فلج بل چیست؟ پیشگیری و درمان فلج صورت
فلج بل (فلج صورت)
تصور کنید که یک روز صبح از خواب برخیزید و ببینید که نیمی از صورتتان حرکت نمی‌کند. چه احساسی به شما دست میدهد؟ اگر نتوانید لب، چشم و بینی آن طرف را حرکت دهید و یا لبخند زدن برایتان سخت باشد، قطعاً ترسیده می‌شوید! این وضعیت فلج بل (bell’s palsy) نام دارد و باعث میشود که عضلات صورت شما به طور موقت ضعیف یا فلج شوند. بلز معمولاً افرادی را که بین ۱۶ تا ۶۰ سال هستند تحت تأثیر قرار میدهد.
در این نوشته می‌خواهیم درباره نشانه‌های این بیماری، دلایل آن، جلوگیری از آن، روش‌های درمان و زمانی که باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید بگوییم. اگر مایلید که درباره این بیماری اطلاعات بیشتری کسب کنید، لطفاً ادامه این نوشته را بخوانید.این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
فلج بل چیست؟
وقتی که عصب‌های مسئول حرکت عضلات صورتتان التهاب، ورم و فشار پیدا کنند فلج بلز رخ میدهد؛ این حالت سبب میشود که نیمه‌ای از صورتتان کشیده و یا شل شود. در این وضعیت لبخند زدن و یا انعقاد چشم طرف مبتلا سخت میشود. در اکثر موارد، فلج عصب‌های صورت گذراست و نشانه‌های آن معمولاً بین چند هفته تا چند ماه ناپدید می‌شوند. فلج بل یا فلج صورت به افتخار چارلز بل، آناتومیست اهل اسکاتلند که اولین کسی بود که این بیماری را شرح داد، نام‌گذاری شده است.
علائم فلج بل چیست؟
علائم فلج صورت بسته به شدت آن متغیر هستند و ممکن است از ضعف کم تا فلج کلی متفاوت باشند. هرچه عصب صورت بیشتر التهاب، ورم و فشار داشته باشد، فلج شدیدتر و زمان بهبودی عصب طولانی‌تر خواهد بود. علائم فلج صورت معمولاً ۱ یا ۲ هفته پس از یک سرماخوردگی، عفونت گوش یا عفونت چشم پدیدار می‌شوند.
علائم ناگهانی ظهور می‌کنند و ممکن است وقتی که از خواب بلند شدید و یا در حین خوردن یا نوشیدن به آنها پی ببرید.
علامت اصلی فلج صورت با افتادگی نیمی از صورت و ناتوانی در باز یا بسته کردن چشم طرف مبتلا مشخص میشود. در موارد کمی، فلج صورت ممکن است دو طرف صورت را تحت تأثیر قرار دهد.
دیگر علائم فلج صورت شامل موارد زیر هستند:
- ضعف صورت
- افتادگی لب و دهان
- ناتوانی در ابراز احساسات در صورت، مثل خندیدن یا اخم کردن
- دشواری در تلفظ برخی کلمات
- خشکی چشم و دهان
- حس چشایی متفاوت
- افتادگی
- حساسیت به صداها
- دشواری در خوردن و نوشیدن
- انقباض عضلانی در صورت
- سوزش چشم طرف درگیر شده
- سردرد
اگر هرکدام از این علائم را تجربه کردید به سرعت به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید.
چه فاکتورهایی باعث بروز فلج بل می‌شوند؟ دلایل بروز بیماری فلج صورت
فلج صورت یک اختلال عصبی است که باعث میشود عضلات یک طرف یا هر دو طرف چهره ضعیف یا حرکت نکنند. علت دقیق فلج بل، که شایع‌ترین نوع فلج صورت است، مشخص نیست ولی برخی از پزشکان فکر می‌کنند که ناشی از عفونت ویروسی عصب صورت است. این ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌توانند عامل این عفونت باشند:
- ویروس هارپس سیمپلکس (herpes simplex) که سبب بروز تب‌خال و تب‌خال تناسلی میشود.
- ویروس HIV که سیستم ایمنی بدن را آسیب می‌زند.
- سارکائیدوز (sarcoidosis)که التهاب در بخش‌های مختلف بدن ایجاد می‌کند.
- ویروس هرپس زوستر (herpes zoster virus) که عامل آبله‌مرغان و زونا است.
- ویروس اپشتین بار (Epstein-Barr virus)که منجر به بیماری مونونوکلئوز (بیماری بوسه) میشود.
