علت سرگیجه چیست؟ روش های درمان خانگی و دارویی
گاهی انسان حالتی چرخشی را تجربه میکند که اگر چه خود یک بیماری خاص نیست، اما می تواند علامتی از یک بیماری باشد. در این حالت که سرگیجه نامیده میشود، شخص گمان میکند که حرکت میکند و یا اینکه همه چیز به دورش در حال چرخیدن هستند. فرد مبتلا به سرگیجه تعادل نداشته و حس ناتوانی در سرپا ایستادن را دارد.
حالت سرگیجه ممکن است بارها در مدت زندگی یک شخص در هر سنی و با هر جنسیتی رخ داده باشد و موقتی و یا حتی به مدتی طولانی باشد. ممکن است سرگیجه علت معینی نداشته باشد، ولی زندگی شخص مبتلا را به هم ریخته باشد که در این‌صورت باید علت آن را یافت و آن را درمان کرد. اگرچه می توان این مورد را با دکتر مغز و اعصاب در میان گذاشت، ولی ما در ادامه نیز دلایلی را که منجر به سرگیجه می شوند بیان خواهیم کرد. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
نشانه های سرگیجه کدامند؟
سرگیجه می‌تواند نشانی از یک بیماری باشد و کسی که به این حالت مبتلا است، حس‌های متفاوتی را دارد و در زمان مراجعه به پزشک می‌گوید که به نظرش اشیا به دورش می‌چرخند و یا حس میکنند که در سر حس ضعف یا سبک شدن دارند.
از نشانه‌های شایع در سرگیجه عدم تعادل و عدم توانایی در ایستادن نیز است. بعضی مواقع فرد در رختخواب هم دچار سرگیجه میشود و از حالت بی‌قراری و شناور بودن کلافه میشود. تمام این‌ها حسی کاذب هستند که در برخی مواقع مانند ناگهان برخاستن، دویدن و راه رفتن یا حرکت سریع سر افزایش می‌یابد و گاهی گیج شدن و حالت تهوع هم علاوه بر این نشانه‌ها ظاهر می‌شوند. گاهی به خاطر شدت این نشانه‌ها شخص مجبور میشود که دراز بکشد و چشمانش را ببندد. گاهی سرگیجه از چند ثانیه تا حتی چند روز به طول می‌انجامد و لازم است که شخص به دنبال علت آن باشد.
۱۳ علت برای سرگیجه
پزشکان سرگیجه را در دو دسته طبقه بندی میکنند:
سرگیجه محیطی
علت آن در اعصاب تعادلی شخص و مشکلی در گوش میانی فرد نهفته است.
سرگیجه مرکزی
علت آن بروز مشکل در مخچه یا ساقه مغز می‌باشد.
البته برای سرگیجه دلایل زیادی وجود دارد که بعضی از آنها نه تنها نشان دهنده بیماری خاصی نبوده، بلکه به راحتی نیز درمان خواهند شد. البته تمامی دلایل را باید دکتر تشخیص داده و برای درمان آن اقدام کند. در ادامه علت‌های سرگیجه ارائه می‌شوند.
اختلال در گوش میانی
وجود داشتن مشکل در گوش داخلی رایج‌ترین علت برای سرگیجه است که در این حالت اگر مایع موجود در گوش داخلی به کانال‌های گوش داخلی راه پیدا کرده باشد، سرگیجه بیشتر خواهد شد و افراد در این حالت، از سرگیجه در خواب نیز شکایت میکنند.
لابیرنتیت
لابیرنتیت که به معنای تونل‌های موجود داخل گوش است، گاهی دچار عفونت شده و ملتهب میشود و باعث میشود چشم و گوش داده‌هایی نادرست را به مغز ارسال کنند و عدم تعادل به وجود میاید که با اطلاعات نادرست با هم منجر به سرگیجه خواهند شد. این عفونت منشا ویروسی داشته و به علت سرماخوردگی و آنفولانزا روی می‌دهد.در این نوع سرگیجه ممکن است حالت تهوع و صدای وزوز در گوش و تب و گوش درد نیز وجود داشته باشد. این مشکل را میتوان با مصرف دارو درمان کرد.
