تومور هیپوفیز خطرناک است؟ روش های درمان آن
تومورهای هیپوفیز به عنوان یکی از مهم‌ترین توده‌های غیرطبیعی مغزی شناخته می‌شوند که می‌توانند تأثیرات جدی بر سلامتی افراد داشته باشند. این تومورها در غده هیپوفیز، یکی از غدد اصلی و حیاتی بدن، رشد میکنند و می‌توانند عملکرد هورمونی و سایر فرآیندهای بدن را مختل کنند. در این مقاله، به بررسی دقیق تومورهای هیپوفیز، خطرات مرتبط با آنها و روش‌های نوین درمانی خواهیم پرداخت.
آیا تومور هیپوفیز خطرناک است؟ پاسخ به این سؤال به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع تومور، اندازه آن و میزان تأثیرگذاری بر عملکرد غده هیپوفیز. برخی از این تومورها خوش‌خیم هستند و به‌آرامی رشد میکنند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند تهاجمی باشند و نیاز به درمان فوری دارند. شناخت صحیح این بیماری و آگاهی از علائم و نشانه‌های آن می‌تواند به تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر آن کمک کند.
در این مقاله، علاوه بر بررسی علائم و نشانه‌های تومورهای هیپوفیز، به روش‌های مختلف درمانی از جمله جراحی، رادیوتراپی و دارو درمانی خواهیم پرداخت. همچنین نکات مهمی درباره مراقبت‌های پس از درمان و راهکارهای پیشگیری از عود مجدد این تومورها ارائه خواهیم داد. با مطالعه این مقاله، می‌توانید اطلاعات جامعی درباره تومورهای هیپوفیز و روش‌های مقابله با آنها کسب کنید و قدمی مؤثر در جهت حفظ سلامتی خود بردارید.
غده هیپوفیز چیست؟
غده هیپوفیز را می‌توان حساس‌ترین قسمت مغز و جمجه دانست. این غده برای بدن انسان بسیار مهم است و روی سلامت و عملکرد اعضای داخلی بدن تأثیر دارد.
این غده که اندازه‌اش به یک لوبیا می‌رسد و زیر مغز قرار دارد، ممکن است با مشکلاتی مانند تومور مواجه شود که سلامت فرد را به خطر بیاندازد. غده هیپوفیز در پشت بینی و سینوس پروانه‌ای و زیر هیپوتالاموس است و موادی خاص را ترشح میکند.
این مواد که شبیه هورمون‌ها هستند روی عملکرد بافت‌ها و اعضای بدن اثر می‌گذارند و یکی از وظایف هیپوفیز تنظیم تعادل هورمون‌های غدد دیگر بدن است. از طرف دیگر، چون غده هیپوفیز با مسائلی مانند رشد، تکامل و تولید مثل و عملکرد اعضایی مانند کلیه‌ها، سینه‌ها و رحم در ارتباط است، تومور آن می‌تواند این عملکردها را به هم بزند. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
آدنوم هیپوفیز یا تومورهای خوش خیم غده هیپوفیز
غده هیپوفیز را می‌توان به تومورهای خوش خیم دچار شود که آدنوم هیپوفیز نام دارند. این تومورها اکثراً در لوب قدامی (قسمت جلویی) این غده رشد میکنند. بر اساس مطالعات پزشکی، یک نفر از هر ۱۰ نفر در طول عمر خود تومور هیپوفیز می‌گیرد.
بعضی از آدنوم‌های هیپوفیز باعث می‌شوند که یک یا چند غده هورمون‌زا بیش از حد فعال شوند و هورمون‌های زیادی را ترشح کنند.
این تومورهای هیپوفیز فعال غدد درون ریز حتی اگر کوچک باشند، می‌توانند تعادل هورمونی را به هم بریزند و روی عملکرد بدن اثر منفی بگذارند. افراد در هر سنی ممکن است آدنوم هیپوفیز داشته باشند. با ما همراه باشید تا در ادامه مطلب بیشتر درباره این بیماری، علائم و روش‌های درمان آن بیاموزید.
انواع آدنوم هیپوفیز
غده هیپوفیز ممکن است به تومورهای خوش خیم دچار شود که آدنوم هیپوفیز نامیده می‌شوند. این تومورها سرطانی نیستند و به بخش‌های دیگر بدن منتشر نمی‌شوند. اما ممکن است بزرگ شوند و روی ساختارهای اطراف خود مانند اعصابی که چشم را به مغز متصل میکنند، فشار ایجاد کنند. این پدیده را اثر توده‌ای می‌گویند.
آدنوم‌های هیپوفیز بر اساس اندازه و ترشح هورمون دسته بندی می‌شوند. در ادامه مطلب چند نوع از آنها را توضیح داده‌ایم.