- بیماری لایم (Lyme disease) که یک عفونت باکتریایی است که توسط گزش کنه منتقل میشود.
برخی از عوامل دیگر نیز می‌توانند باعث فعال شدن ویروس و فلج صورت شوند. اگر استرس داشته باشید یا به تازگی مریض شده باشید، این‌ها می‌توانند محرک‌های احتمالی این بیماری باشند. همچنین آسیب جسمی، کم خوابی و بیماری خود ایمنی نیز ممکن است ریسک فلج صورت را افزایش دهند.
براساس مطالعات مشخص شده است که واکنش التهابی عصب صورت باعث تورم آن میشود که فشار را بر روی لوله فالوپ افزایش میدهد. لوله فالوپ مسیری است که عصب صورت از آن عبور می‌کند تا به چهره برسد. تورم عصب صورت جریان خون و اکسیژن را به سلول‌های عصبی کم می‌کند. این آسیب می‌تواند باعث شود که عضلات صورت فلج شوند.
عوامل خطر ابتلا به فلج بلز (فلج صورت) کدامند؟
فلج صورت ممکن است در افرادی که شرایط زیر را دارند، شایع‌تر باشد:
- حاملگی (فلج صورت می‌تواند در زمان بارداری رخ دهد)
- دیابت
- تاریخچه خانوادگی
- عفونت ریه
چگونه فلج بل قابل تشخیص است؟ آزمایش تشخیص فلج صورت
پزشک ابتدا چهره شما را معاینه می‌کند تا میزان ضعف عضلات صورت را بسنجد و سپس از شما درباره زمان شروع علائم و اولین باری که به آنها توجه کردید می‌پرسد.
برای تشخیص دقیق فلج صورت آزمایش خاصی وجود ندارد اما پزشک شما ممکن است چندین آزمایش برای کمک به تشخیص فلج بل انجام دهد. این آزمایش‌ها همچنین می‌توانند به پزشک شما کمک کنند که علل دیگری که ممکن است ضعف صورت را ایجاد کنند مانند بیماری لایم یا سندروم گیلن باره را بیابند.
این آزمایش‌ها عبارتند از:
- آزمایش خون؛ برای چک کردن عفونت باکتریایی یا ویروسی
- آزمایش خون؛ برای چک کردن دیابت یا بیماری‌های دیگر
- تست‌های تصویربرداری مثل ام آر آی یا سی‌تی‌اسکن؛ برای بررسی اعصاب صورت و تشخیص احتمال سکته مغزی یا تومور مغزی
- یک آزمایش الکترومیوگرافی (EMG)؛ پزشک با وارد کردن الکترودهای سیمی باریک به داخل عضله می‌تواند بفهمد که آیا اعصابی که عضلات صورت را حرکت می‌دهند آسیب دیده‌اند یا نه. این آزمایش نیز می‌تواند میزان آسیب را مشخص کند.
- اگر مشکوک به بیماری لایم باشید، پونکسیون کمری لازم است.
روش درمان فلج بل یا فلج صورت
فلج بل یک اختلال عصبی است که باعث میشود عضلات یک طرف یا هر دو طرف چهره حرکت نکنند یا ضعیف شوند. علت این بیماری معلوم نیست ولی برخی از پزشکان معتقدند که ناشی از عفونت ویروسی عصب صورت است. این بیماری معمولا خود به خود بهبود می‌یابد اما ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد تا عضلات صورت به حالت عادی برگردند.
برای بهبود سریع‌تر فلج بل، می‌توانید از درمان‌های زیر استفاده کنید:
داروهای مناسب برای فلج صورت
پزشک ممکن است شما را مجبور به مصرف داروهای زیر کند:
- داروهای کورتیکواستروئیدی (corticosteroid)؛ که التهاب را کم می‌کنند.
- داروهای ضدویروسی یا ضد باکتریایی؛ اگر عفونت ویروسی یا باکتریایی باشد، ممکن است این داروها کمک کنند.
- داروهای مسکن بدون نسخه؛ مانند ایبوپروفن یا استامینوفن، که درد را کاهش می‌دهند.
- قطره‌های چشمی؛ برای محافظت از چشم آسیب‌دیده شما نیاز دارید.
درمان خانگی فلج صورت یا بلز
- چسب چشم برای جلوگیری از خشکی چشم بکار ببرید.
- حوله گرم و مرطوب را روی صورت خود بگذارید تا درد را تسکین دهید.
- ماساژ صورت را برای بهبود فلج بلز انجام دهید.
