ضربه مغزی چیست؟ علائم و نحوه درمان آن
گاهی صدمه‌ای به مغز وارد می شود که باعث میشود کارکرد طبیعی و معمول مغز از بین برود. این حالت همراه با تغییری زودگذر در کارکرد مغز می باشد، به طوری که در شرایط ذهن بیمار و یا میزان هوشیاری وی به دلیل ضربه‌ای که به سرش وارد شده است، تغییر به‌وجود میاید. پزشکان این حالت را نوعی سندرم بالینی دانسته و آن را ضربه مغزی مینامند. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکترهای مغز و اعصاب مراجعه کنید.
به چه‌چیز ضربه مغزی میگویند و نحوه ایجاد آن چگونه است؟
استخوانی که از مغز در مقابل ضربه و آسیب با جسمی تیز محافظت میکند، جمجمه نام دارد، اگرچه جمجه قادر نیست مانع تمامی ضربات و نیروهای سخت شود. لذا گاهی ممکن است در اثر یک ضربه اتفاقی یا کم شدن سرعت که سریع اتفاق بیفتد، مغز به بخش داخلی جمجه بخورد. از این رو ممکن است رگ‌های خونی پاره شوند و یا رشته‌های عصبی کشیده شده و مغز کبود شود. یکی از عوارضی که در پی آسیب به مغز و یا سر به‌وجود میاید، ضربه مغزی است.
ضربه به سر یا مغز چه خطراتی دارد؟
اگرچه ممکن است به دنبال ضربه، هیچ آسیب ساختاری مشخصی در سی‌تی‌اسکن دیده نشود، اما سلولهای مغز دچار آسیب میکروسکوپی می شوند و اگر ضربه شدید باشد، بافت مغز نیز متورم خواهد شد.
ممکن است تورم در صورت شدت مغز و رگ‌های خونی را دچار فشردگی کرده و جریان خون محدود شود، زیرا مغز می تواند محدودیت هایی را که در جمجه سخت و محکم هستند از بین ببرد یا حتی از آنها فرار کند. اگر جریان خون به‌اندازه کافی نباشد، مغز نمی تواند اکسیژن و گلوکز دریافت کند و در این حالت سکته مغزی رخ خواهد داد. بعد از ضربه وارد شدن به مغز، تورمی که مغز را در بر میگیرد میتواند شدت آسیب را افزایش دهد.
وقتی به سر ضربه ای وارد می شود، آسیب اولیه به مغز وارد میشود. نوعی کبودی بافت مغز که کوفتگی نام دارد باعث خونریزی و تورم در مغز خواهد شد.
وقتی در اثر ضربه، استخوان جمجمه بشکند ممکن است آسیبی جدی نباشد اما گاهی شکسته‌های جمجه میتوانند بافت مغز یا پوشش‌های آن را بریده و منجر به خونریزی و هر آسیب دیگری شوند.
دلایل بروز ضربه مغزی چه هستند؟
چیزهایی که ممکن است باعث ایجاد ضربه مغزی شوند، ضربه مستقیم به سر هستند که در پی سقوط، ضربه در اثر تصادف یا غیره ایجاد میشود. بعلاوه، سرعت بالا و همچنین ایست ناگهانی سر مثل صدمه‌هایی که با سرعت زیاد و آسیب ایجاد شده توسط انفجار (مانند منطقه جنگی) رخ میدهند، نیز می توانند باعث ضربه مغزی شوند.
اگرچه بسیاری بر این باور هستنند که ضربه مغزی یعنی غش کردن و از دست دادن هوشیاری، اما این تصور صحیح نیست و گاهی کسانی که ضربه‌مغزی میشوند، هوشیاری خود را همچنان دارند و گاهی حتی علائمی خارجی مانند خونریزی نیز اتفاق می افتد.
انواع ضربه‌مغزی کدامند؟
با اینکه ضربات‌مغزی خفیف بوده و عوارضی که برای مدت طولانی باشند، ندارند اما با این‌همه باید این ضربات مخصوصا در کودکان یا در اتفاقات ورزشی توسط پزشک معاینه شوند.
