خونریزی مغزی چه زمانی اتفاق می افتد؟ آیا درمان پیدا میکند؟
مغز یکی از قسمت‌های حیاتی بدن است که گاهی با مشکل جدی‌ای به نام خونریزی مغزی (Intracranial hemorrhage ) مواجه میشود. از آنجایی‌که خونریزی مغزی می‌تواند منجر به مرگ شود، این مقاله به این موضوع می‌پردازد و با این سوال شروع می‌کنیم که ” خونریزی مغزی چیست؟”این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
خونریزی مغزی چیست؟
این واژه را می‌توان این‌طور تعریف کرد: هر گاه رگ‌های داخل مغز به دلیل ضربه یا فشار خون بالا و… پاره شوند و خون در فضای داخل جمجمه ریخته شود، ما با پدیده خونریزی مغزی (Intracranial hemorrhage) مواجه می‌شویم.
علت خونریزی مغزی
هر گاه خون از عروق مغزی داخل جمجمه به دلیل هر عاملی نشت کند یا با سرعت زیادی بیرون ریخته شود، خونریزی مغزی رخ میدهد. در تشخیص علت خونریزی مغزی موارد زیر بیشتر مشاهده می‌شوند:
- ضربه به سر (ضربه خوردن سر و خونریزی)
- فشار خون بالا ( علت بیش از نیمی از خونریزی‌های مغزی)
- خونریزی مغزی ناشی از بعضی بیماری‌ها مثل سکته‌ی مغزی خونریزی دار
- اختلالات در انعقاد خون
- درمان‌های ضد انعقاد خون در بعضی موارد ( استفاده از دارو‌هایی مانند هپارین و وارفارین)
- التهاب عروق مغز
- استفاده از مواد مخدر مثل آمفتامین
علائم خونریزی مغزی
هر گاه شریان‌های مغزی داخل جمجمه به دلیل هر عاملی پاره شوند و خون بیرون بریزد، خونریزی مغزی اتفاق می‌افتد. در تشخیص علت خونریزی مغزی موارد زیر بیشتر مشاهده می‌شوند:
- سردرد شدید که با پاره شدن رگ‌ها شروع میشود
- تهوع و استفراغ که با سردرد همزمان میشود
- علائم دیگری که برای خونریزی مغزی به دلیل ضربه وجود دارد و به شدت یا مکان خونریزی در مغز بستگی دارد، عبارت‌اند از:
- اختلال در دید و گفتار
- کاهش سطح آگاهی
- بی‌حسی در نیمه‌ی یکی از بدن
- ضعف در دست و پا در نیمه‌ی یکی از بدن
اگر این علائم را در خود مشاهده کردید، باید سریعاً به مراکز درمانی بروید. اما تا زمان رسیدن به مرکز درمانی، می‌توانید اقداماتی را انجام دهید که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
اقدامات لازم هنگام خونریزی مغزی
اگر با علائم خونریزی مغزی مواجه شدید، با آرامش از یک نفر برای خبر دادن به مرکز درمانی درخواست کنید و خودتان اقدامات زیر را انجام دهید:
- فرد را به آرامی به پهلو بگذارید تا ترشحات از دهان او خارج شوند و خطر خفگی را کم کنند.
- همه‌ی وسایل اطراف او را که ممکن است در زمان تشنج با آن‌ها برخورد کند، از بیمار دور نمایید.
- از فشار دادن به جمجمه خودداری کنید، پس از جلوگیری از حرکت اندام‌ها در حین تشنج نپردازید.
- به بیمار آب، غذا و دارو ندهید.
برای کسب اطلاعات بیشتر و راهنمایی بهتر برای کمک به بیمار، مهم‌ترین مراقبت‌های پس از خونریزی مغزی را در مقاله دیگر ما مطالعه کنید.
انواع خونریزی مغزی
خونریزی مغزی زمانی رخ میدهد که خون از شریان‌های مغزی داخل جمجمه به دلیل هر علتی بیرون بریزد. این خونریزی را می‌توان بر اساس محل خونریزی در جمجمه و فاصله‌ی آن تا پرده‌های مغزی به چهار نوع تقسیم کرد: اپی‌دورال (Epidural)، ساب‌دورال (Subdural) ، ساب‌آراکنوئید (Subarachnoid) و داخل مغزی.
