علائم متاستاز و عود سرطان مثانه
سرطان مثانه یکی از شایع‌ترین سرطان‌های دستگاه ادراری است که اگر در مراحل ابتدایی تشخیص داده نشود، ممکن است به سایر بخش‌های بدن متاستاز دهد یا پس از درمان، مجدداً عود کند. بسیاری از بیماران و خانواده‌های آن‌ها نگران بازگشت بیماری یا گسترش آن به سایر اعضای بدن هستند. آگاهی از نشانه‌های متاستاز و علائم هشداردهنده‌ی عود سرطان مثانه، می‌تواند به تشخیص زودهنگام و افزایش شانس درمان مؤثر کمک کند.
در این مطلب از مجله دکتریاب به بررسی دقیق این علائم می‌پردازیم و نکاتی کاربردی برای بیماران و همراهان‌شان ارائه خواهیم داد.
متاستاز سرطان مثانه چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟
متاستاز به حالتی گفته می‌شود که سلول‌های سرطانی از محل اولیه خود (در اینجا مثانه) جدا شده و به سایر بخش‌های بدن گسترش پیدا می‌کنند. در سرطان مثانه، این سلول‌های غیرطبیعی می‌توانند از طریق سیستم لنفاوی یا جریان خون حرکت کرده و در اندام‌های دیگر مانند کبد، استخوان، ریه‌ها یا حتی مغز مستقر شوند.
در مراحل اولیه، سرطان مثانه معمولاً محدود به دیواره داخلی مثانه است. اما اگر تشخیص به‌موقع نباشد یا درمان به‌درستی انجام نشود، سلول‌های سرطانی ممکن است از لایه‌های سطحی عبور کرده و وارد بافت‌های عمقی‌تر شوند. با عبور از لایه ماهیچه‌ای مثانه، احتمال ورود سلول‌های سرطانی به رگ‌ها یا غدد لنفاوی افزایش پیدا می‌کند؛ این مرحله، آغاز فرآیند متاستاز است.
فرآیند متاستاز معمولاً تدریجی و چندمرحله‌ای است:
- تهاجم محلی: سلول‌های سرطانی به بافت‌های اطراف مثانه نفوذ می‌کنند.
- ورود به رگ‌های خونی یا لنفی: سلول‌ها وارد گردش خون یا سیستم لنفاوی می‌شوند.
- انتقال به نقاط دیگر بدن: سلول‌ها به اندام‌های دورتر رسیده و در آنجا مستقر می‌شوند.
- رشد تومور ثانویه: سلول‌های مهاجم شروع به رشد در محل جدید می‌کنند و تومور جدید شکل می‌گیرد.
درک این مسیر برای شناسایی به‌موقع علائم و پیگیری‌های منظم اهمیت زیادی دارد، چون در صورت تشخیص زودهنگام، احتمال کنترل یا کاهش سرعت پیشرفت متاستاز افزایش می‌یابد.
علائم اولیه متاستاز سرطان مثانه به سایر اندام‌ها
وقتی سرطان مثانه از محل اولیه خود فراتر می‌رود و به سایر اندام‌ها گسترش می‌یابد، بسته به محل درگیری، نشانه‌های متنوع و گاه غیراختصاصی بروز می‌کند. آگاهی از این علائم می‌تواند به تشخیص زودتر و اقدام درمانی مؤثرتر کمک کند.
