ترومای روحی چیست؟ تشخیص و بهترین روش‌های درمان
تروما یا آسیب‌های روحی، پیامدهای ناخوشایند رویدادهایی هستند که احساس امنیت و آرامش فرد را به شدت مختل می‌کنند. این رویدادهای تلخ، با ایجاد احساسات منفی عمیق و پایدار، خاطرات آزاردهنده و اضطراب فراگیر، زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بی‌حسی، انزوای اجتماعی و بی‌اعتمادی به دیگران از دیگر نشانه‌های رایج این آسیب‌ها هستند. در صورت مواجهه با چنین عوارضی، مراجعه به متخصص روانشناسی می‌تواند گام نخست برای بهبود و رهایی از این وضعیت باشد.
ترومای روحی چیست؟
واژه تروما ریشه در زبان یونانی دارد و به معنای زخم است. این اصطلاح در روانشناسی برای توصیف آسیب‌های روحی ناشی از تجربیات دردناک و تکان‌دهنده به کار می‌رود. هنگامی که مکانیسم‌های دفاعی روان در مواجهه با رویدادهای آسیب‌زا ناکارآمد عمل می‌کنند، تروما رخ میدهد. حوادثی مانند بلایای طبیعی، تصادفات شدید، خشونت‌های فیزیکی و روانی، تجاوزهای جنسی و از دست دادن عزیزان، از جمله عوامل شایع ایجاد‌کننده‌ی تروما هستند.
به طور کلی، تروما به هر رویدادی اطلاق می‌شود که فرد را تحت فشار شدید روانی قرار داده و احساس انزوا و تنهایی را در او تقویت کند. حتی در نبود آسیب‌های جسمی، تجربه‌های ذهنی و احساسی مانند احساس ترس و درماندگی ناشی از رویداد بیشتر باشد، احتمال بروز تروما نیز افزایش می‌یابد.
تعریف دقیق تروما در سیستم‌های طبقه‌بندی روانپزشکی
در سیستم‌های استاندارد تشخیصی روانپزشکی مانند ICD-10 و DSM-IV، مفهوم تروما به صورت دقیق‌تری تعریف شده است. این سیستم‌ها، تروما را به رویدادهایی اطلاق می‌کنند که دارای ویژگی‌های مشخصی باشند:
- تهدید جدی و عینی: رویداد باید یک تهدید جدی و واقعی برای زندگی، سلامتی یا امنیت فرد یا دیگران باشد، به اندازه‌ای که بتوان آن را با فجایع طبیعی یا حوادث ناگوار مقایسه کرد.
- تأثیر روانی عمیق: این رویداد باید تقریباً در همه افراد، واکنش‌های شدید روانی مانند ترس شدید، درماندگی، وحشت و ناامیدی ایجاد کند.
- شوک روانی و فعال شدن سیستم استرس: تروما باعث فعال شدن شدید سیستم استرس بدن می‌شود و فرد را در معرض یک شوک روانی عمیق قرار میدهد که فراتر از یک تجربه ناراحت‌کننده‌ی معمولی است.
- اختلال در پردازش رویداد: به دلیل شدت واکنش استرس، فرد قادر نیست تجربه‌ی تروماتیک را به طور معمول پردازش کند و این رویداد به صورت خاطراتی آزاردهنده و مداوم در ذهن او باقی می‌ماند.
شیوع تروما در جهان
براساس یک پژوهش جهانی در حوزه سلامت روان که توسط سازمان جهانی بهداشت انجام شده است، حداقل حداقل یک سوم از بیش از ۱۲۵ هزار نفر از ۲۶ کشور مختلف، که در این مطالعه شرکت کردند، یک تجربه تروماتیک در زندگی خود داشته‌اند. با توجه به اینکه بسیاری از افراد ممکن است به دلایل مختلف، تجربیات ترومای خود را گزارش نکنند، تعداد واقعی افراد مبتلا به trauma احتمالاً بسیار بیشتر از این رقم است.
Initial reactions to trauma can include exhaustion, confusion, sadness, anxiety, agitation, numbness, dissociation, physical arousal, and blunted affect. ncbi
افرادی که تجربه تروما را پشت سر می‌گذارند، معمولاً طیف وسیعی از واکنش‌های روانی و جسمانی از جمله احساس خستگی مفرط، گیجی، غمگینی، اضطراب، بی‌قراری، بی‌حسی، جدایی از دیگران، تحریک‌پذیریفیزیکی و عاطفه‌ی کم‌رنگ شود.
علائم ترومای روحی و روانی چیست؟
هر فرد به شیوه‌ای منحصر به فرد به رویدادهای تکان‌دهنده و آسیب‌زا واکنش نشان میدهد. طیف وسیعی از واکنش‌های جسمی و روانی پس از تجربه یک تروما طبیعی و قابل درک است. بنابراین، قضاوت در مورد واکنش‌های خود یا دیگران پس از چنین رویدادهایی نادرست و بی‌مورد است.
علائم عاطفی و روانی تروما
علائم تروما از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و شدت آنها نیز می‌تواند بسیار متغیر باشد. برخی از رایج‌ترین علائم شوک، انکار یا ناباوری
- گیجی، مشکل در تمرکز
- عصبانیت، تحریک پذیری، نوسانات خلقی
- اضطراب و ترس
- احساس گناه، احساس شرم، سرزنش خود
- کناره‌گیری از دیگران
- احساس ناراحتی یا ناامیدی
- احساس قطع ارتباط یا بی حسی
علائم جسمی تروما
علاوه بر علائم روانی، تروما می‌تواند علائم جسمانی متعددی را نیز به همراه داشته باشد. برخی از این علائم عبارتند از:
- بی خوابی یا کابوس
- خستگی
- به راحتی شوکه شدن
- مشکل در تمرکز
- ضربان قلب شدید
- سرگیجه و تحریک
- دردها
- پرخوری عصبی
- تنش عضلانی
- تعریق
- احساس پرش
- اختلال گوارشی
پرخوری عصبی از علائم تروما یا ضربه روانی است؟
مطالعات نشان داده‌اند که بین تروما و اختلال پرخوری عصبی ارتباط مستقیمی وجود دارد. بسیاری از افراد مبتلا به پرخوری عصبی در گذشته تجربه یک رویداد تروماتیک را داشته‌اند. پرخوری عصبی ممکن است به عنوان یک مکانیسم مقابله‌ای برای مقابله با احساسات منفی و درد ناشی از تروما مورد استفاده قرار گیرد.