- فیزیوتراپی فلج صورت؛ تمرینات فیزیوتراپی را برای تقویت عضلات صورت انجام دهید.
آیا فلج بل خطرناک است؟ عوارض فلج صورت
بسیاری از کسانی که دچار فلج بل می‌شوند، بدون هیچ عارضه‌ای بهبود می‌یابند. اما گاهی اوقات بلز شدیدتری رخ میدهد که ممکن است باعث بروز مشکلاتی شود. این مشکلات عبارتند از:
- صدمه به عصب صورت که عضلات چهره شما را حرکت میدهد.
- خشکی زیاد چشم در طرف مبتلا که می‌تواند سبب عفونت چشم، زخم یا کوری شود.
- سینکینزی که باعث میشود بخشی از چهره شما هنگامی که بخش دیگری حرکت می‌کند، ناخواسته حرکت کند. مثلاً، چشم شما ممکن است وقتی می‌خندید ببندد.
چگونه فلج بل را کنترل کنیم؟ مبارزه با فلج صورت
برای مقابله با فلج بل علاوه بر داروهایتان، این کارها را هم انجام دهید:
- اشک مصنوعی یا قطره چشم را در طول روز برای مرطوب نگه داشتن چشمتان بکار ببرید. اگر پلکتان کاملاً نمی‌بندد یا نمی‌توانید چشمک بزنید، خشکی چشم به نام کراتوپاتی معرض می‌شوید که می‌تواند قرنیه را آسیب بزند. چشم‌پزشک به شما بگوید چگونه قطره بزنید. اگر بیش از چهار بار در روز قطره می‌زنید، قطره‌های بدون مواد نگه‌دارنده را انتخاب کنید تا چشمتان تحریک نشود.
- پماد روان کننده را در شب در داخل چشمتان بزنید. این پماد غلیظ جلوی خشک شدن چشم در خواب را می‌گیرد. اما ممکن است دیدتان را تار کند. پس فقط قبل از خواب از آن استفاده کنید.
- چشم آسیب دیدتان را در شب محکم ببندید. این کار باعث میشود چشمتان در شب خشک نشود. می‌توانید از چسب جراحی برای بستن پلکتان استفاده کنید و زمانی که بیدار شدید آنها را بردارید.
- چسب چشم را امتحان کنید. برخی متخصصان می‌گویند چسب چشم می‌تواند کمک کند به حفظ رطوبت چشم و جلوگیری از خشکی چشم.
- نی را برای نوشیدن بکار ببرید. اگر لب و دهانتان افتاده است، نوشیدن با نی برایتان راحت‌تر است.
- احساساتتان را در میان بگذارید. اگر از ظاهرتان ناراضی هستید، با یک دوست مطمئن یا یک روان‌درمانگر صحبت کنید.
- درمان‌های جایگزین را بررسی کنید. درمان‌های مکمل فلج بل را درمان نمی‌کنند، اما ممکن است به شما احساس خوبی بدهند. مثلاً، اگر راهی برای آرامش یا کاهش استرس می‌دانید، از آن استفاده کنید.
- به اندازه کافی استراحت کنید. فلج صورت و تغییراتی که به همراه دارد استرس‌زا هستند. سعی کنید استراحت کنید، خواب بخوابید و غذاهای سالم بخورید.
چه فاکتورهایی باعث بروز فلج بل در دوران بارداری میشود؟ فلج صورت در بارداری
باردارانی که فشارخون بالا یا چاقی دارند، بیشتر مستعد فلج بل هستند. عوامل دیگری که می‌توانند در بارداری خطر فلج صورت را افزایش دهند شامل موارد زیر هستند:
- دیابت
- بیماری لایم
- ام اس
- میاستنی گراویس (بیماری مزمن و خود ایمنی)
- عفونت
- پره اکلامپسی(preeclampsia)، نوعی اختلال فشارخون بالا در بارداری
- همولیز(hemolysis)، وقتی که گلبول‌های سرخ تجزیه یا از بین می‌روند
- سندروم هلپ
شناسایی فلج بل در دوران بارداری
فلج بل در بارداری ناگهانی شروع میشود و معمولاً تا ۴۸ ساعت بعد از آغاز بدتر میشود. علامت شایع فلج بل در بارداری افتادگی یک‌طرفه چهره است. علائم دیگری که ممکن است در سمت مبتلا به فلج بل دیده شوند، عبارتند از:
- حس نداشتن در صورت
- سردرد
- ریزش اشک زیاد
- زنگ زدن گوش
- افزایش آب دهان
- گفتار نامنظم در بارداری
- عدم حس چشایی
- حساسیت به صدا
- عدم توانایی در بستن چشم یا چشمک زدن
- لبخند نزدن
- تغییر در گفتار
مناسبترین درمان فلج بل در زمان بارداری
در بارداری درمان فلج بل مورد بحث قرار می‌گیرد. بعضی از پزشکان در سه ماهه اول داروهایی مثل آستروئیدها یا ضدویروس‌ها را نمی‌دهند؛ اما بعضی دیگر می‌خواهند در سه ماهه اول فلج بل را درمان کنند. آستروئیدها درمانی بسیار مؤثر برای فلج بل در بارداری هستند، در حالی که ضدویروس‌ها فقط اگر با آستروئیدها ترکیب شوند شاید مؤثر باشند.
