آیا در بارداری دوقلو هم سرکلاژ انجام می‌شود؟
آیا در بارداری دوقلو هم سرکلاژ انجام می‌شود؟
بارداری دوقلو، تجربه‌ای شگفت‌انگیز اما با چالش‌های خاص خود است که نیازمند مراقبت‌های دقیق و تخصصی است. یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین نگرانی‌ها در این نوع بارداری، خطر زایمان زودرس است. زایمان زودرس که قبل از هفته ۳۷ بارداری اتفاق می‌افتد، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت و بقای نوزادان به همراه داشته باشد، از جمله مشکلات تنفسی، رشد ناکافی ریه‌ها، و سایر عوارض ناشی از نارس بودن.
از آنجا که رحم باید وزن دو جنین و حجم مضاعف مایع آمنیوتیک را تحمل کند، فشار فیزیکی زیادی بر دهانه رحم (سرویکس) وارد می‌شود. این فشار می‌تواند باعث کوتاه شدن، نرم شدن یا باز شدن زودهنگام دهانه رحم شود. این وضعیت، که به آن نارسایی دهانه رحم گفته می‌شود، ریسک زایمان زودرس را به شدت افزایش می‌دهد.
در چنین شرایطی، سرکلاژ به عنوان یک روش درمانی پیشگیرانه یا درمانی مطرح می‌شود. سرکلاژ یک عمل جراحی کوچک است که طی آن دهانه رحم با بخیه‌های محکم بسته می‌شود تا از باز شدن آن جلوگیری کرده و بارداری را تا موعد مناسب ادامه دهد. اما سوال اینجاست که آیا این روش که برای بارداری‌های تک‌قلو اثربخشی اثبات‌شده‌ای دارد، در بارداری دوقلو نیز مؤثر است و چه شرایطی برای انجام آن لازم است؟
هزینه جراحی سرکلاژ در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)
در این مقاله به صورت جامع به این موضوع خواهیم پرداخت و با بررسی دیدگاه‌های مختلف علمی و جدیدترین تحقیقات، به شما کمک می‌کنیم تا درک بهتری از این تصمیم‌گیری پزشکی داشته باشید.
مهم: سلب مسئولیت پزشکی
محتوای این مقاله فقط برای اطلاع‌رسانی است و هرگز نباید جایگزین مشورت با یک متخصص سلامت شود. قبل از هرگونه تصمیم‌گیری یا اقدام درمانی، حتماً با پزشک متخصص زنان و زایمان خود صحبت کنید. تشخیص و درمان نارسایی دهانه رحم و تصمیم‌گیری برای سرکلاژ باید توسط پزشک و بر اساس شرایط بالینی شما انجام شود.
نکات کلیدی در یک نگاه
- سرکلاژ چیست؟ یک عمل جراحی برای بخیه زدن و تقویت دهانه رحم، به منظور جلوگیری از باز شدن زودرس آن و حمایت از بارداری.
- بارداری دوقلو و سرکلاژ: در گذشته، انجام سرکلاژ به طور روتین برای بارداری دوقلو توصیه نمی‌شد، زیرا شواهد کافی برای اثربخشی آن وجود نداشت. اما تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که در شرایط خاصی می‌تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد.
- شرایط کلیدی: سرکلاژ در بارداری دوقلو به خصوص برای زنانی که سابقه نارسایی دهانه رحم یا زایمان زودرس در بارداری‌های قبلی دارند، یا در صورت کوتاه شدن شدید طول سرویکس (زیر ۱۵ میلی‌متر) در سونوگرافی، می‌تواند مفید باشد.
- تصمیم‌گیری تخصصی: انجام سرکلاژ در بارداری دوقلو یک تصمیم پیچیده و نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک است. این تصمیم باید بر اساس سابقه پزشکی، نتایج سونوگرافی و وضعیت عمومی مادر صورت گیرد.
بخش ۱: سرکلاژ چیست و چه کسانی به آن نیاز دارند؟
سرکلاژ (Cervical Cerclage) یک عمل جراحی سرپایی و کم‌تهاجمی است که طی آن، بخیه‌هایی محکم در اطراف دهانه رحم قرار داده می‌شود تا آن را بسته نگه دارد. این روش به عنوان یک سد فیزیکی عمل کرده و از باز شدن دهانه رحم تحت فشار رو به رشد جنین یا جنین‌ها جلوگیری می‌کند.
نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency)، که به آن ضعف دهانه رحم نیز گفته می‌شود، اصلی‌ترین دلیلی است که پزشکان را به انجام سرکلاژ سوق می‌دهد. در حالت عادی، دهانه رحم در طول بارداری سفت و بسته می‌ماند و فقط در اواخر سه‌ماهه سوم برای آماده‌سازی جهت زایمان شروع به نرم شدن و باز شدن می‌کند. در زنان مبتلا به نارسایی دهانه رحم، این فرایند به صورت زودهنگام و بدون انقباضات فعال رحمی رخ می‌دهد که منجر به زایمان زودرس یا سقط جنین می‌شود.
انواع سرکلاژ و معیارهای انتخاب
سرکلاژ بر اساس زمان و علت انجام آن به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود که پزشک با توجه به سابقه و شرایط فعلی بیمار، نوع مناسب را انتخاب می‌کند:
- سرکلاژ پیشگیرانه (History-indicated Cerclage):
- علت: این نوع سرکلاژ برای زنانی انجام می‌شود که سابقه سقط مکرر در سه‌ماهه دوم یا زایمان زودرس خودبه‌خودی دارند و پزشک بر اساس سابقه پزشکی قوی، احتمال نارسایی دهانه رحم را می‌دهد.
- زمان انجام: معمولاً این عمل بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری و پیش از اینکه دهانه رحم شروع به کوتاه شدن کند، انجام می‌شود. هدف اصلی پیشگیری از تکرار اتفاقات ناگوار گذشته است.
- سرکلاژ درمانی (Ultrasound-indicated Cerclage):
- علت: این روش برای زنانی در نظر گرفته می‌شود که در طول بارداری فعلی، در سونوگرافی‌های روتین (معمولاً قبل از هفته ۲۴) مشاهده می‌شود که طول سرویکس آن‌ها کوتاه شده است (معمولاً کمتر از ۲۵ میلی‌متر).
- نکته: در این حالت، سرکلاژ یک اقدام درمانی برای مقابله با یک وضعیت بالینی فعلی است و به نوعی یک مداخله در میانه راه بارداری محسوب می‌شود.
- سرکلاژ اورژانسی (Emergency/Physical Exam-indicated Cerclage):
- علت: این نوع سرکلاژ در شرایط اورژانسی انجام می‌شود؛ زمانی که دهانه رحم در معاینه فیزیکی یا سونوگرافی باز شده و کیسه آب در حال بیرون‌زدن به کانال واژن است.
- زمان انجام: این عمل معمولاً پس از هفته ۱۴ بارداری و تا قبل از هفته ۲۴ انجام می‌شود. مهم است بدانید که این نوع سرکلاژ با ریسک بالاتری همراه است و به عنوان آخرین راه‌حل برای نجات بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بخش ۲: بارداری دوقلو: چالش‌ها و اهمیت طول سرویکس
همانطور که اشاره شد، بارداری دوقلو به دلیل افزایش فشار مکانیکی بر رحم، به طور ذاتی با ریسک بالاتری برای زایمان زودرس همراه است. این فشار مضاعف می‌تواند دهانه رحم را به شکل قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد و باعث کوتاه شدن یا نازک شدن آن شود.
طول سرویکس به عنوان یک پیش‌بینی‌کننده کلیدی:
اندازه‌گیری منظم طول سرویکس از طریق سونوگرافی ترانس‌واژینال در سه‌ماهه دوم (معمولاً بین هفته ۱۶ تا ۲۴) به عنوان یک ابزار پیش‌بینی‌کننده مهم برای خطر زایمان زودرس شناخته می‌شود. پزشکان از این اندازه‌گیری برای پایش وضعیت دهانه رحم استفاده می‌کنند. در بارداری دوقلو، کوتاه شدن سرویکس در سونوگرافی نسبت به بارداری‌های تک‌قلو شایع‌تر است، اما این به آن معنا نیست که تمامی این موارد به سرکلاژ نیاز دارند.
