حاملگی خارج از رحم چیست؟ علل، علائم و درمان آن
یکی از مشکلات رایج در زنان، حاملگی خارج از رحم است. در این حالت، جنین به جای آنکه در داخل رحم جای بگیرد، در محلی دیگر مانند لوله‌های رحمی یا حفره شکم رشد می‌کند. این نوع بارداری خطرناک است و باید به سرعت تشخیص داده شود، زیرا می‌تواند جان مادر را به خطر بیندازد.
اگر بارداری خارج از رحم داشته باشید، ممکن است علائمی را تجربه کنید که به شما هشدار دهد. اما این علائم چه هستند و چه خطراتی به دنبال دارد؟ همچنین، چطور می‌توان این نوع بارداری را درمان کرد و چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟
حاملگی خارج از رحم چیست؟
برای درک بهتر این موضوع، باید ابتدا با عملکرد بدن زن آشنا شوید. در فرآیند تخمک‌گذاری، تخمک از تخمدان آزاد شده و به سمت رحم حرکت می‌کند. باروری زمانی رخ می‌دهد که این تخمک در لوله‌های رحمی با اسپرم ملاقات کند. در یک بارداری طبیعی، تخمک بارور شده به سمت رحم می‌رود و در دیواره‌ی داخلی آن لانه می‌گیرد.
لوله‌های رحمی نقش مهمی در انتقال تخمک به رحم دارند. درون این لوله‌ها، زائده‌های کوچکی به نام مژک وجود دارند که به حرکت تخمک کمک می‌کنند. اگر این مژک‌ها آسیب ببینند یا عملکرد آن‌ها دچار اختلال شود، ممکن است تخمک به رحم نرسد و در جایی دیگر مستقر شود که به آن بارداری خارج رحمی می‌گویند.
علل و نشانه‌های حاملگی خارج از رحم
این نوع بارداری معمولاً در لوله‌های رحمی رخ می‌دهد و از هر ۱۰۰۰ بارداری، حدود ۲۰ مورد به این شکل بروز می‌کند. در بیشتر موارد، جنین قادر به رشد نیست و از بین می‌رود، زیرا لوله‌های رحمی فضای کافی برای رشد جنین ندارند. به ندرت، حاملگی خارج رحمی ممکن است در دهانه رحم یا حفره شکم نیز رخ دهد.
یکی از خطرات جدی در این نوع بارداری، پارگی لوله‌های رحمی است که می‌تواند منجر به درد شدید، خونریزی داخلی و حتی شوک شود. این شرایط به عنوان اورژانس پزشکی تلقی می‌شود و نیاز به جراحی فوری و گاهی انتقال خون دارد. بنابراین، شناخت علائم و پیگیری سریع این مشکل بسیار مهم است.
درمان
درمان حاملگی خارج از رحم بسته به وضعیت فرد ممکن است متفاوت باشد. در بعضی موارد با دارو درمان می‌شود، ولی در شرایط حاد ممکن است نیاز به جراحی باشد تا از پارگی و خونریزی جلوگیری شود.
علائم حاملگی خارج از رحم چیست؟
ممکن است از خود بپرسید که بارداری خارج از رحم چه نشانه‌هایی دارد! در ابتدا، این نوع بارداری ممکن است شبیه به یک بارداری طبیعی باشد. اما با رشد تخمک بارور شده در مکان نامناسب، علائم و نشانه‌ها واضح‌تر می‌شوند. علائم بارداری خارج از رحم می‌تواند شبیه علائم سقط جنین یا بیماری‌هایی مانند التهاب لگن (PID) یا اندومتریوز باشد. و احتمالا هنگام سونوگرافی‌های معمول دوران بارداری تشخیص داده می‌شود
سه علامت اصلی بارداری خارج از رحم عبارت‌اند از:
- خونریزی در سه‌ماهه اول بارداری
- درد لگنی
- عدم وجود دوره‌های قاعدگی (آمنوره)
سایر علائم بارداری خارج از رحم چیست؟
اگر باردار هستید و هر یک از این علائم را تجربه کردید، باید به مراکز درمانی مراجعه کنید. دیگر علائم بارداری خارج از رحم شامل:
- حالت تهوع صبحگاهی
- حساسیت پستان
- درد زیر شکم در سمت چپ یا راست
- درد در ناحیه کمر
- گرفتگی در یک‌طرف لگن
- درد ناگهانی و شدید در قسمت پایین شکم (در صورت پارگی لوله‌ی رحمی)
- سرگیجه یا ضعف
- درد در شانه، گردن یا راست روده (مقعد)
با مشاهده علائم بارداری خارج از رحم به چه دکتری مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم بارداری خارج از رحم، بهتر است هر چه سریع‌تر به دکتر زنان مراجعه کنید. اگر دسترسی به دکتر زنان ندارید، به دکتر مامایی مراجعه کنید. نکته مهم این است که در اولین فرصت به یک مرکز پزشکی مراجعه کنید.