در ادامه به علائم اولیه و رایج متاستاز سرطان مثانه به مهم‌ترین اندام‌های بدن اشاره می‌کنیم:
۱. متاستاز به استخوان‌ها:
- درد مداوم در نواحی خاص مانند لگن، کمر یا ران‌ها
- شکستگی‌های بی‌دلیل یا با ضربه‌های بسیار خفیف
- حساسیت موضعی در استخوان‌ها
- کاهش توان حرکتی یا لنگیدن
۲. متاستاز به ریه‌ها:
- تنگی نفس یا نفس‌نفس زدن بدون دلیل واضح
- سرفه‌های خشک یا خلط‌دار که بهبود نمی‌یابند
- درد مبهم یا مکرر در قفسه سینه
- کاهش ظرفیت تنفسی در فعالیت‌های ساده
۳. متاستاز به کبد:
- احساس سنگینی یا درد در ناحیه بالا و راست شکم
- تهوع، بی‌اشتهایی یا کاهش وزن ناگهانی
- زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)
- تورم شکم بر اثر تجمع مایع (آسیت)
۴. متاستاز به غدد لنفاوی:
- بزرگ شدن غدد لنفاوی در کشاله ران یا گردن
- احساس توده بدون درد در زیر پوست
- خستگی و ضعف عمومی
۵. علائم عمومی متاستاز:
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- تب‌های بدون دلیل مشخص
- خستگی مزمن و خواب‌آلودگی بیش‌ازحد
- کم‌خونی و رنگ‌پریدگی
نکته مهم این است که این علائم الزاماً به معنی متاستاز نیستند، اما در بیماران با سابقه سرطان مثانه، بروز این نشانه‌ها باید جدی گرفته شود و ارزیابی پزشکی فوری انجام گیرد. تشخیص زودهنگام متاستاز می‌تواند روند درمان را تغییر داده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
عود سرطان مثانه چیست و چه تفاوتی با متاستاز دارد؟
عود سرطان مثانه به حالتی گفته می‌شود که پس از درمان اولیه، سرطان دوباره در مثانه یا اطراف آن ظاهر شود. این اتفاق ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد از درمان رخ دهد. در مقابل، متاستاز به معنای گسترش سلول‌های سرطانی از مثانه به سایر اندام‌های بدن مانند کبد، ریه یا استخوان‌ها است.
درک تفاوت بین این دو حالت برای انتخاب روش درمان و مدیریت بیماری بسیار مهم است.
تفاوت‌های اصلی عود و متاستاز:
| موضوع | عود سرطان مثانه | متاستاز سرطان مثانه |
|---|---|---|
| محل بروز مجدد | مجدد در مثانه یا نزدیک آن | اندام‌های دورتر مثل ریه، کبد، استخوان |
| زمان بروز | اغلب پس از درمان‌های اولیه مثل جراحی یا شیمی‌درمانی | معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر سرطان |
| نشانه‌ها | خون در ادرار، تکرر ادرار، سوزش ادرار | بسته به محل درگیر: درد استخوان، سرفه، یرقان و… |
| نحوه پیگیری | نیاز به سیستوسکوپی دوره‌ای | نیاز به تصویربرداری دقیق از کل بدن |
| پیش‌آگهی | در بسیاری از موارد قابل درمان یا کنترل مجدد | اغلب نیاز به درمان تسکینی و کنترل پیشرفت بیماری |
نکاتی در مورد عود سرطان مثانه:
- عود سطحی: در همان لایه‌های داخلی مثانه و قابل درمان با روش‌هایی مثل تزریق BCG یا جراحی مجدد.
- عود تهاجمی: به لایه‌های عمقی‌تر مثانه نفوذ کرده و ممکن است نیاز به جراحی کامل مثانه یا شیمی‌درمانی مجدد داشته باشد.
چرا پیگیری‌های منظم اهمیت دارد؟
چون عود سرطان مثانه شایع است (به‌ویژه در نوع سطحی آن)، بیمار باید به‌طور منظم با آزمایش ادرار، سیستوسکوپی و تصویربرداری‌های دوره‌ای تحت نظر پزشک باشد. در عین حال، متاستاز ممکن است بدون علامت باشد، پس بررسی‌های سالیانه یا بر اساس علائم هشدار نیز برای کنترل وضعیت بیمار حیاتی است.
عود یعنی برگشت بیماری به نقطه شروع، متاستاز یعنی سفر خطرناک سلول‌های سرطانی به دوردست‌ترین نقاط بدن. هر دو نیاز به پیگیری دقیق و درمان هدفمند دارند.
علائم هشداردهنده عود سرطان مثانه پس از درمان
عود سرطان مثانه ممکن است پس از ماه‌ها یا حتی سال‌ها از درمان اولیه اتفاق بیفتد، به‌ویژه اگر نوع تهاجمی سرطان در گذشته تشخیص داده شده باشد. تشخیص زودهنگام عود، شانس درمان مؤثر و جلوگیری از پیشرفت بیماری را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، آگاهی از علائم هشداردهنده پس از درمان بسیار حیاتی است.