علت تروما روحی چیست؟
ترومای روحی می‌تواند علل متنوعی داشته باشد؛ شامل:
- آسیب‌های روحی ریشه در رویدادهای ناگهانی و گاه غیرمنتظره‌ای دارند. این رویدادها می‌توانند از حوادث ناگهانی و شدید مانند تصادفات وحشتناک، حملات خشونت‌بار یا جراحت‌های جدی آغاز شوند، به‌ویژه اگر این اتفاقات در دوران کودکی رخ دهند.
- علاوه بر این، استرس‌های مزمن و تداوم‌دار نیز می‌توانند به تدریج به زخم‌های روحی منجر شوند. زندگی در محیط‌های ناامن، مواجهه با بیماری‌های تهدیدکننده‌ی زندگی یا تجربه‌های مکرر سوءاستفاده از جمله این استرس‌ها هستند.
- اما ریشه‌های آسیب‌های روحی تنها به حوادث بزرگ و آشکار محدود نمی‌شوند. بسیاری از رویدادهای ظاهراً کوچک‌تر نیز می‌توانند تأثیرات عمیقی بر سلامت روان افراد بگذارند. جراحی در دوران کودکی، از دست دادن عزیزان، قطع روابط مهم و تجربه‌های تحقیرآمیز از جمله این رویدادها هستند.
روبه‌رو شدن با پیامدهای ناگوار رویدادهای طبیعی یا ساخت دست بشر، حتی برای افرادی که به‌طور مستقیم درگیر این حوادث نیستند، می‌تواند دشواری‌های فراوانی به همراه داشته باشد. در حقیقت، هرچند ممکن است هر یک از ما به طور مستقیم شاهد حملات تروریستی، سقوط هواپیما یا تیراندازی‌های جمعی نباشیم، اما روزانه با سیل عظیمی از تصاویر تکان‌دهنده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های خبری بمباران می‌شویم که روایتگر رنج و مصیبت انسان‌ها در گوشه‌های مختلف جهان هستند.
تکرار مداوم مواجهه با این تصاویر می‌تواند به سیستم عصبی ما آسیب رسانده و استرس شدیدی را در ما ایجاد کند. صرف‌نظر از اینکه علت رنج روحی ما چه باشد، چه در گذشته‌ای نه چندان دور رخ داده باشد و چه سال‌ها از آن گذشته باشد، همیشه می‌توان با کمک روش‌های درمانی مناسب، تغییرات مثبتی در زندگی ایجاد کرد و به مسیر بهبودی بازگشت.
بله، فراموشی ناگهانی و مشکلات تمرکز اغلب ناشی از تجربه تروماهای شدید و طولانی مدت، به ویژه سوءاستفاده، بی‌توجهی یا خشونت است. نوعی از فراموشی به نام فراموشی تجزیه‌ای وجود دارد که در آن فرد نمی‌تواند خاطرات مهمی از زندگی خود، به ویژه رویدادهای دردناک را به یاد آورد.
آیا تروما می‌تواند منجر به اختلالات روانی شود؟
تروما نه تنها می‌تواند مستقیماً باعث بروز اختلالات روانی شود، بلکه می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به این اختلالات نیز کند. در واقع، تروما یکی از عوامل بالقوه در ایجاد طیف گسترده‌ای از مشکلات سلامت روان است. تشخیص دقیق اینکه کدام یک از مشکلات روانی ناشی از تروما است، بسیار دشوار است.
برخی از اختلالات روانی مثل اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال پیچیده استرس پس از سانحه (PTSD پیچیده) به عنوان عواقب مستقیم تجربه تروما شناخته می‌شوند.
علت ترومای کودکی و خطر بروز تروما در بزرگسالی
هر تجربه ای که احساس امنیت و آرامش کودک را به خطر اندازد، می‌تواند ریشه‌های آسیب‌های دوران کودکی را شکل دهد. این آسیب‌ها می‌توانند ناشی از عوامل متعددی باشند، از جمله: محیط‌های ناآرام و پر تنش، جدایی از والدین، بیماری‌های جدی، مداخلات پزشکی تهاجمی، انواع سوءاستفاده (جنسی، جسمی یا کلامی)، خشونت خانگی و بی‌توجهی.
آثار مخرب این آسیب‌ها می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد و سایه‌ای طولانی بر زندگی بزرگسالی بیندازد. احساس ترس و درماندگی ناشی از این تجربیات تلخ، می‌تواند زمینه‌ای مستعد برای آسیب‌های بیشتر در آینده فراهم کند.
اما خبر خوب این است که حتی اگر سال‌ها از آن رویدادهای دردناک گذشته باشد، باز هم می‌توان گام‌هایی برای بهبودی برداشت. با کمک درمان و حمایت مناسب، می‌توان بر درد غلبه کرد، به دیگران اعتماد کرد و تعادل احساسی را بازیافت.
