آیا بعد از یک بار سرکلاژ، در بارداری‌های بعدی هم به آن نیاز دارم؟
آیا بعد از یک بار سرکلاژ، در بارداری‌های بعدی هم به آن نیاز دارم؟
احتمال نیاز به تکرار سرکلاژ پس از تجربه موفقیت‌آمیز آن در بارداری قبلی، بسیار بالا است. این وضعیت به دلیل وجود یک عارضه پزشکی به نام نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency) است که معمولاً در بارداری‌های بعدی نیز تکرار می‌شود. در واقع، سرکلاژ به عنوان یک راهکار درمانی برای پیشگیری از سقط جنین در سه ماهه دوم و زایمان زودرس ناشی از این عارضه به کار می‌رود و وجود سابقه آن نشان‌دهنده یک ریسک تکرارپذیر است.
این مقاله، راهنمایی جامع و مبتنی بر شواهد برای زنانی است که سابقه سرکلاژ دارند و به دنبال پاسخ این سوال هستند که آیا در بارداری‌های بعدی هم به این جراحی نیاز خواهند داشت یا خیر. در این متن، به تعریف سرکلاژ، دلایل انجام آن، انواع مختلف آن، و فرآیند تصمیم‌گیری پزشک برای تکرار این عمل می‌پردازیم.
مهم: این مقاله صرفاً برای اطلاع‌رسانی است و جایگزین مشاوره پزشکی نیست. هرگونه تصمیم‌گیری در مورد سرکلاژ یا درمان‌های مرتبط باید با مشورت پزشک متخصص زنان و زایمان انجام شود.
نکات کلیدی در یک نگاه
- احتمال بالای تکرار: اگر در یک بارداری به دلیل نارسایی دهانه رحم سرکلاژ انجام داده‌اید، احتمالاً در بارداری‌های بعدی نیز به این عمل نیاز خواهید داشت.
- انواع سرکلاژ و تفاوت آن‌ها: نوع سرکلاژ قبلی (واژینال یا شکمی) در تعیین نیاز به تکرار آن در بارداری بعدی نقش مهمی دارد.
- نقش سونوگرافی واژینال: بررسی طول دهانه رحم با سونوگرافی در هفته‌های اولیه بارداری جدید، یک ابزار کلیدی برای تصمیم‌گیری پزشک است.
- سرکلاژ شکمی یک راهکار دائمی: سرکلاژ شکمی (Transabdominal Cerclage) معمولاً برای بارداری‌های بعدی باقی می‌ماند و نیازی به تکرار جراحی نیست.
- مراقبت‌های پس از عمل: رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک پس از انجام سرکلاژ برای موفقیت‌آمیز بودن بارداری ضروری است.
۱. سرکلاژ: جراحی حیاتی برای حفظ بارداری
سرکلاژ (Cervical Cerclage) یک جراحی ساده برای دوختن دهانه رحم (سرویکس) است که به منظور پیشگیری از باز شدن زودرس آن انجام می‌شود. دهانه رحم در حالت عادی، در طول بارداری بسته و سفت است تا جنین را در داخل رحم نگه دارد و به عنوان یک سد محکم عمل کند. این دهانه از یک بافت فیبری-عضلانی تشکیل شده که با پیشرفت بارداری، تحت فشار فزاینده‌ای قرار می‌گیرد. در یک بارداری طبیعی، دهانه رحم تنها در اواخر سه ماهه سوم، یعنی نزدیک به موعد زایمان، شروع به نرم شدن و باز شدن می‌کند.
اما در برخی زنان، به دلایل مختلفی مانند نارسایی دهانه رحم (یا سرویکس نارسا)، این دهانه زودتر از موعد مقرر شروع به ضعیف شدن، نرم شدن، کوتاه شدن یا باز شدن می‌کند. این وضعیت می‌تواند به سقط جنین در سه ماهه دوم یا زایمان زودرس منجر شود، زیرا دهانه رحم قادر به تحمل وزن جنین و فشار ناشی از رشد آن نیست. نارسایی دهانه رحم یک عارضه نسبتاً نادر است که کمتر از ۱٪ از بارداری‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما پیامدهای آن می‌تواند بسیار جدی باشد.