Recurrence can also happen in more advanced stage and high-grade bladder cancers. “There is a subset of patients — probably about 20% — with an aggressive and invasive form of the disease that requires more aggressive treatment. In those cases, recurrence can be life-threatening,” says Dr. Tyson.
عود بیماری همچنین می‌تواند در سرطان‌های مثانه در مراحل پیشرفته‌تر و با درجه بالا رخ دهد. دکتر تایسون می‌گوید: «زیرگروهی از بیماران – احتمالاً حدود 20٪ – با نوع تهاجمی و تهاجمی بیماری مواجه هستند که نیاز به درمان تهاجمی‌تری دارد. در این موارد، عود بیماری می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.»
در ادامه، مهم‌ترین نشانه‌هایی که ممکن است نشان‌دهنده‌ی عود سرطان مثانه باشند را بررسی می‌کنیم:
🚨 علائم بالینی عود سرطان مثانه
وجود خون در ادرار (هماچوری)
- رایج‌ترین علامت عود
- ممکن است رنگ ادرار صورتی، قهوه‌ای یا قرمز تیره شود
- حتی خون‌ریزی‌های خفیف هم باید جدی گرفته شود
- احساس نیاز مداوم به ادرار
- حتی اگر ادرار واقعی کم باشد یا خروجی نداشته باشد
سوزش یا درد هنگام ادرار کردن
- شبیه به علائم عفونت ادراری، اما بدون پاسخ به درمان آنتی‌بیوتیکی
- معمولاً نشانه‌ی تحریک بافت‌های داخلی مثانه توسط توده عودکننده
درد در ناحیه لگن یا پایین شکم
- به‌ویژه در سمت مثانه
- ممکن است به‌تدریج شدت یابد
کاهش جریان یا قطع ناگهانی ادرار
- نشان‌دهنده انسداد احتمالی در مجرای ادراری ناشی از رشد تومور
بی‌اختیاری یا نشت غیرارادی ادرار
- ممکن است به‌دلیل فشار تومور بر عضلات کنترل‌کننده مثانه باشد
خستگی غیرعادی و کاهش وزن ناگهانی
- معمولاً در موارد پیشرفته‌تر عود دیده می‌شود
- علامتی کلی اما مهم
نکته مهم:
علائم عود ممکن است مشابه علائم اولیه سرطان یا حتی شبیه به عفونت‌های ساده ادراری باشند. بنابراین در افراد با سابقه‌ی سرطان مثانه، هر علامت غیرطبیعی باید با بررسی تخصصی توسط پزشک اورولوژیست پیگیری شود.ابزارهای تشخیص عود:
- سیستوسکوپی دوره‌ای
- آزمایش ادرار برای سلول‌های سرطانی
- سونوگرافی یا CT Scan از مثانه و مجاری ادراری
پایش دقیق و منظم پس از درمان، به همان اندازه‌ای که خودِ درمان اهمیت دارد، در کنترل و پیشگیری از پیشرفت بیماری مؤثر است. بیماران باید نسبت به بدن خود حساس بوده و هر تغییر مشکوکی را به اطلاع پزشک برسانند.
چه زمانی باید نگران بازگشت سرطان مثانه باشیم؟
سرطان مثانه، به‌ویژه در انواع سطحی، جزو سرطان‌هایی است که احتمال عود نسبتاً بالایی دارد. حتی پس از درمان موفق، برخی بیماران ممکن است سال‌ها بعد با بازگشت بیماری روبرو شوند. با این حال، همه‌ی علائم به معنی عود نیستند، ولی برخی شرایط و نشانه‌ها هستند که باید نسبت به آن‌ها هوشیار بود و به‌موقع پیگیری پزشکی انجام داد.
