معرفی دستگاه تناسلی مرد و نکات مهم آن
انسان، همچون سایر پستانداران، از طریق تولید جنسی به تکثیر میپردازد. در این فرآیند، پستانداران نر اسپرماتوزوئید یا اسپرم را در بیضهها تولید میکنند که حاوی نصف تعداد کروموزومهای لازم برای تشکیل یک فرد کامل هستند.
پستانداران ماده نیز تخمکها یا اوولها را در تخمدانهای خود تولید میکنند که دارای نیمی دیگر از کروموزومها هستند. این فرآیند اساسی تکثیر، انتقال ژنتیکی و تولید نسلهای بعدی در جمعیت انسان را تضمین میکند. در این مطلب با ما همراه باشید تا به معرفی دستگاه تناسلی مرد و نکات مهم آن بپردازیم.
آشنایی با آناتومی دستگاه تناسلی در مردان
دستگاه تناسلی مردان شامل ۲ بخش اصلی است که اندامهای خارجی و داخلی را شامل میشود. اندامهای خارجی در اندام تناسلی مردان شامل آلت تناسلی، کیسه بیضه و بیضهها هستند. هرکدام از این اندامها وظایف مشخصی را برعهده دارند.
آلت تناسلی مردان شامل پنیس است که علاوهبر انجام وظایف مربوط به ادرارزایی، نقش اصلی در فرآیند تولید اسپرم و انتقال آن دارد. درون کیسه بیضه نیز ۲ بیضه قرار دارد که محیط مناسبی را برای تولید اسپرم فراهم میکنند. در ادامه اندامهای داخلی را بررسی میکنیم.
اندامهای داخلی
مجرای دفران، پروستات، غده وزیکول سمینال و مجرای ادرار از اندامهای داخلی هستند. مجرای دفران که همچنین بهعنوان لوله انتقال اسپرم شناخته میشود، مسیری است که اسپرم از بیضهها به طول پنیس منتقل میشود. پروستات یک غده کوچک است که مایعی که به اسپرم افزوده و آن را تغذیه میکند را تولید میکند.
وزیکول سمینال نیز در معرفی دستگاه تناسلی مرد، مایعی را تولید میکند که به مخزن اسپرم افزوده میشود. درکل، این مایعات محیط مناسب را برای حفظ و انتقال اسپرم فراهم میآورند. درنهایت، مجرای ادرار مسئول انتقال ادرار از مثانه به بیرون بدن است. دستگاه تناسلی مردان نقش مهمی در انجام وظایف جنسی و ادرارزایی دارد و از اهمیت بسزایی برخوردار است.
معرفی دستگاه تناسلی مرد و نکات مهم: بررسی ساختار دستگاه
درواقع اغلب اجزای دستگاه تناسلی مردان در خارج از قسمت شکم یا لگن قرار دارند. این اجزا شامل آلت تناسلی مردانه، کیسه بیضه و بیضهها هستند. قسمتهای خارجی دستگاه تناسلی مردان، یا همان بخشی که بهاصطلاح دیده میشود، شامل این عناصر است.
دستگاه تناسلی مردان
آلت تناسلی مرد، یا پنیس، اندامی بدونهیچ استخوان و غضروف در بدن مردان است که در زمان تحریک جنسی به حالت نعوظ درمیآید. وظیفه این اندام در برقراری رابطه جنسی بسیار مهم است. این اندامها تعداد زیاد پایانههای عصبی دارند که به تحریک مردان هنگام رابطه جنسی کمک میکنند. هنگام ارگاسم، مایع منی که سرشار از اسپرم است، از آلت مرد تخلیه میشود که به آن انزال میگویند.