علت بارداری خارج از رحم چیست؟
یکی از دلایل اصلی بروز بارداری خارج از رحم، گیر کردن تخمک بارورشده در لوله‌های فالوپ است. به‌طور کلی، بیشتر این نوع بارداری‌ها در همین محل رخ می‌دهند. اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ دلایل زیر می‌توانند به این وضعیت منجر شوند:
- عفونت لوله‌های فالوپ: یکی از اصلی‌ترین علت‌ها عفونت لوله‌ها است که می‌تواند منجر به بارداری خارج از رحم شود.
- التهاب لوله‌های فالوپ: التهاب در لوله‌ها نیز می‌تواند باعث بروز این نوع بارداری شود.
- شکل نامتناسب لوله‌ها یا رحم: مشکلات ساختاری در رحم و لوله‌های فالوپ می‌تواند موجب گیرکردن تخمک شود.
- عدم تعادل هورمونی یا اشکال در تخمک: اختلالات هورمونی یا کیفیت نامناسب تخمک نیز ممکن است باعث این مشکل شوند.
عوامل خطر حاملگی خارج از رحم چیست؟
حاملگی خارج از رحم زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارورشده قادر به حرکت صحیح در طول لوله‌ی رحمی نباشد. این می‌تواند به دلیل انسداد لوله یا نقص در عملکرد مژک‌های داخل لوله رخ دهد. عوامل زیر می‌توانند خطر این نوع بارداری را افزایش دهند:
- التهاب و زخم‌های ناشی از بیماری‌ها یا جراحی: بیماری‌های مانند اندومتریوز، عفونت لگنی (PID)، سالپنژیت، یا آسیب به لوله‌ها ناشی از پارگی آپاندیس می‌توانند خطر بارداری خارج از رحم را افزایش دهند.
- بیماری‌های پزشکی مرتبط با لوله‌های رحمی: بیماری‌هایی که بر شکل و وضعیت لوله‌ها تأثیر می‌گذارند، می‌توانند این نوع بارداری را تحریک کنند.
- داشتن چند شریک جنسی: این وضعیت می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌های لگنی و در نتیجه افزایش خطر بارداری خارج از رحم را بالا ببرد.
- سابقه ناباروری بیش از ۲ سال: این مسئله نیز با افزایش احتمال بارداری خارج از رحم همراه است.
- سن بالای ۳۵ سال: سن بالای مادر می‌تواند خطر این نوع بارداری را بیشتر کند.
- عوامل هورمونی و ناهنجاری‌های ژنتیکی: مشکلات هورمونی یا ناهنجاری‌های ژنتیکی می‌توانند تخمک را در معرض خطر قرار دهند.
- استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF: فناوری‌های کمک‌باروری نیز می‌توانند خطر بارداری خارج از رحم را افزایش دهند.
- سابقه بارداری خارج از رحم: افرادی که قبلاً این نوع بارداری را تجربه کرده‌اند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
- سیگار کشیدن: سیگار می‌تواند بر سلامت لوله‌های رحمی تأثیر منفی بگذارد.
- سابقه بیماری‌های مقاربتی (STD): بیماری‌هایی مانند سوزاک، کلامیدیا و گونوره نیز خطر این نوع بارداری را افزایش می‌دهند.
تشخیص حاملگی خارج از رحم
بسیاری از موارد بارداری خارج از رحم به سقط خودبخودی ختم می‌شوند و ممکن است بدون تشخیص بمانند. حدود ۱۵٪ از این موارد پس از پاره شدن لوله‌های رحمی و در شرایط اورژانسی تشخیص داده می‌شوند. با این حال، در بیشتر موارد می‌توان با انجام چندین آزمایش پزشکی، حاملگی خارج از رحم را شناسایی کرد. حاملگی خارج از رحم از طریق معاینه فیزیکی به‌راحتی تشخیص داده نمی‌شود. برخی از روش‌های استاندارد برای تشخیص شامل موارد زیر است:
آیا حاملگی خارج از رحم در آزمایش خون مشخص می‌شود؟
بله، با آزمایش خون می‌توان سطح هورمون‌های اچ‌سی‌جی (hCG) و پروژسترون را اندازه‌گیری کرد. این دو هورمون در دوران بارداری به‌طور طبیعی افزایش می‌یابند. اگر سطح این هورمون‌ها در طول زمان ثابت بماند یا کاهش یابد و در سونوگرافی کیسه بارداری مشاهده نشود، احتمال حاملگی خارج از رحم وجود دارد.