باید توجه داشت که بارداری‌های دوقلو در مقایسه با بارداری‌های تک‌قلو، به طور متوسط زمان کوتاه‌تری به طول می‌انجامند. بنابراین، تصمیم‌گیری در مورد سرکلاژ باید با دقت بسیار بیشتری انجام شود تا از انجام عمل غیرضروری که ممکن است عوارضی داشته باشد، جلوگیری شود.
بخش ۳: سرکلاژ در بارداری دوقلو: بررسی شواهد و اختلاف نظرها
پاسخ به این سوال که آیا سرکلاژ در بارداری دوقلو انجام می‌شود یا خیر، در طول سال‌ها دستخوش تغییرات زیادی شده است. این موضوع یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل در علم زنان و زایمان است.
- دیدگاه‌های قدیمی و اولیه: در گذشته، بسیاری از متخصصان و سازمان‌های بهداشتی (مانند کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان – ACOG) به دلیل نبود شواهد کافی و ترس از عوارض احتمالی، سرکلاژ روتین را در بارداری دوقلو توصیه نمی‌کردند. برخی مطالعات حتی به این نتیجه رسیده بودند که سرکلاژ ممکن است در بارداری دوقلو بی‌اثر یا حتی مضر باشد.
- یافته‌های جدید و متاآنالیزها: با پیشرفت تحقیقات و انجام متاآنالیزهای (تحلیل آماری داده‌های چندین مطالعه مستقل) جدید در سال‌های اخیر، دیدگاه‌ها در حال تغییر است. این مطالعات با دقت بیشتری به بررسی گروه‌های خاصی از زنان پرداخته‌اند که علاوه بر بارداری دوقلو، عوامل خطر دیگری نیز داشته‌اند.
برخی از یافته‌های کلیدی مطالعات اخیر عبارتند از:
- کوتاهی شدید سرویکس: متاآنالیزها نشان می‌دهند که سرکلاژ در زنانی با بارداری دوقلو و طول سرویکس کمتر از ۱۵ میلی‌متر، می‌تواند به طور قابل توجهی باعث افزایش سن بارداری و کاهش خطر زایمان زودرس شود. این یک یافته مهم است که نشان می‌دهد سرکلاژ در گروه خاصی از زنان می‌تواند مؤثر باشد.
- سابقه نارسایی دهانه رحم: در زنانی که سابقه نارسایی دهانه رحم یا زایمان زودرس در بارداری‌های قبلی خود داشته‌اند و اکنون دوقلو باردار هستند، سرکلاژ می‌تواند به بهبود نتایج بارداری کمک کند. در این موارد، سابقه پزشکی به عنوان یک عامل تعیین‌کننده قوی عمل می‌کند.
- سرکلاژ اورژانسی: در مواردی که دهانه رحم به صورت اورژانسی باز شده است، سرکلاژ اورژانسی در بارداری دوقلو با نتایج مثبتی همراه بوده و می‌تواند شانس زنده ماندن نوزادان را افزایش دهد.
جدول ۱: مقایسه اثربخشی سرکلاژ در بارداری‌های تک‌قلو و دوقلو
| نوع بارداری | علت انجام سرکلاژ | شواهد علمی | میزان موفقیت (بهبود نتایج) |
|---|---|---|---|
| تک‌قلو | سابقه زایمان زودرس | بسیار قوی | بالا (به‌ویژه در جلوگیری از سقط سه‌ماهه دوم) |
| کوتاه شدن سرویکس (< ۲۵ میلی‌متر) | قوی | خوب (افزایش سن بارداری) | |
| باز شدن دهانه رحم (اورژانسی) | خوب | متغیر، اما اغلب نتایج را بهبود می‌بخشد | |
| دوقلو | سابقه زایمان زودرس | قوی | بالا |
| کوتاه شدن سرویکس (< ۱۵ میلی‌متر) | متوسط تا قوی | بهبود نتایج بارداری و کاهش زایمان زودرس | |
| باز شدن دهانه رحم (اورژانسی) | متوسط | اغلب نتایج را بهبود می‌بخشد |
بخش ۴: چه کسانی کاندید سرکلاژ در بارداری دوقلو هستند؟
تصمیم برای انجام سرکلاژ در بارداری دوقلو یک تصمیم فردی و بسیار تخصصی است. این اقدام باید با دقت بالا و پس از ارزیابی جامع توسط متخصص زنان و زایمان انجام شود.
