سرکلاژ در هفته چندم بارداری انجام می‌شود؟
سرکلاژ سرویکس (دوختن دهانه رحم): زمان‌بندی، انواع و هر آنچه باید بدانید
بارداری سفری پر از شگفتی و انتظار است، اما برای برخی از مادران، نگرانی از زایمان زودرس می‌تواند بر این تجربه سایه افکند. یکی از دلایل اصلی زایمان‌های نارس و سقط جنین در سه ماهه دوم، وضعیتی به نام نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency) است. در این شرایط، دهانه رحم (سرویکس) که به طور طبیعی باید تا پایان بارداری محکم و بسته باقی بماند، به صورت زودهنگام و بدون درد شروع به باز شدن می‌کند.
خوشبختانه، علم پزشکی راهکار مؤثری برای مدیریت این وضعیت ارائه می‌دهد: سرکلاژ سرویکس. این عمل جراحی که به “دوختن دهانه رحم” نیز شهرت دارد، یک روش پیشگیرانه و درمانی کلیدی برای تقویت دهانه رحم و حفظ بارداری تا زمان مناسب زایمان است. درک اینکه این عمل چیست، برای چه کسانی مناسب است و مهم‌تر از همه، در چه هفته‌ای از بارداری باید انجام شود، برای والدینی که با این چالش مواجه هستند، حیاتی است. این مقاله یک راهنمای جامع برای پاسخ به تمام سوالات شما در مورد سرکلاژ، از زمان‌بندی دقیق تا مراقبت‌های پس از آن، ارائه می‌دهد.
هزینه جراحی سرکلاژ در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)
سلب مسئولیت پزشکی محتوای این مقاله صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی تهیه شده است و هرگز نباید به عنوان جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان توسط پزشک متخصص، ماما یا داروساز در نظر گرفته شود. تصمیم‌گیری برای انجام سرکلاژ و زمان آن باید منحصراً توسط تیم پزشکی شما و بر اساس ارزیابی دقیق شرایط فردی‌تان اتخاذ گردد.
نکات کلیدی در یک نگاه
- سرکلاژ یک روش جراحی است که در آن با استفاده از بخیه، دهانه رحم (سرویکس) برای جلوگیری از باز شدن زودهنگام در دوران بارداری، بسته و تقویت می‌شود.
- بهترین زمان برای سرکلاژ پیشگیرانه (بر اساس سابقه پزشکی بیمار) معمولاً بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری است.
- سرکلاژ درمانی یا اورژانسی (بر اساس یافته‌های سونوگرافی یا معاینه) معمولاً بین هفته‌های ۱۶ تا ۲۴ بارداری انجام می‌شود.
- پس از هفته ۲۴ بارداری، به دلیل افزایش خطراتی مانند پارگی کیسه آب، انجام سرکلاژ معمولاً توصیه نمی‌شود و روش‌های مدیریتی دیگری جایگزین آن می‌گردد.
- بخیه سرکلاژ به طور معمول در حدود هفته ۳۶ تا ۳۷ بارداری و قبل از شروع فرآیند زایمان، برداشته می‌شود.
سرکلاژ سرویکس چیست و چرا انجام می‌شود؟
برای درک اهمیت سرکلاژ، ابتدا باید با ساختار و عملکرد دهانه رحم آشنا شویم. سرویکس یا دهانه رحم، بخش پایینی و عضلانی رحم است که به واژن متصل می‌شود. وظیفه اصلی آن در دوران بارداری، ایجاد یک سد محکم و بسته برای نگه داشتن جنین در حال رشد در داخل رحم است. این سد تا زمان زایمان بسته باقی می‌ماند و سپس به تدریج نرم، کوتاه و باز می‌شود تا مسیر خروج نوزاد را فراهم کند.