بیماری منیر
این بیماری که خیلی هم کمیاب است، مربوط به گوش داخلی است و هم منجر به سرگیجه میشود هم هم حالت تهوع و وزوز گوش و کاهش شنوایی را نیز به همراه دارد. گاهی نیز حس فشار در گوش نیز به وجود میاید. اگرچه این بیماری را میتوان با دارو و رژیم ویژه‌ای درمان کرد، اما گاهی جراحی لازم میشود.
سرگیجه به علت عوارض داروها
به جز مشکلات گوش در سرگیجه، عوارض برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی یا تشنج و خواب آور نیز ممکن است منجر به سرگیجه شوند که در این موارد نباید دارو قطع شود، بلکه باید با دکتر مشورت کرد و از او راهنمایی خواست و این امکان وجود دارد که دکتر در این حالت دارویی جایگزین را به بیمار بدهد.
کمبود ویتامین
برخی ویتامین‌ها مانند ویتامین B12 اگر در بدن کم شود، سرگیجه یا حالت تهوع به وجود می‌آید. البته تشخیص کمبود ویتامین باید توسط پزشک انجام شود و اضافه کردن ویتامین به رژیم روزانه به صورت سرخود کاری اشتباه است، چرا که مصرف زیاد ویتامین نیز می‌تواند مانند کمبود آن مشکل ساز شود.
بیماری قلبی
اکر در کار قلب اختلال ایجاد شود، و خون رسانی کمی به مغز انجام شود، سرگیجه به وجود خواهد آمد. در این حالت حرکت سریع و ناگهان از حالت خوابیده به حالت نشسته درآمدن باعث سرگیجه خواهد شد. یکی از این مشکلات قلبی که باعث سرگیجه میشود، آریتمی قلب (ریتم نامنظم ضربان قلب) است. در این حالت هم سرگیجه و هم تنگی نفس و درد قفسه سینه وجود دارد. البته هر سرگیجه ای به دلیل وجود اختلال در قلب نیست و این تنها یک علت است.
میگرن
میگرن که نوعی سردرد شدید است در جلوی سر یا یک طرف سر روی داده و شخص مبتلا به میگرن هم به نور و صدا حساس شده و هم دچار سرگیجه و خالی شدن سر میشود. در این حالت، تهوع و بی‌حال شدن و تغییر در بینایی نیز رخ می‌دهد. در واقع نصف کسانی که میگرن دارند این حالت را تجربه میکنند و حتی سرگیجه ممکن است بدون سر درد در میگرن نیز رخ دهد.
کم آبی بدن
وقتی بدن کم آب شده و مایعات کافی به بدن نرسد، افت فشارخون به وجود می‌آید که باعث سرگیجه شده و البته بسیاری از افراد اطلاعی از این حالت ندارند. البته از علائم کم آبی، بی حالی و کاهش ادرار و گیجی نیز می‌باشد. گرمای زیاد و فعالیت بسیار و گاهی مصرف غذاهای نامناسب ممکن است باعث کم آبی بدن شوند. اگر این حالت زیاد باشد تنها نوشیدن مایعات می‌توانند باعث رفع کم آبی شوند و نیاز به بستری و تزریق مایعات لازم میشود.
فشار خون پایین
پایین بودن فشار خون باعث سرگیجه میشود. فرد مبتلا به فشار خون پایین اگر حرکت سریع انجام دهد یا به سرعت بنشیند، ضعف میکند و سرگیجه پیدا میکند و تشنه شده و حالت تهوع نیز پیدا کرده و رنگش میپره و علاوه بر تار شدن دید تمرکزش را نیز از دست می‌دهد. فشار خون معمولا به دلیل مصرف برخی از داروها و مشکل در قلب و کمبود ویتامین و ایجاد جراحت به وجود می‌آید.