کاندیدهای اصلی سرکلاژ در بارداری دوقلو:
- سابقه پزشکی: بارزترین و مهم‌ترین عامل، وجود سابقه یک یا چند زایمان زودرس در سه‌ماهه دوم بارداری‌های قبلی است که دلیل آن نارسایی دهانه رحم تشخیص داده شده باشد. این زنان، کاندیدای اصلی سرکلاژ پیشگیرانه هستند.
- کوتاهی شدید سرویکس: مشاهده کوتاه شدن دهانه رحم در سونوگرافی‌های روتین، به‌ویژه اگر طول سرویکس به کمتر از ۱۵ میلی‌متر برسد، می‌تواند نشانه نیاز به سرکلاژ درمانی باشد. این معیار در بارداری دوقلو حساسیت بیشتری دارد و تصمیم‌گیری بر اساس آن نیازمند تخصص بالاست.
- تشخیص اورژانسی: در شرایطی که معاینه فیزیکی یا سونوگرافی نشان‌دهنده باز شدن دهانه رحم باشد، سرکلاژ اورژانسی به عنوان یک راهکار برای تلاش در جهت حفظ بارداری انجام می‌شود.
مواردی که سرکلاژ توصیه نمی‌شود:
- کوتاهی سرویکس بدون سابقه: در بارداری دوقلو، کوتاهی سرویکس به تنهایی و بدون سابقه قبلی زایمان زودرس، لزوماً دلیل کافی برای انجام سرکلاژ نیست و شواهد قاطعی برای اثربخشی آن وجود ندارد. در این موارد، ممکن است پزشک فقط به پایش دقیق‌تر وضعیت مادر و جنین اکتفا کند.
- مواردی با ریسک بالا: وجود عفونت داخل رحمی، پارگی کیسه آب، یا انقباضات فعال و منظم رحمی از موارد منع انجام سرکلاژ هستند. در این شرایط، انجام سرکلاژ می‌تواند خطر عفونت را افزایش داده و منجر به پیامدهای نامطلوب‌تری شود.
بخش ۵: فرایند انجام سرکلاژ و مراقبت‌های پس از آن
سرکلاژ معمولاً به صورت یک عمل جراحی سرپایی در بیمارستان و در یک محیط استریل انجام می‌شود.
فرایند عمل:
- بیهوشی: معمولاً از بی‌حسی نخاعی (اسپینال) استفاده می‌شود که در آن مادر از ناحیه کمر به پایین بی‌حس می‌شود، اما کاملاً هوشیار است. این روش امکان همکاری مادر با پزشک را فراهم می‌کند. در موارد نادر ممکن است از بیهوشی عمومی نیز استفاده شود.
- روش‌ها: دو روش اصلی برای انجام سرکلاژ واژینال وجود دارد:
- روش مک‌دونالد (McDonald): این روش رایج‌ترین و ساده‌ترین نوع سرکلاژ است که در آن بخیه‌ها در قسمت بیرونی دهانه رحم قرار داده می‌شوند. این عمل معمولاً ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.
- روش شیرودکار (Shirodkar): در این روش، بخیه‌ها در داخل بافت دهانه رحم قرار می‌گیرند. این روش پیچیده‌تر است و ممکن است نیاز به بیهوشی بیشتری داشته باشد، اما در برخی موارد خاص نتایج بهتری به همراه دارد.
مراقبت‌های بعد از عمل:
پس از عمل، پزشک توصیه‌های دقیقی را برای بهبود و جلوگیری از عوارض ارائه می‌کند:
- استراحت: معمولاً توصیه می‌شود که برای چند روز استراحت نسبی داشته باشید و از فعالیت‌های روزمره سنگین پرهیز کنید.
- محدودیت‌ها: پرهیز از فعالیت‌های فیزیکی سنگین، بلند کردن اجسام سنگین و رابطه جنسی تا زمانی که پزشک اجازه دهد، بسیار مهم است.
