پروستات چیست؟ علائم خطرناک و درمان آن
معرفی پروستات
پروستات غده‌ای کوچک است که اندازه‌ای برابر با توپ پینگ‌پنگ دارد و وزن آن حدود ۳۰ گرم است. این غده در زیر مثانه و در عمق کشاله ران، میان پایه آلت تناسلی و راست روده قرار دارد. پروستات از بافت همبند کششی و ماهیچه تشکیل شده و مجرای ادراری از درون آن عبور می‌کند. این اندام بخشی از دستگاه تناسلی مردانه را به همراه آلت تناسلی، کیسه بیضه و بیضه‌ها تشکیل می‌دهد.
وظایف و ساختار پروستات
ریشه کلمه پروستات از یونانی (προστάτης، prostátēs) به معنای «محافظ» و «نگهبان» گرفته شده است. این نام ابتدا برای وزیکول‌های منی که مایع منی را تولید و از اسپرم محافظت می‌کنند، استفاده می‌شد. وزیکول‌های منی به شکل گوش خرگوش هستند و در دو طرف و بالای پروستات قرار دارند. وظیفه آن‌ها ذخیره و ترشح بخشی از مایع انزال است که همراه با اسپرم از مجاری ادراری خارج می‌شود.
عملکرد پروستات
ماهیچه‌های پروستات در زمان انزال منقبض شده و مجرای ورود ادرار به مثانه را می‌بندند تا امکان انزال و ادرار هم‌زمان نباشد و از اسپرم‌ها محافظت کنند. در زمان انزال، وازا دفرنتیا (vas deferens) اسپرم را از بیضه‌ها به وزیکول‌های منی منتقل می‌کنند تا تغذیه و فروکتور (قند) مورد نیاز اسپرم‌ها تأمین شود و به مجرای ادراری بروند. در همین حین، ماهیچه‌های پروستات منقبض شده و ترشحات خود را به مجرای ادراری می‌ریزند که به خروج مایع منی و اسپرم در زمان ارگاسم کمک می‌کنند.
ساختار غده پروستات چگونه است؟
غدد بدن به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: غدد درون‌ریز و غدد برون‌ریز. غدد درون‌ریز مستقیماً ترشحات خود را به داخل خون می‌ریزند، در حالی که غدد برون‌ریز ترشحات خود را به داخل ساختارهای لوله‌ای شکل هدایت می‌کنند. پروستات به عنوان یکی از غدد برون‌ریز شناخته می‌شود که خاصیت ارتجاعی دارد و مجرای ادرار را همچون لایه‌های پیاز در بر می‌گیرد.
موقعیت و ساختار پروستات
پروستات در زیر مثانه و در عمق کشاله ران، بین قاعده آلت تناسلی و راست روده قرار دارد. این غده از بافت همبند کششی و ماهیچه‌ای تشکیل شده است. مجموعه‌ای از اعصاب و عروق خونی در امتداد هر طرف پروستات قرار دارند که به کنترل عملکرد نعوظ کمک می‌کنند. در برخی افراد، این اعصاب نزدیک به پروستات قرار گرفته‌اند، در حالی که در برخی دیگر به خود پروستات متصل می‌شوند. محل دقیق این اعصاب تأثیری بر عملکرد پروستات ندارد.
پروستات به چهار ناحیه اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام وظایف و ساختار خاص خود را دارند:
ناحیه قدامی: این ناحیه از بافت فیبری و ماهیچه‌ای تشکیل شده و به نام ناحیه فیبرومیسکولار قدامی نیز شناخته می‌شود.
ناحیه محیطی: بیشتر بافت غده پروستات در این قسمت قرار دارد که در قسمت پشتی پروستات واقع شده است.
ناحیه مرکزی: این ناحیه مجاری انزالی را احاطه کرده و حدود ۲۵ درصد از کل توده پروستات را شامل می‌شود.
منطقه انتقال: این ناحیه مجرای ادرار را احاطه کرده و از مثانه به آلت تناسلی امتداد می‌یابد و اجازه می‌دهد ادرار از بدن خارج شود. این منطقه تنها بخشی از پروستات است که در طول زندگی به رشد خود ادامه می‌دهد.
رشد و عملکرد پروستات
پروستات معمولاً در دوران نوجوانی و تحت تأثیر هورمون مردانه تستوسترون و محصول جانبی آن، دی هیدروتستوسترون (DHT)، شروع به رشد می‌کند. بیشتر هورمون تستوسترون در بیضه‌ها تولید می‌شود و مقدار کمتری نیز در غدد فوق کلیوی ساخته می‌شود.