۱. تومورهای ترشح کننده هیپوفیز:
آدنوم‌ها در حدود نیمی از موارد، مقادیر زیادی از یک یا چند هورمون مختلف را تولید میکنند. این تومورها که به تومورهای فعال غدد درون ریز یا عملکردی هم معروف هستند، باعث می‌شوند که یک هورمون بیش از حد ترشح شود. این موضوع می‌تواند مشکلات زیر را ایجاد کند:
۲. سندرم کوشینگ هیپوفیز:
وقتی که بدن مقادیر زیادی از کورتیکواستروئیدها را داشته باشد، سندرم کوشینگ رخ می‌دهد. این سندرم می‌تواند علائم گوناگونی را به وجود آورد. برخی از این علائم عبارتند از:
- چاقی قسمت بالای بدن
- صورت مانند ماه
- چربی زیاد در ناحیه گردن یا قوز چربی بین دو شانه
- دست‌ها و پاهای لاغر
- پوست شکننده و باریک
- خطوط رنگی روی شکم، باسن، ران‌ها، بازو‌ها و سینه‌ها
- ضعف عضلات و استخوان‌ها
- خستگی فراوان
- فشار خون بالا
- قند خون بالا
- عصبانیت و نگرانی
- موهای اضافی روی صورت و بدن در خانم‌ها
- قاعدگی نامنظم یا قطع شده در خانم‌ها
- کاهش تمایل جنسی و باروری در آقایان
۳. آکرومگالی هیپوفیز:
وقتی که رشد بیش از حد اتفاق بیفتد، اندام‌ها، صورت و بافت‌های نرم بدن بزرگ می‌شوند. آکرومگالی ممکن است باعث شود که فشار خون بالا، دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی پیش بیایند. بیماران مبتلا به آکرومگالی امید به زندگی کمی دارند.
۴. گالاکتوره هیپوفیز:
گالاکتوره زمانی رخ می‌دهد که شیر غیر طبیعی از غدد پستانی تولید شود.
۵. پرولاکتینوما هیپوفیز:
پرولاکتینوما یک تومور هیپوفیزی است که مقادیر زیادی از پرولاکتین را ترشح میکند. پرولاکتین یک هورمون است که باعث میشود شیر در سینه‌ها تولید شود. این تومور شایع‌ترین نوع تومور هیپوفیزی است و حدود ۳۰ درصد از تومورهای هیپوفیز را شامل میشود. بعضی از مشکلات ناشی از ترشح زیاد یک هورمون که می‌توانید با مشاوره با دکتر غده ی هیپوفیز درباره آنها بیشتر بدانید، عبارتند از:
•هیپرپرولاکتینمی
•ناباروری یا مشکلات باروری
۶. تومورهای غدد درون ریز – غیرفعال هیپوفیز:
تومورهای غدد درون ریز هیپوفیز غیرفعال هیچ هورمون اضافی تولید نمی‌کنند. این تومورها را تومورهای هیپوفیز غیرفعال یا غیرترشحی هم می‌گویند.
۷. میکروآدنوم و ماکروآدنوم غده هیپوفیز:
میکروآدنوم‌ها تومورهای هیپوفیزی هستند که قطرشان کمتر از ۱۰ میلی‌متر (حدود ۰.۴ اینچ) است. تومور هیپوفیزی با قطر بیشتر یا برابر با ۱۰ میلی‌متر را ماکروآدنوم می‌گویند.
تومور هیپوفیز به چه دلیلی ایجاد میشود؟
علت تومور هیپوفیز که ناشی از رشد بی‌رویه سلول‌ها در غده هیپوفیز است، هنوز مشخص نشده است. غده هیپوفیز یک غده کوچک به شکل لوبیا است که در پایین مغز، نزدیک به بینی و گوش‌ها قرار دارد. این غده با اینکه خیلی کوچک است، اما تقریبا بر تمام بخش‌های بدن شما اثر دارد. هورمون‌هایی که از هیپوفیز تولید می‌شوند، عملکرد‌های مهم بدن مانند رشد، فشار خون و تولید مثل را کنترل میکنند.
فقط درصد کمی از تومورهای هیپوفیز به خانواده‌ها منتقل می‌شوند، اما بیشتر آنها هیچ علت ارثی واضحی ندارند. پس می‌توان گفت این بیماری کاملا وراثتی نیست. با این حال، دانشمندان فکر میکنند که تغییرات ژنی در ایجاد این نوع تومورها موثر هستند.
