جراحی سرکلاژ چیست؟ عمل سرکلاژ چگونه انجام می‌شود؟
جراحی سرکلاژ: راهنمای کامل برای پیشگیری از زایمان زودرس
بارداری سفری پر از امید و انتظار است، اما گاهی با چالش‌هایی روبرو می‌شود که نیازمند مداخلات پزشکی دقیق است. یکی از این چالش‌ها، نارسایی دهانه رحم یا سرویکس ضعیف است؛ وضعیتی که در آن دهانه رحم نمی‌تواند فشار ناشی از رشد جنین را تحمل کند و پیش از موعد مقرر شروع به باز شدن می‌کند. این اتفاق می‌تواند منجر به سقط جنین در سه ماهه دوم یا زایمان بسیار زودرس شود. خوشبختانه، علم پزشکی راهکاری موثر برای این مشکل ارائه می‌دهد: جراحی سرکلاژ (Cerclage).
سرکلاژ، که به زبان ساده به آن “دوختن دهانه رحم” نیز گفته می‌شود، یک عمل جراحی است که در آن پزشک با استفاده از یک بخیه محکم، دهانه رحم (سرویکس) را می‌بندد تا از باز شدن زودهنگام آن جلوگیری کند. این “بخیه نجات‌بخش” به عنوان یک حمایت مکانیکی عمل کرده و به رحم کمک می‌کند تا بارداری را تا یک دوره امن و قابل قبول (نزدیک به ترم کامل) حفظ کند. درک صحیح این روش، دلایل انجام آن و مراقبت‌های لازم، می‌تواند به کاهش استرس والدین و افزایش شانس تولد نوزادی سالم کمک شایانی کند.
هزینه جراحی سرکلاژ در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)
این مقاله یک راهنمای جامع و مبتنی بر شواهد است که به شما کمک می‌کند تا با دیدی باز و آگاهانه، با این فرایند درمانی آشنا شوید. ما به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم که سرکلاژ چیست، برای چه کسانی مناسب است، چگونه انجام می‌شود و پس از آن چه مراقبت‌هایی لازم است.
سلب مسئولیت پزشکی
اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه آموزشی و اطلاع‌رسانی دارد و هرگز نباید جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان توسط پزشک متخصص، ماما یا سایر متخصصان حوزه سلامت شود. تصمیم‌گیری در مورد هرگونه اقدام درمانی باید پس از ارزیابی دقیق شرایط شما و با مشورت کامل با تیم درمانی‌تان صورت گیرد.
نکات کلیدی در یک نگاه
- هدف اصلی: سرکلاژ یک جراحی برای تقویت دهانه رحم ضعیف (نارسایی سرویکس) و جلوگیری از باز شدن زودهنگام آن در دوران بارداری است.
- زمان‌بندی: این عمل معمولاً به صورت پیشگیرانه بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۶ بارداری انجام می‌شود، اما در موارد اورژانسی ممکن است تا هفته ۲۴ نیز انجام گردد.
- میزان موفقیت: موفقیت سرکلاژ در به تعویق انداختن زایمان و رساندن بارداری به یک دوره امن، در صورت انتخاب صحیح بیمار، بالا (حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد) گزارش شده است.
- انواع روش‌ها: انواع مختلفی از سرکلاژ (مک‌دونالد، شیرودکار، شکمی) وجود دارد که پزشک بر اساس سابقه پزشکی و شرایط آناتومیک بیمار، بهترین نوع را انتخاب می‌کند.
- خطرات احتمالی: مانند هر جراحی دیگری، سرکلاژ نیز با خطراتی مانند عفونت، پارگی کیسه آب یا تحریک انقباضات همراه است که پزشک متخصص برای مدیریت آن‌ها برنامه‌ریزی می‌کند.
سرکلاژ چیست و چرا انجام می‌شود؟ (درک مفهوم نارسایی دهانه رحم)
برای فهمیدن اینکه چرا سرکلاژ ضروری است، ابتدا باید با عملکرد دهانه رحم و مشکل نارسایی آن آشنا شویم.
تعریف نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency)
دهانه رحم یا سرویکس، بخش پایینی و عضلانی رحم است که به واژن متصل می‌شود. در طول بارداری، وظیفه اصلی سرویکس این است که محکم و بسته بماند تا جنین در حال رشد را به طور ایمن درون رحم نگه دارد. با نزدیک شدن به زمان زایمان، سرویکس به تدریج نرم، کوتاه و باز می‌شود تا مسیر خروج نوزاد را فراهم کند.
