آیا فیبروم بعد از عمل دوباره برمیگردد (عود می‌کند)؟

فیبروم‌های رحمی، که به عنوان لیومیوم (Leiomyoma) نیز شناخته می‌شوند، توده‌های عضلانی خوش‌خیمی هستند که در دیواره رحم رشد می‌کنند. این توده‌ها بسیار شایع بوده و طبق آمار، حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از زنان تا سن ۵۰ سالگی به آن مبتلا می‌شوند. در حالی که بسیاری از فیبروم‌ها بدون علامت هستند و نیازی به درمان ندارند، اما در برخی موارد می‌توانند باعث علائمی مانند خونریزی شدید قاعدگی، درد لگن، فشار بر مثانه و مشکلات باروری شوند که نیاز به مداخله پزشکی را ایجاد می‌کند.

درمان فیبروم از روش‌های دارویی و غیرتهاجمی تا جراحی‌های پیچیده‌تر متغیر است. یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها برای زنانی که قصد حفظ باروری خود را دارند، میومکتومی (Myomectomy) است که در آن فقط فیبروم‌ها برداشته می‌شوند و رحم دست‌نخورده باقی می‌ماند. اما یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های این بیماران، احتمال بازگشت یا عود مجدد فیبروم‌ها پس از جراحی است. این مقاله به طور جامع به این پرسش کلیدی پاسخ می‌دهد، عوامل مؤثر بر عود را بررسی کرده و راهکارهایی برای پیشگیری از آن ارائه می‌کند.

هزینه عمل میومکتومی در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)

مهم: سلب مسئولیت پزشکی این مقاله صرفاً برای اطلاع‌رسانی است و جایگزین مشاوره پزشکی نیست. تشخیص، درمان و پیگیری هرگونه بیماری باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود. قبل از هرگونه تصمیم‌گیری درمانی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

نکات کلیدی در یک نگاه

• میومکتومی در برابر هیسترکتومی: بازگشت فیبروم پس از میومکتومی (جراحی حفظ رحم) امکان‌پذیر است، اما پس از هیسترکتومی (برداشتن کامل رحم) عملاً غیرممکن است.
• عوامل بازگشت: اصلی‌ترین دلایل عود، وجود فیبروم‌های بسیار کوچک و میکروسکوپی در زمان جراحی است که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند.
• آمارهای عود: نرخ عود فیبروم پس از میومکتومی در مطالعات مختلف متفاوت است، اما حدود ۱۰ تا ۶۰ درصد از زنان ممکن است در طول ۵ تا ۱۰ سال آینده فیبروم‌های جدیدی را تجربه کنند.
• عوامل خطر: سن پایین، وجود فیبروم‌های متعدد، و سابقه خانوادگی از مهم‌ترین عوامل خطر برای بازگشت فیبروم هستند.
• پیشگیری: راهکارهایی مانند حفظ وزن ایده‌آل، رژیم غذایی سالم و مدیریت هورمونی می‌تواند به کاهش احتمال عود کمک کند.

فیبروم رحم چیست؟ نگاهی جامع به این توده‌های غیرسرطانی

فیبروم‌های رحمی توده‌های خوش‌خیمی هستند که از سلول‌های عضلانی صاف در دیواره رحم به وجود می‌آیند. آن‌ها معمولاً در سنین باروری و تحت تأثیر هورمون‌های استروژن و پروژسترون رشد می‌کنند. این توده‌ها می‌توانند از نظر اندازه، از یک دانه ریز تا توده‌های بسیار بزرگ متغیر باشند و معمولاً پس از یائسگی به دلیل کاهش سطح هورمون‌ها کوچک می‌شوند.