تشخیص تروما و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چگونه انجام می‌شود؟
برای تشخیص تروما، پزشک معمولاً مراحل زیر را طی میکند:
- معاینه فیزیکی: پزشک ابتدا به بررسی مشکلات جسمانی که ممکن است باعث بروز علائم شوند، می‌پردازد.
- ارزیابی روانشناختی: در این مرحله، پزشک با بیمار در مورد علائم، نشانه‌ها و رویدادهایی که منجر به آنها شده است، گفتگو میکند.
- استفاده از معیارهای تشخیصی: پزشک از معیارهای استاندارد تشخیصی برای تشخیص تروما استفاده میکند.
برای تشخیص تروما، باید شرایط خاصی وجود داشته باشد: فرد باید در معرض یک رویداد تهدیدآمیز قرار گرفته باشد که جان، یکپارچگی جسمانی یا سلامت روانی او یا دیگران را به خطر انداخته باشد. این رویداد می‌تواند به شکل‌های مختلفی تجربه شود:
- تجربه مستقیم رویداد: فرد به طور مستقیم درگیر رویداد آسیب‌زا شده است.
- مشاهده مستقیم رویداد: فرد شاهد رویداد آسیب‌زا برای دیگری بوده است.
- آگاهی از رویداد تهدیدآمیز برای فرد نزدیک: فرد از طریق گفتگو با یکی از نزدیکانش از وقوع رویداد آسیب‌زا برای او مطلع شده است.
اگر این علائم بیش از یک ماه ادامه داشته باشد و در عملکرد روزمره، روابط اجتماعی و کاری فرد اختلال ایجاد کند، ممکن است تشهیص داده شود که شخص دچار PTSD شده است.
| نشانه‌های تروما | تشخیص ضربه روانی | درمان تروما |
| خاطرات ناخوشایند یا فلاش بک | مصاحبه بالینی جامع و اطلاع از شرح حال وی | درمان شناختی رفتاری (CBT) برای اصلاح الگوهای فکری ناسازگار |
| تشدید اضطراب یا ناراحتی عاطفی | استفاده از ابزارها و پرسشنامه‌های علمی استاندارد | درمان حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکت چشم (EMDR) |
| خودداری از به یاد آوردن خاطرات مربوط به رویداد تهدیدآمیز | بررسی طولانی مدت نشانه‌های فرد و تأثیر آن بر فعالیت‌های روزمره وی | درمان دارویی از جمله داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب |
| شرایط و علامت های فیزیکی مثل سردرد یا مشکلات گوارشی | غربالگری شرایط سلامت روانی | تکنیک‌های ذهن آگاهی و آرامش برای تنظیم هیجان |
| ایجاد تغییرات در رفتار و خلق و خو از جمله تحریک‌پذیری بیشتر یا افسردگی مفرط | توجه به فاکتورهای فرهنگی و زمینه‌ای در ایجاد علائم | گروه درمانی با افرادی که تروما را تجربه کردند |
کودک چگونه به ترومای روانی و احساسی واکنش نشان میدهد؟
ترومای دوران کودکی رویدادی است در دوران کودکی که زندگی یا سلامت جسمی کودک را به خطر می‌اندازد. سوء استفاده‌های جسمی یا جنسی از جمله نمونه‌های بارز چنین رویدادهایی هستند که می‌توانند اثرات عمیق و پایدار بر روان کودک بگذارند.
کودکانی که دچار تروما می‌شوند، ممکن است واکنش‌های غیرمعمولی از خود نشان دهند. مثلاً، کودکان خردسال ممکن است شب‌ادراری کنند و کودکان بزرگ‌تر به گوشه‌ای از خود بکشند. برخی از کودکان نیز ممکن است خود را مقصر حادثه بدانند و احساس گناه شدیدی داشته باشند.
در چنین شرایطی، صحبت کردن با کودک و اطمینان دادن به او بسیار مهم است. باید به کودک بفهمانیم که اتفاق افتاده تقصیر او نیست و ما همیشه در کنارش هستیم. کودکان آسیب‌دیده اغلب از اختلالات خواب، کابوس‌های شبانه، ترس از تاریکی و احساس ناامنی رنج می‌برند. به عنوان والدین، باید حضورمان را برای کودک محسوس کنیم و به او اطمینان دهیم که همیشه حمایتش می‌کنیم.
آیا همه افرادی که تحت فشارهای روانی قرار می‌گیرند، دچار تروما می‌شوند؟
خیر، همه افرادی که رویدادهای استرس‌زا را تجربه می‌کنند، دچار تروما نمی‌شوند. تروما انواع مختلفی دارد و واکنش افراد به آن نیز متفاوت است. برخی افراد ممکن است علائمی را تجربه کنند که پس از مدتی کوتاه برطرف می‌شود، در حالی که برخی دیگر ممکن است اثرات طولانی‌مدت این رویدادها را تجربه کنند.
با درمان مناسب، افراد می‌توانند ریشه‌های آسیب را شناسایی کرده و راهکارهای موثری برای مدیریت علائم خود بیابند. به طور کلی، هر رویدادی که از نظر جسمی یا عاطفی برای فرد تهدیدآمیز باشد، می‌تواند منجر به تجربه تروما شود.
فردی که تجربه آسیب‌زا را پشت سر گذاشته است، ممکن است طیف وسیعی از احساسات پیچیده و متضاد را تجربه کند. این احساسات می‌توانند از خستگی و درماندگی تا شوک و سردرگمی متغیر باشند. همچنین، ممکن است فرد در پردازش و درک رویداد آسیب‌زا با دشواری‌هایی مواجه شود. علاوه بر این، تروما می‌تواند علائم جسمانی متنوعی را نیز به همراه داشته باشد.
در صورتی که این علائم و واکنش‌های روانی پس از گذشت زمان بهبود نیابند و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارند، ممکن است به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مبتلا شده باشند.