سندرم خستگی مزمن
بعضی‌مواقع اشخاص به دلایلی مختلف حس خستگی دارند و این حالت حتی بعد از یک خواب راحت نیز ممکن است پیش آید. در این حس گاهی شخص در رختخواب نیز دچار سرگیجه میشود و حس سر درد و درد در مفاصل دارد و نمی‌تواند به خوبی تمرکز کند و به برخی از مواد غذایی آلرژی پیدا میکند. برای درمان این حالت باید داروی مناسب توسط پزشک تجویز شود.
پایین آمدن قند خون
انرژی مورد نیاز بدن با قند تامین میشود. در صورتی که قند بدن کاهش پیدا کند، سرگیجه به وجود می‌آید که خستگی و لرزش دست و پا و افزایش ضربان قلب و عرق کردن و همچنین بی‌قرار شدن و ضعف نیز در کنار این سرگیجه بروز میکنند. گاهی وقتی یک بیمار مبتلا به دیابت، انسولین مصرف کند ممکن است دچار کاهش قند خون شود و یا گرسنه ماندن برای مدت زیاد و مصرف الکل بیش از حد و مصرف قند کم در برنامه غذایی روزانه نیز منجر به افت قند خون خواهد شد.
اضطراب زیاد
ممکن است گاهی فردی در مکانی شلوغ یا به دلیل سایر علت‌ها درگیر استرس و اضطراب شود و این منجر به سرگیجه خواهد شد.
مسافرت با کشتی و قایق و اتومبیل
از آنجایی که برخی از اشخاص هنگام مسافرت با وسایلی مانند کشتی و قایق و یا حتی اتومبیل دچار سرگیجه می‌شوند، لذا معمولا هنگام مسافرت از سایرین می‌شنویم که خوردن قرص سرگیجه را پیشنهاد می‌دهند.
گاهی این حالت یعنی سرگیجه بعد از مسافرت تا چند روز نیز ادامه دارد. گاهی مسافرت با قطار هم باعث این حالت میشود. وقتی فرد در مترو یا اتوبوس برعکس بنشیند نیز سرگیجه پیش می‌آید. همچنین خواندن کتاب در ماشین در حال حرکت و یا حتی نگاه کردن به تلفن همراه نیز می‌تواند باعث ایجاد سرگیجه در بعضی اشخاص شود.
چگونه میتوان مانع از سرگیجه شد؟
از آنجایی که این امکان وجود دارد که سرگیجه بخاطر وجود یک بیماری خاص باشد، لذا حتما باید علت آن مشخص شود و این کار حتما باید توسط بهترین دکتر مغز و اعصاب انجام شود. با این حال، اگر سرگیجه به خاطر بیماری نباشد، میتوان آن را با نوشیدن آب و استراحت و تامین قند خون رفع کرد. کسانی که سابقه سرگیجه دارند، ممکن است با مطالعه در ماشین نیز این حالت در آنها روی دهد، پس بهتر است این کارها را انجام ندهند.
شیوههای درمان سرگیجه
روش‌هایی که برای درمان سرگیجه بکار می‌روند، با توجه به علت سرگیجه هستند. گاهی درمان خانگی و مصرف دارو نیز می‌تواند مفید باشد.
اگر سرگیجه به دلیل مشکل گوش باشد، درمان آن با دارو و تمرینات مدیتیشن انجام میشود.
گاهی شیوههای تجویز شده توسط پزشک کفایت نمی‌کند، که در این صورت باید به جراحی فکر کرد.
سرگیجه و منییر را میتوان با رژیم کم‌نمک در غذای روزانه و جراحی مداوا کرد.
اگر سرگیجه به دلیل میگرن باشد، میتوان این مشکل را با مصرف دارو و تغییر در نحوه زندگی درمان کرد و پزشک در این حال می‌تواند با یاد دادن اینکه چگونه باید مواردی را که باعث بیشتر شدن میگرن می‌شوند و پیشگیری از آنها، کمک کننده باشد.
در صورتی که فردی با اضطراب دچار سرگیجه شود، می‌تواند با مصرف دارو اضطراب را کاهش داده و مانع از آن شود.