انواع فیبروم بر اساس محل قرارگیری:

• فیبروم زیرمخاطی (Submucosal): این فیبروم‌ها در لایه داخلی رحم (اندومتریوم) رشد کرده و اغلب باعث خونریزی‌های شدید قاعدگی و مشکلات ناباروری می‌شوند. این نوع فیبروم‌ها به دلیل نزدیکی به حفره رحم، حتی در اندازه‌های کوچک نیز می‌توانند علائم شدیدتری ایجاد کنند.
• فیبروم اینترامورال (Intramural): این نوع فیبروم شایع‌ترین نوع بوده و درون دیواره عضلانی رحم رشد می‌کند. می‌تواند باعث افزایش حجم رحم، درد لگن و فشار بر اندام‌های مجاور شود. رشد این فیبروم‌ها می‌تواند شکل طبیعی رحم را تغییر دهد و در برخی موارد، با بارداری تداخل ایجاد کند.
• فیبروم ساب‌سروزال (Subserosal): این فیبروم‌ها در سطح بیرونی رحم رشد می‌کنند و ممکن است به اندام‌های مجاور مانند مثانه فشار وارد کرده و علائمی مانند تکرر ادرار ایجاد کنند. در برخی موارد، این فیبروم‌ها با یک ساقه نازک به رحم متصل می‌شوند که به آن‌ها فیبروم‌های ساقه‌دار (Pedunculated) می‌گویند. این فیبروم‌ها ممکن است پیچ‌خوردگی پیدا کنند و باعث درد شدید ناگهانی شوند.

روش‌های درمانی فیبروم: مروری بر گزینه‌ها

درمان فیبروم به عواملی مانند سن بیمار، قصد بارداری در آینده، اندازه و محل فیبروم‌ها و شدت علائم بستگی دارد. گزینه‌های درمانی عبارتند از:

• درمان‌های دارویی: داروهای هورمونی مانند آگونیست‌های GnRH، به صورت موقت باعث کوچک شدن فیبروم و کنترل خونریزی می‌شوند، اما معمولاً پس از قطع دارو، فیبروم به اندازه قبلی باز می‌گردد. استفاده از این داروها معمولاً قبل از جراحی برای کوچک کردن فیبروم و تسهیل عمل یا برای مدیریت موقت علائم تجویز می‌شود. داروهای دیگر مانند ترانکسامیک اسید (Tranexamic Acid) یا قرص‌های ضدبارداری خوراکی نیز می‌توانند به کاهش خونریزی شدید قاعدگی کمک کنند.
• روش‌های غیرجراحی: آمبولیزاسیون شریان رحمی (Uterine Artery Embolization)، یک روش کم‌تهاجمی است که در آن، با استفاده از کاتتر و تزریق ذرات ریز، جریان خون به فیبروم‌ها قطع می‌شود. این امر باعث می‌شود فیبروم‌ها به تدریج کوچک و علائم آن‌ها کاهش یابد. این روش می‌تواند تمام فیبروم‌ها را هم‌زمان درمان کند، اما ممکن است برای زنانی که قصد بارداری دارند، مناسب نباشد.
• درمان‌های جراحی:
  • میومکتومی (Myomectomy): این جراحی برای برداشتن فیبروم‌ها با حفظ رحم است. این روش برای زنانی که قصد بارداری دارند یا می‌خواهند رحم خود را حفظ کنند، ایده‌آل است. میومکتومی می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود:
    • میومکتومی شکمی (Abdominal Myomectomy): جراحی باز که از طریق یک برش بزرگ در شکم انجام می‌شود.
    • میومکتومی لاپاراسکوپی (Laparoscopic Myomectomy): یک روش کم‌تهاجمی که با استفاده از چند برش کوچک و ابزارهای مخصوص انجام می‌شود.
    • میومکتومی هیستروسکوپی (Hysteroscopic Myomectomy): برای فیبروم‌های زیرمخاطی که به حفره رحم وارد شده‌اند، استفاده می‌شود.
  • هیسترکتومی (Hysterectomy): شامل برداشتن کامل رحم است و تنها راهکار قطعی برای درمان فیبروم و جلوگیری از عود آن است. این روش برای زنانی که قصد بارداری ندارند یا به یائسگی نزدیک هستند، توصیه می‌شود. این جراحی می‌تواند به صورت کامل (برداشتن رحم و دهانه رحم) یا جزئی (برداشتن فقط رحم) انجام شود.

پاسخ به سؤال اصلی: آیا فیبروم بعد از عمل عود می‌کند؟

این سؤال یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های بیمارانی است که تحت عمل میومکتومی قرار می‌گیرند. پاسخ کوتاه این است: بله، بازگشت فیبروم پس از میومکتومی امکان‌پذیر است.

