بهترین زمان مصرف قرص اورژانسی (نحوه استفاده)
قرص اورژانسی، که گاهی به عنوان قرص صبحگاهی شناخته می‌شود، یک روش پیشگیری از بارداری است که برای جلوگیری از بارداری پس از رابطه جنسی بدون محافظت یا شکست سایر وسایل پیشگیری استفاده می‌شود. این قرص‌ها حاوی دوز بالایی از هورمون‌ها هستند که می‌توانند جلوی بارداری را بگیرند. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.
برای بهره‌مندی حداکثری از اثربخشی قرص اورژانسی، زمانبندی مصرف آن بسیار حیاتی است. بهترین زمان برای مصرف این قرص، هرچه سریع‌تر پس از یک رابطه جنسی بدون محافظت است. قرص‌های اورژانسی مانند Plan B One-Step که حاوی لوونورژسترل هستند، باید حداکثر تا ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از نزدیکی مصرف شوند. با این حال، اثربخشی این داروها با گذشت زمان کاهش می‌یابد؛ بنابراین، سریع‌ترین مصرف ممکن توصیه می‌شود.
در مقابل، قرص‌هایی مانند Ella که حاوی اولیپریستال استات هستند، می‌توانند تا ۱۲۰ ساعت (۵ روز) پس از نزدیکی مصرف شوند و در این مدت، اثربخشی نسبتاً ثابتی دارند. این نوع قرص در مقایسه با قرص‌های حاوی لوونورژسترل، حتی در روزهای چهارم و پنجم پس از نزدیکی، اثربخشی بیشتری دارد. با این وجود، اصل سریع‌ترین زمان مصرف همچنان برقرار است و توصیه می‌شود که این دارو نیز هرچه زودتر مصرف شود.
نحوه عملکرد قرص اورژانسی
قرص اورژانسی با تغییر فرایند‌های بیولوژیکی طبیعی در بدن که برای بارداری ضروری هستند، عمل می‌کند. این قرص‌ها می‌توانند به سه طریق اصلی از بارداری جلوگیری کنند:
- تأخیر در تخمک‌گذاری: قرص از آزاد شدن تخمک از تخمدان جلوگیری می‌کند، به این ترتیب احتمال بارور شدن تخمک توسط اسپرم کاهش می‌یابد.
- تغییر در مخاط دهانه رحم: با ضخیم‌تر کردن مخاط دهانه رحم، حرکت اسپرم به سمت تخمک دشوارتر می‌شود.
- تغییر در پوشش رحم: این تغییرات ممکن است مانع از لانه‌گزینی تخمک بارور شده در دیواره رحم شود، اگرچه این مورد بیشتر بسته به نوع قرص و زمان مصرف آن متغیر است.
مکانیزم‌های عملکردی قرص اورژانسی
تأخیر یا جلوگیری از تخمک‌گذاری
قرص‌های اورژانسی حاوی هورمون‌هایی هستند که مستقیماً بر روی تخمدان‌ها عمل کرده و می‌توانند تخمک‌گذاری را به تأخیر اندازند یا جلوگیری کنند. این امر از طریق تغییر سطوح هورمون‌هایی مانند LH (هورمون لوتئینه کننده) و FSH (هورمون تحریک کننده فولیکول) انجام می‌شود، که هر دو در تنظیم تخمک‌گذاری نقش دارند. با افزایش یا کاهش مصنوعی این هورمون‌ها، تخمک‌گذاری معطل می‌ماند و احتمال باروری کاهش می‌یابد.
تغییر در مخاط دهانه رحم
دومین مکانیزم عملکردی قرص اورژانسی، تغییر در خصوصیات مخاط دهانه رحم است. با ضخیم‌تر کردن مخاط، حرکت اسپرم به سمت تخمک مشکل‌تر می‌شود. این مخاط ضخیم‌تر مانع از پیشروی اسپرم می‌شود و بدین ترتیب فرصت برخورد اسپرم با تخمک کاهش می‌یابد.
تغییر در بطانه رحم
برخی از قرص‌های اورژانسی ممکن است تأثیری بر پوشش داخلی رحم (اندومتر) داشته باشند که جایی است که تخمک بارور شده باید به آن متصل شود تا بارداری ادامه یابد. با تغییر در این بطانه، قرص‌های اورژانسی می‌توانند محیط رحم را برای لانه‌گزینی تخمک نامساعد کنند، هرچند که این اثر بسته به زمان مصرف قرص نسبت به زمان تخمک‌گذاری متفاوت است.