به اعتقاد پزشکان ضربات مغزی با توجه به پارامتر هایی که دارند در سه نوع دسته‌بندی میشوند که نام آن را کما گلاسکو (GSC) گذاشته‌اند.
- خفیف: در GCS امتیازی برابر با ۱۳ تا ۱۵ دارد و هوشیاری از دست نمیرود.
- متوسط: در GCSامتیاز آن برابر با ۹ تا ۱۲ است و یا بدون از دست دادن هوشیاری است و یا هوشیاری به مدت کمتر از ۱۵ دقیقه از دست میرود.
- شدید: امتیاز ۳ تا ۸ در GCS دارد، و هوشیاری به مدت ۱۵ دقیقه یا بیشتر از دست میرود.
نکته: GCS مطابق با سه پاسخ میباشد که هر پاسخ را میتوان مطابق با پاسخ کامل و جزئی یا پاسخ ندادن به محرک درجه بندی میشود. این سه پاسخ عبارتند از:
الف. پاسخ چشمی یعنی باز کردن چشم پس از ضربه به سر شامل خودبه‌خود، فریاد زدن، نسبت به محرکهای درد ی
ب. پاسخ کلامی به صورت مطمئن، گیج، پاسخ نامناسب و نامفهوم یا بدون پاسخ
ج. پاسخ حرکتی شامل طبق یک فرمان، بخاطر درد، دور شدن از یک محرک دردناک و بدون حرکت
پزشکان دیگری بر این عقیده هستند که ضربه‌مغزی را باید براساس علائمش دسته‌بندی کرد که در اینصورت شش دسته هستند:
– ضربه مغزی فیزیکی (سوماتیک): علائم آن عبارتند از درد و تهوع، استفراغ و از دست رفتن هوشیاری پس از ضربه
– ضربه مغزی شناختی: علائم آن عبارتند از ازدست دادن حافظه (موقت یا دائم)، کاهش تمرکز، مشکل در انجام چندین کار و به یاد آوردن اطلاعات جدید، تشنج و تحریک پذیری و اختلال گفتاری.
– ضربه‌مغزی عاطفی: علائم آن عبارتند از نوسانات خلقی، تغییر شخصیت و اضطراب و ترسهای جدید.
– ضربه‌مغزی که روی خواب اثر می گذارد: علائم آن عبارتند از بی‌خوابی یا کم‌خوابی، حساسیت به نور و صدا و کاهش کیفیت خواب.
– ضربه مغزی دهلیزی: علائم آن عبارتند از سرگیجه و گیجی، از دست رفتن هماهنگی و نیستاگموس (حرکت غیر معمول چشم).
– ضربه مغزی چشمی: علائم آن عبارتند از عدم توانایی در خواندن متون طولانی و کار روی صفحه نمایش (به دلیل کم شدن حساسیت رگ و نور)، ضعف دید در شب، تغییر عمقی ادراک، تاری دید و فتوپسی یا دیدن ستاره یا چشمک نور جلوی چشم.
نشانه‌های ضربه‌مغزی چه هستند؟
آثار ضربه‌مغزی میتوانند روی حافظه، قدرت قضاوت و عکس‌العملهای غیرعادی، گفتار و تعادل و هماهنگی عضلات باشند. معمولا کسانی که دچار ضربه‌مغزی میشوند میگویند که برای مدت کوتاهی فراموشی داشته‌اند و اتفاقات قبل یا بعد از حادثه را به‌خاطر نمی‌آورند.
این افراد حالاتی گیج و مبهوت و مات داشته و میگویند که اجسامی نورانی را میبینند. معمولا در ضربه‌مغزی، امدادگر یا مربی ورزشی سوالاتی مانند نام و تاریخ و سال یا موقعیتی که در آن است را از فرد آسیب دیده می پرسند.
اگرچه بعضی از ضربه‌های مغزی اهمیت کمتری دارند اما پزشکان توصیه میکنند که حتی نسبت به آنها نیز نباید بی‌تفاوت بود، زیرا خونریزی مغزی خفیف و جزئی وجود ندارد.