آلت تناسلی مردانه دارای ۳ بخش است. ریشه که به دیواره شکم متصل میشود. بدنه یا شافت که از سیلندرهای داخلی تشکیل شده که در زمان تحریک جنسی پر از خون میشود تا آلت تناسلی سفت و قائم شود. همچنین کلاهک آلت تناسلی که به انتهای مخروطی آلت تناسلی مرد میپیوندد. در معرفی دستگاه تناسلی مردان باید بگوییم که در ایران، به دلیل مسائل مذهبی و فرهنگی، عمل ختنه در تمامی کودکان پسر انجام میشود.
کیسه بیضه
کیسه بیضه، کیسهای از جنس پوست نازک و چیندار است که در زیر آلت تناسلی مردان قرار دارد. این کیسه وظایف مهمی را در سیستم تولید مثل مردان برعهده دارد:
- محافظت از بیضهها: کیسه بیضه از بیضهها در برابر آسیبهای فیزیکی محافظت میکند.
- تنظیم دمای بیضهها: بیضهها برای تولید اسپرم به دمای کمی خنکتر از دمای بدن نیاز دارند. کیسه بیضه با شل و سفتشدن، دمای بیضهها را تنظیم میکند.
- تولید هورمونها: بیضهها هورمونهای جنسی مردانه، از جمله تستوسترون، را تولید میکنند. این هورمونها برای رشد و عملکرد صحیح اندامهای جنسی مردانه و همچنین صفات ثانویه جنسی مانند موهای صورت و صدای بم ضروری هستند.
اجزای کیسه بیضه
اجزای کیسه بیضه در مردان نیز به شرح زیر است:
- پوست: پوست کیسه بیضه نازک و چیندار است. پوست این اندام به دلیل رنگدانههای ملانین، تیرهتر از پوست سایر قسمتهای بدن است.
- عضله صاف: عضله صاف در زیر پوست کیسه بیضه قرار دارد و با انقباض و انبساط خود، دمای بیضهها را تنظیم میکند.
- رگهای خونی: کیسه بیضه دارای شبکهای از رگهای خونی است که به تنظیم دمای بیضهها و همچنین تامین خون بیضهها کمک میکند.
- عصبها: کیسه بیضه توسط اعصابی عصبدهی میشود که حس لامسه و درد را به این ناحیه منتقل میکنند.
بیضهها
در معرفی اجزای تناسلی مردها، بیضهها از اعضا جنسی مردانه هستند که در زیر آلت تناسلی و داخل کیسه بیضه قرار دارند. بیضهها وظایف مهمی در سیستم تولید مثل مردان برعهده دارند:
- تولید اسپرم
- تولید هورمونها
اجزای بیضه
اجزای بیضه در مردان شامل موارد زیر میشود:
- توناکا آلبوژینئا: یک لایه ضخیم از بافت همبند که بیضه را احاطه کرده و از آن محافظت میکند.
- پارنشیم بیضه: بافت داخلی بیضه که شامل لولههای اسپرم ساز و سلولهای لیدیگ است.
- لولههای اسپرم ساز: لولههای پیچیدهای که اسپرمها را تولید میکنند.
- سلولهای لیدیگ: سلولهایی که هورمون تستوسترون را تولید میکنند.
- شبکه بیضه: شبکهای از لولهها که اسپرمها را از لولههای اسپرمساز جمعآوری میکنند.
- اپیدیدیم: لولهای که اسپرمها را ذخیره کرده و به بلوغ میرساند.
- طناب بیضه: طنابی که بیضهها را به کیسه بیضه متصل میکند.
اپیدیدیم
اپیدیدیم در واقع بهعنوان یک لوله پیچخورده و طولانی شناخته میشود که پشت هر بیضه قرار دارد. این بخش وظیفه حمل و ذخیره سلولهای اسپرم تولیدشده در بیضهها را برعهده میگیرد.
علاوهبر این، اپیدیدیم محل بالغ شدن اسپرمها نیز است؛ زیرا اسپرمهایی که از بیضهها بیرون میآیند، نابالغ هستند و توانایی باروری ندارند. در زمان تحریک جنسی، انقباضاتی رخ میدهد که اسپرم را به مجرای خروجی بیضه یا لوله اسپرمبر (واز دفرانس) میفرستد. این فرایند برای انتقال اسپرم به منظور باروری انجام میشود.