سونوگرافی از طریق واژن
این روش شامل قرار دادن پروب سونوگرافی درون واژن است که پزشک با کمک آن می‌تواند کیسه حاملگی را در رحم مشاهده کرده یا نبود آن را تشخیص دهد.
لاپاراسکوپی
لاپاراسکوپی نوعی جراحی کم‌تهاجم است که پزشک با استفاده از یک لوله نازک مجهز به دوربین، داخل شکم و لوله‌های رحمی را مشاهده می‌کند. اگر علائم شدید مانند درد یا خونریزی شدید وجود داشته باشد، این روش به‌عنوان جراحی اورژانسی برای تشخیص و درمان به‌طور همزمان استفاده می‌شود.
آیا حاملگی خارج از رحم با بیبی چک مشخص می‌شود؟
تست‌های بیبی چک تنها باردار بودن یا نبودن را نشان می‌دهند و نمی‌توانند محل حاملگی را تشخیص دهند. بنابراین، برای تشخیص حاملگی خارج از رحم، این تست کافی نیست و نیاز به آزمایشات دقیق‌تر دارید.
دلایل خونریزی در سه‌ماهه اول بارداری چیست؟
خونریزی در سه‌ماهه اول بارداری ممکن است به دلایل مختلفی از جمله:
- حاملگی خارج از رحم
- بارداری مولار
- سقط جنین
- تهدید به سقط یا خونریزی جفتی
در صورت مشاهده خونریزی در هر مرحله از بارداری، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
درمان بارداری خارج از رحم چیست؟
تشخیص و درمان به‌موقع حاملگی خارج از رحم می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند و احتمال بارداری‌های سالم در آینده را افزایش دهد. بسته به محل بارداری و وضعیت جنین، روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد:
۱. عمل جراحی
اگر لوله فالوپ پاره شده باشد، نیاز به جراحی فوری است. در این روش جراحی، پزشک تلاش می‌کند تا لوله رحمی را ترمیم کند. در صورت نیاز، انتقال خون نیز انجام می‌شود.
۲. لاپاراسکوپی
این روش شامل دو نوع جراحی به نام‌های سالپنگوستومی و سالپنژکتومی است. در سالپنگوستومی، توده حاملگی خارج از رحم برداشته می‌شود و لوله فالوپ به‌طور طبیعی بهبود می‌یابد. اما در سالپنژکتومی، کل لوله فالوپ و توده حاملگی خارج از رحم برداشته می‌شوند.
۳. سقط جنین در حاملگی خارج از رحم
در موارد غیراورژانسی، پزشک ممکن است داروی متوترکسات را تجویز کند. این دارو رشد سلول‌های توده خارج از رحم را متوقف کرده و از پارگی لوله جلوگیری می‌کند. پس از مصرف این دارو، فرد نمی‌تواند تا چند ماه باردار شود و علائمی مشابه سقط جنین را تجربه خواهد کرد.
احتمال بارداری سالم بعد از حاملگی خارج از رحم
پس از حاملگی خارج از رحم، احتمال بارداری سالم در آینده وجود دارد و چشم‌انداز آن بستگی به میزان آسیب به لوله‌های فالوپ دارد. اگر هر دو لوله یا حتی یکی از لوله‌ها سالم باشند، بارداری طبیعی همچنان ممکن است. اگر لازم باشد یکی یا هر دو لوله فالوپ برداشته شود، گزینه‌هایی مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) وجود دارند که می‌توانند به بارداری کمک کنند. برای داشتن بارداری سالم پس از حاملگی خارج از رحم، توصیه می‌شود حداقل سه ماه به بدن خود برای بهبودی زمان بدهید و سپس با پزشک خود در مورد روش‌های بارداری صحبت کنید.
مراقبت بعد از عمل حاملگی خارج از رحم
مراقبت‌های پس از عمل بسیار مهم هستند و شامل موارد زیر می‌شود:
- تمیز و خشک نگه داشتن محل برش‌های جراحی: روزانه محل برش‌ها را بررسی کنید و در صورت مشاهده علائم عفونت مانند خونریزی زیاد، بوی بد، قرمزی یا تورم، با پزشک خود تماس بگیرید.