فیبروم‌هایی که در طی جراحی به‌طور کامل برداشته می‌شوند، عود نمی‌کنند. اما آنچه که به عنوان “عود” شناخته می‌شود، در واقع رشد فیبروم‌های جدیدی است که در زمان جراحی بسیار کوچک (میکروسکوپی) بودند و با چشم غیرمسلح یا حتی در سونوگرافی‌های قبل از عمل قابل شناسایی نبودند. این فیبروم‌های ریز با گذشت زمان و تحت تأثیر هورمون‌های استروژن و پروژسترون رشد می‌کنند و علائم دوباره ظاهر می‌شوند. این فرآیند مشابه تشکیل فیبروم‌های اولیه است و به همین دلیل، بازگشت فیبروم‌ها را نمی‌توان به عنوان یک شکست در جراحی تلقی کرد، بلکه نشان‌دهنده استعداد طبیعی بدن فرد برای تشکیل فیبروم است.

آمار بازگشت فیبروم پس از میومکتومی

نرخ عود فیبروم پس از میومکتومی بسیار متغیر است و به عوامل متعددی بستگی دارد. مطالعات نشان می‌دهند که نرخ عود می‌تواند از ۱۰ تا ۶۰ درصد در طول ۵ تا ۱۰ سال متغیر باشد. این دامنه گسترده به دلیل تفاوت در روش‌های مطالعه، تعداد و اندازه فیبروم‌های اولیه و ویژگی‌های فردی بیماران است. به طور کلی، هر چه تعداد فیبروم‌های برداشته شده بیشتر باشد، احتمال عود نیز بالاتر است. با این حال، مهم است بدانید که عود فیبروم همیشه به معنای نیاز مجدد به درمان نیست. بسیاری از فیبروم‌های جدید کوچک باقی می‌مانند و هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند، یا علائم آن‌ها به قدری خفیف است که قابل تحمل است.

عود پس از هیسترکتومی: آیا ممکن است؟

هیسترکتومی به دلیل برداشتن کامل رحم، تنها روشی است که به طور قطعی از بازگشت فیبروم‌های رحمی جلوگیری می‌کند. بدون وجود رحم، جایی برای رشد فیبروم‌ها وجود نخواهد داشت. البته، موارد بسیار نادر از عود توده‌های خوش‌خیم مشابه فیبروم در خارج از رحم، به نام لیومیوماتوز مهاجم خوش‌خیم (Benign Metastasizing Leiomyoma)، گزارش شده است، اما این پدیده بسیار نادر است و با عود فیبروم‌های رحمی متفاوت است. این موارد معمولاً در زنانی رخ می‌دهد که سابقه فیبروم داشته‌اند و علت دقیق آن هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما ممکن است با عوامل هورمونی یا مکانیسم‌های سلولی غیرمعمول مرتبط باشد.

عوامل مؤثر بر بازگشت فیبروم‌ها

عوامل متعددی می‌توانند در افزایش احتمال بازگشت فیبروم‌ها نقش داشته باشند. درک این عوامل به شما کمک می‌کند تا با پزشک خود مشورت کرده و تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرید.

