افرادی که آلزایمر میگیرند چقدر زنده میمانند؟ راهنمای جامع عوامل و چشماندازها
تشخیص بیماری آلزایمر، لحظهای دشوار و دگرگونکننده برای هر فرد و خانوادهای است. این تشخیص دنیایی از عدم قطعیت را به همراه میآورد و در میان انبوهی از سوالات و نگرانیها، یکی از اولین و مهمترین پرسشهایی که ذهن بیماران و عزیزانشان را به خود مشغول میکند این است: “بیمار چقدر زنده میماند؟” این سوال، با وجود سادگی ظاهری، پاسخی پیچیده و چندوجهی دارد. درک امید به زندگی در این بیماری، نیازمند نگاهی عمیق به عوامل متعدد، از سن و سلامت عمومی گرفته تا کیفیت مراقبتهای دریافتی است. این مسیر برای هر فرد کاملاً منحصر به فرد است و نمیتوان یک نسخه واحد برای همه پیچید.
واقعیت این است که امید به زندگی در بیماران آلزایمر یک عدد ثابت و از پیش تعیینشده نیست. در حالی که آمارها میتوانند یک چشمانداز کلی ارائه دهند، اما هرگز نمیتوانند داستان کامل یک بیمار را روایت کنند و نباید به عنوان یک حکم قطعی تلقی شوند. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، با هدف روشن کردن این موضوع پیچیده و ارائه اطلاعات مبتنی بر شواهد علمی تهیه شده است. هدف ما این است که با تشریح دقیق عوامل مؤثر و مراحل بیماری، به شما کمک کنیم تا درک عمیقتری از مسیر پیش رو به دست آورید و بتوانید با آگاهی بیشتری برای آینده برنامهریزی کنید.
در ادامه، ما به بررسی دقیق آمارها، عوامل کلیدی مؤثر بر طول عمر، تأثیر مراحل مختلف بیماری و راهکارهایی برای بهبود کیفیت زندگی بیماران خواهیم پرداخت. هدف ما این است که با ارائه اطلاعاتی شفاف و دقیق، به شما و عزیزانتان کمک کنیم تا با دیدی بازتر با این چالش روبرو شوید و بر آنچه بیشترین اهمیت را دارد تمرکز کنید: بهبود کیفیت زندگی در هر لحظه و حفظ کرامت انسانی بیمار در تمام طول این سفر.
سلب مسئولیت پزشکی مهم: اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه آموزشی و اطلاعرسانی دارد و به هیچ عنوان نباید به عنوان مشاوره، تشخیص یا درمان پزشکی تلقی شود. تشخیص و مدیریت بیماری آلزایمر باید منحصراً توسط پزشک متخصص و تیم درمانی واجد شرایط صورت گیرد. لطفاً برای دریافت راهنماییهای شخصیسازیشده، همواره با پزشک یا متخصص سلامت خود مشورت کنید.
نکات کلیدی در یک نگاه
- میانگین آماری: به طور متوسط، بیماران مبتلا به آلزایمر پس از تشخیص، بین 4 تا 8 سال زنده میمانند. با این حال، این بازه بسیار متغیر است و در برخی موارد میتواند از 3 سال تا 20 سال نیز ادامه یابد.
- عامل تعیینکننده سن: سن در زمان تشخیص، قویترین عامل پیشبینیکننده طول عمر است. تشخیص در سنین پایینتر معمولاً با دوره طولانیتری از بیماری همراه است، زیرا بدن از ذخیره فیزیولوژیک بیشتری برخوردار است.
- علت اصلی مرگ: در اکثر موارد، علت مستقیم مرگ، خود بیماری آلزایمر نیست، بلکه عوارض ناشی از آن مانند ذاتالریه (بهویژه ذاتالریه آسپیراسیون)، سایر عفونتها (مانند عفونت دستگاه ادراری و زخم بستر) و سوءتغذیه است.
- نقش حیاتی مراقبت: کیفیت مراقبتهای پزشکی، تغذیهای، محیطی و حمایتی، نقشی اساسی در بهبود کیفیت زندگی و افزایش بالقوه طول عمر بیمار ایفا میکند. یک برنامه مراقبتی جامع و دلسوزانه میتواند تفاوت چشمگیری ایجاد کند.