پروستات نقش حیاتی در دستگاه تناسلی مردانه دارد و با انقباض ماهیچه‌های خود در زمان انزال، ترشحات خود را به مجرای ادراری می‌ریزد و به خروج مایع منی و اسپرم کمک می‌کند. همچنین، با بستن منفذ ورود ادرار به مثانه در زمان انزال، از ادرار و انزال هم‌زمان جلوگیری می‌کند.
پروستات معمولاً در دوران نوجوانی و تحت کنترل هورمون مردانه تستوسترون (و محصول جانبی آن دی هیدروتستوسترون -DHT) رشد می‌کند. بیشتر هورمون تستوسترون در بیضه و مقدار کمتری نیز در غدد فوق کلیوی ساخته می‌شود.
مایع پروستات چیست؟
مایع پروستات، یک مایع شیری‌رنگ و رقیق است که توسط غده پروستات در زمان انزال تولید می‌شود. این مایع شامل آنزیم‌ها، یون‌های کلسیم و فسفات است و به مایع منی در مجاری ادراری افزوده می‌شود. اگرچه این مایع کمی اسیدی است، ولی سایر اجزای منی آن را به‌طور کلی قلیایی می‌کنند. این خاصیت قلیایی برای مقابله با اسیدیته واژن و افزایش طول عمر و تحرک اسپرم‌ها ضروری است. اسپرم‌ها برای حرکت به محیطی با pH بالای ۶ نیاز دارند. بدون مایع تولید شده توسط پروستات، تحرک و بقای اسپرم و ژن‌های درون آن‌ها دچار مشکل می‌شود.
غده پروستات در کجا قرار دارد؟
غده پروستات در لگن قرار گرفته است و زیر مثانه واقع شده است. این غده مجرای ادرار را احاطه کرده و توسط کپسول پروستات یا فاسیای پروستاتی پوشیده شده است. قسمتی از مجرای ادرار که از پروستات عبور می‌کند، مجرای ادرار پروستاتی نام دارد و به دو مجرای انزالی متصل می‌شود.
نقش غده پروستات در بدن
وظیفه اصلی غده پروستات تولید مایعی است که بخشی از مایع منی را تشکیل می‌دهد. مایع ترشح‌شده از پروستات ۲۰ تا ۳۰ درصد از مایع منی را تشکیل می‌دهد و مابقی آن توسط وزیکول‌های منی (۵۰-۶۵٪) و بیضه‌ها (۵٪) تولید می‌شود. در حین ارگاسم، انقباض ماهیچه‌های پروستات به حرکت سریع مایع منی در مجرای ادراری کمک می‌کند تا به راحتی به سمت خارج بدن حرکت کند.
تغییرات غده پروستات در طول زندگی
با افزایش سن، غده پروستات به‌تدریج رشد می‌کند. این رشد می‌تواند منجر به منبسط شدن عضلات پروستات و مسدود شدن مجرای ادراری شود که مشکلاتی در دفع ادرار ایجاد می‌کند. این تغییرات معمولاً در سنین بالای ۵۰ سال اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند در سنین پایین‌ترمثل 30 سالگی نیز رخ دهد
ترکیبات مایع پروستات
مایعی که توسط غده پروستات ترشح می‌شود شامل آنزیم‌های پروتئولیتیک، اسید فسفاتاز، فیبرینولیزین، روی و آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) است. این ترکیبات نقش مهمی در عملکرد مناسب سلول‌های اسپرم و باروری مردان دارند.
نقش پروستات در دستگاه ادراری
پروستات در زیر مثانه قرار دارد و مجرای ادراری، که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می‌برد، از داخل این غده عبور می‌کند. سلامت پروستات برای عملکرد صحیح مثانه و مجرای ادراری حیاتی است. اگر پروستات بزرگ شود، ممکن است مجرای ادراری را مسدود کرده و مشکلاتی در عملکرد دستگاه ادراری ایجاد کند.
آنتی‌ژن مخصوص پروستات (PSA)
یکی از ترکیبات مهم مایع پروستات، آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) است. این آنتی‌ژن یک پروتئین انزالی از جنس اسید فسفاتاز است که به رقیق‌تر شدن مایع منی کمک می‌کند. در آزمایش‌های غربالگری برای بیماری‌های پروستات، PSA نقش مهمی ایفا می‌کند. میزان PSA در شرایطی مانند پروستاتیت، سرطان خوش‌خیم و بدخیم پروستات و بزرگی پروستات افزایش می‌یابد. اگرچه میزان PSA به‌تنهایی کافی نیست، اما می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری و درمان بیماری‌های غده پروستات داشته باشد.