اگر سرگیجه به علت کم آبی بدن در پی ورزش و گرما باشد، میتوان با نوشیدن آب و مایعات رفع کرد.
طب سنتی برای درمان سرگیجه
سرگیجه از جمله سرگیجه‌های سرد هستند که در طب سنتی میتوان آن را به این صورت درمان کرد:
- بوییدن عطر گل محمدی در خواب
- مالیدن روغن کنجد روی سر
- عدم خوردن غذای سرد ۱۴ تا ۴۰ روز
- مصرف فسنجان (درست کردن فسنجان با نصف گردو و نصف دیگر بادام) دو تا سه بار در وعده غذایی
- حجامت کتف که به کمک بادکش انجام میشود و برای تغییر مزاج سرد به گرم انجام میشود (هفت تا چهارده مرتبه یک روز در میان)
دارو برای درمان سرگیجه
سرگیجه را باید با تشخیص علت آن درمان کرد و اگر علت آن مشخص شود، میتوان بهترین روش درمان را انجام داد.
اگرچه معمولا دارویی برای سرگیجه استفاده نمی‌شود اما برخی از داروها را میتوان برای درمان به کار برد و این نوع درمان‌ها با توجه به علت سرگیجه می‌باشند و عبارتند از:
- اگر مشکل در بهداشت روان و وحشت و اضطراب باعث سرگیجه باشد باید داروی ضد اضطراب مصرف شود.
- آنتی هیستامین در درمان سرگیجه موثر است. داروهای میگرن نیز می‌توانند برای از بین بردن سرگیجه تاثیر داشته باشند (این در صورتی است که علت سرگیجه میگرن باشد).
این داروها برای درمان سرگیجه‌ای که به دلیل مشکل گوش و برخواستن و مشکلات دیگر است، تاثیر دارند. اما اگر این داروها بی تاثیر باشند، باید به پزشک مراجعه کرد و یا شیوه زندگی را تغییر داد.
مانور درمانی:
یکی از شیوههای درمان برای سرگیجه، مانور نام دارد. در مانور که از آن به عنوان درمان کریستال گوش میانی نیز یاد میشود، موقعیت سر را با حالاتی خاص باید تغییر داد تا به موجب آن موقعیت کریستال‌های کوچک کلسیمی که باعث بروز سرگیجه شده اند، عوض شود.
تعادل درمانی:
اشخاص مبتلا به سرگیجه در این شیوه باید ورزش کنند تا بدن آنها به حرکت عادت کرده و حساسیت کمتری به حرکت داشته باشند. این نوع از درمان زمانی می‌تواند مفید باشد که سرگیجه به خاطر اختلالی در گوش میانی باشد.
روان درمانی:
به طوری که گفته شد، ممکن است سرگیجه به دلیل مشکلاتی از قبیل اضطراب باشد. در این حالت روان درمانی می‌تواند به درمان اضطراب و سرگیجه کمک کند.
برای کاستن سرگیجه چه باید کرد؟
درصورتی که فردی به طور همیشگی دچار سرگیجه میشود، برای کاهش آن به توصیه‌های زیر می‌تواند عمل کند.
الف. در صورت بروز ، فرد باید برای جلوگیری از عدم تعادل و بروز مشکلاتی دیگر، دراز کشیده و یا بنشیند و تا اتمام سرگیجه در همان حال بماند.
ب. برای اینکه فرد مبتلا به سرگیجه بتواند ثبات بیشتری داشته باشد می‌تواند از وسایلی مانند عصا یا واکر استفاده کند یا در زمان تردد از پله از نرده ها کمک بگیرد.
ج. انجام کارها و فعالیت هایی مانند یوگا که باعث می‌شوند فرد بیشتر بتواند تعادلش را حفظ کند و همچنین عدم تغییر موقعیت ناگهانی می توانند کمک کننده باشند.