علائم تومور هیپوفیز چیست؟ علاوم غده هیپوفیز در زنان و مردان
بعضی از تومورهای هیپوفیز هیچ علامتی ندارند. گاهی اوقات دکتر جراحی هیپوفیز می‌تواند آنها را به‌صورت اتفاقی در یک تست تصویربرداری مثل ام آر آی یا سی تی اسکن (به هر دلیلی) پیدا کند. علائم تومور هیپوفیز در زنان و مردان متفاوت است و به نوع هورمونی که ترشح میکنند، بستگی دارد. نشانه های تومور هیپوفیز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- مشکلات بینایی به‌خاطر تومور هیپوفیز
- افزایش وزن
- خونریزی یا کبودی آسان
- تغییر در شکل استخوان‌ها مخصوصا در صورت و دست‌ها
- قاعدگی نامنظم در خانم‌ها
- تولید شیر در خانم‌ها
- نارسایی در نعوظ در آقایان
- عدم تحمل گرما
نشانه های مربوط به کمبود هورمونی تومور هیپوفیز
تومورهای درشت ممکن است موجب کاهش هورمون در بدن شوند. برخی از علائم مربوط به این وضعیت را در لیست زیر مشاهده کنید:
1. تهوع و استفراغ
2. ضعف
3. سرمازدگی
4. نامنظمی در قاعدگی خانم‌ها
5.نزول میل جنسی در خانم‌ها و آقایان
6.ادرار زیاد
7.کم شدن یا زیاد شدن وزن بدون دلیل
۸. فعالیت بیش از حد ناشی از تولید هرمون‌های هیپوفیز: تومورهای هیپوفیز فعال مقادیر زیادی از هورمون‌ها را ترشح میکنند. این تومورها بسته به نوعشان، علائم و نشانه‌های متفاوتی را ایجاد میکنند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره آنها با دکتر مغز و اعصاب آنلاین صحبت کنید.
تشخیص تومور هیپوفیز (آدنوم) چطور انجام میشود؟
دکتر غده ی هیپوفیز ممکن است برای تشخیص تومور غده هیپوفیز، آزمایش خون، آزمایش ادرار و تصویربرداری از شما بخواهد.
آزمایش خون و ادرار می‌تواند سطح هورمون‌های غیرطبیعی مانند پرولاکتین پلاسما (PRL)، هورمون رشد (GH)، فاکتور رشد شبه انسولین -۱ (IGF-1)، تیروکسین آزاد، کورتیزول و تستوسترون را نشان بدهد.
این هورمون‌های غیرطبیعی ممکن است علامت یک سندرم مربوط به هیپوفیز باشند. دکتر مغز و اعصاب شما هم ممکن است با استفاده از فناوری ام آر آی با کیفیت بالا، ویژگی‌های خاص آدنوم هیپوفیز را شناسایی کند.
درمان تومور هیپوفیز
تومورهای آدنوم توسط یک تیم تخصصی از چند رشته شامل جراح مغز و اعصاب، متخصص گوش و حلق و بینی یا متخصص غدد (متخصص اختلال‌های هورمونی) درمان می‌شوند. درمان ممکن است شامل مشاهده، دارو درمانی (از جمله هورمون درمانی)، پرتودرمانی و جراحی باشد. در زیر به توضیح مختصری از این گزینه‌های درمانی می‌پردازیم.
۱. مشاهده پیشرفت آدنوم هیپوفیز
: مشاهده به این معنی است که جراح مغز و اعصاب یا متخصص غدد شما، تصویربرداری منظم از تومور انجام می‌دهد تا وضعیت آن را بررسی کند. اگر تومور هیپوفیز بزرگ شود یا علائم آن بدتر شود، ممکن است نیاز به درمان بیشتر داشته باشید.
۲. دارو درمانی غده هیپوفیز:
دارو درمانی می‌تواند برای درمان برخی از تومورهای هیپوفیز تولیدکننده هورمون مفید باشد. همچنین جراح مغز و اعصاب شما ممکن است دارو درمانی را برای اهداف زیر تجویز کند:
- جلوگیری از ترشح هورمون‌های زیاد تومور
- کوچک کردن تومور تا فشار آن بر غده هیپوفیز یا سایر بخش‌های سیستم عصبی کم شود
- درمان تومور هیپوفیز یا تنظیم هورمون‌ها بعد از جراحی یا پرتودرمانی
- جایگزین کردن هورمون‌های کم شده اگر تومور هیپوفیز باعث شود که بدن نتواند هورمون‌های مورد نیاز را تولید کند یا تولید هورمون پس از جراحی خیلی کم شود (که به‌عنوان درمان جایگزینی هورمون هم معروف است.)
۳. پرتودرمانی غده هیپوفیز:
پرتودرمانی برای تومورهای هیپوفیز شامل پرتودرمانی خارجی و رادیو جراحی استریوتاکتیک است. این درمان‌ها ممکن است چند ماه طول بکشند تا علائم و شرایط آدنوم هیپوفیز را بهتر کنند. پرتودرمانی ممکن است برای آدنوم هیپوفیز که دارای شرایط زیر هستند، مناسب باشد:
- در قسمت‌هایی از مغز هستند که جراحی خیلی سخت است.