درک کلی امید به زندگی در آلزایمر: آمارها چه میگویند؟
وقتی صحبت از امید به زندگی در آلزایمر میشود، آمارها یک نقطه شروع برای درک تصویر کلی هستند. بر اساس دادههای مراکز معتبری مانند انجمن آلزایمر و موسسه ملی کهنسالی (NIA)، میانگین طول عمر پس از تشخیص بیماری بین 4 تا 8 سال تخمین زده میشود. با این حال، این اعداد یک دامنه بسیار گسترده را پوشش میدهند؛ برخی بیماران ممکن است تنها 3 سال پس از تشخیص زنده بمانند، در حالی که برخی دیگر تا 20 سال یا بیشتر با این بیماری زندگی میکنند. این تنوع گسترده نشان میدهد که بیماری با سرعتهای متفاوتی در افراد مختلف پیشرفت میکند.
آلزایمر یک بیماری پیشرونده و تحلیلبرنده عصبی است. این بدان معناست که با گذشت زمان، به تدریج سلولهای بیشتری از مغز آسیب میبینند و ارتباطات بین آنها قطع میشود. این فرآیند که با تجمع پروتئینهای سمی (آمیلوئید و تاو) آغاز میشود، نه تنها بر حافظه و تواناییهای شناختی (مانند تفکر، قضاوت و زبان) تأثیر میگذارد، بلکه به تدریج عملکردهای حیاتی بدن مانند بلع، تعادل، حرکت و کنترل سیستم ایمنی را نیز مختل میکند. به همین دلیل، آلزایمر به عنوان یکی از علل اصلی مرگ، به ویژه در افراد مسن، شناخته میشود و بار سنگینی را بر سیستمهای بهداشتی و خانوادهها تحمیل میکند.
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت این است که آمارها، میانگینهایی هستند که از مطالعه جمعیتهای بزرگ به دست آمدهاند و منعکسکننده یک تصویر کلی هستند. آنها نمیتوانند و نباید به عنوان یک پیشبینی قطعی برای یک فرد خاص در نظر گرفته شوند. مسیر بیماری هر فرد، مانند اثر انگشت، منحصر به فرد است و تحت تأثیر مجموعهای از عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی قرار دارد که در بخش بعدی به تفصیل به آنها خواهیم پرداخت.
6 عامل کلیدی و تعیینکننده در طول عمر بیماران آلزایمر
طول عمر یک بیمار مبتلا به آلزایمر تحت تأثیر مجموعهای از عوامل پیچیده و درهمتنیده قرار دارد. درک این عوامل به خانوادهها و مراقبین کمک میکند تا دیدگاه واقعبینانهتری نسبت به آینده داشته باشند و برنامهریزی بهتری برای مراقبت از عزیز خود انجام دهند.
1. سن در زمان تشخیص
این مهمترین عامل پیشبینیکننده است. به طور کلی، هرچه سن فرد در زمان تشخیص پایینتر باشد، امید به زندگی او پس از تشخیص بیشتر است. برای مثال، فردی که در 65 سالگی تشخیص آلزایمر دریافت میکند، بدنی قویتر و ذخایر فیزیولوژیکی بیشتری برای مقابله با بیماری دارد و ممکن است 10 تا 20 سال دیگر زندگی کند، هرچند که احتمالاً سالهای بیشتری را در مراحل شدیدتر بیماری سپری خواهد کرد. در مقابل، فردی که در 90 سالگی با این بیماری تشخیص داده میشود، به دلیل ضعف عمومی بدن، شکنندگی بیشتر و وجود سایر مشکلات سلامتی مرتبط با کهولت سن، ممکن است امید به زندگی کمتری (مثلاً 3 تا 4 سال) داشته باشد.
2. جنسیت
مطالعات آماری نشان میدهند که زنان مبتلا به آلزایمر به طور متوسط کمی بیشتر از مردان عمر میکنند. این پدیده تا حدی با این واقعیت توضیح داده میشود که زنان به طور کلی در جمعیت عمومی نیز امید به زندگی بالاتری دارند. برخی تئوریها نیز به نقش محافظتی هورمون استروژن (قبل از یائسگی) یا تفاوت در سبک زندگی و شبکههای اجتماعی اشاره دارند، اما تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد.