بررسی قسمت داخلی اندام تناسلی یا پنیس
در دستگاه تناسلی مردان، علاوهبر اندامهای خارجی، چندین اندام داخلی نیز وجود دارد که با چشم دیده نمیشود. این بخشهای داخلی که به آنها اندامهای جانبی نیز گفته میشود، نقش مهمی در سیستم تولیدمثل مردان دارند.
این اندامها شامل اپیدیدیم، مجرای ادرار، پروستات، غده وزیکول سمینال و مجرای انزال است. هر یک از این اندامها وظایف خاصی در فرآیند تولید و انتقال اسپرم و مایعات جنسی دارند و برای عملکرد بهینه سیستم تولیدمثل اساسی هستند.
لوله اسپرم بر
لوله اسپرمبر، بهعنوان واز دفرانس نیز شناخته میشود. در دستگاه تناسلی مرد، یک لوله عضلانی طولانی است که اسپرمهای بالغ را از اپیدیدیم به مجرای انزال منتقل میکند. این لوله در واقع مسیری طولانی را از اپیدیدیم، که در بالای بیضه قرار دارد، آغاز میکند. سپس از کیسه بیضه و کانال کشاله ران عبور میکند تا به پشت مثانه در حفره لگن برسد. وظیفه اصلی لوله اسپرمبر، حمل و ذخیره اسپرم تا زمان انزال است.
مجرای انزال
مجرای انزال، نقطه نهایی سفر اسپرم است. این مجرا از ترکیب لوله اسپرمبر و مجرای کیسه منی تشکیل میشود. اسپرم را با مایعات مغذی و قلیایی مخلوط میکند تا منی را تشکیل دهد. منی سپس از طریق پروستات عبور میکند و درنهایت از طریق مجرای ادرار و نوک آلت تناسلی از بدن خارج میشود.
مجرای ادرار یا میزراه
مجرای ادرار یا میزراه، همان لولهای است که وطیفه دارد ادرار را از مثانه به خارج از بدن شما منتقل کند. در مردان، این مجرا همچنین وظیفه انزال را برعهده دارد. هنگامیکه آلت تناسلی مرد در حین رابطه جنسی در حالت نعوظ قرار دارد، جریان ادرار در مجرای ادرار مسدود میشود. سپس در زمان انزال منی، از بدن خارج میشود. این فرآیند در اجزای تناسلی مرد، اطمینان میدهد که درهنگام انزال، ادرار همراه منی از بدن خارج نمیشود.
کیسه های منی
کیسههای منی یا وزیکولهای منی، بخشی از دستگاه تناسلی مردان هستند که از غده توبولار ساده تشکیل میشوند. این اندامها در موقعیت خلفی و تحتانی مثانه قرار دارند. این کیسهها در نزدیک پایه مثانه، به مجرای اسپرمبر متصل میشوند و ترشحات آنها حدود ۶۰% مایع منی را تشکیل میدهد.
وظیفه کیسههای منی، علاوهبر حمل و تامین انرژی اسپرمها، تولید مایعی غنی از قند (فروکتوز) است. این مایع منبع انرژی اسپرمها را فراهم میکند و آنها را در مسیر به سمت تخمک حرکت میدهد. ترشحات این کیسهها حالت قلیایی دارند و از اسپرمها در محیط اسیدی واژن محافظت میکنند.
غده پروستات
پروستات غدهای کوچک به اندازه گردو است که در زیر مثانه و جلوی راستروده در مردان قرار دارد. این غده نقشی حیاتی در تولیدمثل و دفع ادرار ایفا میکند.
وظایف پروستات
از جمله مهمترین وظایف پروستات در مردان عبارتاند از:
- تولید مایع منی: پروستات بخش عمدهای از مایع منی را تولید میکند که برای تغذیه و زنده نگهداشتن اسپرمها ضروری است.