چه عواملی باعث نارسایی دهانه رحم می‌شوند؟
نارسایی دهانه رحم ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
- سابقه جراحی روی دهانه رحم: اعمالی مانند بیوپسی مخروطی (Cone Biopsy) یا حلقه الکتروسرجیکال (LEEP) که برای درمان سلول‌های غیرطبیعی دهانه رحم انجام می‌شوند، می‌توانند به بافت آن آسیب رسانده و باعث ضعیف شدن آن شوند.
- ناهنجاری‌های مادرزادی رحم: برخی زنان با ناهنجاری‌های ساختاری در دهانه رحم یا رحم متولد می‌شوند که می‌تواند منجر به ضعیف شدن سرویکس شود.
- آسیب‌های فیزیکی در زایمان‌های قبلی: پارگی‌های عمیق دهانه رحم در زایمان‌های دشوار یا ضربه‌های شدید در گذشته می‌توانند بر استحکام آن تأثیر بگذارند.
- قرار گرفتن در معرض دارو: در گذشته، قرار گرفتن در معرض دارویی به نام دی‌اتیل‌استیل‌بسترول (DES) در رحم مادر، می‌توانست باعث ناهنجاری‌های ساختاری در دستگاه تناسلی دختران شود که یکی از آن‌ها، نارسایی دهانه رحم بود.
دلایل اصلی که پزشک انجام سرکلاژ را توصیه می‌کند، عبارتند از:
- سابقه پزشکی: وجود سابقه یک یا چند سقط جنین در سه ماهه دوم که با علائم زایمان زودرس همراه نبوده، یا سابقه زایمان زودرس در بارداری قبلی به دلیل کوتاه شدن دهانه رحم. این موارد به عنوان شواهد قوی برای نارسایی دهانه رحم در نظر گرفته می‌شوند.
- سونوگرافی: مشاهده کوتاه شدن طول دهانه رحم به کمتر از ۲۵ میلی‌متر در سونوگرافی واژینال قبل از هفته ۲۴ بارداری، به خصوص اگر سابقه زایمان زودرس داشته باشید.
- معاینه فیزیکی: تشخیص باز شدن دهانه رحم در معاینه فیزیکی در سه ماهه دوم بارداری. در این شرایط، سرکلاژ به عنوان یک روش اورژانسی برای حفظ بارداری انجام می‌شود.
هدف سرکلاژ این است که دهانه رحم را به صورت مکانیکی بسته نگه دارد و به آن اجازه دهد تا پایان بارداری، محکم بماند و از وقوع سقط یا زایمان زودرس جلوگیری کند.
۲. ضرورت تکرار سرکلاژ در بارداری‌های بعدی
همانطور که در ابتدا اشاره شد، بله، اغلب زنانی که در یک بارداری به دلیل نارسایی دهانه رحم سرکلاژ انجام داده‌اند، در بارداری‌های بعدی نیز به این عمل نیاز پیدا می‌کنند. این رویکرد به عنوان سرکلاژ پیشگیرانه (History-indicated Cerclage) شناخته می‌شود و در صورت وجود سابقه معتبر پزشکی، بهترین راهکار برای افزایش شانس تولد یک نوزاد سالم در موعد مقرر است.
در اکثر موارد، نارسایی دهانه رحم یک بیماری مزمن است و به ندرت خودبه‌خود برطرف می‌شود. بنابراین، اگر سابقه سقط جنین یا زایمان زودرس به دلیل این عارضه را دارید و سرکلاژ قبلی شما موفقیت‌آمیز بوده، پزشک شما احتمالاً انجام سرکلاژ مجدد را در بارداری جدید توصیه خواهد کرد. معمولاً این عمل بین هفته ۱۲ تا ۱۴ بارداری، یعنی قبل از اینکه دهانه رحم شروع به باز شدن کند، انجام می‌شود تا بیشترین اثربخشی را داشته باشد.