3. شدت و مرحله بیماری در زمان تشخیص
تشخیص زودهنگام بسیار حیاتی است. زمانی که بیماری در مراحل اولیه و خفیف خود تشخیص داده میشود، بیمار و تیم درمانی فرصت بیشتری برای مدیریت علائم، استفاده از داروهای موجود برای کند کردن روند پیشرفت، و برنامهریزی برای آینده (مانند مسائل مالی و حقوقی) دارند. در مقابل، تشخیصی که در مراحل پیشرفته بیماری صورت میگیرد، زمانی که بیمار بخش زیادی از استقلال خود را از دست داده است، معمولاً با پیشآگهی ضعیفتر و طول عمر کوتاهتری همراه است.
4. وجود بیماریهای همزمان
بسیاری از بیماران آلزایمر، به ویژه افراد مسن، با بیماریهای مزمن دیگری نیز دست و پنجه نرم میکنند. این شرایط میتوانند فشار مضاعفی بر بدن وارد کرده و روند تحلیل رفتن سلامتی را تسریع کنند. برای مثال، بیماریهای قلبی-عروقی (مانند فشار خون بالا و نارسایی قلبی) با کاهش جریان خون به مغز، میتوانند آسیبهای ناشی از آلزایمر را تشدید کنند. دیابت کنترلنشده نیز با آسیب رساندن به عروق خونی کوچک مغز، به روند تخریب سلولهای عصبی سرعت میبخشد. مدیریت صحیح و دقیق این بیماریها نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی بیمار و بهبود کیفیت زندگی او دارد.
5. سلامت عمومی و “ذخیره شناختی” قبل از تشخیص
سلامت کلی فرد قبل از ابتلا به آلزایمر نیز یک عامل مهم است. افرادی که سبک زندگی سالمی داشتهاند، از نظر جسمی فعال بودهاند و رژیم غذایی مناسبی (مانند رژیم مدیترانهای) داشتهاند، ممکن است بدن قویتری برای مقابله با چالشهای بیماری داشته باشند. علاوه بر این، مفهوم “ذخیره شناختی” نیز مطرح است. این مفهوم به توانایی مغز برای مقابله با آسیب و یافتن راههای جایگزین برای عملکرد اشاره دارد. افرادی با سطح تحصیلات بالاتر، مشاغل پیچیدهتر و زندگی اجتماعی فعالتر، معمولاً شبکههای عصبی قویتر و منعطفتری دارند که به مغزشان اجازه میدهد تا برای مدت طولانیتری علائم بیماری را جبران کند و عملکرد خود را حفظ نماید.
6. کیفیت مراقبتها و حمایت اجتماعی
این عامل شاید یکی از تأثیرگذارترین متغیرهایی باشد که مستقیماً در کنترل خانواده و تیم درمانی است. مراقبتهای پزشکی مداوم، مدیریت صحیح داروها، دسترسی به یک رژیم غذایی مغذی و کافی، محیط زندگی امن برای جلوگیری از حوادثی مانند سقوط، و حمایت عاطفی قوی از سوی خانواده و دوستان، همگی میتوانند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشیده و به طور بالقوه طول عمر او را افزایش دهند. یک مراقب آگاه و دلسوز که نیازهای فیزیکی و عاطفی بیمار را درک میکند، بزرگترین دارایی برای بیمار مبتلا به آلزایمر است.