- کمک به دفع ادرار: عضلات پروستات به انقباض مجرای ادراری و کنترل جریان ادرار کمک میکنند.
بیماریهای پروستات
بزرگی پروستات و سرطان پروستات، از شایعترین بیماریهای پروستات محسوب میشوند.
- بزرگی پروستات (BPH): با افزایش سن، غده پروستات در بسیاری از مردان بزرگ میشود. این امر میتواند به انسداد مجرای ادراری و مشکلاتی در دفع ادرار برسد.
- سرطان پروستات: سرطان پروستات شایعترین سرطان در مردان است. این بیماری در مراحل اولیه اغلب بدونعلامت است؛ اما در مراحل پیشرفته میتواند به درد استخوان، مشکلات ادراری و ناتوانی جنسی منجر شود.
غدد پیازی
غدد پیازی یا غدد کاپر، ساختارهایی به اندازه نخود که در کنارههای مجرای ادرار، درست در زیر غده پروستات قرار دارند. این غدد مایع شفاف و لغزندهای تولید میکنند که بهصورت مستقیم داخل مجرای ادرار تخلیه میشود.
این مایعات برای روانکردن مجرای ادرار تولید میشوند. همچنین ممکن است به دلیل وجود باقیمانده قطرات ادرار، مجرای ادرار کمی حالت اسیدی باشد. ترشحات این غدد وظیفه خنثی کردن این اسیدیته را دارند.
شایعترین بیماریهای دستگاه تناسلی مردان
حال که به معرفی دستگاه تناسلی مرد و نکات مهم آن پرداختیم، در این بخش قصد داریم به شایعترین بیماریهای دستگاه تناسلی مردان بپردازیم.
ضربه به بیضه و پیچ خوردگی بیضه
حتی یک صدمه کوچک به بیضهها میتواند باعث درد شدید، کبودی یا تورم آنها شود. درد بیضه بهقدری شدید است که گاهی حتی با درد زایمان نیز برابری میکند! بیشتر آسیبهای بیضه هنگام تصادف، ضربه یا فشار روی آنها اتفاق میافتد که اغلب در حین ورزش یا موارد مشابه رخ میدهد.
پیچخوردگی بیضه هنگامی رخ میدهد که یکی از بیضهها به دور خود پیچیده و خونرسانی آن قطع میشود. این وضعیت اورژانسی و بسیار حساس است و خوشبختانه بهندرت اتفاق میافتد. برای رفع این مشکل نیاز به جراحی است.
واریکوسل
واریکوسل به بزرگشدن و پیچخوردگی سیاهرگهای داخل کیسه بیضه (اسکروتوم) گفته میشود. این بیماری در مردان شایع است و حدود 15 تا 20 درصد از آنها را درگیر میکند.
علل واریکوسل
- نقص در دریچههای سیاهرگهای بیضه
- افزایش فشار در سیاهرگهای بیضه
- ناهنجاریهای مادرزادی
علائم واریکوسل
- درد در بیضه، بهویژه در هنگام ایستادن یا فعالیت بدنی
- احساس سنگینی در کیسه بیضه
- ناباروری
- کوچک شدن بیضه
تشخیص واریکوسل
معاینه فیزیکی توسط پزشک اغلب برای تشخیص واریکوسل کافی است. در برخی موارد، ممکن است از سونوگرافی یا آزمایشهای دیگر نیز استفاده شود. همانطور که در معرفی دستگاه تناسلی آقایان اشاره کردیم، بیضهها نقش مهمی در بدن مردان دارند. لذا تشخیص بیماریها نیز باید به گونهای باید که آسیبی به این بخش وارد نشود.
سرطان پروستات
سرطان پروستات یکی از سرطانهای شایع در مردان است و دومین نوع رایج سرطان در آنان محسوب میشود. این بیماری در مراحل اولیهاش قابلدرمان است و بسیاری از مردان علائم خاصی را در این مراحل تجربه نمیکنند.