د. در حین سرگیجه نباید رانندگی کرد یا با دستگاه‌های سنگین کار کرد. بعلاوه مصرف کافئین و الکل یا مواد مخدر نیز سرگیجه را تشدید میکنند، لذا باید از مصرف آنها اجتناب کرد.
ه. برای کاهش سرگیجه باید روزانه هشت لیوان آب نوشید و خوابیدن به مدت هفت ساعت در شبانه روز نیز ضروری است و نباید در شرایطی که باعث استرس می شوند قرار گرفت.
و. استفاده از سبزیجات و میوه و پروتئین در رژيم غذایی روزانه می‌تواند سبب کاهش سرگیجه شود.
ز. در صورتی که فرد علت سرگیجه خود را به خاطر مصرف یک داروی خاص می‌داند، باید با پزشکی که آن را برایش تجویز کرده است مشورت کند تا او تصمیم بگیرد که دوز آن را کاهش داده یا دارویی دیگر را جایگزین آن کند.
ح. اگر فرد همراه با سرگیجه حالت تهوع نیز داشت، می تواند از آنتی هیستامین و مکلیزین که داروهایی هستند که بدون نسخه نیز تهیه می‌شوند، استفاده کند.
ط. فرد با کمک پزشک می‌تواند از علت سرگیجه اش مطلع شده و درمانی را که به آن مربوط میشود شروع کند.
سرگیجه به علت کرونا و درمان آن
سوال: بیماری مبتلا به کرونا پرسیده است که سه روز پیش از انجام تست مثبت کرونا دچار سرگیجه شده است و با وجود مصرف داروهای تقویتی و تغذیه مناسب در قرنطینه سرگیجه کمتر نشده و همچنان دچار سرگیجه و ضعف است. او از پزشک راهنمایی خواسته است.
پاسخ پزشک: بیمار باید بداند که منظور از سرگیجه نداشتن تعادل و حالت چرخیدن محیط دور سر است و از علل آن میتوان به ایجاد التهاب عصب گوش و علل مغزی و علل عفونی اشاره کرد. اگر به جای این حالات مشکلاتی مانند سنگینی سر و گیج و منگ بودن تجربه میشود، این مشکل Dizziness نام دارد و با گیجی فرق دارد و درمان آنها نیز با هم فرق دارند.
سرگیجه همراه با ضعف و تنگی نفس و بی حس شدن دست و پا
سوال: بیماری گفته است که ۲۹ ساله است و به مدت چند وقت دچار بیماری شده است. ابتدا گلودرد داشته و بعد دچار سردرد و عطسه و آبریزش بینی شده است. دکتری عمومی به او گفته است که دچار حساسیت و سینوزیت یا میگرن شده است. وی که دردهای متفاوتی را تجربه کرده است در اواخر دچار سردرد و تنگی نفس شده است و احساس فشار و سنگینی روی سینه اش داشته است. بیمار در شرح حال خود می‌گوید که هم دچار عرق ریختن شده و هم ناگهان بدنش سرد شده است و حس گیجی و بی حالی داشته است. او در مراجعه به دو پزشک مغز و اعصاب این جواب را گرفته است که دچار استرس شده و پزشک اول برای او پروپرانول تجویز کرده است و پزشک دوم علاوه بر پروپرانول برای او سرترالین و آلپرازولام نیز تجویز کرده است.
با این همه او می‌گوید که بعد از سه روز باز هم تغییری در حالش احساس نکرده است و مرتب حس خواب آلودگی دارد و این سوال برایش پیش آمده است که آیا خواب آلودگی و گیجی بخاطر مصرف قرص‌ها است یا خیر؟ بیمار یادآور میشود که به دلیل خونریزی مغزی یکی از اعضای فامیل و بیماری مادر دچار استرس شده است و همچنین بابت شغلش نیز نگران است.
پاسخ پزشک: برای اطمینان باید آزمایشات کاملی انجام شود و اگر مشکلی در آزمایشات وجود نداشت، بهتر است بیمار به یک روانپزشک مراجعه کرده و داروهایش را طبق نظر او مصرف کند.