نارسایی دهانه رحم (که به آن نارسایی سرویکس یا سرویکس بی‌کفایت هم گفته می‌شود) وضعیتی است که در آن، بافت دهانه رحم ضعیف است و نمی‌تواند در برابر فشار فزاینده جنین و کیسه آمنیوتیک مقاومت کند. در نتیجه، در سه ماهه دوم بارداری (معمولاً بین هفته‌های ۱۶ تا ۲۴)، سرویکس بدون وجود انقباضات دردناک زایمانی، شروع به کوتاه و باز شدن می‌کند. این پدیده یکی از دلایل اصلی سقط‌های دیرهنگام و زایمان‌های بسیار زودرس است. طبق آمار، نارسایی سرویکس تقریباً در ۱٪ از کل بارداری‌ها رخ می‌دهد، اما مسئول حدود ۱۵٪ از موارد از دست رفتن بارداری در سه ماهه دوم است.
سرکلاژ چگونه به حل این مشکل کمک می‌کند؟
جراحی سرکلاژ مستقیماً برای مقابله با ضعف ساختاری سرویکس طراحی شده است. در این عمل، جراح یک نوار یا بخیه محکم (معمولاً از جنس پلی‌استر یا نایلون) را در اطراف دهانه رحم قرار داده و آن را گره می‌زند. این بخیه مانند یک بند کیف که محکم کشیده شده، دهانه رحم را بسته نگه می‌دارد و یک حمایت ساختاری ایجاد می‌کند. این کار از باز شدن غیرفعال سرویکس جلوگیری کرده و به بارداری اجازه می‌دهد تا هفته‌های بیشتری ادامه یابد و جنین به رشد کامل‌تری برسد.
چه کسانی کاندیدای مناسبی برای جراحی سرکلاژ هستند؟
سرکلاژ برای تمام زنانی که در معرض خطر زایمان زودرس هستند، توصیه نمی‌شود. کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG) معیارهای مشخصی را برای انتخاب بیمارانی که بیشترین سود را از این عمل می‌برند، تعیین کرده است. تصمیم برای انجام سرکلاژ معمولاً بر اساس یکی از سه سناریوی زیر گرفته می‌شود:
۱. سرکلاژ مبتنی بر سابقه (History-Indicated Cerclage)
این نوع سرکلاژ که به آن سرکلاژ پیشگیرانه نیز گفته می‌شود، برای زنانی در نظر گرفته می‌شود که دارای سابقه واضحی از نارسایی سرویکس هستند. معیارهای اصلی عبارتند از:
- سابقه یک یا چند مورد از دست دادن بارداری در سه ماهه دوم که با باز شدن بدون درد سرویکس مرتبط بوده است.
- سابقه انجام سرکلاژ در بارداری قبلی به دلیل باز شدن بدون درد دهانه رحم در سه ماهه دوم.
این نوع سرکلاژ معمولاً بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری و قبل از اینکه هرگونه تغییری در طول سرویکس رخ دهد، انجام می‌شود.
۲. سرکلاژ مبتنی بر سونوگرافی (Ultrasound-Indicated Cerclage)
این نوع سرکلاژ که به آن سرکلاژ درمانی می‌گویند، برای گروه خاصی از زنان توصیه می‌شود:
- زنانی که سابقه زایمان زودرس خودبه‌خودی (قبل از هفته ۳۴ بارداری) داشته‌اند.
- و در بارداری فعلی، قبل از هفته ۲۴، در سونوگرافی واژینال مشخص می‌شود که طول دهانه رحم آن‌ها کوتاه (کمتر از ۲۵ میلی‌متر) شده است.
در این موارد، سرکلاژ به عنوان یک اقدام درمانی برای جلوگیری از کوتاه شدن بیشتر و باز شدن سرویکس انجام می‌شود.
۳. سرکلاژ اورژانسی یا نجات (Rescue Cerclage)
این نوع سرکلاژ زمانی انجام می‌شود که در یک معاینه فیزیکی در سه ماهه دوم، پزشک تشخیص می‌دهد که دهانه رحم به طور قابل توجهی باز شده است (معمولاً ۱ تا ۴ سانتی‌متر) و کیسه آمنیوتیک ممکن است به داخل واژن برآمده (bulging) باشد، در حالی که هنوز انقباضات زایمانی شروع نشده است. این یک وضعیت اورژانسی است و سرکلاژ به عنوان آخرین تلاش برای به تعویق انداختن زایمان انجام می‌شود. اگرچه ریسک این نوع سرکلاژ بالاتر است، اما می‌تواند در نجات بارداری بسیار موثر باشد.