علائم سرطان پروستات ممکن است شامل مشکلاتی در شروع و ادامه ادرار، تکرار ادرار بهویژه در شب و حضور خون در ادرار یا منی شود. همچنین میتوان به درد در زمان ادرار، مشکلات در نعوظ یا حفظ آن و درصورت بزرگشدن پروستات، درد یا ناراحتی هنگام نشستن اشاره کرد.
سرطان بیضه
سرطان بیضه یک بیماری است که در آن سلولهای سرطانی در بیضهها رشد میکنند. بیضهها ۲ عضو جنسی مرد هستند که در زیر آلت تناسلی قرار دارند.
علل سرطان بیضه
علت دقیق سرطان بیضه مشخص نیست؛ اما برخی از عوامل خطر ابتلا به این بیماری عبارتاند از:
- عدم نزول بیضه: در این حالت، بیضه قبل از تولد به داخل کیسه بیضه نزول نمیکند.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده شما به سرطان بیضه مبتلا شده باشد، شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستید.
- نژاد: مردان سفیدپوست بیشتر از مردان سیاهپوست و آسیایی به سرطان بیضه مبتلا میشوند.
- سن: سرطان بیضه در مردان 15 تا 40 ساله شایعتر است.
علائم سرطان بیضه
علائم شایع سرطان بیضه شامل موارد زیر میشوند.
- توده یا برآمدگی در بیضه: این شایعترین علامت سرطان بیضه است.
- درد بیضه: درد بیضه ممکن است مداوم یا گاهبهگاه باشد.
- احساس سنگینی در کیسه بیضه: ممکن است احساس کنید که کیسه بیضه شما سنگینتر از حد معمول است.
- تغییر در اندازه یا شکل بیضه: ممکن است متوجه شوید که یکی از بیضههای شما بزرگتر یا سفتتر از حد معمول شده است.
- مشکلات باروری: اگر در بارورکردن تخمکها مشکل دارید، ممکن است به سرطان بیضه مبتلا باشید.
تشخیص سرطان بیضه
با توجه به اجزای تناسلی مرد آن که بخشها مختلف بیضه در آن بررسی شد، اگر هر یک از علائم سرطان بیضه را دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک معاینه فیزیکی انجام میدهد و ممکن است آزمایشهای زیر را تجویز کند:
- آزمایش خون: آزمایش خون میتواند به بررسی سطح هورمونها و مارکرهای تومور کمک کند.
- سونوگرافی: سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از بیضهها استفاده میکند.
- سیتیاسکن: سیتیاسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصویری از بیضهها و سایر اندامهای داخلی استفاده میکند.
اپیدیدیمیت
اپیدیدیمیت به التهاب اپیدیدیم اشاره دارد. اپیدیدیم لولههای پیچخوردهای است که در پشت بیضهها قرار دارند و اسپرم را ذخیره کرده و حمل میکنند.
علل اپیدیدیمیت
علل بروز بیماری اپیدیدیمت میتوان به شرح زیر باشد:
- عفونتهای مقاربتی (STIs): کلامیدیا و سوزاک شایعترین علل اپیدیدیمیت هستند.
- عفونتهای غیرمقاربتی: عفونتهای ادراری و عفونتهای پروستات میتوانند به اپیدیدیمیت منجر شوند.
- التهاب: برخی از بیماریها، مانند التهاب روده، میتوانند باعث التهاب اپیدیدیم شوند.
هیدروسل
هیدروسل به تجمع مایع در غشاهای اطراف بیضهها اشاره دارد. این مشکل ممکن است برای بسیاری از افراد جدی باشد.
علل هیدروسل
علل بروز هیدروسل عبارتاند از:
- ناهنجاری مادرزادی: در برخی از نوزادان، هیدروسل بهطور مادرزادی وجود دارد.