گاهی ضربه‌مغزی تنها نباید منجر به آسیبی دائمی شود. از سویی‌دیگر، لازم نیست حتما ضربه مغزی دوم که بعد از ضربه اول وارد می شود، قوی باشد تا باعث ایجاد آثار ناتوانی در فرد شود.
علائمی که در ضربه‌مغزی شایع می باشد
در صورت بروز هر یک از علائم زیر حتما باید بللافاصله به دکتر مغزو اعصاب مراجعه کرد.
– گیج شدن پس از وارد شدن ضربه به سر
– ایجاد سردرد در سر و جمجمه
– اختلال در بینایی مانند تاری دید و دوبینی
– سرگیجه و تعادل نداشتن بعد از ضربه به سر
– حالت‌تهوع و استفراغ
– از دست دادن حافظه
– احساس صدای زنگ در گوش
– مشکل در تمرکز داشتن
– حساس شدن به نور
– از دست دادن حس بویایی و یا چشایی
– مشکلات خوابیدن پس از ضربه
نشانه‌های خونریزی مغزی پس از وارد شدن ضربه به سر
لازم‌به ذکر است که علائمی موجود در خونریزی‌مغزی که به دلیل ضربه به وجود آمده است با ضربه مغزی تنها فرق دارد. این علائم مربوط به ناحیه‌ای هستند که مغز در آن قرار دارد. علائم خونریزی مغزی عبارتند از:
– سوزن سوزن شدن، ضعف و بی حسی و فلج صورت و بازو یا پا در یک طرف بدن
– سردردی ناگهانی و با شدت زیاد مانند برق با خونریزی زیر عنکبوتیه
– استفراغ و حالت تهوع
– گیج شدن
– سرگیجه
– تشنج
– مشکل در بلعیدن غذا
– مشکل در بینایی و از دست دادن آن
– مشکل در تعادل و هماهنگی اعضا
– حساس شدن به نور و سفت شدن گردن
بیشتر بخوانید:
آیا آسپرین باعث خونریزی مغزی میشود؟
– گفتار نامعلوم و غیرطبیعی
– مشکل در نوشتن و خواندن و درک گفتار
– تغییر در میزان سطح هوشیاری و کمبود انرژی و کما و خواب آلودگی
– مشکل نفس کشیدن و ضربان غیرطبیعی (این در حالتی است که خونریزی در ساقه مغز باشد)
چگونه باید ضربه‌مغزی را تشخیص داد
از آنجایی که ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن نمیتوانند تغییری را در ضربه مغزی از مغز نشان بدهند، لذا این روشها معمولا در ضربه‌مغزی برای تشخیص انجام نمیشوند و فقط باعث میشود فرد در مقابل اشعه‌های غیرضروری قرار بگیرد.
اگرچه این آزمایش ها میتوانند نقص های ساختاری را تشخیص دهند، بااین‌حال، از آنجا که آسیب مغزی که به دلیل ضربه مغزی به‌وجود آمده است در اصل متابولیکی و میکروسکوپی است، لذا معمولا در تصویربرداری عصبی مشخص میشود.
دکتر هنگام معاینه سوالاتی از بیمار می پرسد که شامل نحوه روی‌دادن حادثه، محل آسیب دیده و علائمی که دارد، هستند و بیمار نیز باید تجارب غیر معمول خود را به دکتر اطلاع دهند.
ضربه مغزی چقدر شیوع می یابد؟
در سال ۲۰۱۴ گزارشی از نظارت مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) آمریکا در مورد آسیبهای مغزی تروماتیک ارائه شده است که در آن آمده است در آن سال، در حدود ۲/۸۷ میلیون از این نوع آسیب ویزیت و بستری و یا منجر به مرگ به دلیل TBI شده است. در هر سال تعداد ۸۰۰۰۰۰ کودک بخاطر TBI مورد معاینه و درمان قرار میگیرند. البته بیشترین موارد TBI در بخش اورژانس آمریکا، اشخاصی بالای ۷۵ سال و کودکان ۰-۴ سال و افرادی هستند که بین ۱۵-۲۴ سال هستند.