• سن بیمار: زنان جوانی که در سنین باروری قرار دارند، بیشتر در معرض خطر عود فیبروم هستند. این امر به دلیل فعال بودن هورمون‌های زنانه در بدن آن‌ها است. هر چه فرد جوان‌تر باشد و فاصله زمانی بیشتری تا یائسگی داشته باشد، احتمال عود فیبروم‌ها بالاتر است. با نزدیک شدن به یائسگی، به دلیل کاهش سطح هورمون‌ها، احتمال عود به شدت کاهش می‌یابد و فیبروم‌های موجود نیز کوچک می‌شوند.
• تعداد و اندازه فیبروم‌ها: زنانی که در زمان جراحی دارای چندین فیبروم بزرگ (به ویژه بیش از ۵ فیبروم) هستند، در مقایسه با زنانی که تنها یک فیبروم دارند، شانس بیشتری برای بازگشت فیبروم‌ها دارند. فیبروم‌های متعدد نشان‌دهنده محیط رحمی است که مستعد تشکیل فیبروم است. این فیبروم‌ها ممکن است ریشه‌های ژنتیکی یا هورمونی قوی‌تری داشته باشند.
• تکنیک جراحی و مهارت جراح: اگرچه هر جراحی میومکتومی با هدف برداشتن کامل فیبروم انجام می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است فیبروم‌های بسیار کوچک و غیرقابل مشاهده در محل باقی بمانند. استفاده از تکنیک‌های پیشرفته جراحی (مانند میومکتومی لاپاراسکوپی) می‌تواند به شناسایی و برداشتن فیبروم‌های بیشتری کمک کند، اما همچنان نمی‌تواند فیبروم‌های میکروسکوپی را از بین ببرد. نوع برش جراحی نیز می‌تواند مهم باشد. برخی جراحان برای برداشتن فیبروم‌های بزرگ‌تر از روشی به نام “مورسلاسیون” (Morcellation) استفاده می‌کنند که شامل خرد کردن فیبروم به قطعات کوچک‌تر است. اگر این قطعات در شکم پخش شوند، می‌توانند در آینده رشد کرده و باعث عود فیبروم شوند.
• عوامل ژنتیکی و نژادی: سابقه خانوادگی ابتلا به فیبروم به شدت احتمال بازگشت را افزایش می‌دهد. همچنین، زنان آفریقایی-آمریکایی در مقایسه با زنان سفیدپوست بیشتر در معرض خطر ابتلا به فیبروم و عود آن قرار دارند و اغلب در سنین پایین‌تر با فیبروم‌های بزرگ‌تر و متعدد مواجه می‌شوند.
• وضعیت هورمونی: سطح بالای استروژن و پروژسترون، که رشد فیبروم‌ها را تحریک می‌کنند، یکی از اصلی‌ترین دلایل بازگشت فیبروم‌ها است. عوامل دیگری مانند چاقی، مقاومت به انسولین و عدم تعادل هورمونی ناشی از استرس می‌توانند سطح این هورمون‌ها را افزایش داده و خطر عود را بالا ببرند.

راهکارهای کاهش احتمال عود فیبروم

در حالی که هیچ راهکار قطعی برای جلوگیری کامل از بازگشت فیبروم‌ها وجود ندارد، اما می‌توان با تغییرات در سبک زندگی و پیگیری‌های پزشکی، این احتمال را به حداقل رساند.

مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.

• تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی:
  • مدیریت وزن: چاقی و اضافه وزن با افزایش تولید استروژن در بدن (توسط بافت چربی) مرتبط است که می‌تواند به رشد فیبروم‌ها دامن بزند. حفظ وزن سالم از طریق ورزش منظم و رژیم غذایی مناسب می‌تواند خطر عود را کاهش دهد.
  • رژیم غذایی ضدالتهابی: مصرف سبزیجات صلیبی (مانند کلم بروکلی، گل کلم)، میوه‌ها، غلات کامل و ماهی‌های چرب حاوی امگا ۳ می‌تواند به کاهش التهاب و تعادل هورمونی کمک کند. محدود کردن مصرف گوشت قرمز و غذاهای فرآوری‌شده نیز توصیه می‌شود، زیرا برخی مطالعات این غذاها را با افزایش خطر ابتلا به فیبروم مرتبط دانسته‌اند.
  • نقش ویتامین D: برخی مطالعات نشان می‌دهند که کمبود ویتامین D با افزایش خطر ابتلا به فیبروم مرتبط است. اطمینان از دریافت کافی ویتامین D از طریق قرار گرفتن در معرض نور خورشید، مصرف غذاهای غنی‌شده یا مکمل‌ها می‌تواند مفید باشد.
• مدیریت هورمونی پس از عمل:
  • پس از میومکتومی، پزشک ممکن است برای برخی از زنان داروهای هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری یا دستگاه داخل رحمی (IUD) آزادکننده پروژسترون را تجویز کند تا سطح هورمون‌ها را کنترل کرده و از رشد فیبروم‌های جدید جلوگیری کند. این داروها با تثبیت سطح هورمون‌ها می‌توانند به مدیریت علائم و کاهش احتمال عود کمک کنند.
• پیگیری منظم با پزشک:
  • انجام معاینات منظم و سونوگرافی‌های دوره‌ای پس از جراحی میومکتومی به پزشک کمک می‌کند تا هرگونه رشد جدید فیبروم را در مراحل اولیه شناسایی کند. تشخیص زودهنگام می‌تواند مدیریت و درمان را آسان‌تر کند و از نیاز به جراحی‌های پیچیده‌تر در آینده جلوگیری کند.