انواع روش‌های جراحی سرکلاژ
چندین تکنیک مختلف برای انجام سرکلاژ وجود دارد. انتخاب روش به سابقه پزشکی بیمار، آناتومی سرویکس و ترجیح و مهارت جراح بستگی دارد.
سرکلاژ ترانس‌واژینال (از طریق واژن)
این روش رایج‌ترین نوع سرکلاژ است و از طریق واژن انجام می‌شود. دو تکنیک اصلی برای آن وجود دارد:
- روش مک‌دونالد (McDonald Cerclage): این متداول‌ترین و ساده‌ترین روش است. در این تکنیک، جراح یک بخیه را مانند بند کیف (purse-string) از دیواره خارجی سرویکس عبور داده و آن را محکم گره می‌زند تا دهانه رحم بسته شود. این بخیه معمولاً در هفته ۳۶-۳۷ بارداری یا با شروع علائم زایمان به راحتی در مطب برداشته می‌شود.
- روش شیرودکار (Shirodkar Cerclage): این روش کمی پیچیده‌تر است. جراح برشی در مخاط واژن ایجاد می‌کند تا به بافت سرویکس دسترسی پیدا کند و بخیه را در سطح بالاتری، نزدیک به محل اتصال رحم به سرویکس، قرار می‌دهد. سپس مخاط روی بخیه را می‌پوشاند. برداشتن این بخیه ممکن است دشوارتر باشد و گاهی نیاز به جراحی مجدد دارد. در برخی موارد، اگر بیمار قصد بارداری‌های بعدی را داشته باشد و نیاز به سزارین قطعی باشد، بخیه شیرودکار می‌تواند در جای خود باقی بماند.
سرکلاژ ترانس‌ابdominal (از طریق شکم)
این یک روش تهاجمی‌تر است که از طریق یک برش در شکم (مانند سزارین) انجام می‌شود. سرکلاژ شکمی برای موارد زیر در نظر گرفته می‌شود:
- زمانی که سرکلاژ واژینال در بارداری قبلی ناموفق بوده است.
- زمانی که سرویکس به دلیل جراحی‌های قبلی (مانند کونیزاسیون) بسیار کوتاه، زخمی یا بدشکل شده و انجام سرکلاژ واژینال امکان‌پذیر نیست.
در این روش، یک نوار در اطراف بالاترین قسمت سرویکس، جایی که به رحم متصل می‌شود، قرار می‌گیرد. این بخیه دائمی است و برداشته نمی‌شود. بنابراین، زایمان در تمام بارداری‌های فعلی و آینده باید از طریق سزارین انجام شود. این روش بالاترین میزان موفقیت را دارد اما به دلیل ماهیت تهاجمی، تنها برای موارد خاص استفاده می‌شود.
| ویژگی | روش مک‌دونالد (McDonald) | روش شیرودکار (Shirodkar) | روش شکمی (Abdominal) |
|---|---|---|---|
| نحوه دسترسی | از طریق واژن | از طریق واژن | از طریق برش شکمی |
| زمان انجام | معمولاً هفته ۱۲-۱۶ | معمولاً هفته ۱۲-۱۶ | قبل از بارداری یا اوایل بارداری |
| نوع بیهوشی | بی‌حسی نخاعی یا عمومی | بی‌حسی نخاعی یا عمومی | بی‌حسی نخاعی یا عمومی |
| قابلیت برداشتن بخیه | بله، به راحتی در مطب | بله، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد | خیر، دائمی است |
| نیاز به سزارین | خیر، زایمان طبیعی ممکن است | ممکن است | بله، همیشه |
مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. اطلاعات زیر تنها برای آگاهی شماست و نباید به عنوان دستورالعمل پزشکی تلقی شود.
فرایند جراحی سرکلاژ: قبل، حین و بعد از عمل
آگاهی از مراحل مختلف این جراحی می‌تواند به کاهش اضطراب شما کمک کند.
آمادگی‌های قبل از عمل
قبل از انجام سرکلاژ، پزشک اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- سونوگرافی دقیق: برای تایید سلامت و ضربان قلب جنین و رد هرگونه ناهنجاری عمده.
- بررسی عفونت: نمونه‌برداری از ترشحات واژن یا انجام آمنیوسنتز (در موارد خاص) برای اطمینان از عدم وجود عفونت داخل رحمی (کوریوآمنیونیت). وجود عفونت فعال، انجام سرکلاژ را ممنوع می‌کند.
- توضیح فرایند: پزشک در مورد نوع بیهوشی (معمولاً بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال که شما بیدار هستید اما از کمر به پایین حسی ندارید) و جزئیات عمل با شما صحبت خواهد کرد.