طول عمر در مراحل مختلف آلزایمر: از خفیف تا شدید
بیماری آلزایمر معمولاً در سه مرحله اصلی پیشرفت میکند. هر مرحله ویژگیها و چالشهای خاص خود را دارد و میانگین طول مدت آن نیز متفاوت است، که این امر مستقیماً بر امید به زندگی کلی تأثیر میگذارد.
| مرحله بیماری | میانگین دوره زمانی | ویژگیهای کلیدی | تأثیر بر امید به زندگی |
|---|---|---|---|
| مرحله اولیه (خفیف) | 2 تا 4 سال | مشکلات حافظه کوتاهمدت (مانند فراموش کردن مکالمات اخیر)، گم کردن کلمات، دشواری در برنامهریزی و مدیریت مالی، گم شدن در مسیرهای آشنا، تغییرات خلقی جزئی. | در این مرحله، بیمار عمدتاً مستقل است و با حمایت اندک میتواند به فعالیتهای روزانه خود ادامه دهد. سلامت جسمی معمولاً خوب است، اما چالشهای عاطفی مانند افسردگی و اضطراب ناشی از آگاهی به بیماری شایع است. تأثیر مستقیم بر طول عمر کم است. |
| مرحله میانی (متوسط) | 2 تا 10 سال | سردرگمی و فراموشی شدید (عدم شناخت افراد نزدیک)، تغییرات شخصیتی بارز (مانند بیقراری، پرخاشگری یا توهم)، اختلال در خواب، نیاز به کمک در فعالیتهای روزانه (مانند لباس پوشیدن و حمام)، خطر بالای سرگردانی. | این مرحله معمولاً طولانیترین دوره بیماری است و بیشترین بار مراقبتی را به همراه دارد. بیمار به طور فزایندهای به مراقبت وابسته میشود و ریسک حوادث (مانند سقوط) و مشکلات سلامتی افزایش مییابد. |
| مرحله پایانی (شدید) | 1 تا 3 سال | از دست دادن کامل توانایی تکلم و برقراری ارتباط، عدم کنترل بر حرکات بدن، نیاز به مراقبت تماموقت، مشکلات جدی در بلع (دیسفاژی)، بیاختیاری ادرار و مدفوع، بستری شدن در تخت. | در این مرحله، بیمار کاملاً وابسته است و بدن در برابر عفونتها و سایر عوارض بسیار آسیبپذیر میشود. سیستم ایمنی به شدت ضعیف شده و ریسک عوارض کشنده در بالاترین حد خود قرار دارد. تمرکز مراقبتها بر حفظ آرامش و کرامت بیمار است. |
چرا بیماران آلزایمر فوت میکنند؟ بررسی علل شایع
همانطور که اشاره شد، معمولاً این عوارض بیماری آلزایمر است که منجر به مرگ میشود، نه خود بیماری به طور مستقیم. با پیشرفت بیماری و تضعیف بدن، بیمار در برابر مشکلات مختلفی آسیبپذیر میشود.
1. ذاتالریه
این شایعترین علت مستقیم مرگ در بیماران آلزایمر است. با پیشرفت بیماری، مغز توانایی کنترل هماهنگ عضلات مسئول بلع را از دست میدهد. این امر میتواند منجر به ذاتالریه آسپیراسیون شود، وضعیتی که در آن غذا، مایعات یا بزاق به جای ورود به مری، به اشتباه وارد ریهها میشوند. این مواد خارجی محیطی ایدهآل برای رشد باکتریها فراهم کرده و باعث ایجاد عفونت شدید در ریهها میشوند که بدن ضعیف بیمار و سیستم ایمنی سرکوبشده او توانایی مقابله با آن را ندارد.
2. عفونتها
علاوه بر ذاتالریه، سایر عفونتها نیز بسیار شایع و خطرناک هستند. عفونتهای دستگاه ادراری (UTIs) به دلیل بهداشت ضعیفتر، کمآبی بدن و گاهی استفاده از سوند، به راحتی رخ میدهند و میتوانند به کلیهها سرایت کرده و باعث سپسیس (عفونت خون) شوند. عفونتهای پوستی یا زخم بستر به دلیل بیحرکتی طولانیمدت و فشار مداوم بر نواحی خاصی از پوست ایجاد میشوند و میتوانند به سرعت به زخمهای عمیق و عفونی تبدیل شوند که درمان آنها بسیار دشوار است.
3. سقوط و حوادث
مشکلات تعادل، ضعف عضلانی، اختلال در درک فضایی و سردرگمی، خطر سقوط را در بیماران آلزایمر به شدت افزایش میدهد. یک سقوط میتواند منجر به آسیبهای جدی مانند شکستگی لگن یا آسیبهای تروماتیک مغزی شود. این حوادث نه تنها خود میتوانند کشنده باشند، بلکه اغلب منجر به جراحی، بستری طولانیمدت در بیمارستان و کاهش شدید تحرک میشوند که خود زمینهساز زنجیرهای از عوارض دیگر مانند لخته شدن خون در پاها (DVT)، آمبولی ریه و عفونتهای بیمارستانی است.