- خونریزی و دفع لخته‌های کوچک: ممکن است تا ۶ هفته پس از عمل ادامه داشته باشد و در حد خفیف طبیعی است.
- اجتناب از بلند کردن وسایل سنگین
- نوشیدن مایعات زیاد برای جلوگیری از یبوست
- پرهیز از مقاربت جنسی، استفاده از تامپون و دوش واژینال برای استراحت دادن به لگن
- استراحت کافی در هفته اول و بازگشت تدریجی به فعالیت‌ها
تیم درمان حاملگی خارج رحمی
برای درمان حاملگی خارج از رحم به متخصص زنان و زایمان نیاز است. در مواردی که این حاملگی منجر به پارگی لوله فالوپ و خونریزی شدید شود، تیم درمانی شامل پزشکان مختلف در مراکز فوق‌تخصصی زنان و زایمان برای کمک به بیمار حضور دارند. بنابراین، بسیار مهم است که علائم اولیه بارداری خارج از رحم را بشناسید و به‌موقع به پزشک مراجعه کنید تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
انواع حاملگی خارج از رحم
حاملگی خارج از رحم می‌تواند در محل‌های مختلفی از بدن رخ دهد. برخی از انواع آن شامل موارد زیر است:
- حاملگی در لوله‌های فالوپ: این نوع از حاملگی خارج از رحم شایع‌ترین است.
- حاملگی در تخمدان‌ها: در برخی موارد، جنین ممکن است در تخمدان رشد کند.
- حاملگی در شکم: جنین ممکن است به اشتباه در حفره شکمی جایگزین شود.
- حاملگی در دهانه رحم (سرویکس): در برخی موارد نادر، جنین در بخش پایینی رحم یا دهانه آن جایگزین می‌شود.
عوارض حاملگی خارج از رحم چیست؟
حاملگی خارج از رحم می‌تواند عوارض جدی و خطرناکی داشته باشد که اصلی‌ترین آن پارگی محلی است که جنین در آن لانه‌گزینی کرده است. شایع‌ترین محل این اتفاق، لوله فالوپ است. وقتی جنین در این لوله رشد می‌کند و بزرگ می‌شود، خطر پارگی لوله افزایش می‌یابد. اگر این لوله پاره شود، فرد ممکن است دچار خونریزی شدید و حتی مرگ شود.
دیگر عوارض احتمالی شامل عفونت و در برخی موارد نازایی است. به همین دلیل، شناسایی و درمان به‌موقع این وضعیت بسیار مهم است تا از عوارض جدی آن جلوگیری شود.
پیشگیری و کاهش خطر بارداری خارج از رحم
بسیاری از زنانی که حاملگی خارج از رحم داشته‌اند، می‌توانند دوباره باردار شوند. اما چون خطر بارداری خارج رحمی در بارداری‌های بعدی بیشتر است، نظارت دقیق بر آن‌ها ضرورت دارد. غربالگری به موقع، به‌ویژه در اوایل بارداری، می‌تواند خطر مرگ‌و‌میر ناشی از حاملگی خارج از رحم را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. زنانی که در معرض خطر بالای بارداری خارج از رحم هستند، باید در اوایل بارداری تحت نظارت دقیق قرار گیرند، از جمله آزمایش خون و سونوگرافی.
برای کاهش خطر آسیب به لوله‌های فالوپ و پیشگیری از بارداری خارج از رحم، موارد زیر توصیه می‌شود:
- درمان سریع عفونت‌های لگنی
- درمان به‌موقع عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STI)
- استفاده از کاندوم در هنگام رابطه جنسی برای پیشگیری از عفونت‌های جنسی
- ترک سیگار
جدول پرسش‌های پزشکی مرتبط با بارداری و قاعدگی
| قاعدگی | بارداری | علائم | سابقه پزشکی |
| آیا متوجه تغییری غیرطبیعی در چرخه قاعدگی شده‌اید؟ | آیا قصد بارداری در آینده را دارید؟ | آیا سبکی سر یا سرگیجه دارید؟ | چه داروهایی مصرف می‌کنید؟ |
| آخرین پریود شما چه زمانی بوده است؟ | آیا تاکنون برای ناباروری تحت درمان بوده‌اید؟ | آیا خونریزی واژینال دارید؟ شدت این خونریزی نسبت به خونریزی ماهیانه چگونه است؟ | آیا برای دیگر بیماری‌ها تحت درمان قرار دارید؟ |
| آیا پیش از این باردار بوده‌اید؟ نتیجه بارداری چگونه بوده است؟ | آیا درد دارید؟ آیا این درد آزاردهنده است؟ | آیا تاکنون به بیماری‌های آمیزشی مبتلا شده‌اید؟ | |
| آیا تست بارداری انجام داده‌اید؟ اگر انجام داده‌اید، آیا تست مثبت بوده است؟ | آیا تاکنون جراحی دستگاه تولید‌مثلی مانند بستن لوله‌های رحمی انجام داده‌اید؟ | ||
| آیا امکان بارداری وجود دارد؟ |
چک لیست مراجعه به دکتر زنان
در صورتی که نیاز به اقدامات فوری درمانی وجود نداشته باشد و هنوز بارداری خارج از رحم تأیید نشده باشد، پزشک علائم و سابقه پزشکی شما را بررسی خواهد کرد. سوالاتی درباره چرخه قاعدگی، باروری و وضعیت کلی سلامتی پرسیده می‌شود. این پرسش‌ها کمک می‌کند تا پزشک بهترین تصمیم‌گیری را در مورد وضعیت شما انجام دهد.
نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به دکتر
اکنون با اهمیت تشخیص سریع و درمان حاملگی خارج از رحم آشنا شدید. حاملگی خارج از رحم یکی از اورژانس‌های دوران بارداری است و اگر به‌موقع تشخیص داده شود، می‌توان به سادگی آن را درمان کرد و خطرات جدی را از مادر دور نگه داشت. چک‌لیست ارائه‌شده می‌تواند به شما در شناسایی علائم خطر و اقدام به‌موقع برای مراجعه به پزشک کمک کند. با تشخیص و درمان زودهنگام، احتمال بروز عوارض خطرناک به حداقل می‌رسد. اما اگر این حاملگی دیر تشخیص داده شود، ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری به جا بگذارد.
پرسش و پاسخ
حاملگی خارج از رحم چه وقت قابل درمان است؟
حاملگی خارج رحمی یا ectopic pregnancy یکی از اورژانس‌های زنان و زایمان است. به محض تشخیص این وضعیت، باید فوراً برای درمان آن اقدام کرد. اگر این حاملگی به‌موقع تشخیص داده نشود، ممکن است باعث پارگی لوله فالوپ و آسیب جدی به بافت‌ها شود، که می‌تواند جان مادر را در خطر قرار دهد. پس از تشخیص، پزشک تصمیمات درمانی مناسب را اتخاذ خواهد کرد.
آیا بارداری مجدد بعد از حاملگی خارج از رحم امکان‌پذیر است؟
بله، در اکثر موارد، زنانی که حاملگی خارج از رحم داشته‌اند، می‌توانند دوباره باردار شوند. در صورتی که این حاملگی منجر به آسیب جدی به لوله‌های فالوپ یا دیگر بخش‌های دستگاه تولید مثل نشود، مشکلی برای بارداری مجدد ایجاد نخواهد شد. حتی اگر یکی از لوله‌ها آسیب ببیند یا برداشته شود، احتمال بارداری مجدد همچنان وجود دارد. اما باید بعد از مصرف داروهای مرتبط با درمان حاملگی خارج از رحم، به مدت چند ماه جلوگیری از بارداری صورت گیرد تا بدن زمان کافی برای بهبودی داشته باشد.
آیا خونریزی بعد از عمل حاملگی خارج از رحم طبیعی است؟
بله، بعد از عمل حاملگی خارج رحمی، کمی خونریزی و درد شبیه به درد پریود طبیعی است. این خونریزی ممکن است تا یک هفته ادامه یابد و برخی از کرمپ‌ها و گرفتگی‌ها نیز قابل انتظار هستند. تا زمانی که این علائم در حد خفیف باشند، جای نگرانی نیست. باید مراقبت‌های بعد از عمل را به‌خوبی انجام دهید و به تدریج به حالت عادی بازگردید.
احتمال حاملگی خارج از رحم در IVF چقدر است؟
بین ۱.۵ تا ۲.۵ درصد از افرادی که از روش IVF (لقاح آزمایشگاهی) استفاده می‌کنند، در معرض خطر حاملگی خارج از رحم قرار دارند. این احتمال به دلیل عواملی است که باعث ناباروری در این افراد شده است، مانند مشکلات مرتبط با لوله‌های فالوپ. با این حال، این درصد بسیار پایین است و نیازی به نگرانی زیاد در این زمینه نیست. افرادی که به دلیل اندومتریوز یا مشکلات لوله‌های فالوپ از IVF استفاده می‌کنند، ممکن است با احتمال کمی بیشتر از دیگران دچار حاملگی خارج از رحم شوند.
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- رکسانا رحمتیانمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
