سرکلاژ اورژانسی یا نجات (Rescue) چیست؟

سرکلاژ اورژانسی (نجات) چیست؟ علل، روند، خطرات و مراقبت‌ها

سرکلاژ اورژانسی، که با نام سرکلاژ نجات (Rescue Cerclage) نیز شناخته می‌شود، یک اقدام پزشکی حیاتی است که در شرایط خاص و اضطراری برای جلوگیری از زایمان زودرس و سقط جنین در سه‌ماهه دوم بارداری انجام می‌گیرد. این روش زمانی به کار می‌رود که دهانه رحم (سرویکس) به طور ناگهانی شروع به باز شدن کرده باشد، اما هنوز کیسه آب (آمنیوتیک) پاره نشده باشد و جنین در معرض خطر جدی قرار دارد. در این شرایط بحرانی، پزشک با بخیه زدن دهانه رحم، به حفظ بارداری کمک می‌کند. هدف اصلی این عمل، فراهم کردن زمان کافی برای رشد و تکامل جنین است تا شانس بقای او پس از تولد افزایش یابد و عوارض ناشی از نارس بودن کاهش پیدا کند. این وضعیت اغلب برای والدین بسیار استرس‌زا است و سرکلاژ نجات می‌تواند امیدی برای ادامه بارداری ایجاد کند.

هزینه جراحی سرکلاژ در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)

مهم: سلب مسئولیت پزشکی

این مقاله صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی نوشته شده و به هیچ عنوان جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان توسط پزشک متخصص نیست. قبل از هرگونه اقدام پزشکی یا تصمیم‌گیری در خصوص وضعیت سلامتی خود، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.

نکات کلیدی در یک نگاه

• زمان انجام: سرکلاژ نجات معمولاً بین هفته‌های ۱۶ تا ۲۴ بارداری انجام می‌شود، یعنی زمانی که دهانه رحم شروع به باز شدن کرده است و وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود.
• هدف: هدف اصلی این عمل، جلوگیری از زایمان زودرس با تقویت مکانیکی دهانه رحم و افزایش شانس زنده ماندن نوزاد است.
• میزان موفقیت: نرخ موفقیت این نوع سرکلاژ به شدت به شرایط بارداری، به ویژه میزان باز شدن دهانه رحم و وجود عفونت، بستگی دارد و به طور کلی کمتر از سرکلاژ پیشگیرانه است.
• نیاز به مراقبت ویژه: به دلیل وضعیت اورژانسی، پس از عمل، معمولاً استراحت، محدودیت فعالیت‌های فیزیکی و نظارت دقیق پزشکی برای جلوگیری از عوارض احتمالی مانند عفونت و پارگی کیسه آب، ضروری است.
• تشخیص: تصمیم برای انجام این عمل، بر اساس معاینه فیزیکی و سونوگرافی دقیق توسط پزشک متخصص و ارزیابی جامع شرایط بیمار گرفته می‌شود.

۱. نارسایی دهانه رحم: زمینه‌ساز نیاز به سرکلاژ

برای درک ضرورت سرکلاژ اورژانسی، ابتدا باید با مفهوم نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency) آشنا شویم. دهانه رحم، بخش پایینی رحم است که آن را به واژن متصل می‌کند. در طول بارداری، دهانه رحم باید محکم و بسته باقی بماند تا جنین را در داخل رحم نگه دارد و از عفونت‌ها محافظت کند. نارسایی دهانه رحم وضعیتی است که در آن، دهانه رحم به دلیل ضعف ساختاری، نمی‌تواند فشار ناشی از رشد جنین را تحمل کند و پیش از موعد مقرر، به تدریج یا به طور ناگهانی شروع به باز شدن و کوتاه شدن می‌کند. این ضعف می‌تواند منجر به سقط جنین در سه‌ماهه دوم یا زایمان زودرس شود.