البته خونریزی مغزی می‌تواند دسته‌بندی‌های دیگری نیز داشته باشد:
- می تواند حاد یا مزمن باشد.
- گاهی به‌صورت خود‌به‌خودی است و به دلیل فشار خون بالا و ناتوانی شریان‌ها در تحمل جریان خون قوی اتفاق می‌افتد و گاهی به‌صورت غیر خود‌به‌خودی است و به دلیل ضربه یا تصادف ایجاد میشود.
در هر حالت، باید پس از تشخیص دقیق آن (توسط سی‌تی اسکن و ام‌آر‌آی) به درمان آن بپردازید.
عوارض خونریزی مغزی
درمان سریع خونریزی مغزی و بررسی علائم آن یکی از موارد اورژانس پزشکی است، زیرا انباشت خون در داخل جمجمه می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند مثل:
- فشار داخل مغز بالا
- صدمه به بافت نازک مغز به‌دلیل فشار داخل مغز بالا
- نقص در تأمین خون به بافت حساس مغز
- فتق مغز (ICP) و ورم مغز (Edema)
- لخته خون در پاها و ریه (آمبولی)
- بیماری‌های همراه مانند عفونت ریه، نارسایی کلیه و اختلالات کبدی
آیا خونریزی مغزی قابل درمان است؟
درمان خونریزی مغزی نیاز به تایید سریع و دقیق با سی‌تی‌اسکن مغز و ام‌آر‌آی دارد. روش‌های درمانی ممکن عبارتند از:
- دارو‌هایی که فشار و قند خون را کنترل می‌کنند و به بهبود خونریزی مغزی کمک می‌کنند.
- بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه برای جلوگیری از عوارض دیگر مثل ورم مغز، کاهش فشار خون و مشکلات تنفسی.
- ارسال اکسیژن به اندازه کافی به بیمار و افزایش ارتفاع سر تخت بیمار در صورت بالا رفتن ICP
- دارو‌های ضد تشنج و حفظ حجم خون برای جلوگیری از تشکیل لخته در رگ‌ها.
بهبود خونریزی مغزی
این خونریزی می‌تواند در داخل مغز یا در قشر خارجی مغز (پارانشیم مغز) رخ دهد. درمان خونریزی مغزی معمولاً به دو صورت انجام میشود:
- اگر خونریزی به‌صورت کند و تدریجی باشد، با اقدامات پرستاری، کنترل ICP، مصرف مناسب مایعات و الکترولیت‌ها، دارو‌های کاهنده فشار خون و خودداری از دخالت در جمجمه، می‌توان امیدوار بود که این نوع خونریزی های مغزی به‌مرور زمان محدود و برطرف شوند.
- اگر ICP به‌شدت بالا رود، با عمل جراحی خونریزی مغزی و برداشتن لخته، خونریزی را کنترل می‌کنند.
عمل خونریزی مغزی
بیمارانی که خونریزی مغزی دارند معمولاً نیاز به عمل جراحی پیدا می‌کنند. عمل جراحی فقط زمانی انجام میشود که به بهبود بیمار کمک کند و عوارض بیشتری برای او ایجاد نکند. خونریزی مغزی می‌تواند با آندوسکوپی (جذب لخته – Aspiration) یا با مته کردن جمجمه (کرانیوتومی)- Craniotomy تخلیه شود.
ملاحظات بعد از عمل خونریزی مغزی
درمان خونریزی مغزی نیاز به مراقبت‌های پس از عمل دارد که شامل دارو‌ها و درمان‌های حمایتی زیر است:
- دارو‌هایی که اضطراب و فشار خون را کاهش می‌دهند
- دارو‌هایی که تشنج را جلوگیری می‌کنند
- تأمین مواد غذایی از طریق رگ یا لوله‌ای در معده برای بیمارانی که نمی‌توانند بلع کنند.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی یا همان حوادث مغزی– عروقی، یک اختلال عصبی فوری است که زمانی اتفاق می‌افتد که خون‌رسانی به بخشی از مغز قطع شود. بنابراین این بخش از مغز نمی‌تواند به‌طور معمول کار کند.