- نمی‌توان تومور را با جراحی کاملا برداشت.
- تومور سریع رشد میکنند.
- تومور با دارو کوچک نمی‌شوند.
- تومور هیپوفیز پس از جراحی دوباره می‌رویند.
گاهی پرتودرمانی می‌تواند سبب شود که غده هیپوفیز کار نکند، حتی سال‌ها بعد از درمان. در این حالت، افراد ممکن است باید مکمل‌های هورمونی بخورند و تحت نظارت دکتر غده ی هیپوفیز باشند.
۴. جراحی تومور هیپوفیز:
دکتر جراحی هیپوفیز برای برداشتن آدنوم هیپوفیز گاهی ممکن است به کرانیوتومی (Craniotomy) نیاز داشته باشد. اما معمولا جراحی با یک روش کم تهاجمی به نام جراحی آندوسکوپی اندونازال (Endonasal Endoscopic Surgery) انجام میشود که در آن جراح تومور را از راه بینی خارج میکند. توجه کنید که در درمان این بیماری، داشتن یک تیم پزشکی ماهر و با دانش امری بسیار مهم است.
عوامل خطر تومور هیپوفیز
افرادی که بیماری‌های ارثی خاصی مانند نئوپلازی غدد درون ریز (Multiple Endocrine Neoplasia) و نوع ۱ (MEN) آن را از خانواده‌شان به ارث برده‌اند، احتمال بیشتری دارند که تومورهای هیپوفیز داشته باشند. در MEN 1، تومورهای چندگانه در غدد مختلف سیستم غدد درون ریز رشد میکنند. برای تشخیص این اختلال باید از آزمایش‌های ژنتیک استفاده کرد.
عوارض تومور هیپوفیز چیست؟
تومورهای هیپوفیز معمولا زیاد رشد یا گسترش نمی‌کنند. اما آنها می‌توانند به سلامت شما آسیب بزنند. برخی از عوارض ابتلا به تومور هیپوفیز را در زیر بیان کرده‌ایم:
- کور شدن: تومور هیپوفیز می‌تواند به اعصاب بینایی فشار بیاورد و در نهایت باعث کوری شود.
- کمبود هورمون: داشتن تومور هیپوفیز یا جراحی برای برداشتن آن ممکن است ترشح هورمون در بدن شما را دائما تغییر دهد و شاید پزشک باید با دارو‌های هورمونی، این کمبود را پوشش دهد.
یک عارضه نادر اما خطرناک تومور هیپوفیز، آپوپلکسی هیپوفیز (Pituitary Apoplexy) است که زمانی اتفاق می‌افتد که یک خونریزی ناگهانی در تومور رخ دهد.
از نشانه‌های آن می‌توان سردرد شدید را ذکر کرد. آپوپلکسی هیپوفیز نیاز به رفتن فوری به اورژانس دارد و احتمالا پزشک برای درمان آن از جراحی یا داروهایی به نام کورتیکواستروئیدها استفاده میکند.
پرسش های رایج در حوزهی تومور هیپوفیز
در ادامه به پاسخ پرسش کاربران پاسخ داده می شود
- بیماران مبتلا به تومور هیپوفیز چقدر عمر میکنند؟ به گفته تحقیقات انجام شده، بیشتر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، تنها ۵ سال پس از تشخیص تومور زنده می‌مانند.
- آیا تومور هیپوفیز خطرناک است؟ بدانید که تومورهای هیپوفیزی بزرگ همه سرطانی نیستند، ولی اگر درمان نشوند، ممکن است مشکلات جدی را به وجود آورند. چون این تومورها بر روی عملکرد غده هیپوفیز، اعصاب و مغز تأثیر می‌گذارند.
- آیا وجود استرس به زمینه سازی ایجاد به تومور هیپوفیز کمک میکند؟ و چه ارتباطی بین استرس و غده هیپوفیز موجود است؟ بر پایه مطالعات صورت گرفته، استرس فزاینده، آسیب روانی در دوران کودکی یا جراحت جسمی احتمال مبتلا شدن به این بیماری را بالا می‌برند.
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ اگر هر کدام از نشانه‌های گفته شده در این مقاله را تجربه کردید، بی‌درنگ با پزشک متخصص مغز و اعصاب خود صحبت کنید. تومورهای هیپوفیز معمولا با ریزش سطوح هورمونی به وضعیت عادی و کم کردن علائم و نمایه‌های بیمار، قابل درمان هستند. به دکتر غده هیپوفیز مراجعه کنید، چون این بیماری باید بلافاصله پس از تشخیص درمان شود والا مشکلات جدی برای سلامتی شما پیش می‌آید.
لیست پزشکان مرتبط:
مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- اکبر سلطان زادهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- شیرین بهبهانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