در وضعیتی به نام نارسایی دهانه رحم، این ساختار عضلانی ضعیف است و نمی‌تواند فشار ناشی از بزرگ شدن جنین و رحم را تحمل کند. در نتیجه، بدون وجود انقباضات رحمی یا علائم درد، شروع به کوتاه و باز شدن می‌کند. این فرآیند خاموش می‌تواند منجر به سقط جنین در سه ماهه دوم یا زایمان بسیار زودرس شود. بر اساس گزارش کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG)، نارسایی سرویکس عامل حدود ۱٪ از کل بارداری‌ها و تا ۱۵٪ از سقط‌های مکرر در سه ماهه دوم است.
عمل سرکلاژ با قرار دادن یک بخیه محکم در اطراف دهانه رحم، به صورت مکانیکی آن را تقویت کرده و به بسته ماندن آن کمک می‌کند. این بخیه مانند یک نوار یا بند عمل کرده و از باز شدن زودهنگام سرویکس جلوگیری می‌کند و به بارداری اجازه می‌دهد تا به یک دوره امن‌تر (ترم) برسد.
چه کسانی کاندیدای مناسبی برای سرکلاژ هستند؟
تصمیم برای انجام سرکلاژ بر اساس ارزیابی دقیق سوابق پزشکی و وضعیت فعلی بارداری توسط پزشک متخصص گرفته می‌شود. به طور کلی، سه گروه اصلی از زنان کاندیدای این عمل هستند:
- سرکلاژ مبتنی بر سابقه (History-Indicated): این گروه شامل زنانی است که در گذشته تجربه تلخ از دست دادن بارداری داشته‌اند. معیارهای اصلی عبارتند از:
- سابقه یک یا چند سقط جنین در سه ماهه دوم (معمولاً بین هفته ۱۶ تا ۲۴) که با باز شدن بدون درد دهانه رحم مرتبط بوده است.
- سابقه زایمان بسیار زودرس (قبل از هفته ۳۴ بارداری) به دلیل نارسایی سرویکس.
- سابقه انجام سرکلاژ در بارداری قبلی.
- سرکلاژ مبتنی بر سونوگرافی (Ultrasound-Indicated): این گروه شامل زنانی است که شاید سابقه کلاسیک نارسایی سرویکس را نداشته باشند، اما در بارداری فعلی، علائم نگران‌کننده‌ای در سونوگرافی آن‌ها مشاهده می‌شود. معیار اصلی، اندازه‌گیری طول سرویکس کمتر از ۲۵ میلی‌متر در سونوگرافی ترانس‌واژینال قبل از هفته ۲۴ بارداری است، به‌ویژه اگر فرد سابقه زایمان زودرس (حتی پس از هفته ۳۴) داشته باشد.
- سرکلاژ مبتنی بر معاینه فیزیکی (Physical Exam-Indicated): این نوع سرکلاژ که به آن سرکلاژ اورژانسی یا نجات (Emergency/Rescue Cerclage) نیز گفته می‌شود، برای زنانی انجام می‌شود که در یک معاینه بالینی قبل از هفته ۲۴، پزشک متوجه باز شدن دهانه رحم آن‌ها (گاهی حتی تا حدی که کیسه آب قابل مشاهده است) می‌شود، در حالی که هنوز انقباضات زایمان شروع نشده است.
زمان‌بندی سرکلاژ: بهترین هفته برای انجام عمل کدام است؟
این بخش به سوال کلیدی شما پاسخ می‌دهد. زمان‌بندی سرکلاژ یک موضوع ثابت نیست و به دلیل انجام عمل بستگی دارد. به طور کلی، سرکلاژ به دو دسته اصلی از نظر زمان‌بندی تقسیم می‌شود:
۱. سرکلاژ پیشگیرانه یا انتخابی (Prophylactic/History-Indicated Cerclage)
این نوع سرکلاژ برای زنانی انجام می‌شود که بر اساس سابقه پزشکی‌شان (گروه اول)، در معرض خطر بالای نارسایی سرویکس قرار دارند.
- زمان‌بندی ایده‌آل: بین هفته ۱۲ تا ۱۴ بارداری.