درمان ضربه‌مغزی
اشخاصی که دچار ضربه‌مغزی میشوند در بینایی و تعادل و خلق و خوی خود تحت تاثیر آن قرار میگیرند. ضربه مغزی از لحاظ گذر زمان، با استراحت زیاد درمان میشود.
اما، در درمانهای نوین‌تر بعضی از علائم خاص مورد درمان قرار میگیرند. البته پیش از اینکه فرد مبتلا به فعالیت و ورزش عادی بازگردد یا قرار باشد به سر آسیب بیشتری برسد، حتما باید پزشک به طور کامل او را معاینه کند.
ضربه‌مغزی به چه صورت باید درمان شود؟
نکته مورد توجه این است که وقتی کودکان و نوجوانان دچار ضربه‌مغزی میشوند، بروز علائم در نوجوانان بیشتر از کودکان است و باید در درمان این را مورد توجه قرار داد.
زمان بیشتری طول میکشد تا نوجوانان بهتر شوند و به مدرسه یا فعالیت ورزشی برگردند و اثراتی که ضربه‌مغزی در تحصیل نوجوانان دارد، بیشتر از کودکان است.
گاهی سر نوزادان و کودکان هم مورد آسیب قرار میگیرد و البته در ضربه‌مغزی مربوط به کودکان و نوزادان نیز علائم فرق دارد و شیوه‌هایی که برای تشخیص یا درمان آنها استفاده می شود نیز با افراد بزرگسال فرق دارد.
تاثیر ضربه‌مغزی چیست؟
ممکن است فردی که دچار ضربه‌مغزی میشود تا مدتها (چند هفته یا چند ماه) علائمی پایدار از جمله مشکل در حافظه و تمرکز و مشکلات خلق و خو، تغییر در شخصیت و سردرد یا سرگیجه، بی‌خوابی و یا خواب‌آلودگی زیاد داشته باشند که به این شرایط سندرم بعد از ضربه‌مغزی میگویند.
با توجه به این موضوع اگر فردی دچار سندرم پس از ضربه‌مغزی باشد، نباید کارهایی انجام دهد که باعث شوند او دچار تکرار ضربه مغزی شود، برای مثال، ورزشکارانی که دچار ضربه‌مغزی میشوند نباید در صورت ابتلا به این سندرم به ورزش بازگردند.
براین اساس اگر ضربه مغزی در ورزشکاری بارها تکرار شود، او باید ورزش را برای همیشه رها کند.
تورم مغزی حاد منجر به سندرم ضربه دوم میشود که معمولا باعث مرگ خواهد شد و در حالی روی می دهد که ضربه‌مغزی دوم زمانی رخ میدهد که ضربه‌مغزی اول هنوز کاملا خوب نشده است.
این ضربه منجر به گرفتگی عروقی و بالا رفتن فشار داخل جمجمه می شود و اینقدر سریع اتفاق میافتد که کنترل کردن آن سخت و گاهی غیرممکن است.
سندرم ضربه دوم در ورزشهایی مثل بوکس و فوتبال، هاکی روی یخ و اسکیت روی یخ و بیسبال و بسکتبال یا اسکی بیشتر اتفاق میافتد. سالانه حدودا ۱.۵ مرگ در اثر ضربه مغزی توسط CDC گزارش میشود. اکثرا، قبل از اینکه ضربه نهایی اتفاق افتاده باشد، یک ضربه مغزی رخ داده است که غیرقابل تشخیص مانده است.
نشانه‌های خطرناک و هشداردهنده پس از ضربه به سر چه هستند؟
اگر علائم خطرناک زیر ظاهر شوند، باید به یک پزشک مغزواعصاب مراجعه کرد.