مقایسه روش‌های درمانی و احتمال عود

برای درک بهتر، در جدول زیر به مقایسه سه روش اصلی درمانی فیبروم از نظر احتمال عود و سایر ویژگی‌ها پرداخته‌ایم:

ویژگی	میومکتومی (Myomectomy)	هیسترکتومی (Hysterectomy)	آمبولیزاسیون شریان رحمی (Uterine Artery Embolization)
احتمال عود	بالا (۱۰-۶۰ درصد)	صفر	پایین‌تر از میومکتومی
حفظ رحم و باروری	بله	خیر (رحم برداشته می‌شود)	بله
دوره نقاهت	متغیر (بسته به نوع جراحی)	طولانی‌تر از میومکتومی	کوتاه‌تر (روشی کم‌تهاجمی است)
علائم اصلی پس از درمان	بهبود علائم اولیه	قطع کامل خونریزی	بهبود علائم اولیه، اما ممکن است به طور کامل از بین نرود.
مناسب برای	زنانی که قصد بارداری دارند.	زنانی که قصد بارداری ندارند.	زنانی که جراحی را انتخاب نمی‌کنند یا کاندیدای جراحی نیستند.

پرسش‌های متداول (FAQ) درباره عود فیبروم

۱. آیا فیبروم بعد از یائسگی هم عود می‌کند؟ خیر، پس از یائسگی و با کاهش شدید سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون، فیبروم‌ها معمولاً کوچک شده و رشد جدیدی نخواهند داشت.

۲. چه زمانی بعد از میومکتومی باید نگران بازگشت فیبروم باشم؟ عود فیبروم ممکن است سال‌ها پس از جراحی اتفاق بیفتد. اغلب در ۵ تا ۱۰ سال اول پس از میومکتومی رخ می‌دهد. اگر علائمی مانند خونریزی شدید یا درد لگن دوباره بازگشت، باید با پزشک خود مشورت کنید.

۳. آیا می‌توان از بازگشت فیبروم به طور کامل جلوگیری کرد؟ هیچ روش قطعی برای جلوگیری کامل از عود فیبروم‌ها وجود ندارد، مگر با انجام هیسترکتومی. با این حال، با تغییرات در سبک زندگی و پیگیری منظم پزشکی، می‌توان این خطر را به طور قابل توجهی کاهش داد.

۴. آیا چاقی بر عود فیبروم تأثیر دارد؟ بله، چاقی با افزایش تولید استروژن در بدن مرتبط است و این هورمون می‌تواند رشد فیبروم‌ها را تحریک کند. بنابراین، مدیریت وزن می‌تواند در کاهش خطر عود مؤثر باشد.

۵. نقش رژیم غذایی در پیشگیری از عود چیست؟ رژیم غذایی غنی از میوه‌ها، سبزیجات و فیبر می‌تواند به تعادل هورمونی و کاهش التهاب کمک کند. مصرف محدود گوشت قرمز و غذاهای فرآوری‌شده نیز توصیه می‌شود.

راهکارهای نهایی برای مدیریت فیبروم و کاهش عود

بازگشت فیبروم پس از میومکتومی یک پدیده رایج است که نباید باعث نگرانی بیش از حد شود. بسیاری از فیبروم‌های جدید ممکن است هرگز علامتی ایجاد نکنند. کلید مدیریت موفقیت‌آمیز، درک عوامل خطر و اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه است. با انتخاب یک سبک زندگی سالم، مدیریت وزن، تغذیه مناسب و پیگیری منظم با پزشک متخصص زنان، می‌توانید احتمال عود فیبروم را به حداقل برسانید و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشید.

برای ارزیابی دقیق شرایط خود و انتخاب بهترین راهکار، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.

منابع

1. Mayo Clinic
2. Cleveland Clinic
3. Healthline
4. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG)

لیست پزشکان مرتبط:

• 
  سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
• 
  آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
• 
  سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
چه امتیازی میدی؟
کپی لینک لینک کپی شد