علل احتمالی نارسایی دهانه رحم عبارتند از:

• سابقه پزشکی: سابقه زایمان زودرس یا سقط مکرر در سه‌ماهه دوم که با درد و انقباض همراه نبوده، یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها است.
• آسیب‌های فیزیکی: آسیب به دهانه رحم در جراحی‌های قبلی مانند کورتاژ، بافت‌برداری از دهانه رحم (مانند روش‌های LEEP یا کونیزاسیون) یا پارگی‌های شدید دهانه رحم در زایمان‌های قبلی.
• ناهنجاری‌های مادرزادی: نقص‌های ساختاری در دهانه رحم که از بدو تولد وجود دارند.
• فشارهای مکانیکی: بارداری با چند قلو یا هیدرآمنیوس (افزایش غیرعادی مایع آمنیوتیک) که فشار بیشتری بر دهانه رحم وارد می‌کند.

تشخیص این وضعیت معمولاً از طریق سونوگرافی واژینال و اندازه‌گیری طول دهانه رحم انجام می‌شود. طول کمتر از ۲۵ میلی‌متر در سه‌ماهه دوم، به ویژه در زنانی که سابقه خطر دارند، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های نیاز به مداخله است. پزشک ممکن است برای نظارت بر وضعیت، سونوگرافی‌های سریالی را تجویز کند.

۲. سرکلاژ چیست و چه انواعی دارد؟

سرکلاژ (Cerclage) یک روش جراحی برای بخیه زدن دهانه رحم به منظور تقویت آن و جلوگیری از باز شدن زودرس است. این عمل به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود که بسته به شرایط بیمار و زمان تشخیص نارسایی دهانه رحم، متفاوت هستند:

• سرکلاژ پیشگیرانه (Elective or Prophylactic Cerclage): این رایج‌ترین نوع سرکلاژ است و برای زنانی انجام می‌شود که سابقه نارسایی دهانه رحم دارند، اما هنوز هیچ علامتی از باز شدن دهانه رحم در بارداری فعلی مشاهده نشده است. این عمل معمولاً در هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری، قبل از اینکه دهانه رحم شروع به تغییر کند، انجام می‌شود و نرخ موفقیت بالایی دارد.
• سرکلاژ اورژانسی (Emergency or Rescue Cerclage): این نوع سرکلاژ زمانی انجام می‌شود که دهانه رحم بیمار در سه‌ماهه دوم بارداری، به طور آشکار شروع به باز شدن کرده و ممکن است قسمتی از کیسه آب (آمنیوتیک) به سمت واژن بیرون زده باشد. این وضعیت یک فوریت پزشکی است و نیازمند اقدام فوری برای نجات بارداری است.
• سرکلاژ شکمی (Abdominal Cerclage): این روش نادرترین نوع سرکلاژ است و معمولاً تنها زمانی انجام می‌شود که سرکلاژ واژینال (مانند دو نوع بالا) با شکست مواجه شده باشد یا به دلیل مشکلات آناتومیکی دهانه رحم، امکان‌پذیر نباشد. این عمل از طریق شکم، قبل از بارداری یا در هفته‌های ابتدایی آن انجام می‌شود. بخیه به صورت دائمی در محل باقی می‌ماند و زایمان‌های بعدی حتماً باید از طریق سزارین صورت گیرد.

۳. سرکلاژ اورژانسی یا نجات: ضرورت و شرایط

سرکلاژ اورژانسی (Rescue Cerclage) زمانی انجام می‌شود که علائم نارسایی دهانه رحم، یعنی باز شدن و کوتاه شدن آن، در اواسط بارداری (معمولاً بین هفته ۱۶ تا ۲۴) مشاهده شود. در این مرحله، دهانه رحم ممکن است به قدری باز شده باشد که قسمتی از کیسه آمنیوتیک (کیسه آب) از آن بیرون زده باشد. این وضعیت بسیار خطرناک است و به سرعت می‌تواند منجر به سقط جنین یا زایمان زودرس شود. تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع در این شرایط، می‌تواند شانس موفقیت را افزایش دهد.