انواع قرص اورژانسی
قرص‌های اورژانسی در دو نوع اصلی موجود هستند:
لوونورژسترل (Levonorgestrel): این قرص‌ها، که اغلب تحت برند‌هایی مانند Plan B One-Step و دیگر نام‌های تجاری فروخته می‌شوند، باید تا ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از نزدیکی بدون محافظت مصرف شوند. اثربخشی آن‌ها با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
اولیپریستال استات (Ulipristal Acetate): موسوم به Ella، این قرص می‌تواند تا ۱۲۰ ساعت (۵ روز) پس از رابطه جنسی مصرف شود و اثربخشی بالاتری در مقایسه با لوونورژسترل دارد، حتی اگر بعد از ۷۲ ساعت مصرف شود.
تفاوت‌های اساسی بین دو نوع قرص اورژانسی
قرص‌های حاوی لوونورژسترل: این قرص‌ها بیشتر بر تأخیر در تخمک‌گذاری و تغییر در مخاط دهانه رحم تمرکز دارند. مصرف آن‌ها باید تا ۷۲ ساعت پس از نزدیکی انجام شود.
قرص‌های حاوی اولیپریستال استات: این قرص‌ها تا ۱۲۰ ساعت پس از نزدیکی مؤثر هستند و ممکن است تأثیرات قوی‌تری بر بطانه رحم داشته باشند، به این ترتیب که احتمال لانه‌گزینی تخمک را کاهش دهند.
نکات کلیدی برای استفاده از قرص اورژانسی
زمانبندی: هرچه قرص زودتر مصرف شود، اثربخشی بیشتری دارد.
محدودیت‌ها: قرص اورژانسی برای جلوگیری از بارداری‌های موجود ناکارآمد است و نباید به عنوان روش پیشگیری مرتب استفاده شود.
عوارض جانبی: شامل تغییر در الگوی قاعدگی، حالت تهوع، سردرد، و خستگی می‌شود.
دسترسی: این قرص‌ها معمولاً بدون نسخه در داروخانه‌ها موجود هستند اما در برخی کشورها ممکن است نیاز به نسخه پزشک داشته باشند.
چگونگی عملکرد قرص اورژانسی
قرص‌های اورژانسی عمدتاً به سه روش عمل می‌کنند:
– جلوگیری از تخمک‌گذاری
– ممانعت از بارور شدن تخمک توسط اسپرم
– جلوگیری از لانه‌گزینی تخمک بارور در رحم
نحوه استفاده و زمانبندی قرص اورژانسی
مطالعه دقیق دستورالعمل‌ها: قبل از مصرف قرص، دستورالعمل‌های روی بسته‌بندی را به دقت مطالعه کنید. این دستورالعمل‌ها شامل اطلاعات مهمی درباره دوز، زمانبندی مصرف و عوارض جانبی احتمالی است.
مصرف به موقع: قرص‌های اورژانسی باید هرچه سریع‌تر پس از رابطه جنسی بدون محافظت مصرف شوند. اثربخشی قرص‌ها با گذشت زمان کاهش می‌یابد، بنابراین سریع عمل کردن حیاتی است.
تک دوز یا دو دوز: برخی قرص‌ها در یک دوز واحد و برخی دیگر در دو دوز مصرف می‌شوند. اگر قرصی که استفاده می‌کنید نیاز به دو دوز دارد، مهم است که دومین دوز را دقیقاً طبق زمانبندی توصیه شده مصرف کنید.
زمانبندی مصرف قرص اورژانسی
۷۲ ساعت اول: قرص‌های حاوی لوونورژسترل باید تا ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از رابطه جنسی ناخواسته مصرف شوند. اگرچه این قرص‌ها در ۷۲ ساعت اول بیشترین اثربخشی را دارند، میزان موفقیت آن‌ها به تدریج با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
تا ۱۲۰ ساعت: قرص‌های حاوی اولیپریستال استات (مانند Ella) می‌توانند تا ۱۲۰ ساعت (۵ روز) پس از نزدیکی مصرف شوند و هنوز هم اثربخش باقی بمانند. این قرص‌ها، حتی در روزهای بعدی، نسبت به قرص‌های لوونورژسترل اثربخشی بیشتری دارند.