در ادامه مواردی را بررسی می‌کنیم که در صورت مشاهده آن‌ها، باید احتمال بازگشت سرطان مثانه را جدی گرفت:
🔴 علائم مشکوک که نیاز به بررسی فوری دارند:
- خون در ادرار (هماچوری)
- حتی مقدار کم یا رنگ غیرعادی ادرار (صورتی، قرمز، قهوه‌ای)
- ممکن است تنها علامت عود باشد
- تکرر ادرار و احساس تخلیه ناقص مثانه
- اگر این مشکل جدید است یا نسبت به گذشته بدتر شده، نیاز به ارزیابی دارد
- درد یا سوزش در هنگام ادرار کردن
- به‌ویژه اگر آنتی‌بیوتیک جواب ندهد یا آزمایش عفونت منفی باشد
- درد مزمن در ناحیه لگن یا پایین شکم
- نشانه تحریک مثانه یا رشد مجدد تومور
- کاهش وزن ناخواسته، ضعف عمومی یا بی‌اشتهایی
- ممکن است نشان‌دهنده مراحل پیشرفته‌تر عود باشد
چه زمانی از نظر زمانی باید بیشتر مراقب بود؟
- ۳ تا ۱۲ ماه اول پس از درمان:
بیشترین احتمال عود در این بازه زمانی است؛ پیگیری منظم ضروری است. - هر زمان که پیگیری دوره‌ای قطع شده باشد:
اگر چکاپ‌های معمول انجام نشده یا به تعویق افتاده‌اند، احتمال شناسایی دیرهنگام عود افزایش می‌یابد. - در بیماران با سابقه‌ی سرطان با درجه بالا یا تهاجمی:
این گروه در معرض خطر بیشتر برای عود هستند، حتی پس از درمان کامل.
چه اقداماتی باید انجام شود؟
- انجام سیستوسکوپی دوره‌ای طبق برنامه پزشک
- آزمایش ادرار برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی (سیتولوژی)
- در صورت وجود علائم مشکوک، انجام تصویربرداری مانند سونوگرافی، CT یا MRI
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان سابقه سرطان مثانه داشته‌اید، بروز هر علامت جدید در سیستم ادراری یا تغییر در الگوی ادرار، باید به‌عنوان زنگ خطر احتمالی در نظر گرفته شود. پیگیری سریع و منظم، کلید اصلی کنترل موفقیت‌آمیز عود بیماری است.
تفاوت علائم متاستاز سرطان مثانه در زنان و مردان
اگرچه سرطان مثانه در مردان شایع‌تر از زنان است، اما زمانی که بیماری به مرحله متاستاز می‌رسد، نحوه بروز علائم می‌تواند تحت‌تأثیر تفاوت‌های آناتومیکی و هورمونی بدن بین دو جنس قرار گیرد. دانستن این تفاوت‌ها می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر و سریع‌تر متاستاز در زنان و مردان کمک کند.
در ادامه تفاوت‌های رایج در علائم متاستاز سرطان مثانه بین زنان و مردان را بررسی می‌کنیم:
علائم متاستاز سرطان مثانه در مردان:
- درد ناحیه پرینه یا بیضه‌ها
- به‌دلیل نزدیکی پروستات و مسیر ادراری به مثانه، گسترش موضعی ممکن است این نواحی را درگیر کند.
- کاهش فشار جریان ادرار یا قطع ناگهانی آن
- ناشی از فشار تومور بر روی پروستات یا مجرای ادراری
- درد در ناحیه پایین کمر یا لگن
- در صورت متاستاز به استخوان لگن یا ستون فقرات
- اختلال در نعوظ یا کاهش میل جنسی
- به‌ویژه در مراحل پیشرفته بیماری یا پس از درگیری عصبی
علائم متاستاز سرطان مثانه در زنان:
- خون‌ریزی غیرطبیعی واژینال یا لکه‌بینی بین قاعدگی‌ها
- در صورت گسترش تومور به واژن یا رحم
- احساس فشار یا درد در ناحیه واژن و مثانه
- ناشی از رشد تومور به سمت دستگاه تناسلی داخلی
- بی‌اختیاری ادرار یا نشت مداوم
- بیشتر به‌دلیل تهاجم به عضلات کنترل‌کننده مثانه یا مجرای ادرار
- درد شدید لگنی در زمان رابطه جنسی (دیس‌پارونیا)
- اگر متاستاز به اندام‌های لگنی گسترش یافته باشد
علائم مشترک در زنان و مردان (بسته به محل متاستاز):
| محل متاستاز | علائم مشترک |
|---|---|
| استخوان | درد استخوان، شکستگی‌های بی‌دلیل، لنگیدن |
| ریه‌ها | سرفه مزمن، تنگی نفس، درد قفسه سینه |
| کبد | زردی پوست و چشم، بی‌اشتهایی، تهوع، بزرگ شدن شکم |
از آنجا که بسیاری از این علائم ممکن است با مشکلات شایع دیگر اشتباه گرفته شوند، به‌ویژه در زنان (که اغلب دیرتر تشخیص داده می‌شوند)، باید در افراد دارای سابقه سرطان مثانه یا در معرض خطر بالا، هر علامت غیرعادی جدی گرفته شود و با بررسی‌های تخصصی دنبال گردد.