فیزیوتراپی هم یکی از روش‌های درمان فلج بل در بارداری است؛ این روش ایمن است، بدون دارو است و می‌تواند تا چند ماه بعد از زایمان ادامه داشته باشد.
فلج بل بعد از بارداری
بعد از زایمان، زنان ممکن است در مدت ۷ تا ۱۰ روز به فلج بل مبتلا شوند. کسانی که در بارداری فلج بل می‌گیرند باید فوراً پزشک را مشاوره کنند و درمان را شروع کنند؛ چون اگر تشخیص و درمان نشوند ممکن است فلج صورت برای همیشه باقی بماند.
آیا میتوان از فلج بل در دوران بارداری جلوگیری کرد؟
بلز در بارداری راهی برای جلوگیری ندارد، اما میشود درمانش کرد. اگر در بارداری علائمی دیدید پزشک را مشاوره کنید. پزشک با معاینه پزشکی می‌فهمد که می‌توانید با بلز کنار بیایید یا نه.
ویژگی های بارز بلز در کودکان کدامند؟ فلج صورت در کودکان
- فلج بل معمولاً در چند ساعت یا چند روز پدید می‌آید. اگر فرزند شما فلج بل گرفته باشد ممکن است:
- در لبخند زدن، جویدن غذا یا ابرو بالا انداختن مشکل داشته باشد.
- نتواند چشم آسیب دیده خود را ببندد که باعث تحریک چشم و خشکی چشم و کم شدن اشک چشم میشود.
- در صورت یا پشت گوش درد کمی داشته باشد.
- حس کند طعم غذاها تغییر کرده است.
- به صدا حساس‌تر شده باشد.
معمولاً کودکانی که فلج بل می‌گیرند حال خوبی دارند و درد شدید، مشکل دید یا ضعف در جای دیگری از صورت یا بدن ندارند. اگر تاول‌های کوچک پر از مایع در کانال گوش، روی زبان یا سقف دهان دیده شوند، ممکن است نشانه ابتلای فرزند شما به سندرم رمزی هانت باشند. شما باید از تاول‌ها دوری کنید و فرزند خود را به پزشک برسانید.
اگر علائم فلج بل را مشاهده کردید بلافاصله فرزند خود را به پزشک معرفی کنید. اگر فرزند شما ناگهانی افتادگی صورت داشته باشد فوراً با اورژانس تماس بگیرید؛ چون ممکن است سکته مغزی داشته باشد.
آیا با ورزش میتوان فلج صورت را درمان کرد؟ تمرینات فیزیوتراپی فلج بل
تمرینات مختلف فلج بل می‌توانند عضلات صورت را قوی‌تر کنند و عملکرد آنها را بهبود بخشند. این تمرینات روی چشم‌ها، بینی، لب‌ها و سایر بخش‌های صورت کار می‌کنند و حرکات صورت را تقویت می‌کنند. خوشبختانه شما می‌توانید این تمرینات را در خانه انجام دهید. در زیر برخی از این تمرین‌ها را معرفی می‌کنیم:
تمرین‌های ابرو برای درمان فلج صورت
- در آینه خود را ببینید، ابروهای خود را بالا بکشید و ۱۰ الی ۱۵ ثانیه در این حالت بمانید. این کار را ادامه دهید تا گوشه لب‌ها یا گونه‌هایتان حرکت کنند.
- نوک چهار انگشت خود را روی ابروی آسیب‌دیده خود بگذارید و با نوک انگشتانتان از ابرو تا خط مو ماساژ دهید.
- اخم‌کنید و ابروهای خود را پایین بیاورید.
تمرین‌های لب‌ها برای درمان فلج صورت
- لب‌های خود را بسته و روی‌هم فشار دهید و سپس آنها را باز کنید؛ این کار را تکرار کنید و تا زمانی که پلک‌هایتان حرکت کنند ادامه دهید.