درمان ترومای روحی یا تروما درمانی
برای رهایی از بند تروما و بهبود کیفیت زندگی، لازم است به احساسات و خاطرات دردناکی که از آنها اجتناب می‌کنیم، روبرو شویم و انرژی‌های سرکوب‌شده را آزاد کنیم. همچنین، یادگیری مهارت‌های تنظیم هیجانات و تقویت اعتماد به نفس از دیگر اهداف درمان تروما محسوب می‌شود.
تکنیک‌های درمانی مختلفی برای درمان تروما وجود دارد که هر کدام بر جنبه خاصی از این اختلال تمرکز می‌کنند. برخی از این تکنیک‌ها عبارتند از:
- تجربه سوماتیک (Somatic experiencing): این روش درمانی بر روی احساسات جسمانی ناشی از تروما تمرکز دارد و با کمک تکنیک‌های مختلف، به فرد کمک میکند تا انرژی‌های منفی را آزاد کند.
- درمان شناختی – رفتاری (Cognitive-behavioral therapy): در این روش درمانی، فرد یاد می‌گیرد که افکار و باورهای نادرست خود را در مورد رویداد آسیب‌زا شناسایی کرده و آنها را تغییر دهد.
- EMDR روش حساسیت زدایی و پردازش دوباره حرکات چشم (EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)): این روش درمانی ترکیبی از درمان شناختی-رفتاری و تحریکات حسی (مانند حرکات چشم) است که به فرد کمک میکند تا خاطرات آسیب‌زا را پردازش کند و شدت آنها را کاهش دهد.
Trauma may not completely go away, but with the right support and treatment, individuals can learn to manage and reduce its impact on their lives. choicehousecolorado
اگرچه امکان دارد نتوان تروما را به طور کامل از بین برد، اما می‌توان یاد گرفت که با آن زندگی کرد و تأثیرات آن را بر زندگی کنترل کرده و کاهش داد.
چه مواردی به درمان تروما کمک میکند؟
نشانه‌های روانی ناشی از تروما و تجربه یک رویداد تکان‌دهنده، معمولا پس از مدتی فروکش می‌کنند. با این حال، گاهی اوقات، خاطرات دردناک و احساسات منفی می‌توانند به صورت دوره‌ای بازگردند، خصوصاً در مواجهه با محرک‌هایی که یادآور آن رویداد هستند.
اگر این علائم نه تنها بهبود نیابند، بلکه شدت بیشتری بگیرند و شما را درگیر یک چرخه مداوم از رنج کنند، ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شده باشید. در این حالت، سیستم عصبی توانایی پردازش رویداد آسیب‌زا را از دست داده و فرد در حالت شوک روانی باقی می‌ماند.
تجربه هر رویداد آسیب‌زایی، چه با مرگ همراه باشد چه نباشد، می‌تواند احساس امنیت فرد را به شدت متزلزل کند. واکنش طبیعی به چنین از دست دادن احساسی، اندوه است. همان‌طور که در مواجهه با فقدان عزیزان، فرآیند سوگواری امری ضروری است، در اینجا نیز باید زمانی را برای تجربه غم و اندوه اختصاص داد.
۱. برای درمان ضربه شدید روحی ورزش کنید
تروما و رویدادهای استرس‌زا می‌توانند تعادل طبیعی بدن را بر هم بزنند و فرد را در حالت آماده‌باش و استرس مداوم قرار دهند. ورزش به عنوان یک مکانیزم مقابله‌ای موثر، به کاهش سطح هورمون‌های استرس و افزایش ترشح اندورفین کمک میکند و در نتیجه به ترمیم سیستم عصبی کمک می‌نماید.
توصیه می‌شود روزانه حداقل سی دقیقه به فعالیت بدنی بپردازید. حتی اگر وقت کافی ندارید، سه جلسه ده دقیقه‌ای در طول روز نیز می‌تواند موثر باشد. ورزش‌هایی که همزمان دست‌ها و پاها را درگیر می‌کنند مانند پیاده‌روی تند، دویدن، شنا، بسکتبال یا حتی رقصیدن، برای بهبود وضعیت روحی بسیار مفید هستند. به جای تمرکز بر افکار مزاحم، سعی کنید حواستان را به حرکات بدن خود معطوف کنید. مثلاً به برخورد پاها با زمین یا جریان هوا در هنگام تنفس توجه کنید. ورزش‌هایی مانند سنگ‌نوردی، بوکس یا هنرهای رزمی که نیازمند تمرکز بر روی حرکات هستند، می‌توانند به شما در این امر کمک کنند.
۲. برای بهبوبد تروما یا ضربه روانی منزوی نشوید
پس از تجربه یک رویداد تروماتیک، ممکن است تمایل داشته باشید از اطرافیان خود فاصله بگیرید. اما باید بدانید که انزوا می‌تواند وضعیت را بدتر کند. برقراری ارتباط با دیگران به شما کمک میکند تا احساس بهتری داشته باشید. سعی کنید روابط اجتماعی خود را حفظ کرده و از گذراندن وقت طولانی در تنهایی خودداری کنید. نیازی نیست لزوماً در مورد رویداد آسیب‌زا صحبت کنید. صرف حضور و حمایت دیگران می‌تواند بسیار تسکین‌دهنده باشد.
۳. در زمان تروما روحی درخواست پشتیبانی کنید
اگرچه صحبت کردن در مورد تروما برای همه آسان نیست، اما داشتن فردی قابل اعتماد که به شما گوش دهد، بسیار مهم است. این فرد می‌تواند یکی از اعضای خانواده، دوست صمیمی، مشاور یا حتی یک روحانی باشد. مهمترین نکته این است که احساس کنید بدون قضاوت مورد حمایت قرار می‌گیرید.