شرایط کاندیدا بودن برای سرکلاژ اورژانسی:

• تشخیص باز شدن دهانه رحم: این تشخیص از طریق سونوگرافی یا معاینه فیزیکی توسط پزشک تأیید می‌شود.
• بارداری تک‌قلو: موفقیت این عمل در بارداری‌های چند قلو کمتر است.
• عدم پارگی کیسه آب: اگر کیسه آب پاره شده باشد، انجام سرکلاژ به شدت خطر عفونت داخل رحمی را افزایش می‌دهد و توصیه نمی‌شود.
• نبود علائم عفونت داخل رحمی (Chorioamnionitis): هرگونه عفونت فعال در رحم یا اطراف آن، مانع انجام این عمل است.
• نبود انقباضات فعال و منظم رحمی: اگر زایمان فعال شروع شده باشد، بخیه زدن دهانه رحم نمی‌تواند آن را متوقف کند.
• فقدان خونریزی فعال واژینال: خونریزی شدید ممکن است نشانه‌ای از مشکل جدی‌تری باشد و سرکلاژ را ناممکن می‌سازد.

هدف اصلی از انجام این عمل، به تأخیر انداختن زایمان و افزایش زمان بارداری است تا جنین شانس بیشتری برای رشد کامل ریه‌ها و سایر اندام‌های حیاتی داشته باشد و از عوارض جدی نارس بودن نجات یابد.

۴. روند انجام سرکلاژ اورژانسی

عمل سرکلاژ اورژانسی یک جراحی سرپایی است که تحت بیهوشی (اغلب بیهوشی نخاعی یا عمومی) انجام می‌شود. برای کاهش خطر عفونت، ممکن است قبل از عمل به بیمار آنتی‌بیوتیک و برای کاهش انقباضات، داروهای توکولیتیک داده شود. مراحل اصلی این عمل به شرح زیر است:

• آمادگی: بیمار در وضعیت لیتوتومی (مشابه معاینه زنان) قرار می‌گیرد و ناحیه واژن به دقت با مواد ضدعفونی‌کننده تمیز می‌شود.
• روش جراحی: پزشک با استفاده از یک نخ بخیه محکم و غیرقابل جذب، دهانه رحم را می‌دوزد. دو روش اصلی عبارتند از:
  • روش ماکدونالد (McDonald Cerclage): در این روش، پزشک یک بخیه “کیسه-کشی” را در بخش پایینی دهانه رحم و نزدیک به دهانه خارجی آن قرار می‌دهد. بخیه به صورت دایره‌ای دور دهانه رحم کشیده شده و محکم می‌شود تا دهانه رحم بسته بماند. این روش رایج‌تر و ساده‌تر است.
  • روش شیرودکار (Shirodkar Cerclage): این روش پیچیده‌تر است. در آن، پزشک بافت مخاطی اطراف دهانه رحم را برش می‌دهد و بخیه را در بخش بالاتری از دهانه رحم و زیر این بافت قرار می‌دهد تا کمتر در معرض عفونت باشد. سپس بافت مخاطی را دوباره روی بخیه می‌دوزد.
• پس از عمل: پس از اتمام جراحی، بیمار برای چند ساعت در بخش ریکاوری تحت نظارت قرار می‌گیرد. علائم حیاتی و وضعیت جنین بررسی می‌شود. پزشک ممکن است برای کاهش انقباضات، داروهای خاصی تجویز کند. پس از پایدار شدن وضعیت، بیمار با دستورات دقیق پزشکی ترخیص می‌شود.

۵. مقایسه سرکلاژ اورژانسی با انواع دیگر

برای درک بهتر تفاوت‌ها، جدول زیر به مقایسه سه نوع اصلی سرکلاژ می‌پردازد:

ویژگی	سرکلاژ پیشگیرانه (Elective)	سرکلاژ اورژانسی (Rescue)	سرکلاژ شکمی (Abdominal)
زمان انجام	هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری	هفته‌های ۱۶ تا ۲۴ بارداری	قبل از بارداری یا هفته‌های ابتدایی
شرایط	سابقه نارسایی دهانه رحم	باز شدن دهانه رحم در بارداری فعلی	شکست سرکلاژهای واژینال یا نارسایی شدید
میزان موفقیت	۸۰ تا ۹۰ درصد	۴۰ تا ۶۰ درصد	بسیار بالا (تقریباً ۱۰۰%)
عوارض	نسبتاً کم	ریسک بالاتر عفونت و پارگی کیسه آب	نیاز به سزارین در هر بارداری
نحوه انجام	واژینال	واژینال	لاپاراسکوپی یا جراحی باز
هدف	پیشگیری از نارسایی	نجات بارداری در حال زایمان زودرس	درمان دائمی نارسایی شدید