- ناشتا بودن: از شما خواسته می‌شود که برای چند ساعت قبل از عمل از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
در حین عمل چه اتفاقی می‌افتد؟
عمل سرکلاژ معمولاً سریع است و کمتر از یک ساعت طول می‌کشد.
- شما در وضعیت لیتوتومی (مانند معاینه زنان) قرار می‌گیرید.
- پس از اعمال بیهوشی، پزشک یک اسپکولوم را در واژن قرار می‌دهد تا دید کاملی از سرویکس داشته باشد.
- با استفاده از ابزارهای جراحی، سرویکس به آرامی گرفته شده و بخیه مورد نظر (مک‌دونالد یا شیرودکار) با استفاده از یک سوزن مخصوص در اطراف آن قرار داده می‌شود.
- در نهایت، بخیه گره زده می‌شود تا دهانه رحم را به طور ایمن ببندد.
دوره بهبودی و مراقبت‌های بعد از عمل
پس از عمل، شما برای چند ساعت تا یک روز در بیمارستان تحت نظر خواهید بود تا از عدم وجود انقباضات یا علائم زایمان زودرس اطمینان حاصل شود.
- داروها: ممکن است پزشک برای پیشگیری از عفونت، آنتی‌بیوتیک و برای جلوگیری از انقباضات رحمی، داروهایی مانند توکولیتیک‌ها تجویز کند.
- علائم طبیعی: داشتن مقداری لکه‌بینی، گرفتگی خفیف شکم و افزایش ترشحات واژینال برای چند روز اول طبیعی است.
- محدودیت‌ها: پزشک از شما می‌خواهد که برای یک تا دو هفته از فعالیت‌های سنگین، ورزش و رابطه جنسی خودداری کنید. پس از آن، بسته به شرایط شما، ممکن است برخی محدودیت‌ها تا پایان بارداری ادامه یابد.
علائم هشداردهنده‌ای که نیاز به تماس فوری با پزشک دارند:
- انقباضات منظم یا دردهای کرامپی در ناحیه کمر یا زیر شکم.
- خونریزی واژینال (بیشتر از لکه‌بینی).
- نشت مایع از واژن که ممکن است نشانه پارگی کیسه آب باشد.
- تب یا لرز.
- ترشحات بدبوی واژینال.
خطرات و عوارض احتمالی سرکلاژ
اگرچه سرکلاژ یک جراحی ایمن و موثر است، اما مانند هر روش تهاجمی دیگری، با خطرات و عوارض بالقوه‌ای همراه است. میزان این خطرات بسته به نوع سرکلاژ (اورژانسی یا پیشگیرانه) متفاوت است.
- پارگی زودرس پرده‌ها (PROM): کیسه آمنیوتیک ممکن است در حین یا پس از عمل پاره شود.
- عفونت داخل رحمی (کوریوآمنیونیت): یکی از جدی‌ترین عوارض که می‌تواند سلامت مادر و جنین را به خطر اندازد.
- تحریک انقباضات و زایمان زودرس: خود عمل جراحی گاهی می‌تواند باعث شروع انقباضات رحمی شود.
- خونریزی: خونریزی شدید نادر است اما ممکن است رخ دهد.
- آسیب به سرویکس یا مثانه: در حین جراحی ممکن است به این اندام‌ها آسیب وارد شود.
- تنگی دهانه رحم (سرویکال دیستوشی): گاهی بافت اسکار ناشی از بخیه باعث می‌شود که سرویکس در زمان زایمان به خوبی باز نشود.
پزشک متخصص با ارزیابی دقیق شرایط شما و رعایت تکنیک‌های استریل، تلاش می‌کند تا این خطرات را به حداقل برساند.
زندگی پس از سرکلاژ و زمان برداشتن بخیه
داشتن سرکلاژ به معنای استراحت مطلق تا پایان بارداری نیست، اما نیازمند رعایت برخی نکات است.
فعالیت‌های روزمره و محدودیت‌ها
بسیاری از زنان پس از دوره بهبودی اولیه می‌توانند به فعالیت‌های سبک و روزمره خود بازگردند. با این حال، پزشک معمولاً توصیه می‌کند از بلند کردن اجسام سنگین، ایستادن‌های طولانی مدت و ورزش‌های شدید پرهیز شود. تصمیم در مورد محدودیت رابطه جنسی برای هر فرد متفاوت است و باید با پزشک مشورت شود.