- چرا این زمان؟ انجام عمل در این بازه زمانی، قبل از اینکه دهانه رحم تحت فشار وزن جنین شروع به کوتاه شدن یا باز شدن کند، بالاترین میزان موفقیت را دارد. در این مرحله، بارداری به اندازه کافی پیشرفت کرده تا از سلامت اولیه جنین اطمینان حاصل شود (ریسک سقط‌های سه ماهه اول کاهش یافته) و هنوز برای مداخله پیشگیرانه دیر نشده است.
۲. سرکلاژ درمانی یا اورژانسی (Therapeutic/Emergency Cerclage)
این نوع سرکلاژ زمانی انجام می‌شود که علائم نارسایی سرویکس در حین بارداری فعلی تشخیص داده شود (گروه‌های دوم و سوم).
- زمان‌بندی: معمولاً بین هفته ۱۶ تا ۲۴ بارداری.
- چرا این زمان؟ این عمل یک پاسخ مستقیم به یافته‌های بالینی (طول کوتاه سرویکس در سونوگرافی یا باز شدن آن در معاینه) است. اگرچه موفقیت آن به میزان تغییرات رخ داده در دهانه رحم بستگی دارد، اما همچنان می‌تواند به طور قابل توجهی بارداری را برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طولانی‌تر کرده و شانس بقای نوزاد را به شدت افزایش دهد.
چرا سرکلاژ بعد از هفته ۲۴ بارداری توصیه نمی‌شود؟
مرز هفته ۲۴ بارداری در تصمیم‌گیری برای سرکلاژ بسیار حیاتی است. پس از این هفته، که به عنوان مرز قابلیت حیات جنین (Fetal Viability) شناخته می‌شود، خطرات بالقوه عمل سرکلاژ ممکن است از مزایای آن بیشتر شود. دلایل اصلی عبارتند از:
- افزایش خطر پارگی زودرس کیسه آب (PPROM): دستکاری دهانه رحم در این مرحله پیشرفته‌تر بارداری، می‌تواند ریسک پاره شدن غشاهای آمنیوتیک را افزایش دهد.
- تحریک انقباضات و زایمان زودرس: خود عمل می‌تواند رحم را تحریک کرده و منجر به شروع انقباضات زایمانی شود.
- تغییر رویکرد درمانی: پس از هفته ۲۴، اگر علائم زایمان زودرس بروز کند، تمرکز تیم پزشکی بیشتر بر روی روش‌های دیگر مانند تجویز کورتیکواستروئیدها (برای کمک به بلوغ ریه‌های جنین) و داروهای توکولیتیک (برای متوقف کردن انقباضات) معطوف می‌شود.
انواع روش‌های انجام سرکلاژ
بسته به شرایط آناتومیک دهانه رحم و سابقه بیمار، پزشک ممکن است یکی از روش‌های زیر را انتخاب کند:
| ویژگی | سرکلاژ مک دونالد (McDonald) | سرکلاژ شیرودکار (Shirodkar) | سرکلاژ شکمی (Abdominal) |
|---|---|---|---|
| روش انجام | بخیه از طریق واژن، در قسمت خارجی دهانه رحم زده می‌شود. این روش رایج‌ترین و ساده‌ترین تکنیک است. | بخیه از طریق واژن، اما در محلی بالاتر و نزدیک‌تر به رحم زده می‌شود. این روش نیاز به برش‌های کوچکی در دهانه رحم دارد. | جراحی از طریق یک برش کوچک روی شکم (شبیه سزارین) یا با لاپاراسکوپی انجام می‌شود و بخیه در بالاترین قسمت سرویکس قرار می‌گیرد. |
| زمان انجام | هفته ۱۲ تا ۲4 بارداری | هفته ۱۲ تا ۲4 بارداری | معمولاً قبل از بارداری یا در اوایل بارداری (حدود هفته ۱۰ تا ۱۲) |
| موارد کاربرد | روش استاندارد و انتخابی در اکثر موارد. | در مواردی که دهانه رحم بسیار کوتاه است، آسیب دیده یا روش مک دونالد در بارداری قبلی ناموفق بوده است. | در مواردی که دهانه رحم به شدت آسیب دیده (مثلاً در اثر جراحی‌های قبلی) یا انجام سرکلاژ واژینال به لحاظ فنی غیرممکن است. |
| برداشتن بخیه | به سادگی در مطب یا بیمارستان (حدود هفته ۳۷) و بدون نیاز به بی‌حسی برداشته می‌شود. | ممکن است برای برداشتن نیاز به بی‌حسی یا مراجعه به اتاق عمل داشته باشد. | بخیه معمولاً دائمی است و برداشته نمی‌شود. زایمان باید از طریق سزارین انجام شود. |
آمادگی، ریسک‌ها و مراقبت‌های پس از عمل
مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. دستورالعمل‌های مراقبتی ممکن است بر اساس شرایط شما متفاوت باشد.