کاربردهای بالینی PSA
آزمایش PSA به عنوان یک ابزار غربالگری استفاده می‌شود تا مشکلات احتمالی پروستات مانند سرطان پروستات زودتر شناسایی شوند. افزایش سطح PSA می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلات در غده پروستات باشد، اما برای تأیید تشخیص نیاز به آزمایش‌ها و بررسی‌های بیشتر است.
ماساژ پروستات
روش انجام ماساژ پروستات
ماساژ پروستات معمولاً توسط شخص دیگری انجام می‌شود. این فرآیند با وارد کردن انگشت به داخل مقعد و ایجاد فشار ملایم و حرکات دایره‌ای بر روی برجستگی پروستات صورت می‌گیرد.
فواید احتمالی ماساژ پروستات
به طور نظری، ماساژ پروستات ممکن است به تسکین علائم اختلال نعوظ، انزال دردناک، پروستاتیت و درد ناحیه لگن کمک کند. همچنین برای برخی از مردان، تحریک غده پروستات می‌تواند منجر به ارگاسم شود و به همین دلیل این ناحیه را «نقطه G مردانه» می‌نامند. با این حال، شواهد کافی برای اثبات این نظریه‌ها وجود ندارد و نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه احساس می‌شود.
مدرکی مبنی بر اینکه ماساژ پروستات فواید پزشکی قطعی دارد، وجود ندارد. در واقع، برای ترشح مایع پروستات و درمان بیماری‌های آن، نیازی به فشار دستی روی پروستات نیست.
انواع بیماری‌های غده پروستات
سرطان پروستات
سرطان پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است و معمولاً میان‌سالان را مبتلا می‌کند. این نوع سرطان دومین سرطان شایع در مردان به شمار می‌رود.
التهاب پروستات (پروستاتیت)
پروستاتیت به چهار نوع تقسیم می‌شود که باعث التهاب در غده پروستات می‌شوند:
پروستاتیت حاد باکتریایی
پروستاتیت باکتریایی مزمن
سندرم درد مزمن لگن (CPPS)
پروستاتیت التهابی بدون علامت
التهاب پروستات شایع‌ترین مشکل دستگاه ادراری در مردان زیر ۵۰ سال است.
هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات
این بیماری باعث بزرگی پروستات و انسداد مجرای ادراری می‌شود. تقریباً همه مردان با افزایش سن دچار بزرگی پروستات می‌شوند. این وضعیت ممکن است باعث مشکلات ادراری و نیاز به درمان شود.
پروستات خوش‌خیم و پروستات بدخیم
سرطان پروستات یا پروستات بدخیم، حالتی است که در آن سلول‌های پروستات به صورت غیرعادی رشد کرده و توانایی گسترش به سایر قسمت‌های بدن را دارند. در مقابل، پروستات خوش‌خیم نیز می‌تواند رشد کند، اما این رشد محدود به پروستات است و به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابد. برخلاف بسیاری از انواع سرطان‌ها، تومورهای سرطانی پروستات در بسیاری از موارد به سایر بخش‌های بدن منتقل نمی‌شوند و متاستاز نمی‌کنند.
افراد در معرض خطر بیماری‌های پروستات
حدود ۶۰ درصد از بیماری‌های پروستات در افراد ۶۵ سال یا بالاتر تشخیص داده می‌شود. عوامل مؤثر در افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های پروستات شامل افزایش سن، سابقه خانوادگی و عفونت‌های دستگاه ادراری هستند. پیشگیری از این بیماری‌ها با انتخاب رژیم غذایی و سبک زندگی سالم و انجام آزمایش‌های دوره‌ای امکان‌پذیر است.
ارتباط سن و بیماری‌های پروستات
یکی از عوامل اصلی ابتلا به بیماری‌های پروستات، افزایش سن است. با افزایش سن، سلول‌های غده پروستات تحت تأثیر هورمون تستوسترون ممکن است بزرگ‌تر شوند. افراد بالای ۵۰ سال نیاز به مراقبت بیشتری دارند، اما بیماری‌های پروستات ممکن است در جوانان ۳۰ ساله نیز بروز کنند.
علائم نیاز به مراجعه به پزشک برای بررسی بیماری پروستات
اگر در طول شب بارها از خواب بیدار می‌شوید و نیاز به دستشویی رفتن دارید، احساس سوزش می‌کنید یا در ادرار خود خون مشاهده می‌کنید، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. این علائم می‌توانند نشانه‌های بیماری پروستات باشند و نیاز به تشخیص و درمان دارند.