فرق سکته مغزی با خونریزی مغزی
فرق اصلی بین سکته مغزی و خونریزی مغزی این است که خونریزی مغزی اغلب به‌دلیل عوامل بیرونی مثل تصادف یا ضربه ایجاد میشود اما سکته مغزی به‌خاطر مشکلات جسمی و بیماری‌های همراه فرد رخ میدهد. همچنین می‌توان به این تفاوت‌ها نیز اشاره کرد:
- سکته مغزی زمانی روی میدهد که جریان خون یا شریان‌های مغز کم یا مسدود شوند اما خونریزی مغزی فقط زمانی اتفاق می‌افتد که شریان‌های مغز سوراخ یا پاره شوند.
- حمله‌های ایسکمیک گذرا (Attack Ischemic transient) که ممکن است علائم آن به‌صورت خودکار برطرف شوند، در سکته مغزی (بر خلاف خونریزی مغزی) ممکن است رخ دهند.
خونریزی مغزی در کودکان
بعد از خونریزی مغزی، شریان مصدوم ممکن است گرفته شود و خون‌رسانی به مغز را مختل کند. این باعث میشود که کودک خواب‌آلوده شود و آسیب‌های جدی ببیند. گاهی اوقات، مایع روی مغز جمع میشود و فشار می‌آورد. این موجب میشود که کودک دچار تاری دید و استفراغ شود.
کودکان ممکن است بدون اینکه متوجه باشند، آسیب‌های شدیدی بکشند. اگر رفتار غیر عادی از آن‌ها دیدید، باید با دقت و احتیاط زیاد، برای حل مشکل اقدام کنید.
نکات مهم در جلوگیری از خونریزی مغزی
به‌جز خونریزی مغزی که به‌خاطر تصادف یا ضربه ایجاد میشود و می‌توان با اقدامات پیش‌گیرانه از رخ دادن آن جلوگیری کرد، خونریزی مغزی ممکن است به‌دلیل مشکلات بدنی روی بیاید. برای پیش‌گیری از این نوع خونریزی مغزی، می‌توان این کارها را انجام داد:
- رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل
- کاهش اضافه وزن
- کنترل میزان کلسترول خون
- ورزش به‌صورت منظم
- کنترل فشار خون
- خودداری از الکل و دخانیات
آیا خونریزی مغزی بهبود پیدا می کند؟
بیماری که خونریزی مغزی دارد باید سریعاً به مرکز درمانی منتقل شود تا بر اساس میزان آسیب، درمان شود. اقدامات اولیه عبارتند از:
- حفظ فشار خون و تنفس بیمار
- استفاده از اکسیژن و تنفس مصنوعی برای تأمین اکسیژن مغز و بدن بیمار
- استفاده از سرم برای انتقال مایعات و دارو به بیمار
- کنترل ضربان قلب، اکسیژن خون و فشار داخل جمجمه بیمار
بعد از ثابت شدن وضعیت بیمار، جراح مغز و اعصاب می‌تواند با انجام سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی و آزمایشگاه، سریعاً تصمیم بگیرد که بیمار را جراحی کند یا درمان‌های دارویی را مشخص کند.
آیا خونریزی مغزی بیمار را در معرض خطر قرارا میدهد؟ چه ارتباطی بین خونریزی مغزی و مرگ است
وقتی خونریزی مغزی رخ میدهد، شریان‌های مغز پاره می‌شوند و خون به بافت‌های نزدیک ریخته میشود و باعث خونریزی در بافت میشود. این خونریزی باعث میشود که سلول‌های بافت مغز بمیرند.
سلول‌های مرده و خون در یک توده به نام هماتوم (Hematoma) گرد هم می‌آیند. این توده فشار زیادی به بافت مغز وارد میکند و جریان خون حیاتی را کم میکند و موجب میشود که سلول‌های حساس مغز بیشتر آسیب ببینند. اگر این خونریزی کنترل نشود، بیمار می‌میرد.
اگر خونریزی مغزی در قسمت‌هایی از مغز که برای حرکت اندام‌ها مسئول هستند، اتفاق بیافتد، حتی اگر بیمار نمیرد، دست و پای او برای همیشه فلج میشود.