– درد: سردرد دائمی و تکرار آن
– اختلال در حرکت: عدم توانایی در کنترل و هماهنگی حرکت و اختلال در تعادل
– حافظه: کاهش میزان توجه، حواس پرتی راحت، تحریک شدن زیاد از طرف محیط، مشکل در تمرکز، پیروی از دستورات و درک کردن، حس سردرگمی و گیج و غیره
– نشانه‌های گفتاری: عدم یافتن کلمه صحیح، مشکل در بیان کلمات و فکرها و مناسب نبودن گفتار
پس از ضربه به سر چه مراقبتهایی لازم است؟
بهتر است برای اینکه بتوان فرد دچار ضربه‌مغزی را نجات داد، یاد گرفت که میزان شدت آسیب را تشخیص داد و یا کمکهای اولیه آموخت. اما در غیر اینصورت اگر ضربه‌ای متوسط یا شدید به سر وارد شود، باید با اورژانس (۱۱۵) تماس گرفت.
زمان مراجعه به دکتر در ضربه‌مغزی چه موقع است؟
بیشتر کسانی که دچار ضربه مغزی میشوند کاملا خوب میشوند و یا این امکان وجود دارد که زمان خوب شدن آنها چند هفته طول بکشد و کم کم خوب شوند. در صورت بروز هر کدام از نشانه‌های زیر باید به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کرد:
– سردرد که بهتر نمیشود و از بین نیز نمیرود
– گفتار نامشخص و ضعیف شدن و بی حسی و کم شدن هماهنگی
– استفراغ مکرر و حالت تهوع زیاد
– تشنج
– از بین رفتن هوشیاری
– عدم توانایی بیدار شدن
– بدتر شدن علائم بعد از گذر زمان
– از بین نرفتن علائم بعد از ده تا چهارده روز
– سابقه چندین ضربه مغزی
سوالاتی که معمولا در مورد ضربه مغزی پرسیده میشوند
آیا در صورت ابتلا به ضربه مغزی مرگ رخ میدهد؟
همیشه خیر، لخته خونی که در داخل مغز یا اطراف آن بعد از ضربه جمع میشود هاتوم نام دارد و در صورت ادامه دار بودن خونریزی فعال هماتوم سریعا بزرگ میشوند. از این جمله میتوان به متورم شدن مغز و زیاد شدن فشار در نواحی سخت جمجمه نام برد که منجر به بروز مشکلات عصبی شدید و حتی مرگ شوند.
اگرچه بعضی از هماتوم ها اورژانسی جراحی می شوند، اما هماتومهای کوچک به زودی تشخیص داده نمیشوند ولی با بروز علائم چند روز یا چند هفته بعد باید درمان شوند.
چند ساعت بعد از ضربه مغزی علائم آن مشخص میشوند؟
نشانه‌های ضربه‌مغزی ۲۴ ساعت بعد از آسیب بروز میکنند، ولی گاهی نیز برای بروز علائم سه هفته زمان لازم است.
تا چندین ساعت پس از وارد شدن ضربه به سر، فرد نباید بخوابد؟
معمولا نباید اجازه داد که فردی که دچار آسیب به سر شده است، تا سه ساعت بعد از ضربه بخوابد.
خطر ضربه به سر تا چند روز ادامه دارد؟
اگر آسیب وارد شده به سر شدید باشد، فرد مبتلا می تواند بیش از ۴۸ ساعت هوشیاری خود را از دست داده و تا ۷ روز دچار فراموشی میشود.
آسیب به کدام بخش از سر خطرناک میباشد؟
اگر ضربه‌ی سر در دو طرف آن یعنی بالای گوشها اتفاق بیفتد، میتواند خطرناک باشد، زیرا در این نواحی جمجمه نازک بوده و سرخرگ آن در اثر ضربه پاره شده و خونریزی مغزی رخ میدهد.
آیا معمولا بعد از ضربه مغزی حالت تهوع پیش میاید؟
پاسخ به این سوال مثبت است و ضربه‌مغزی باعث ایجاد حالت‌تهوع میشود. این امکان وجود دارد که بیمار پس از ضربه مغزی حاد دچار حالت تهوعی کوتاه مدت شود و یا حتی اگر فرد پس از آسیب اول خوب هم شود، باز حالت تهوعی موقعیتی یا حتی مداوم داشته باشد.
لیست پزشکان مرتبط:
مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- اکبر سلطان زادهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- پریسا رضاییمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات (نورولوژیست) | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