آزمایش‌های بیماری پروستات
معاینه دیجیتال رکتوم (DRE)
در این روش، پزشک با وارد کردن انگشت به رکتوم، غده پروستات را بررسی می‌کند. اگر برجستگی یا نواحی سخت وجود داشته باشد، احتمال وجود سلول‌های سرطانی مطرح می‌شود.
آزمایش خون آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA)
پروستات پروتئینی به نام آنتی‌ژن اختصاصی پروتئین (PSA) تولید می‌کند. افزایش سطح PSA می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های پروستات باشد، از جمله سرطان پروستات.
بیوپسی پروستات
در این آزمایش، پزشک با استفاده از یک سوزن بلند نمونه بافت پروستات را می‌گیرد تا آن را زیر میکروسکوپ در آزمایشگاه بررسی کند. این روش می‌تواند تأیید کند که آیا سلول‌های سرطانی وجود دارند یا خیر.
عوارض برداشتن پروستات
عمل جراحی و برداشتن غده پروستات می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد، از جمله:
- خون‌ریزی ادرار
- عفونت مجاری ادراری
- بی‌اختیاری ادرار
- ارگاسم خشک
- اختلال نعوظ یا ناتوانی جنسی (شایع‌ترین عارضه جانبی)
- باریک شدن مجرای ادرار یا گردن مثانه
نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به پزشک متخصص
غده پروستات، اندامی کوچک و گردویی شکل است که در زیر مثانه و جلوی راست روده قرار دارد و نقش مهمی در سلامت دستگاه تناسلی و ادراری مردان ایفا می‌کند. وظیفه اصلی آن بهبود ترکیبات مایع منی و محافظت از سلامت اسپرم است. با انقباض غیرارادی خود در زمان ارگاسم، به حرکت روان مایع منی در مجرای ادراری کمک می‌کند.
با افزایش سن، غده پروستات ممکن است بزرگ‌تر شده و زمینه ابتلا به بیماری‌های مختلف را ایجاد کند. سرطان پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است. بنابراین، برای حفظ سلامتی‌تان، پس از ۵۰ سالگی به‌طور منظم آزمایش‌های غربالگری و بررسی‌های پروستات را انجام دهید.
در صورتی که علائمی مانند بیدار شدن مکرر در شب برای دفع ادرار، احساس سوزش یا مشاهده خون در ادرار دارید، فوراً به متخصص اورولوژی مراجعه کنید تا به‌موقع تشخیص و درمان شوید.
سوالات متداول
اندازه طبیعی پروستات چقدر است؟
پروستات یک غده کوچک به اندازه یک گردو است که وزن آن حدود ۲۵ گرم است. در برخی موارد، پروستات می‌تواند بزرگ‌تر شده و بیش از سه برابر اندازه طبیعی (بیش از ۸۰ گرم) رشد کند.
چه کسانی به بیماری پروستات مبتلا می شوند؟
همه مردان در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های پروستات قرار دارند. با این حال، انجام به‌موقع آزمایش‌های پروستات می‌تواند به جلوگیری از وقوع بیماری یا تشخیص زودهنگام آن کمک کند.
کار غده پروستات چیست؟
مهم‌ترین وظیفه غده پروستات تولید مایعی است که همراه با سلول‌های اسپرم و مایعات وزیکول‌های تولیدکننده منی، مایع منی را تشکیل می‌دهد. این مایع نقش حیاتی در حفاظت و تقویت اسپرم‌ها ایفا می‌کند.
پروستات مرد کجاست؟
پروستات درست زیر مثانه و جلوی راست روده قرار دارد. این موقعیت به پزشکان کمک می‌کند تا با انجام معاینات دیجیتال رکتوم (DRE) به راحتی این غده را بررسی کنند.
لیست پزشکان مرتبط:
حسین شاهرخمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران- حسین کرمیمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- فرزانه شریفی اقدسمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدعلی زرگر شوشتریمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدعلی صدیقی گیلانیمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- رباب مقصودیمتخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدرضا جعفریمتخصص جراح کلیه و مجاری و ناباروری مردان دوره تکمیلی از ژنو سوییس | تهران
- احمدرضا رفعتیفوق تخصص جراح کلیه - مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) | تهران
- محمدعلی عسکریمتخصص جراح کلیه و مجاری ادراری و تناسلی (اورولوژیست) و هومیوپاتی | تهران
- سعید صادق زادهفلوشیپ تخصصی جراح کلیه و مجاری ادرار و تناسلی (اورولوژیست) و جراحی واریکوسل میکروسکوپی | تهران