در نهایت، تفاوت‌های جنسی در بروز علائم متاستاز، هم به دلایل فیزیولوژیک و هم به علت تفاوت در تشخیص‌های رایج در هر جنس بازمی‌گردد. آگاهی و دقت در پیگیری علائم خاص هر جنس، گامی مؤثر در تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر بیماری است.
آیا سرطان مثانه می‌تواند بدون علامت مجدد بازگردد؟
بله، عود سرطان مثانه می‌تواند بدون علامت ظاهری و قابل‌تشخیص برای بیمار اتفاق بیفتد. این حالت به‌ویژه در مراحل اولیه‌ی عود یا در مواردی که تومور هنوز کوچک است، شایع‌تر است. به همین دلیل، بیمارانی که سابقه سرطان مثانه دارند، حتی در صورت احساس سلامتی کامل نیز باید پیگیری‌های پزشکی منظم داشته باشند.
چرا ممکن است عود سرطان مثانه بی‌علامت باشد؟
- عود در نواحی داخلی و بدون تحریک سیستم ادراری:
تومورهای کوچک در دیواره داخلی مثانه ممکن است هیچ‌گونه درد، سوزش یا خون‌ریزی ایجاد نکنند. - سازگاری بدن با تغییرات تدریجی:
برخی بیماران کاهش جریان ادرار یا تغییر در رنگ آن را ناشی از سن یا سایر بیماری‌ها می‌دانند و آن را نادیده می‌گیرند. - عدم بروز خون در ادرار در مراحل اولیه‌ی عود
در حالی که بسیاری فکر می‌کنند خون در ادرار اولین نشانه است، در برخی موارد ممکن است این علامت اصلاً ظاهر نشود. - عود در نقاط کمتر حساس مثانه یا مجاری ادراری:
درگیری موضعی در نواحی کمتر حساس ممکن است بدون علائم خاص پیش برود.
چرا پیگیری بدون علائم هم ضروری است؟
حتی اگر بیمار هیچ نشانه‌ای نداشته باشد، برنامه‌های پیگیری دقیق می‌تواند موارد عود را در مراحل قابل‌درمان شناسایی کند. این پیگیری‌ها معمولاً شامل موارد زیر است:
- سیستوسکوپی دوره‌ای برای بررسی داخل مثانه
- آزمایش ادرار برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی
- تصویربرداری‌های منظم در صورت سابقه‌ی بیماری تهاجمی یا پرخطر
عود بدون علامت سرطان مثانه واقعیتی بالینی و مهم است. تنها راه مقابله با آن، چکاپ‌های منظم و جدی گرفتن برنامه‌های پیگیری پزشکی است؛ نه صِرف تکیه بر احساس خوب یا نبود علائم. پیشگیری همیشه آسان‌تر از درمان دیرهنگام است.
سؤالات پرتکرار درباره متاستاز و عود سرطان مثانه
در ادامه به رایج‌ترین پرسش‌هایی که بیماران یا خانواده آن‌ها درباره‌ی متاستاز و عود سرطان مثانه دارند، همراه با پاسخ‌های دقیق و علمی می‌پردازیم. این بخش می‌تواند به درک بهتر وضعیت بیمار، پیگیری مناسب و تصمیم‌گیری آگاهانه کمک کند.