نکات کاربردی
مواجهه با عوارض جانبی: برخی از رایج‌ترین عوارض جانبی شامل حالت تهوع، سردرد، خستگی، و تغییرات در دوره قاعدگی می‌شوند. این عوارض معمولاً خفیف هستند و به سرعت برطرف می‌شوند.
برنامه‌ریزی برای پیشگیری بعدی: پس از مصرف قرص اورژانسی، مهم است که برای استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری بلندمدت برنامه‌ریزی کنید، زیرا قرص اورژانسی فقط برای موارد اضطراری مناسب است و نباید به عنوان روش پیشگیری معمول استفاده شود.
با داشتن این اطلاعات، می‌توانید به طور مؤثرتری از قرص اورژانسی استفاده کنید و از اثربخشی آن اطمینان حاصل کنید. همیشه توصیه می‌شود که در مورد گزینه‌های خود با یک متخصص بهداشت مشورت کنید تا بتوانید روش‌های پیشگیری مناسب‌تری را انتخاب کنید.
اثربخشی و محدودیت‌ها
قرص اورژانسی به عنوان یک روش پیشگیری از بارداری پس از رابطه جنسی بدون محافظت یا شکست در روش‌های پیشگیری دیگر به کار می‌رود. این روش، هرچند مفید و ضروری در شرایط اضطراری است، اما دارای محدودیت‌ها و مسائل خاص خود نیز می‌باشد. در این بخش به تفصیل به بررسی اثربخشی و محدودیت‌های قرص اورژانسی می‌پردازیم.
اثربخشی قرص اورژانسی
زمان مصرف: اثربخشی قرص اورژانسی به شدت به زمان مصرف آن بستگی دارد. اگر قرص ظرف ۷۲ ساعت اول پس از نزدیکی مصرف شود، اثربخشی آن حدود ۸۹٪ است. اگر این قرص‌ها در ۲۴ ساعت اول مصرف شوند، اثربخشی آن‌ها به بیش از ۹۵٪ می‌رسد. با گذشت زمان، اثربخشی این دارو کاهش می‌یابد.
نوع قرص: اولیپریستال استات (Ella) به طور کلی اثربخشی بالاتری نسبت به لوونورژسترل دارد، خصوصاً اگر در روزهای بعد از نزدیکی مصرف شود.
محدودیت‌ها
مصرف مکرر: قرص اورژانسی برای استفاده مکرر طراحی نشده است. استفاده مکرر می‌تواند به نامنظمی‌های قاعدگی منجر شود و اثربخشی کمتری در مقایسه با روش‌های پیشگیری دائمی دارد.
محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی: قرص اورژانسی هیچ محافظتی در برابر بیماری‌های مقاربتی نظیر HIV یا سایر عفونت‌ها ارائه نمی‌دهد.
وزن بدن: در افراد با وزن بالاتر (به طور معمول بیش از ۷۵ کیلوگرم)، اثربخشی قرص اورژانسی ممکن است کمتر باشد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که با افزایش وزن، اثربخشی قرص‌های حاوی لوونورژسترل کاهش می‌یابد.
عوارض جانبی و نگرانی‌های بهداشتی
استفاده از قرص اورژانسی، هرچند که در شرایط اضطراری مفید است، می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد و نگرانی‌های بهداشتی خاصی را به دنبال داشته باشد. این قسمت به بررسی دقیق و مفصل این عوارض و نگرانی‌ها می‌پردازد تا کاربران بتوانند با آگاهی کامل تصمیم‌گیری نمایند.
عوارض جانبی قرص اورژانسی
حالت تهوع و استفراغ: این دو عارضه از شایع‌ترین عوارض قرص اورژانسی هستند. تقریباً نیمی از زنانی که این قرص را مصرف می‌کنند، دچار حالت تهوع می‌شوند و حدود یک پنجم آن‌ها دچار استفراغ می‌شوند. برای کاهش این عارضه، می‌توان قرص را با مقداری غذا یا بعد از مصرف داروی ضد تهوع خورد.
سردرد و خستگی: این دو عارضه نیز در میان مصرف کنندگان قرص اورژانسی نسبتاً رایج است. این علائم معمولاً موقتی هستند و بعد از چند روز برطرف می‌شوند.