۴. در فعالیت های اجتماعی شرکت کنید
اگرچه ممکن است تمایلی به آن نداشته باشید، اما تلاش کنید تا فعالیت‌های روزمره را با دیگران شریک شوید، فعالیت‌هایی که هیچ ربطی به رویدادهای آزاردهنده‌ای که تجربه کرده‌اید، ندارند. پیوندهای قبلی خود با دوستان قدیمی‌تان را مجدداً برقرار کنید. اگر زمانی از روابط مهم زندگی‌تان فاصله گرفته‌اید، اکنون زمان آن است که دوباره به آنها نزدیک شوید.
۵. به گروه حمایت از بازماندگان تروما بپیوندید
به گروه‌های حمایتی بپیوندید که متشکل از افرادی هستند که تجربه‌های مشابهی داشته‌اند. تعامل با این افراد می‌تواند احساس انزوای شما را کاهش داده و الهام‌بخش شما برای بهبودی باشد. شنیدن داستان‌های دیگران و چگونگی مقابله آنها با مشکلات‌شان، می‌تواند به شما امید و انگیزه دهد.
۶. برای درمان آسیب روحی دوستان جدید پیدا کنید
برای غلبه بر آسیب‌های روحی، روابط اجتماعی جدیدی ایجاد کنید. اگر به تنهایی زندگی می‌کنید، ایجاد ارتباط با افراد جدید امری ضروری است. می‌توانید به گروه‌های علاقه‌مندان بپیوندید، با همکلاسی‌های سابق ارتباط برقرار کنید یا در محله و محل کار خود به دنبال دوستان جدید باشید. شرکت در کلاس‌ها و باشگاه‌ها نیز می‌تواند راهی عالی برای آشنایی با افراد جدید باشد.
۷. سیستم عصبی خود را تنظیم کنید
سیستم عصبی خود را آرام کنید. مهم نیست که چقدر احساس پریشانی، اضطراب یا بی‌کنترلی می‌کنید، به یاد داشته باشید که می‌توانید بر سیستم عصبی خود تسلط پیدا کرده و آرامش را به خود بازگردانید. این کار نه تنها به کاهش اضطراب ناشی از آسیب‌های روحی کمک میکند، بلکه به شما احساس کنترل بیشتری نیز میدهد.
۸. تنفس آگاهانه را برای بهبود ضربه روانی تمرین کنید
تنفس آگاهانه را تمرین کنید تا از شر احساسات منفی رها شوید. اگر احساس سردرگمی یا ناراحتی می‌کنید، تنفس آگاهانه می‌تواند به سرعت شما را آرام کند. به مدت یک دقیقه، روی نفس‌های عمیق و آرام خود تمرکز کنید.
۹. ورودی حسی و بیماری تروما
آیا منظره‌ای خاص، بویی دلنشین یا طعم خاصی وجود دارد که به سرعت به شما حس آرامش را منتقل میکند؟ شاید نوازش یک حیوان خانگی یا غرق شدن در موسیقی، شما را آرام کند. واکنش هر فرد به محرک‌های حسی متفاوت است، بنابراین با روش‌های مختلف کاهش سریع استرس آزمایش کنید تا روشی که برایتان کارآمدتر است را بیابید.
۱۰. به سلامت جسمی خود اهمیت دهید.
بدن سالم، توانایی شما را برای مقابله با استرس ناشی از رویدادهای آسیب‌زا افزایش میدهد. به یاد داشته باشید که هیچ‌کس به اندازه خود شما به سلامتتان اهمیت نمی‌دهد.
۱۱. برای بهبودی تروما، خواب کافی داشته باشید.
نگرانی و ترس ناشی از یک رویداد تروماتیک ممکن است الگوهای خواب شما را بر هم بزند. کمبود خواب نه تنها کیفیت خواب شما را کاهش میدهد، بلکه علائم ناشی از این تجربه را تشدید کرده و حفظ تعادل احساسی را برای شما مشکل می‌سازد. سعی کنید هر روز در ساعت مشخصی بخوابید و بیدار شوید و حداقل 7 تا 9 ساعت در شب بخوابید.
از مصرف الکل و مواد مخدر دوری کنید. این مواد می‌توانند علائم ناشی از تجربه‌های تروماتیک را تشدید کرده و احساس افسردگی، اضطراب و انزوا را افزایش دهند.
۱۲. تغذیه متعادل داشته باشید.
مصرف وعده‌های غذایی کوچک و متعادل در طول روز، به شما کمک میکند تا انرژی خود را حفظ کرده و نوسانات خلقی را کاهش دهید. از مصرف غذاهای شیرین و سرخ‌شده پرهیز کنید و مصرف غذاهای حاوی اسیدهای چرب امگا 3 مانند ماهی سالمون، گردو، سویا و دانه کتان را افزایش دهید تا روحیه خود را بهبود بخشید.
۱۳. در زمان بروز تروما استرس را کاهش دهید
روش‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا یا تمرینات تنفسی عمیق می‌توانند به شما کمک کنند تا آرامش خود را بازیابید. همچنین، زمانی را برای انجام فعالیت‌های لذت‌بخش و سرگرمی‌های مورد علاقه خود اختصاص دهید.
چه زمانی برای درمان تروما باید به متخصص مراجعه کرد؟
فرایند بهبودی تروما عموماً زمان‌بر است و هر فرد با سرعتی منحصر به فرد از این گذرگاه عبور میکند. بااین‌حال، اگر پس از گذشت ماه‌ها همچنان علائم آزاردهنده‌ای را تجربه می‌کنید، احتمالاً نیازمند همراهی و راهنمایی یک متخصص در حوزه آسیب‌های روحی هستید.