سرگیجه و بی حال شدن پس از کرونا و درمان آن
سوال: بیمار مطرح کرده است که مدت زمان ۲۰ روز از ابتلا به کرونا می‌گذرد و با این همه هنوز دچار سرگیجه و بیحالی و تپش قلب است. او برای درمان مشکلش راهنمایی می‌خواهد.
پاسخ پزشک: بیمار باید مایعات بسیار مصرف کرده و ضربان قلبش از نظر تعداد توسط پزشک بررسی شده و در صورت نیاز و طبق نظر پزشک دارو مصرف کند.
سرگیجه و حس سوت کشیدن گوش و سیاهی رفتن چشم
سوال: بیمار می‌گوید که مدتی قبل با مراجعه به پزشک عمومی و انجام آزمایش، کمبود ویتامین دی و کلسیم و کم خونی او مشخص شده است و پزشک نیز برای او قرص آهن تجویز کرده است که با مصرف آن حس سرگیجه دارد و در حین برخاستن یا دراز کشیدن به مدت یک ثانیه یا کمتر جلو چشمانش سیاه میشود. او مطرح میکند که چند روز گذشته هر سه حس سرگیجه و سیاهی رفتن چشم و همچنین سوت کشیدن گوش را با هم تجربه کرده است.
پاسخ پزشک: علائم عنوان شده توسط بیمار با کم خونی مرتبط هستند اما میزانی که بیمار کم خون است باید در آزمایش مشخص شود. مراجعه به متخصص داخلی نیز برای بیمار ضروری است.
زمان مراجعه به پزشک در سرگیجه چه وقت است؟
اگرچه این امکان وجود دارد که فرد در طول روز یا هفته به علتهایی متفاوت دچار سرگیجه شود، اما اگر این سرگیجه ماندگار بود و باعث ایجاد اختلال در زندگی فرد شد مراجعه به پزشک ضروری است.
مراجعه سریع به پزشک در صورت تکرار سرگیجه و یا به صورتی یک دفعه به دلایلی که در زیر آمده است، الزامی است، چرا که وجود این علائم می‌تواند حاکی از یک بیماری جدی باشند و باید با پزشک مطرح شوند.
- وارد شدن آسیب به سر
- سر درد
- گردن درد
- تب با شدت زیاد
- تار شدن چشم
- از دست رفتن حس شنوایی
- اختلال و مشکل در گفتار
- سوزن سوزن شدن و بی حسی دست یا پا
- از دست رفتن هوشیاری
- درد در قفسه سینه
- استفراغ بصورت مداوم
پس از مطرح کردن مشکل با پزشک او می‌تواند علت را تشخیص داده و داروی مرتبط با مشکل را برای بیمار تجویز کند.
در بعضی مواقع وقتی فرد به طور ناگهانی از جا بر می‌خیزد یا حرکتی سریع را انجام می‌دهد، تعادل خود را از دست داده و حتی در حین راه رفتن نیز حس میکند که سرش خالی شده است. اگر سرگیجه در فرد همراه با بیحالی و تهوع و بالا رفتن ضربان قلب و تب یا در قفسه سینه و نداشتن تمرکز و تاری دید، و از حال رفتن باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
پزشک برای اینکه بتواند دلیل سرگیجه را تشخیص دهد از بیمار در مورد مدت زمان آن و مدت ماندگاری و تعداد دفعاتی که بروز کرده است سوال خواهد کرد. پس از آن گوش او را معاینه کرده و تعادلش را حین راه رفتن و نشستن و حرکات ناگهانی وی و همچنین آزمایشات او را بررسی میکند و میزان شنوایی فرد را تست خواهد کرد. پس از اینکه دلیل سرگیجه مشخص شد، پزشک درمان را شروع میکند. لازم به یادآوری است که معمولا انواع سرگیجه به راحتی درمان می‌شوند یا اگر بیماری مرتبط با آن مشخص شود، روند بهبود بهتر پیش خواهد رفت.
لیست پزشکان مرتبط:
مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- اکبر سلطان زادهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- شیرین بهبهانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