تغییرات در دوره قاعدگی: مصرف قرص اورژانسی می‌تواند باعث تغییر در زمان و شدت خونریزی قاعدگی شود. دوره قاعدگی ممکن است زودتر یا دیرتر از موعد مقرر شروع شود و ممکن است سنگین‌تر یا سبک‌تر از حالت عادی باشد.
درد شکمی: برخی از زنان ممکن است پس از مصرف قرص دچار درد شکمی یا احساس ناراحتی در ناحیه شکم شوند. این علائم معمولاً خفیف هستند و به تدریج کاهش می‌یابند.
نگرانی‌های بهداشتی
تأثیر بر باروری طولانی‌مدت: استفاده از قرص اورژانسی تأثیری بر باروری طولانی‌مدت ندارد. این دارو تنها برای جلوگیری از بارداری در آن دوره خاص طراحی شده است و بر روند باروری در آینده تأثیری نمی‌گذارد.
استفاده در دوران شیردهی: قرص اورژانسی حاوی لوونورژسترل به طور کلی برای استفاده در دوران شیردهی ایمن تلقی می‌شود. با این حال، برخی توصیه‌ها شامل انتظار چند ساعت پس از مصرف قرص قبل از شیردهی به نوزاد می‌شود تا میزان دارو در شیر کاهش یابد.
واکنش‌های آلرژیک: در موارد نادر، واکنش‌های آلرژیک به مواد تشکیل‌دهنده قرص اورژانسی ممکن است رخ دهد. این علائم می‌تواند شامل کهیر، تورم، و دشواری در تنفس باشد. در چنین شرایطی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
توصیه‌های کلی
به منظور کاهش عوارض جانبی و مدیریت بهتر نگرانی‌های بهداشتی، توصیه می‌شود که قبل از استفاده از قرص اورژانسی با یک متخصص بهداشت مشورت کنید. همچنین، استفاده از این قرص باید تنها در موارد اضطراری و به عنوان یک راه‌حل موقتی در نظر گرفته شود و نباید جایگزین روش‌های معمول و مداوم پیشگیری از بارداری شود.
ملاحظات اخلاقی و اجتماعی
استفاده از قرص اورژانسی همچنان موضوعی جنجالی در بسیاری از جوامع است و باعث بحث‌های اخلاقی و اجتماعی متعددی شده است. مهم است که افراد از حقوق و گزینه‌های خود آگاه باشند و به طور مسئولانه تصمیم‌گیری کنند.
نتیجه‌گیری
قرص اورژانسی، که به عنوان روش پیشگیری از بارداری پس از رابطه جنسی بدون محافظت یا شکست در استفاده از سایر روش‌های کنترل بارداری به کار می‌رود، راه‌حلی اضطراری است که باید با دقت و در زمان مناسب مصرف شود. این دارو در دو نوع اصلی موجود است: قرص‌های حاوی لوونورژسترل و قرص‌های حاوی اولیپریستال استات، که هر کدام زمان‌های مختلفی برای مصرف دارند و اثربخشی آن‌ها به سرعت مصرف بستگی دارد.
عوارض جانبی مانند حالت تهوع، سردرد، تغییرات در دوره قاعدگی و درد شکمی ممکن است رخ دهند. همچنین، قرص اورژانسی هیچ محافظتی در برابر بیماری‌های مقاربتی ارائه نمی‌دهد و نباید به عنوان روش پیشگیری مداوم استفاده شود. اثربخشی قرص‌ها با گذشت زمان کاهش می‌یابد، بنابراین توصیه می‌شود که این داروها هرچه سریع‌تر پس از نزدیکی مصرف شوند.
بهترین استفاده از قرص اورژانسی نیازمند آگاهی کامل از نحوه عملکرد، زمانبندی مناسب مصرف، و پیامدهای مرتبط با آن است. مصرف این قرص باید فقط در موارد اضطراری انجام شود و تحت نظارت یا با مشورت پزشکی صورت گیرد. در نهایت، توجه به توصیه‌های پزشکی و دنبال کردن روش‌های پیشگیری بلندمدت و اثربخش برای جلوگیری از بارداری حائز اهمیت است.
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- رکسانا رحمتیانمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