در نظر داشته باشید که فرایند درمان تروما می‌تواند چالش‌برانگیز و گاه دردناک باشد و ممکن است احساسات پیچیده‌ای را در شما برانگیزد. از همین رو، همراهی یک متخصص مجرب و کارآزموده در این مسیر، امری ضروری است. یافتن درمانگری که با نیازهای خاص شما هم‌سو باشد، ممکن است اندکی زمان‌بر باشد.
انتخاب یک درمانگر متخصص در حوزه تروما و آسیب‌های روحی، گام نخست در این فرآیند است. اما کیفیت ارتباط شما با درمانگر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. احساس امنیت، احترام و درک متقابل در رابطه با درمانگر، از عوامل کلیدی موفقیت درمان محسوب می‌شوند. در صورتی که در این رابطه احساس راحتی نمی‌کنید، به دنبال درمانگری دیگر باشید.
در صورت مواجهه با هر یک از موارد زیر، توصیه می‌شود به دنبال کمک تخصصی باشید:
- مشکل در ایفای نقش‌های روزمره در محیط کار یا خانواده
- رنج بردن از ترس‌های شدید، اضطراب مداوم یا افسردگی عمیق
- دشواری در ایجاد روابط نزدیک و صمیمانه
- آزار دیدن از خاطرات دردناک، کابوس‌های شبانه یا بازگشت ناگهانی به لحظات آسیب‌زا
- اجتناب فزاینده از هر آنچه شما را به آن رویداد تلخ پیوند میدهد
- احساس بی‌حسی عاطفی و گسستگی و بیزاری از دیگران
- پناه بردن به الکل یا مواد مخدر برای تسکین دردهای روحی و مقابله با احساسات منفی
چگونه به کسی که دچار تروما است کمک کنیم؟
هنگامی که یکی از نزدیکانمان از تروما رنج می‌برد، حمایت همیشگی ما می‌تواند نقش کلیدی در بهبودی‌اش ایفا کند. برای یاری رساندن به عزیزانمان و تسکین رنجشان، اقدامات زیر را می‌توانیم انجام دهیم:
۱. در کنار فرد با ترومای روحی صبور و فهمیده باشید
بهبودی از جراحت روحی ناشی از تروما زمان‌بر است. با صبر و حوصله منتظر بهبودی‌اش باشیم و به یاد داشته باشیم که هر فرد به شیوه‌ای منحصر به فرد به ضربه واکنش نشان میدهد. از قضاوت درباره‌ی واکنش‌های او در برابر پاسخ‌هایمان یا دیگران خودداری کنیم.
۲. پشتیبانی عملی ارائه دهید
برای کمک به عزیزمان در بازگشت به زندگی عادی، از او حمایت عملی کنیم. این ممکن است به معنای کمک در انجام کارهای روزمره یا صرفاً در دسترس بودن برای گفتگو و شنیدن باشد.
۳. در دسترس فرد با علائم ضربه روانی باشید
عزیزمان را تحت فشار نگذاریم تا صحبت کند، اما اگر تمایل به گفتگو داشت، در کنارش باشیم. برخی از افراد آسیب‌دیده به سختی می‌توانند در مورد رویدادهای تلخ و تروما صحبت کنند. او را مجبور به گفتگو نکنیم، اما به او بگوییم که اگر تمایل داشت، ما آماده شنیدن هستیم و اگر نمی‌خواست، در کنارش خواهیم ماند.
۴. به شخصیت اجتماعی او کمک کنید
به او کمک کنیم تا روابط اجتماعی‌اش را احیا کند و آرامش بیابد. او را تشویق کنیم تا در فعالیت‌های بدنی شرکت کند. برای او دوستان جدید پیدا کنیم و به دنبال سرگرمی‌ها و فعالیت‌هایی باشیم که برایش لذت‌بخش هستند. مثلاً با هم به باشگاه برویم یا با دوستانمان قرار ناهار بگذاریم.
۵. علائم تروما را به ضعف خود نسبت ندهید و به خود نگیرید
عزیزمان ممکن است عصبانی، تحریک‌پذیر، منزوی یا از نظر احساسی بی‌تفاوت شود. به یاد داشته باشیم که این‌ها نتیجه‌ی مستقیم تروما هستند و لزوماً ارتباطی با ما یا رابطه‌مان ندارند.
۶. با کودک دچار تروما ارتباط برقرار کنید
برای تسریع در بهبودی کودک پس از تجربه یک حادثه آسیب‌زا، برقراری ارتباط شفاف و صادقانه با او بسیار مهم است. به او اطمینان دهید که احساس ترس یا ناراحتی در چنین شرایطی کاملاً طبیعی است. همچنین، به یاد داشته باشید که کودک ممکن است به دنبال راهنمایی برای مقابله با احساسات خود باشد، بنابراین به او اجازه دهید تا با این احساسات به شیوه‌ای سالم روبرو شود.
انواع مختلف تروما در روانشناسی کدام‌اند؟
افرادی که از نزدیک با فردی که تجربه یک رویداد آسیب‌زا داشته است، ارتباط دارند، مانند اعضای خانواده، متخصصان سلامت روان و مراقبان، ممکن است خود نیز تحت تأثیر این رویداد قرار بگیرند و علائم آسیب روحی را تجربه کنند. تروما به طور کلی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود که اغلب با اختلال استرس پس از سانحه همراه می‌باشد:
- آسیب حاد: ناشی از یک رویداد ناگهانی و تهدیدآمیز است.
- ترومای مزمن: نتیجه قرارگیری طولانی‌مدت در معرض شرایط استرس‌زای مکرر است، مانند کودک‌آزاری، قلدری یا خشونت خانگی.
- ترومای پیچیده: حاصل مواجهه با چندین رویداد آسیب‌زا به صورت همزمان یا پشت سر هم است.