آمادگی قبل از عمل: قبل از سرکلاژ، پزشک یک سونوگرافی دقیق برای بررسی وضعیت جنین و رد ناهنجاری‌های عمده انجام می‌دهد. همچنین ممکن است آزمایشاتی برای اطمینان از عدم وجود عفونت در واژن یا رحم درخواست شود. عمل معمولاً تحت بی‌حسی نخاعی (اسپاینال) یا بیهوشی عمومی سبک انجام می‌شود.
ریسک‌ها و عوارض احتمالی: سرکلاژ به طور کلی یک عمل ایمن است، اما مانند هر جراحی دیگری، خطراتی به همراه دارد. این خطرات نادر هستند اما شامل موارد زیر می‌شوند:
- خونریزی
- عفونت (کوریوآمنیونیت)
- پارگی زودرس کیسه آب (PPROM)
- آسیب به دهانه رحم
- تحریک انقباضات رحمی
مراقبت‌های بعد از عمل: پس از عمل، ممکن است برای چند ساعت تا یک روز در بیمارستان تحت نظر باشید. گرفتگی خفیف عضلات، لکه‌بینی یا ترشحات جزئی برای چند روز اول طبیعی است. پزشک دستورالعمل‌های دقیقی را برای دوره نقاهت به شما ارائه می‌دهد که معمولاً شامل موارد زیر است:
- استراحت: توصیه به استراحت و پرهیز از فعالیت‌های شدید برای چند روز تا یک هفته.
- محدودیت فعالیت: پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین، ورزش‌های شدید و ایستادن‌های طولانی‌مدت.
- پرهیز از رابطه جنسی: پزشک معمولاً توصیه می‌کند تا مدتی (اغلب تا اواخر بارداری) از رابطه جنسی خودداری کنید.
- علائم هشداردهنده: در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:
- انقباضات منظم و دردناک شکمی یا کمردرد شبیه درد قاعدگی
- خونریزی واژینال (بیشتر از لکه‌بینی)
- نشت مایع از واژن (که می‌تواند نشانه پارگی کیسه آب باشد)
- تب یا لرز
زمان برداشتن بخیه سرکلاژ
بخیه سرکلاژ دائمی نیست. هدف آن رساندن بارداری به یک دوره امن است.
- زمان‌بندی استاندارد: بخیه سرکلاژهای واژینال (مک دونالد و شیرودکار) به طور معمول در حدود هفته ۳۶ تا ۳۷ بارداری برداشته می‌شود. این کار به بدن اجازه می‌دهد تا برای زایمان طبیعی آماده شود.
- نحوه برداشتن: برداشتن بخیه مک دونالد معمولاً یک فرآیند سریع و ساده است که در مطب پزشک و بدون نیاز به بی‌حسی انجام می‌شود. ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد اما دردناک نیست.
- موارد استثنا: اگر قبل از هفته ۳۷، فرآیند زایمان به طور طبیعی شروع شود یا کیسه آب پاره شود، بخیه فوراً برداشته می‌شود تا از پارگی یا آسیب جدی به دهانه رحم در حین انقباضات جلوگیری شود.