توضیح مقایسه: میزان موفقیت سرکلاژ اورژانسی به دلیل اینکه در شرایط بحرانی و با دهانه رحم باز انجام می‌شود، به طور طبیعی پایین‌تر از نوع پیشگیرانه است. در سرکلاژ اورژانسی، پزشک در تلاش است تا با یک بخیه، از یک وضعیت در حال پیشرفت جلوگیری کند، در حالی که در سرکلاژ پیشگیرانه، بخیه بر روی دهانه رحم کاملاً بسته و سالم زده می‌شود. همین امر ریسک عوارض، به خصوص عفونت را در نوع اورژانسی افزایش می‌دهد.

۶. ریسک‌ها، عوارض و محدودیت‌های سرکلاژ اورژانسی

اگرچه سرکلاژ نجات می‌تواند بارداری را حفظ کند، اما با ریسک‌ها و عوارض خاصی همراه است که بیمار و پزشک باید به طور کامل از آن‌ها آگاه باشند. ریسک این عمل به دلیل باز بودن دهانه رحم و احتمال ورود باکتری به داخل رحم، نسبت به سرکلاژ پیشگیرانه بیشتر است.

عوارض و خطرات احتمالی:

• عفونت داخل رحمی (Chorioamnionitis): این جدی‌ترین عارضه است که ممکن است به دلیل ورود باکتری به رحم رخ دهد. در صورت وقوع، باید بلافاصله بخیه برداشته شود و زایمان انجام گیرد. علائم آن شامل تب، درد شکم و ترشحات بدبو است.
• پارگی کیسه آب (PROM): احتمال پارگی کیسه آب در طول یا پس از عمل وجود دارد.
• خونریزی: ممکن است پس از عمل، خونریزی یا لکه‌بینی خفیف مشاهده شود که معمولاً طی چند روز برطرف می‌شود.
• آسیب به دهانه رحم: در موارد نادر، ممکن است بخیه باعث پارگی یا آسیب به دهانه رحم شود، به خصوص اگر بیمار در حالت انقباضات فعال قرار گیرد.
• زایمان زودرس با وجود سرکلاژ: با وجود سرکلاژ، ممکن است انقباضات رحمی ادامه یابد و منجر به زایمان زودرس شود.
• فرسایش بخیه (Suture Erosion): در موارد نادری، ممکن است بخیه به مرور زمان وارد بافت دهانه رحم شده و باعث فرسایش شود.

محدودیت‌ها (Contraindications): این عمل در شرایط زیر قابل انجام نیست:

• وجود عفونت فعال داخل رحمی.
• پارگی کیسه آب.
• خونریزی شدید یا فعال.
• وجود ناهنجاری‌های جنینی ناسازگار با حیات.
• علائم زایمان فعال یا انقباضات منظم رحمی.

۷. مراقبت‌های پس از عمل و پیش‌آگهی

مراقبت‌های دقیق پس از سرکلاژ اورژانسی برای موفقیت‌آمیز بودن آن حیاتی است.

• استراحت: پزشک معمولاً توصیه به استراحت نسبی یا مطلق می‌کند. استراحت نسبی شامل محدود کردن فعالیت‌های روزمره و اجتناب از کارهای سنگین است.
• محدودیت فعالیت: بیمار باید به طور کامل از فعالیت‌های فیزیکی سنگین، بلند کردن اجسام سنگین و برقراری رابطه جنسی خودداری کند.
• نظارت: بیمار باید به طور منظم برای بررسی وضعیت دهانه رحم، علائم عفونت و انقباضات، تحت نظر پزشک باشد. این نظارت ممکن است شامل سونوگرافی‌های مکرر باشد.
• داروها: ممکن است پزشک برای جلوگیری از عفونت، آنتی‌بیوتیک یا برای کاهش انقباضات، داروهای ضد انقباض (توکولیتیک) تجویز کند. همچنین، مصرف پروژسترون واژینال ممکن است برای برخی بیماران توصیه شود.