۱. آیا بعد از درمان کامل، سرطان مثانه ممکن است بازگردد؟
بله، سرطان مثانه، به‌ویژه در نوع سطحی آن، یکی از سرطان‌هایی است که احتمال عود بالایی دارد. به همین دلیل، پیگیری‌های منظم پس از درمان ضروری است، حتی اگر فرد احساس سلامت کامل داشته باشد.
۲. متاستاز سرطان مثانه بیشتر به چه اندام‌هایی گسترش می‌یابد؟
رایج‌ترین اندام‌هایی که سرطان مثانه به آن‌ها متاستاز می‌دهد عبارت‌اند از:
- استخوان‌ها (به‌ویژه لگن و ستون فقرات)
- ریه‌ها
- کبد
- در برخی موارد نادرتر، مغز یا غدد لنفاوی دورتر
۳. عود سرطان مثانه چه تفاوتی با متاستاز دارد؟
- عود یعنی برگشت سرطان به مثانه یا اطراف آن، همان محل اولیه.
- متاستاز یعنی انتشار سرطان به اندام‌های دیگر بدن، معمولاً از طریق خون یا سیستم لنفاوی.
۴. چقدر بعد از درمان احتمال عود وجود دارد؟
عود ممکن است از چند ماه تا چند سال بعد از درمان رخ دهد.
اما در ۶ تا ۱۲ ماه اول خطر عود بیشتر است. برای همین در این بازه، مراجعات پیگیرانه باید با دقت انجام شوند.
۵. آیا می‌توان عود یا متاستاز را پیشگیری کرد؟
پیشگیری کامل ممکن نیست، اما می‌توان با اقدامات زیر خطر را کاهش داد:
- ترک سیگار
- رعایت رژیم غذایی سالم
- کنترل عفونت‌ها و التهاب‌های مزمن
- پیگیری‌های منظم و پایبندی به دستورات پزشک
۶. اگر علائمی نداشته باشیم، باز هم باید چکاپ شویم؟
قطعاً بله. بسیاری از موارد عود یا متاستاز در مراحل اولیه بدون علامت هستند و تنها با چکاپ‌های منظم تشخیص داده می‌شوند.
۷. متاستاز سرطان مثانه چه تأثیری بر امید به زندگی دارد؟
متاستاز نشانه‌ی پیشرفت بیماری است و بر پیش‌آگهی تأثیر منفی می‌گذارد. اما با درمان‌های هدفمند، شیمی‌درمانی یا درمان‌های حمایتی می‌توان کیفیت زندگی را حفظ کرده و در برخی موارد روند بیماری را کند کرد.
۸. بهترین روش تشخیص متاستاز یا عود چیست؟
- سیستوسکوپی (برای بررسی مثانه)
- آزمایش ادرار و سیتولوژی
- تصویربرداری‌ها مثل CT اسکن، MRI و PET scan برای تشخیص متاستاز
- در برخی موارد، بیوپسی از بافت مشکوک نیز لازم است
۹. آیا درمان متاستاز هم ممکن است یا فقط برای کنترل است؟
در اغلب موارد، درمان متاستاز با هدف کنترل بیماری، کاهش علائم و افزایش کیفیت زندگی انجام می‌شود. با این حال، در برخی موارد محدود و بسته به محل متاستاز، درمان‌های هدفمند یا ایمونوتراپی می‌توانند به کاهش پیشرفت بیماری کمک کنند.
۱۰. در صورت عود یا متاستاز، آیا مثانه باید کاملاً برداشته شود؟
در موارد عود تهاجمی یا متاستازهای موضعی که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند، ممکن است پزشک جراحی برداشت کامل مثانه (سیستکتومی) را پیشنهاد دهد. این تصمیم به شرایط خاص بیمار، سن، وضعیت عمومی و محل عود بستگی دارد.
لیست پزشکان مرتبط:
اردشیر قوام زادهفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران- حمید رضوانیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- فاضل الهیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- بهروز غریبفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- غلامرضا توگهفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- بابک بهارفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- پارسا رستمیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- محمدامیر سرابیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (هماتولوژی انکولوژی بزرگسالان) | تهران
- الهام ظرافت فردفوق تخصص خون و سرطان و پیوند مغز استخوان (هماتولوژی و انکولوژی ) | تهران
- علیرضا قاضی زادهفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