راهکارهای نهایی برای مدیریت بارداری با سرکلاژ
سرکلاژ سرویکس یک مداخله پزشکی قدرتمند و اثبات‌شده است که برای هزاران زن در سراسر جهان، امید به داشتن یک بارداری کامل و موفق را به ارمغان آورده است. کلید موفقیت این روش در تشخیص صحیح، انتخاب کاندیدای مناسب و مهم‌تر از همه، زمان‌بندی دقیق آن نهفته است. چه این عمل به صورت پیشگیرانه در اوایل سه ماهه دوم انجام شود و چه به عنوان یک اقدام درمانی برای نجات بارداری، نقش حیاتی در جلوگیری از زایمان زودرس ایفا می‌کند.
به یاد داشته باشید که شما در این مسیر تنها نیستید. ارتباط منظم، باز و شفاف با پزشک متخصص یا مامای شما، کلید مدیریت موفقیت‌آمیز این چالش است. از پرسیدن سوالات خود نترسید و تمام نگرانی‌هایتان را با تیم درمانی در میان بگذارید. برای ارزیابی دقیق شرایط خود و دریافت یک برنامه مراقبتی شخصی‌سازی‌شده، حتماً با متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا عمل سرکلاژ دردناک است؟ عمل تحت بی‌حسی (نخاعی یا عمومی) انجام می‌شود، بنابراین در حین جراحی هیچ دردی احساس نخواهید کرد. پس از عمل، ممکن است برای چند روز دچار گرفتگی خفیف عضلات یا دردی شبیه به درد قاعدگی شوید که معمولاً با مسکن‌های مجاز در بارداری قابل کنترل است.
۲. آیا بعد از سرکلاژ نیاز به استراحت مطلق است؟ در گذشته استراحت مطلق به طور گسترده توصیه می‌شد، اما تحقیقات جدید نشان داده‌اند که ممکن است همیشه مفید نباشد و حتی ریسک لخته شدن خون را افزایش دهد. امروزه، پزشکان بیشتر به “محدودیت فعالیت” (پرهیز از کارهای سنگین) توصیه می‌کنند تا استراحت مطلق. تصمیم نهایی بر اساس شرایط فردی شما و توسط پزشک معالجتان گرفته می‌شود.
۳. میزان موفقیت عمل سرکلاژ چقدر است؟ میزان موفقیت بسیار بالا است. در سرکلاژهای پیشگیرانه (مبتنی بر سابقه) که در زمان مناسب انجام می‌شوند، نرخ موفقیت در به تعویق انداختن زایمان تا رسیدن به دوره ترم (بالای ۳۷ هفته) حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد تخمین زده می‌شود. در سرکلاژهای اورژانسی نیز این عمل می‌تواند به طور قابل توجهی بارداری را طولانی‌تر کند.
۴. آیا با وجود سرکلاژ، امکان زایمان طبیعی وجود دارد؟ بله، کاملاً. پس از برداشتن بخیه‌های سرکلاژ واژینال (معمولاً در هفته ۳۷)، دهانه رحم می‌تواند به طور طبیعی برای زایمان باز شود و هیچ مانعی برای زایمان طبیعی وجود نخواهد داشت. تنها در موارد سرکلاژ شکمی است که زایمان باید از طریق سزارین انجام شود.
۵. تفاوت سرکلاژ با پساری (Pessary) چیست؟ سرکلاژ یک روش جراحی و تهاجمی است که در آن از بخیه برای بستن دهانه رحم استفاده می‌شود. در مقابل، پساری سرویکس یک دستگاه سیلیکونی نرم و حلقه‌ای شکل است که به صورت غیرتهاجمی در داخل واژن قرار داده می‌شود تا با تغییر زاویه دهانه رحم، فشار را از روی آن بردارد. انتخاب بین این دو روش به شرایط بالینی، شدت نارسایی سرویکس و نظر پزشک بستگی دارد و گاهی ممکن است به صورت ترکیبی نیز استفاده شوند.
منابع (Sources)
- American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) Practice Bulletin No. 142: Cerclage for the Management of Cervical Insufficiency. (2014, Reaffirmed 2021).
- Mayo Clinic. (2023). Incompetent Cervix: Diagnosis & Treatment. Retrieved from mayoclinic.org
- Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG). (2022). Cervical Cerclage (Green-top Guideline No. 75). Retrieved from rcog.org.uk
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