- لب‌ها را گرفته و این گرفتگی را برای مدتی حفظ کنید.
- لبخند بزنید و وقتی لبخند می‌زنید سعی کنید پلک‌هایتان و عضلات گردنتان ساکت باشند.
تمرین‌های بینی برای درمان فلج صورت
- بینی خود را بالا بکشید تا روی آن چین بیفتد.
- فین کنید.
- از بینی نفس بگیرید و سوراخ‌های بینی‌تان را باز کنید.
تمرینات چشم برای درمان فلج صورت
- چشمان خود را ببندید و روی‌هم بفشارید.
- بدون خم‌شدن گردن به پایین بنگرید.
- چشمک بزنید و با چشم دیگر هم امتحان کنید.
تمرین‌های گردن و شانه برای درمان فلج صورت
- چانه را جمع کنید تا چین بیفتد.
- گردن خود را به سمت چپ و راست بچرخانید.
اطلاعات بیشتر درباره فیزیوتراپی فلج بلز (ورزش فلج بلز) را در مقاله‌ای دیگر به‌طور کامل توضیح داده‌ایم.
آیا با استفاده از طب سنتی میتوان فلج بل یا فلج عصب صورت را درمان کرد ؟
طب سوزنی یکی از درمان‌های مؤثر برای فلج صورت در چین است. با زدن سوزن‌ها در نقاط خاص بدن می‌توانند کانال‌های صورت را دوباره وصل کنند و جریان خون و انرژی را تنظیم کنند.
درمان‌های سنتی دیگری هم هستند که می‌توانند علائم را بهتر کنند؛ برای اطلاعات بیشتر درباره درمان فلج صورت در طب سنتی مقاله دیگر ما را بخوانید.
- داروهای گیاهی چینی
- درمان فلج عصب صورت با حجامت
- طب سوزنی الکتریکی عصب صورت
- درمان فلج صورت با زالو
چگونه میتوان از فلج بل جلوگیری کرد؟
این بیماری هنوز راه درمانی ندارد و فقط می‌توانید از پیشرفت آن جلوگیری کنید. پس اگر علائمی از بیماری دیدید، بلافاصله به پزشک متخصص مغز و اعصاب بروید.
چه زمانی نیاز است که به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنیم؟
در صورت بروز فلج صورت یا افتادگی صورت قوی، سریعاً به پزشک متخصص فلج بل مراجعه کنید. درمان به موقع می‌تواند احتمال بهبودی شما را افزایش دهد؛ همچنین اگر این علائم را مشاهده کردید، حتماً به پزشک بروید:
- چشم‌های خشک و ملتهب
- ناتوانی در انقباض پلک
- کاهش مایعات بدن به علت عدم توانایی در آشامیدن و بلعیدن.
- کاهش شنوایی
پاسخ پرسش های رایج در حوزهی فلج صورت (فلج بل)
- آیا فلج بل درمان میشود؟ معمولاً علائم بعد از ۲ هفته تا ۶ ماه به تدریج از بین می‌روند. تنها در موارد خیلی کم فلج بل قابل درمان نیست.
- آیا فلج بل یک نوع از سکته مغزی خفیف محسوب میشود؟ نه. فلج بل یک اختلال موقت در عضلات صورت است که معمولاً دائمی نمی‌شود و طی ۲ هفته تا ۶ ماه بهبود می‌پیدا می‌کند.
- آیا فلج بل در حاملگی نیز رخ میدهد؟ بله. زنان حامله ۳ برابر احتمال بیشتری دارند که به این بیماری مبتلاش شوند.
سخن پایانی
این بیماری ممکن است باعث شود که از چهره‌تان ناراحت و خجالتی شوید و مشکلات زیادی را تجربه کنید. اما باید بدانید که این حالت همیشه نیست و شما تنها نیستید که این بیماری را دارید. شما شخصیتی مقتدر دارید و می‌توانید با این بیماری بجنگید.
کارشناسانی هستند که می‌توانند به شما کمک کنند تا این مرحله را آسان‌تر طی کنید. خوشحالانه علائم این بیماری به تدریج کاهش می‌یابند. پس اگر علائمی از بیماری دیدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید اگر در ۴۸ ساعت اول پس از ظهور علائم درمان را آغاز کنید، فرصت بهبودی خود را افزایش می‌دهید.
لیست پزشکان مرتبط:
مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- اکبر سلطان زادهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- شیرین بهبهانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