- ترومای ثانویه: زمانی رخ میدهد که فردی به دلیل ارتباط نزدیک با فردی که تجربه آسیب‌زا داشته است، خود نیز علائم آسیب روحی را تجربه کند.
۱. آسیب روانی در کودکان و نوجوانان چیست؟
آسیب روحی در کودکان و نوجوانان زمانی رخ میدهد که رویدادهای خشونت‌آمیز یا تهدیدآمیز فراتر از توانایی آنها برای مقابله باشند. این رویدادها ممکن است شامل سوءاستفاده، غفلت، خشونت، بلایای طبیعی، یا حوادث ناگوار دیگر باشد و به طور جدی بر سلامت روانی و عاطفی کودک یا نوجوان تأثیر بگذارد.
۲. ترومای فیزیکی چیست؟
واژه یونانی “تروما” به معنای زخم و ضربه است و گاهی اوقات برای توصیف آسیب‌های فیزیکی نیز به کار می‌رود. آسیب‌های جسمانی ناشی از تروما می‌توانند به صورت زخم‌های سطحی، شکستگی استخوان‌ها یا آسیب به اندام‌های داخلی بروز کنند. نکته قابل توجه این است که افراد پس از تجربه یک آسیب فیزیکی ناگهانی و شدید، اغلب دچار ترومای روانی نیز می‌شوند.
آسیب‌های روحی، زاییده نیروهای خارجی بر بدن هستند و می‌توانند از شدت بسیار کمی تا بسیار زیادی متغیر باشند. حوادث ناگهانی مانند سقوط از ارتفاع یا تصادفات رانندگی نمونه‌هایی از حوادثی هستند که می‌توانند منجر به ترومای فیزیکی شوند. آسیب فیزیکی به بدن را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
تروما بلانت (ضربه شدید): زمانی رخ میدهد که یک جسم یا نیرو به بدن برخورد کرده و باعث ایجاد آسیب‌هایی مانند ضربه مغزی، بریدگی‌های عمیق یا شکستگی استخوان شود.
ترومای نافذ: هنگامی اتفاق می‌افتد که یک جسم خارجی از پوست یا بافت‌های بدن عبور کرده و باعث ایجاد زخم باز شود.
۳. ترومای عاطفی چیست؟
آسیب عاطفی یا روانی، تجربه‌ای است که احساس ناامنی و درماندگی را در فرد ایجاد میکند. گرچه برخی از آسیب‌های روحی ریشه در آسیب‌های فیزیکی مانند تصادف یا حمله دارند، اما لزوماً برای تجربه تروما، نیاز به آسیب جسمانی نیست.
۴. مولتی تروما چیست؟
ترومای چندگانه به معنای وجود چندین آسیب جدی در بدن است که معمولاً در اثر حوادثی مانند افتادن، سقوط از ارتفاع، حمله یا تصادف رخ میدهد. این آسیب‌ها می‌توانند باعث خونریزی شدید، شکستگی استخوان‌های بزرگ و آسیب به اندام‌های حیاتی مثل مغز، ریه یا طحال شوند.
۵. ترومای مغزی یا ترومای عصبی چیست؟
یک ضربه ناگهانی و قوی به سر می‌تواند باعث تکان خوردن مغز در جمجمه شود. این حرکت می‌تواند به سلول‌های مغزی آسیب برساند و تغییراتی در عملکرد شیمیایی مغز ایجاد کند. یکی از نتایج این آسیب، فراموشی یا به اصطلاح پزشکی، ضربه مغزی است که نوعی آسیب خفیف مغزی محسوب می‌شود.
تروما یا آسیب عصبی، طیف گسترده‌ای از آسیب‌ها را شامل می‌شود که به سر یا ستون فقرات وارد می‌شوند. این آسیب‌ها می‌توانند از ضربه مغزی خفیف تا آسیب‌های جدی‌تر مانند آسیب مغزی تروماتیک (TBI)، شکستگی جمجمه، شکستگی ستون فقرات و آسیب‌های نخاعی (SCI) متغیر باشند.
۶. تفاوت تروما با استرس چیست؟
استرس، فشاری است که در زندگی روزمره با آن روبرو می‌شویم و می‌تواند تعادل روانی ما را بر هم بزند. هر تجربه‌ای که باعث آسیب روحی شود، استرس‌زا نیز هست؛ اما همه عوامل استرس‌زا لزوماً باعث آسیب روحی نمی‌شوند. همچنین، استرس بیش از حد همیشه مضر نیست، در حالی که آسیب روحی عموماً پیامدهای منفی طولانی‌مدتی دارد.
۷. ضربه روانی PTSD اختلال استرس پس از سانحه
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) زمانی رخ میدهد که علائم ناشی از یک رویداد تروماتیک، هفته‌ها یا ماه‌ها پس از وقوع آن ادامه پیدا کند یا شدت بگیرد. این اختلال می‌تواند زندگی روزمره و روابط فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. از جمله علائم رایج PTSD می‌توان به اضطراب شدید، بازگشت مکرر خاطرات ناخوشایند و اجتناب از هر چیزی که فرد را به رویداد تروماتیک یادآوری کند، اشاره کرد.
یکی از ویژگی‌های بارز PTSD، تلاش فرد برای اجتناب از هر چیزی که به رویداد آسیب‌زا مرتبط است. این اجتناب می‌تواند شامل اجتناب از مکان‌ها، افراد یا حتی افکار مرتبط با آن رویداد باشد. اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند سال‌ها طول بکشد، اما درمان‌های روانشناختی می‌توانند به افراد کمک کنند تا علائم خود را مدیریت کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند.