از کجا باید متوجه شد که خونریزی مغزی کردیم؟
وقتی ضربه به سر یا تصادف باعث ضربه به سر میشود، خونریزی در چشم، گوش یا بینی، نشانه‌ی خونریزی مغزی است.
در مورد خونریزی‌های مغزی که به‌دلیل مشکلات درونی رخ می‌دهند، اگر علائم زیر را دیدید، باید فوراً به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کنید:
- فلجی، بی‌حسی و ضعف در بخشی از بدن
- مشکل در بینایی، بلع، صحبت کردن، درک کلمات، فراموشی، تغییر شخصیت و مشکلات عاطفی
به چه صورت خونریزی مغزی را می توان تشخیص داد؟
همان‌طور که گفتیم، می‌توانیم با علائمی که گفتیم، خونریزی مغزی را حدس بزنیم اما تشخیص دقیق خونریزی مغزی فقط در بیمارستان و توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب با انجام سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی و آزمایشگاه، مشخص میشود. پزشک بعد از تشخیص، سریعاً تصمیم می‌گیرد که بیمار را دارویی یا جراحی درمان کند.
بعد از خونریزی مغزی چه اتفاقی می‌افتد؟
خونریزی مغزی شدید ممکن است باعث این موارد شود:
- اگر خونریزی زیاد باشد، بیمار ممکن است بمیرد یا فلج بشود.
- اگر تورم زیاد باشد، برای جلوگیری از بدتر شدن آن، عمل جراحی لازم است.
- اگر خونریزی داخل جمجمه کنترل شود، عمل جراحی پیشنهاد نمی‌شود.
- اگر عملکرد مغز کم شود، خونریزی کم باشد یا حرکت بیمار مشکل داشته باشد، برای درمان از دارو و فیزیوتراپی استفاده میشود.
آیا خونریزی مغزی باعث مرگ میشود؟
علائم خونریزی مغزی بستگی به میزان و مکان خونریزی دارد. بیماران ممکن است از ضعف کم اندام‌ها شروع کنند و به کاهش هوشیاری و مرگ برسند. اگر خونریزی در مخچه زیاد باشد، بیمار باید سریعاً جراحی شود وگرنه می‌میرد.
بیمار دارای خونریزی مغز چگونه عمل میشود؟
پزشکان جراح مغز و اعصاب برای درمان انواع خونریزی‌های مغزی، جراحی‌های مختلفی را انجام می‌دهند:
1.اگر خونریزی مغزی به‌دلیل تصادف یا سقوط از ارتفاع باشد و بین استخوان جمجمه و پرده‌ی مغز رخ دهد، باید جراحی کرانیوتومی) (Craniotomy) باز کردن جمجمه و خارج کردن خونریزی) انجام شود تا خونریزی کنترل شود.
2.اگر خونریزی بین نرم شامه‌ی مغز و لایه‌ی آرکنوئید (Arachnoid) باشد و به‌خاطر پارگی عروق یا آنوریسم )(Aneurysm) بادکنکی شدن شریان) باشد، با آنژیوگرافی محل خونریزی را پیدا می‌کنند و با کلیپس‌های فلزی آنوریسم را بسته می‌کنند.
3.در روش آندوواسکولار (endovascular) بدون باز کردن جمجمه، با قرار دادن یک ابزار به نام کاتتر در شریان مغز در محل خونریزی، جلوی خونریزی بیشتر را می‌گیرند.
4.اگر خونریزی داخل بطنی باشد که معمولاً به‌صورت خودکار اتفاق می‌افتد و باعث انسداد عروق و هیدرو‌سفالی (بزرگ شدن مغز به‌دلیل انباشت مایع در آن) میشود، با استفاده از کاتتر یا شلنگ‌های نازک که به داخل بطن می‌روند، خون و مایعات اضافی را خارج می‌کنند.
5.اگر خونریزی زیر پرده‌ی سخت مغز باشد که به‌دلیل وسعت زیاد اتفاق می‌افتد، باید عمل کرانیوتومی انجام شود و پرده‌ی مغز را هم برای خارج کردن خون باز کنند.
6.اگر خونریزی داخل پارانشیم مغز باشد که بیمار در کما است و هوشیاری اش کم شده است، باید جراحی شود.