چه زمانی بخیه سرکلاژ برداشته می‌شود؟
- سرکلاژ واژینال (مک‌دونالد و شیرودکار): این بخیه‌ها معمولاً بین هفته ۳۶ تا ۳۷ بارداری برداشته می‌شوند تا بدن برای زایمان طبیعی آماده شود. این کار یک فرایند سریع است که اغلب در مطب پزشک و بدون نیاز به بیهوشی انجام می‌شود و ممکن است با کمی ناراحتی همراه باشد.
- استثنائات: اگر قبل از هفته ۳۶ علائم زایمان زودرس (انقباضات منظم) یا پارگی کیسه آب رخ دهد، بخیه فوراً برداشته می‌شود تا از آسیب به سرویکس جلوگیری شود.
- سرکلاژ شکمی: همانطور که گفته شد، این بخیه دائمی است و برداشته نمی‌شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا عمل سرکلاژ دردناک است؟ عمل تحت بیهوشی انجام می‌شود، بنابراین در حین جراحی دردی احساس نخواهید کرد. پس از عمل، گرفتگی و ناراحتی خفیف تا متوسط برای چند روز طبیعی است که معمولاً با مسکن‌های مجاز در بارداری کنترل می‌شود.
۲. بعد از سرکلاژ چقدر باید استراحت کرد؟ پزشک معمولاً چند روز تا یک هفته استراحت در منزل را توصیه می‌کند. پس از آن، سطح فعالیت مجاز به شرایط فردی شما بستگی دارد. استراحت مطلق به ندرت توصیه می‌شود، مگر در موارد خاص.
۳. آیا بعد از سرکلاژ می‌توان زایمان طبیعی داشت؟ بله. اگر سرکلاژ شما از نوع واژینال (مک‌دونالد یا شیرودکار) باشد و بخیه در زمان مناسب برداشته شود، می‌توانید برای زایمان طبیعی اقدام کنید. تنها در صورت داشتن سرکلاژ شکمی، زایمان سزارین الزامی است.
۴. احتمال باز شدن بخیه سرکلاژ چقدر است؟ این اتفاق بسیار نادر است. بخیه‌ها از مواد بسیار محکمی ساخته شده‌اند. با این حال، انقباضات قوی زایمانی می‌تواند باعث پاره شدن بخیه یا آسیب به سرویکس شود، به همین دلیل است که با شروع علائم زایمان، بخیه باید برداشته شود.
۵. آیا سرکلاژ موفقیت بارداری را تضمین می‌کند؟ سرکلاژ موفقیت را تضمین نمی‌کند، اما شانس ادامه بارداری تا یک سن حاملگی ایمن را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. موفقیت این عمل به عواملی مانند علت اصلی نارسایی سرویکس، زمان انجام عمل و رعایت مراقبت‌های پس از آن بستگی دارد.
راهکارهای نهایی برای مدیریت بارداری با سرکلاژ
جراحی سرکلاژ یک مداخله پزشکی قدرتمند برای زنانی است که با چالش نارسایی دهانه رحم روبرو هستند. این عمل با فراهم کردن حمایت فیزیکی برای سرویکس، به هزاران بارداری کمک می‌کند تا به سلامت به سرانجام برسند. موفقیت این روش تنها به مهارت جراح وابسته نیست، بلکه به انتخاب صحیح بیمار، زمان‌بندی دقیق عمل و مهم‌تر از همه، همکاری و پایبندی شما به دستورالعمل‌های پزشکی بستگی دارد.
نقش شما به عنوان بیمار در این مسیر بسیار حیاتی است. پیگیری منظم ویزیت‌های دوران بارداری، توجه به علائم بدن و گزارش فوری هرگونه نشانه نگران‌کننده به تیم درمانی، کلید اصلی برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن است. به یاد داشته باشید که شما و پزشکتان یک تیم هستید که برای یک هدف مشترک تلاش می‌کنید: تولد نوزادی سالم در بهترین زمان ممکن.
اگر سابقه زایمان زودرس دارید یا نگرانی‌هایی در مورد سلامت دهانه رحم خود در بارداری دارید، بهترین قدم، برنامه‌ریزی یک جلسه مشاوره با پزشک متخصص زنان است. او می‌تواند با بررسی دقیق شرایط شما، بهترین گزینه‌های مدیریتی موجود را پیشنهاد دهد و شما را در این مسیر پیچیده اما امیدوارکننده راهنمایی کند.
منابع
- American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). (2021). Practice Bulletin No. 142: Cerclage for the Management of Cervical Insufficiency. Obstetrics & Gynecology. https://www.acog.org/
- Mayo Clinic. (2023). Cervical Cerclage. https://www.mayoclinic.org/
- Berghella, V., & Ciardulli, A., et al. (2017). Cerclage .
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