۳. انواع سرکلاژ و تأثیر آن‌ها بر بارداری‌های بعدی
نوع سرکلاژی که در بارداری قبلی انجام داده‌اید، در تصمیم‌گیری برای بارداری‌های آینده نقش مهمی دارد. به طور کلی، دو نوع اصلی سرکلاژ وجود دارد:
سرکلاژ واژینال (Transvaginal Cerclage)
این متداول‌ترین نوع سرکلاژ است و به دو روش مک‌دونالد و شیرودکار انجام می‌شود. در این روش، بخیه‌ها از طریق واژن و با استفاده از نخ مخصوص، دور دهانه رحم دوخته می‌شوند. بخیه‌ها معمولاً در هفته ۳۷ بارداری (یا در صورت شروع دردهای زایمان زودتر) برداشته می‌شوند. از آنجایی که بخیه‌ها برداشته می‌شوند، در بارداری‌های بعدی باید عمل سرکلاژ مجدداً انجام شود.
سرکلاژ شکمی (Transabdominal Cerclage – TAC)
این روش کمتر شایع است و معمولاً در مواردی انجام می‌شود که سرکلاژ واژینال شکست خورده یا به دلایل آناتومیک امکان‌پذیر نیست. در این روش، پزشک با ایجاد برشی در شکم، یک بخیه دائمی و محکم در بالاترین قسمت دهانه رحم قرار می‌دهد. این بخیه معمولاً در طول بارداری و حتی برای بارداری‌های بعدی نیز در محل خود باقی می‌ماند و نیازی به تکرار جراحی نیست. زنانی که این نوع سرکلاژ را انجام می‌دهند، حتماً باید به روش سزارین زایمان کنند.
۴. فرآیند تصمیم‌گیری برای سرکلاژ مجدد
تصمیم‌گیری در مورد سرکلاژ مجدد یک فرآیند دقیق و چندمرحله‌ای است که تنها توسط پزشک متخصص زنان و زایمان و بر اساس شرایط فردی شما انجام می‌شود. این فرآیند معمولاً شامل موارد زیر است:
- بررسی سوابق پزشکی: پزشک سابقه بارداری‌های قبلی، دلیل انجام سرکلاژ، و موفقیت یا عدم موفقیت آن را به دقت بررسی می‌کند.
- ارزیابی در بارداری فعلی: در هفته‌های اولیه بارداری جدید (معمولاً بین هفته ۱۲ تا ۱۶)، پزشک با انجام سونوگرافی واژینال طول دهانه رحم را اندازه می‌گیرد. اگر طول دهانه رحم کوتاه باشد، انجام سرکلاژ را توصیه می‌کند.
- بحث و مشاوره: پزشک مزایا و معایب تکرار سرکلاژ را با شما در میان می‌گذارد و به سوالات شما پاسخ می‌دهد.
در برخی موارد که سابقه سرکلاژ به دلایل کمتر واضح (مثلاً تنها بر اساس تشخیص سونوگرافی و بدون سابقه زایمان زودرس) انجام شده باشد، پزشک ممکن است به جای سرکلاژ مجدد، مانیتورینگ دقیق طول دهانه رحم با سونوگرافی را پیشنهاد دهد و در صورت کوتاه شدن آن، سرکلاژ اورژانسی انجام دهد. همچنین، در برخی موارد، درمان با پروژسترون به جای سرکلاژ یا به همراه آن در نظر گرفته می‌شود.
۵. نحوه انجام سرکلاژ و مراقبت‌های پس از آن
جراحی سرکلاژ معمولاً تحت بی‌حسی نخاعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود و بسته به نوع آن (واژینال یا شکمی)، حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. پس از جراحی، برخی عوارض خفیف و موقت مانند گرفتگی‌های شکمی یا لکه‌بینی طبیعی است.
مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
مراقبت‌های پس از عمل سرکلاژ برای موفقیت‌آمیز بودن آن حیاتی هستند:
- استراحت نسبی: پزشک ممکن است برای چند روز اول پس از جراحی، استراحت در منزل را توصیه کند.
- محدودیت فعالیت: از انجام فعالیت‌های سنگین، ورزش‌های شدید و رابطه جنسی تا پایان بارداری (یا طبق دستور پزشک) خودداری کنید.
- علائم هشداردهنده: در صورت مشاهده علائمی مانند خونریزی شدید، تب، دردهای زایمان، یا نشت مایع از واژن، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
| ویژگی | سرکلاژ واژینال (McDonald/Shirodkar) | سرکلاژ شکمی (TAC) |
|---|---|---|
| روش انجام | از طریق واژن | از طریق برش در شکم |
| زمان انجام | معمولاً هفته‌های ۱۲-۱۶ بارداری | قبل از بارداری یا اوایل آن |
| ماندگاری | موقت؛ در پایان بارداری برداشته می‌شود | دائمی؛ برای بارداری‌های بعدی باقی می‌ماند |
| نیاز به تکرار | بله، در بارداری‌های بعدی | خیر، معمولاً نیاز به تکرار نیست |
| نحوه زایمان | امکان زایمان طبیعی (پس از برداشتن بخیه) | فقط زایمان به روش سزارین |
۶. پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا بعد از سرکلاژ می‌توانم زایمان طبیعی داشته باشم؟ بله، در صورت انجام سرکلاژ واژینال (مک‌دونالد یا شیرودکار)، پس از برداشتن بخیه‌ها در هفته ۳۷ بارداری، امکان زایمان طبیعی وجود دارد. اما در صورت داشتن سرکلاژ شکمی، زایمان حتماً باید به روش سزارین انجام شود.
۲. آیا سرکلاژ موفقیت صددرصدی را تضمین می‌کند؟ خیر. سرکلاژ به طور قابل توجهی شانس موفقیت بارداری را افزایش می‌دهد، اما تضمین‌کننده صددرصدی نیست. موفقیت سرکلاژ به عوامل متعددی مانند زمان انجام جراحی، علت نارسایی دهانه رحم و رعایت مراقبت‌های پس از عمل بستگی دارد.
۳. بهترین زمان برای انجام سرکلاژ در بارداری جدید چه زمانی است؟ در صورت وجود سابقه، بهترین زمان برای انجام سرکلاژ پیشگیرانه بین هفته ۱۲ تا ۱۴ بارداری است، قبل از اینکه دهانه رحم شروع به کوتاه شدن کند.
۴. آیا سرکلاژ دردناک است؟ سرکلاژ یک عمل جراحی است که تحت بیهوشی انجام می‌شود، بنابراین در حین عمل دردی حس نمی‌کنید. پس از عمل ممکن است برای چند روز گرفتگی و ناراحتی خفیفی داشته باشید که با داروهای مسکن قابل کنترل است.
۵. چه زمانی بخیه‌های سرکلاژ برداشته می‌شوند؟ بخیه‌های سرکلاژ واژینال معمولاً در هفته ۳۷ بارداری (در مطب پزشک و بدون نیاز به بیهوشی) برداشته می‌شوند تا امکان زایمان طبیعی فراهم شود.
راهکارهای نهایی برای مدیریت بارداری پس از سرکلاژ
در نهایت، مدیریت بارداری پس از یک تجربه سرکلاژ، نیازمند همکاری نزدیک شما با تیم درمانی است. با توجه به سابقه پزشکی، نوع سرکلاژ قبلی و یافته‌های سونوگرافی در بارداری جدید، پزشک شما بهترین برنامه درمانی را تعیین خواهد کرد. پیگیری‌های منظم، رعایت دستورالعمل‌ها و آگاهی از علائم هشداردهنده، کلید موفقیت در این مسیر است.
برای ارزیابی دقیق شرایط خود و برنامه‌ریزی برای بارداری بعدی، با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
منابع:
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