عمل جراحی خونریزی مغزی چقدر طول می‌کشد؟
جراحی خونریزی مغزی شامل این مراحل است: بیهوشی، باز کردن پوست سر، برداشتن استخوان از ناحیه‌ی مورد نظر، رسیدن به محل خونریزی با میکروسکوپ، خارج کردن خون ( هماتوم مغزی) و ترمیم پرده‌ی مغز، استخوان و پوست سر.
این جراحی ممکن است گاهی بیش از ۱۲ ساعت طول بکشد و بیمار در این مدت باید بیهوش باشد. زمان بیدار شدن بیمار از ۴۵ دقیقه تا یک ساعت است و بیمار در اتاق ریکاوری بهبود می‌یابد.
خون خارج شده در خونریزی مغزی چگونه جذب بدن میشود؟
خونریزی مغزی اگر وسیع باشد می‌تواند باعث مرگ بیمار شود ، اما اگر بیمار نجات پیدا کند، برای بهبودی کامل چند ماه زمان لازم است.
برای کاهش التهاب در اطراف ناحیه‌ی خونریزی می‌توان از دارو‌های متنوعی استفاده کرد تا فشار خون مناسب باشد و بیمار از رعشه رنج نبرد. معمولاً بیمارانی که هوشیار هستند نیاز به مسکن دارند.
در دوره‌ی نقاهت و با گذشت زمان برخی از بیماران می‌توانند با فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی قابلیت‌های خود را تا حدودی بازیابند اما اکثر قربانیان خونریزی مغزی عمر خود را با مشکلاتی مانند ضعف، رعشه، سردرد، اختلال حافظه، اختلال بینایی، شنوایی و لامسه سپری می‌کنند.
چه دارویی باعث بروز خونریزی مغزی میشود؟
دارو‌ها که در درمان بیماری‌ها به بیماران یاری می‌رسانند، می‌توانند در صورت تداخل با یکدیگر یا مصرف نادرست و بی‌ملاحظه، مشکلات فراوانی را ایجاد کنند که شامل:
- در خونریزی‌های مغزی یکی از عوامل اصلی مصرف دارو‌های رقیق کننده‌ی خون (مانند کومادین و وارفارین) است که باعث میشود شریان‌های مغزی خراب شود و خونریزی مغزی رخ دهد.
- بعضی دارو‌های تجویزی هم که باعث افزایش فشار خون می‌شوند، می‌توانند سبب خونریزی مغزی گردند.
- مصرف کوکائین و مواد مخدر هم می‌تواند به دلیل ضعیف کردن دیواره‌ی رگ‌ها منجر به خونریزی مغزی شود.
سخن پایانی در زمینه ی خونریزی مغزی
باید بدانیم که پس از رخ دادن بسیاری از سانحه‌ها و بیماری‌ها مانند خونریزی مغزی نمی‌توان از درمان‌های خانگی یا ورزش به‌صورت سرسری استفاده کرد. در صورت دیدن چنین نشانه‌هایی هر چه زودتر مشکل را به مرکز درمانی اطلاع دهید.
پاسخ پرسشهای رایج در حوزهی خونریزی مغزی
دلایل بروز خونریزی مغزی چیست؟ خونریزی مغزی زمانی رخ میدهد که شریان‌های مغزی خرد شود و خون از شریان‌ها به فضای جمجمه وارد شود.
تفاوت بین سکته مغزی با خونریزی مغزی چیست؟ خونریزی مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که شریان‌های مغزی پاره شود و خون از شریان‌ها به داخل جمجمه ریخته شود. در سکته مغزی اما با حمله‌های ایسمیک موقت مغز مواجه می‌شویم و این مشکل ممکن است که به‌طور خودکار حل شود. اما در خونریزی مغزی، باید هر چه زودتر به مرکز درمانی مراجعه کرد وگرنه مشکل رفع نخواهد شد.
عوارض بعد از خونریزی مغزی چیست؟ خونریزی مغزی می‌تواند عوارض جدی‌ای داشته باشد مانند کم شدن سطح هوشیاری (خونریزی مغزی و سطح هوشیاری)، انسداد رگ‌های پاها و ریه‌ها و بروز بیماری‌های پایه‌ای.
لیست پزشکان مرتبط:
مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- اکبر سلطان زادهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- شیرین بهبهانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