- داروها: ممکن است برای کاهش خطر عفونت یا انقباضات رحمی، آنتی‌بیوتیک یا داروهای شل‌کننده رحم (توکولیتیک) تجویز شود. همچنین، در برخی موارد استفاده از پروژسترون به صورت شیاف واژینال برای حمایت از بارداری توصیه می‌شود.
- علائم هشداردهنده: در صورت مشاهده علائمی مانند خونریزی شدید، تب، دردهای شکمی یا انقباضات منظم، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
برداشتن سرکلاژ:
بخیه‌های سرکلاژ معمولاً در هفته‌های ۳۶ تا ۳۷ بارداری، یا زمانی که زایمان شروع شده است، توسط پزشک و به صورت سرپایی در مطب یا کلینیک برداشته می‌شوند. این فرایند معمولاً سریع و بدون دردسر است و نیازی به بیهوشی ندارد.
بخش ۶: پرسش‌های متداول (FAQ)
- سوال ۱: آیا سرکلاژ در بارداری دوقلو باعث افزایش شانس زنده ماندن نوزادان می‌شود؟
- پاسخ: بله، در شرایطی که سرکلاژ به درستی و برای کاندیدای مناسب انجام شود (مانند کوتاهی شدید سرویکس)، می‌تواند با جلوگیری از زایمان زودرس، شانس بقا و سلامت نوزادان را به شکل قابل توجهی بهبود بخشد.
- سوال ۲: سرکلاژ چه زمانی در بارداری دوقلو برداشته می‌شود؟
- پاسخ: مانند بارداری‌های تک‌قلو، بخیه‌های سرکلاژ معمولاً در هفته‌های ۳۶ تا ۳۷ بارداری برداشته می‌شوند تا بدن برای زایمان آماده شود.
- سوال ۳: آیا سرکلاژ عوارضی برای مادر و جنین دارد؟
- پاسخ: سرکلاژ یک عمل نسبتاً ایمن است، اما مانند هر عمل جراحی دیگری، ممکن است عوارضی مانند خونریزی، عفونت، پارگی کیسه آب، یا آسیب به دهانه رحم داشته باشد. ریسک‌ها باید در مقابل فواید آن سنجیده شوند.
- سوال ۴: آیا استراحت مطلق بعد از سرکلاژ ضروری است؟
- پاسخ: خیر، معمولاً استراحت مطلق توصیه نمی‌شود. پزشک معمولاً استراحت نسبی و محدود کردن فعالیت‌های سنگین را برای چند روز تا چند هفته پس از عمل پیشنهاد می‌کند.
- سوال ۵: تفاوت سرکلاژ در بارداری تک‌قلو و دوقلو چیست؟
- پاسخ: تفاوت اصلی در میزان شواهد علمی و شرایط انجام آن است. سرکلاژ در بارداری‌های تک‌قلو با سابقه قبلی زایمان زودرس، اثربخشی اثبات‌شده‌تری دارد. در بارداری دوقلو، انتخاب کاندیدا بسیار حساس‌تر است و شواهد بر روی کوتاهی شدید سرویکس یا سابقه قبلی تمرکز دارند.
نتیجه‌گیری: راهکارهای نهایی برای مدیریت بارداری دوقلو و سرکلاژ
تصمیم برای انجام سرکلاژ در بارداری دوقلو نیازمند یک رویکرد جامع و تخصصی است. با وجود این که در گذشته این روش برای بارداری‌های چندقلو به طور روتین توصیه نمی‌شد، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهند که در صورت وجود عوامل خطر مشخص، مانند سابقه قبلی زایمان زودرس یا کوتاهی شدید دهانه رحم، می‌تواند یک گزینه درمانی مؤثر برای کاهش خطر زایمان زودرس باشد.
این تصمیم باید به صورت مشترک بین شما و پزشک متخصص‌تان، پس از ارزیابی کامل شرایط فردی، سابقه پزشکی، و نتایج سونوگرافی صورت گیرد. بهترین راهکار، پیگیری منظم مراقبت‌های دوران بارداری و مشورت با پزشک معالج برای اتخاذ بهترین تصمیم است. برای ارزیابی دقیق شرایط خود، با پزشک متخصص مشورت کنید.
منابع
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
