد؟ هرچه زودتر، بهتر. اکنون میدانیم که فرآیندهای پاتولوژیک بیماری آلزایمر، مانند تجمع پلاکهای آمیلوئید، ممکن است دههها قبل از بروز اولین علائم بالینی فراموشی در مغز شروع شوند. بنابراین، اتخاذ یک رژیم غذایی سالم برای مغز در دوران جوانی و میانسالی میتواند بهترین شانس را برای ساختن یک “ذخیره شناختی” قوی و به تأخیر انداختن یا حتی پیشگیری از بیماری در سنین بالاتر فراهم کند.
راهکارهای نهایی برای مدیریت سلامت مغز از طریق تغذیه
تغذیه یک ابزار قدرتمند، در دسترس و غیرتهاجمی در زرادخانه ما برای مبارزه با آلزایمر و حفظ سلامت شناختی در طول عمر است. اگرچه هیچ غذای جادویی واحدی وجود ندارد که بتواند به تنهایی از این بیماری پیچیده پیشگیری کند، اما پیروی از یک الگوی غذایی کلی مانند رژیم MIND، که بر غذاهای کامل و گیاهی، چربیهای سالم و پروتئینهای بدون چربی تمرکز دارد، میتواند تفاوت چشمگیری در مسیر سلامت مغز شما ایجاد کند.
به یاد داشته باشید که رژیم غذایی تنها یک قطعه از پازل بزرگ سبک زندگی سالم است. ترکیب یک رژیم غذایی دوستدار مغز با سایر عادات اثباتشده—مانند فعالیت بدنی منظم (که جریان خون به مغز را افزایش میدهد)، خواب کافی و باکیفیت (که به پاکسازی سموم از مغز کمک میکند)، مدیریت استرس و به چالش کشیدن مداوم ذهن از طریق یادگیری و فعالیتهای اجتماعی—بهترین و جامعترین استراتژی برای محافظت از سلامت مغز شما در طول عمر است.
برای ارزیابی دقیق شرایط خود و دریافت یک برنامه غذایی شخصیسازیشده که نیازها، ترجیحات و وضعیت سلامتی شما را در نظر بگیرد، حتماً با پزشک یا یک متخصص تغذیه معتبر مشورت کنید.
لیست پزشکان مرتبط:
طیبه عباسیونمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- منیره اسلامیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- فاطمه شعبانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