عوامل متعددی در تشدید خطر ابتلا به اختلال استرس پس از حادثه نقش دارند. از جمله این عوامل می‌توان به تجربه آسیب‌های روحی پیشین، صدمات جسمانی ناشی از رویداد آسیب‌زا، نبود حمایت‌های اجتماعی پس از حادثه و مواجهه همزمان با چالش‌های دیگری مانند مشکلات اقتصادی اشاره کرد. همچنین، وجود اختلالات روانی پیشین مانند اضطراب و افسردگی می‌تواند احتمال بروز این اختلال را افزایش دهد.
با این حال، لازم به ذکر است که بیشتر افرادی که با رویدادهای آسیب‌زای بزرگی مواجه می‌شوند، دچار اختلال استرس پس از حادثه نمی‌شوند.
PTSD is one of the most well-known trauma disorders. It’s estimated to affect around ۸ million U.S. adults in a given year. Individuals develop PTSD following a traumatic event. highfocuscenters
PTSD یکی از شناخته‌شده‌ترین اختلالات ناشی از تجربه رویدادهای تکان‌دهنده و تروما است. بر اساس برآوردها، ۸ میلیون بزرگسال در سراسر آمریکا هر ساله از این اختلال رنج می‌برند. این اختلال در پی مواجهه با رویدادهای آسیب‌زای شدید و تروماتیک بروز میکند.
اختلال استرس حاد در مقابل اختلال استرس پس از حادثه
اختلال استرس حاد و اختلال استرس پس از حادثه دو اختلال متفاوت هستند که هر دو در پی تجربه رویدادهای آسیب‌زا بروز می‌کنند. در اختلال استرس حاد، علائم مشابه اختلال استرس پس از حادثه مشاهده می‌شود؛ اما این علائم معمولاً پس از چند هفته از بین می‌روند. در مقابل، اختلال PTSD زمانی تشخیص داده می‌شود که علائم بیش از یک ماه ادامه داشته باشد و توانایی فرد را در انجام فعالیت‌های روزمره مختل کند.
شروع علائم اختلال استرس پس از حادثه PTSD می‌تواند بلافاصله پس از رویداد آسیب‌زا یا ماه‌ها و حتی سال‌ها بعد رخ دهد. برخی افراد ممکن است تا پایان عمر با عواقب این اختلال دست و پنجه نرم کنند. علائم این اختلال بسیار متنوع است و می‌تواند شامل حملات پانیک، افسردگی شدید، افکار خودکشی، اعتیاد به مواد مخدر، احساس انزوا و ناتوانی در انجام وظایف روزمره باشد.
جمع بندی و راهنمای مراجعه به پزشک
از همراهی شما تا پایان این مقاله سپاسگزاریم. رویدادهای ناخوشایند و تلخ، بخش جدایی‌ناپذیر زندگی هستند و هر یک از ما ممکن است در طول حیات خود با چنین تجربیاتی مواجه شویم. از دست دادن عزیزان، حوادث ناگوار و آسیب‌های جبران‌ناپذیر تنها نمونه‌هایی از این رویدادها هستند. آنچه حائز اهمیت است، شیوه مواجهه ما با این اتفاقات و آمادگی ذهنی برای رویارویی با آن‌هاست.
توجه به سلامت روان و تقویت روحیه، راه حل اصلی برون رفت از این بحران‌ها است. ضعف روحیه نه تنها روند بهبودی را طولانی‌تر میکند بلکه ممکن است منجر به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شود؛ اختلالی که علائم پیچیده‌تر و درمان دشوارتری نسبت به ترومای روحی دارد.
سوالات متداول
تروما چیست؟
تروما به معنای آسیب عمیق روحی و روانی است که فرد را در معرض احساس ناامنی و درماندگی قرار میدهد. این آسیب‌ها ممکن است ریشه در تجربیات جسمی مانند تصادف یا حمله داشته باشند یا صرفاً از نظر روانی ایجاد شوند.
ترومای چندگانه چیست؟
ترومای چندگانه به معنای تجربه چندین آسیب جدی و پی در پی است که تأثیرات ماندگاری بر ذهن و بدن فرد می‌گذارد. حوادثی مانند سقوط، حمله یا تصادف‌های متعدد می‌توانند منجر به این نوع تروما شوند.
ترومای کودکی چیست؟
ترومای کودکی به آسیب‌های روانی و عاطفی اطلاق می‌شود که در دوران کودکی یا نوجوانی رخ داده و توانایی فرد برای مقابله با مشکلات را مختل میکند. این آسیب‌ها ممکن است ناشی از خشونت، آزار و اذیت، غفلت، بلایای طبیعی یا سایر رویدادهای تکان‌دهنده باشند.
سالگرد تروما چیست؟
سالگرد تروما به بازگشت مجدد علائم و احساسات مرتبط با یک رویداد آسیب‌زا در سالگرد وقوع آن اشاره دارد. حتی اگر فرد تاریخ دقیق رویداد را فراموش کرده باشد، بدن ممکن است واکنش‌های عصبی نشان دهد.
لیست پزشکان مرتبط:
بهزاد تریوهمتخصص روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران- شهرزاد رشندکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- الهام اسبقیدکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- مهدی صحراگرددکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- فاطمه دانشکاندیدای دکترا روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- لیلا جبلیدکترای تخصصی روانشناسی | تهران
- فاطمه السادات مینودکترای تخصصی روانشناس و مشاور | تهران
- آزاده موسوی متخصص برتر روانکاوی و روانشناسی بالینی و عضو انجمن روانشناسی آمریکا (APA) | تهران
- سپیده رحیمی نژاد روانکاو | روانشناس | زوج و خانواده درمانی | مشاورخانواده | تهران
- بهمن متین پور روان درمانی | روانشناسی | مشاوره | زوج درمانی | تهران