- التهاب: التهاب ناشی از اپیدیدیمیت یا ارکیت (التهاب بیضه) میتواند به هیدروسل منجر شود.
- جراحت: جراحت در ناحیه بیضه میتواند به هیدروسل منجر شود.
علائم هیدروسل
با توجه به معرفی دستگاه تناسلی مرد که در حوزه بیضهها صحبت کردیم، علائم هیدروسل نیز میتوانند به شرح زیر باشند:
- تورم کیسه بیضه در اطراف بیضهها
- احساس سنگین بودن کیسه بیضه
- در برخی موارد، هیدروسل میتواند باعث درد شود.
مراقبت صحیح از دستگاه تناسلی در مردان
مراقبت صحیح از دستگاه تناسلی در مردان برای حفظ سلامت و بهداشت کلی آنها بسیار مهم است. از جمله مهمترین نکات برای مراقبت صحیح از دستگاه تناسلی در مردان به شرح زیر هستند:
- شستشو: روزانه آلت تناسلی و کیسه بیضه را با آب گرم و صابون ملایم بشویید.
- ختنه: ختنه میتواند خطر ابتلا به عفونتهای مقاربتی و برخی از سرطانها را کاهش دهد.
- استفاده از لباس زیر مناسب: لباس زیر نخی و گشاد بپوشید تا جریان هوا به خوبی در این ناحیه برقرار شود.
- رابطه جنسی ایمن: برای جلوگیری از عفونتهای مقاربتی از کاندوم استفاده کنید.
- معاینات منظم: بهطور منظم برای معاینه پروستات و بیضه به پزشک مراجعه کنید.
نکاتی برای پیشگیری از بیماریهای دستگاه تناسلی در مردان
با توجه به معرفی دستگاه تناسلی آقایان، نکاتی برای پیشگیری از بیماریها وجود دارد. نکاتی که همواره توصیه میکنیم برای جلوگیری از بروز بیماریها در بخش اندام تناسلی، توسط مردان باید رعایت شوند. این نکات عبارتاند از:
- از دخانیات و مصرف بیش از حد الکل خودداری کنید.
- وزن خود را در حد سالم نگه دارید.
- ورزش منظم داشته باشید.
- از رژیم غذایی سالم و متعادل استفاده کنید.
درصورت مشاهده هر گونه علائم غیرطبیعی، مانند درد، تورم، ترشحات غیرطبیعی یا تغییر در رنگ پوست، به پزشک مراجعه کنید.
جمع بندی
ما در این مطلب جامع سعی بر این داشتیم تا به معرفی دستگاه تناسلی مرد و نکات مهم بپردازیم. بهطور کلی، دستگاه تناسلی مردان شامل اندامهای خارجی و داخلی است. اندامهای خارجی شامل آلت تناسلی، کیسه بیضه و بیضهها هستند که نقش در تولید و حمل اسپرم دارند.
اندامهای داخلی شامل اپیدیدیم، لوله اسپرمبر، مجاری انزال و پروستات هستند که در تولید و انتقال اسپرم و مایع منی نقش دارند. همچنین، غدههای مثانه و غدد پیازی نیز بخشی از دستگاه تناسلی مردان هستند که مایعات مختلفی را برای حمایت و تغذیه اسپرم تولید میکنند.
لیست پزشکان مرتبط:
- حسین شاهرخمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- حسین کرمیمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- فرزانه شریفی اقدسمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدعلی زرگر شوشتریمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدعلی صدیقی گیلانیمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- رباب مقصودیمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدرضا جعفریمتخصص جراح کلیه و مجاری و ناباروری مردان دوره تکمیلی از ژنو سوییس | تهران
- احمدرضا رفعتیفوق تخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدعلی عسکریمتخصص جراح کلیه و مجاری ادراری و تناسلی (اورولوژیست) و هومیوپاتی | تهران
- سعید صادق زادهفلوشیپ تخصصی جراح کلیه و مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) و جراحی واریکوسل میکروسکوپی | تهران