علائم هشداردهنده برای تماس فوری با پزشک:

• خونریزی واژینال شدید (بیشتر از یک دوره قاعدگی).
• انقباضات یا درد شکمی منظم و فزاینده.
• تب (بیش از ۳۸ درجه سانتی‌گراد) یا لرز.
• ترشحات بدبو یا غیرعادی واژینال که می‌تواند نشانه عفونت باشد.
• نشت مایع از واژن (احتمال پارگی کیسه آب).

پیش‌آگهی: پیش‌آگهی سرکلاژ اورژانسی به شدت به وضعیت دهانه رحم در زمان عمل، سن بارداری و حضور عفونت یا انقباضات بستگی دارد. با این حال، بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که این عمل می‌تواند به طور میانگین چند هفته به طول بارداری اضافه کرده و شانس تولد نوزاد سالم را افزایش دهد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که سرکلاژ اورژانسی در ۸۲٪ موارد منجر به تولد نوزاد زنده شد و میانگین زمان اضافه شده به بارداری حدود ۵۲ روز بوده است.

پرسش‌های متداول (FAQ)

سرکلاژ اورژانسی تا چه هفته‌ای از بارداری قابل انجام است؟ سرکلاژ اورژانسی معمولاً حداکثر تا هفته ۲۴ بارداری انجام می‌شود. پس از این زمان، به دلیل افزایش اندازه جنین، خطرات عمل و افزایش احتمال زنده ماندن نوزاد در خارج از رحم، انجام آن توصیه نمی‌شود.

آیا سرکلاژ اورژانسی دردناک است؟ این عمل تحت بیهوشی (اغلب بیهوشی نخاعی) انجام می‌شود و در طول آن دردی احساس نخواهید کرد. پس از عمل ممکن است کمی گرفتگی، لکه‌بینی یا درد خفیف داشته باشید که با داروهای مسکن قابل کنترل است.

چه علائمی نشان می‌دهد که سرکلاژ موفق نبوده است؟ علائمی مانند افزایش درد یا انقباضات، خونریزی شدید، ترشحات بدبو، تب یا نشت مایع از واژن می‌توانند نشان‌دهنده عدم موفقیت یا بروز عارضه باشند که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.

چه مدت پس از سرکلاژ باید استراحت مطلق داشت؟ مدت زمان استراحت مطلق بسته به نظر پزشک و وضعیت بیمار متفاوت است، اما اغلب توصیه می‌شود که برای چند روز یا چند هفته پس از عمل، فعالیت‌های خود را به شدت محدود کنید و به توصیه‌های پزشک عمل کنید.

آیا پس از سرکلاژ، امکان زایمان طبیعی وجود دارد؟ بله، در بسیاری از موارد اگر بارداری به سلامت تا هفته‌های پایانی (حدود ۳۷ هفته) پیش برود، بخیه سرکلاژ در یک جلسه سرپایی توسط پزشک برداشته می‌شود و پس از آن، امکان زایمان طبیعی وجود دارد.

چه زمانی بخیه سرکلاژ کشیده می‌شود؟ بخیه سرکلاژ معمولاً در هفته ۳۶ تا ۳۷ بارداری برداشته می‌شود. اگر درد زایمان زودتر شروع شود یا کیسه آب پاره شود، بخیه باید فوراً برداشته شود تا از آسیب به دهانه رحم جلوگیری شود.

راهکارهای نهایی برای مدیریت نارسایی دهانه رحم

نارسایی دهانه رحم یک وضعیت چالش‌برانگیز در بارداری است که تشخیص و مدیریت به موقع آن اهمیت زیادی دارد. سرکلاژ اورژانسی، به عنوان آخرین راهکار برای نجات یک بارداری در معرض خطر، می‌تواند نقشی حیاتی ایفا کند. در نهایت، همکاری نزدیک با پزشک، رعایت دقیق توصیه‌های پس از عمل، و آگاهی از علائم خطر، کلید موفقیت در مدیریت این وضعیت است.

برای ارزیابی دقیق شرایط بارداری خود و انتخاب بهترین راهکار، حتماً با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.

منابع

1. Mayo Clinic. (2024). Cervical cerclage
2. PubMed Central
3. National Institutes of Health (NIH)
4. Healthline

لیست پزشکان مرتبط:

• 
  سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
• 
  سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
• 
  آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
• 
  سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
چه امتیازی میدی؟
کپی لینک لینک کپی شد