4. سوءتغذیه و کمآبی
در مراحل پیشرفته، تغذیه به یک چالش بزرگ تبدیل میشود. بیماران ممکن است اشتیاق به غذا خوردن را از دست بدهند، فراموش کنند که باید غذا بخورند، یا به دلیل مشکلات بلع، نتوانند به اندازه کافی کالری و مایعات دریافت کنند. سوءتغذیه و کمآبی شدید بدن را به شدت تضعیف کرده، سیستم ایمنی را مختل میکند، روند بهبود زخمها را کند میسازد و توانایی بدن برای مقابله با هرگونه عفونت یا استرس فیزیکی را از بین میبرد.
راهکارهای بهبود کیفیت زندگی و افزایش بالقوه طول عمر
اگرچه در حال حاضر درمانی برای آلزایمر وجود ندارد، اما اقدامات بسیاری وجود دارد که میتوان برای بهبود کیفیت زندگی بیمار و مدیریت بهتر بیماری انجام داد. این اقدامات میتوانند به طور غیرمستقیم به افزایش طول عمر نیز کمک کنند.
- مدیریت جامع پزشکی: کنترل دقیق و منظم بیماریهای همزمان مانند فشار خون، کلسترول و دیابت از اهمیت بالایی برخوردار است. مراجعه منظم به پزشک، به ویژه یک متخصص سالمندان، و مصرف صحیح داروها میتواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کرده و سلامت عمومی بیمار را در سطح بهتری حفظ کند.
- تغذیه و هیدراتاسیون مناسب: نظارت دقیق بر مصرف غذا و مایعات بیمار ضروری است. ارائه وعدههای غذایی کوچک اما مغذی در طول روز، و اطمینان از دریافت مایعات کافی برای جلوگیری از کمآبی، حیاتی است. در صورت وجود مشکلات بلع، مشورت با یک گفتاردرمانگر برای تغییر غلظت غذاها (مثلاً استفاده از غذاهای نرم و پوره شده) و مایعات میتواند از آسپیراسیون جلوگیری کند.
- فعالیت بدنی و ذهنی متناسب با شرایط بیمار: فعالیتهای ساده مانند پیادهرویهای کوتاه و ایمن یا تمرینات کششی نشسته به حفظ قدرت عضلانی و تعادل کمک میکند. فعالیتهای ذهنی مانند گوش دادن به موسیقیهای آشنا، ورق زدن آلبومهای عکس، یا انجام کارهای هنری ساده میتواند به آرامش بیمار، کاهش اضطراب و تحریک شناختی کمک کند.
- ایجاد یک محیط امن و آرام: خانه باید برای جلوگیری از سقوط ایمنسازی شود (مانند برداشتن قالیچهها، نصب دستگیره در حمام و راهروها، و تأمین نور کافی). کاهش سر و صدا و عوامل استرسزا و ایجاد یک روال روزانه قابل پیشبینی، به بیمار احساس امنیت و آرامش بیشتری میدهد و از بروز رفتارهای چالشبرانگیز میکاهد.
- مراقبتهای تسکینی و آسایشگاهی : این خدمات تخصصی بر مدیریت علائم، کاهش درد و رنج و حفظ کرامت بیمار تمرکز دارند. مراقبت تسکینی میتواند از همان ابتدای تشخیص در کنار درمانهای دیگر ارائه شود تا کیفیت زندگی را بهبود بخشد. مراقبت آسایشگاهی معمولاً برای شش ماه پایانی زندگی در نظر گرفته میشود تا اطمینان حاصل شود که بیمار روزهای پایانی خود را با آرامش، راحتی و بدون درد سپری میکند.
پرسشهای متداول
1. آیا بیماری آلزایمر کشنده است؟ بله، آلزایمر یک بیماری کشنده و پیشرونده است. این بیماری به عنوان ششمین علت اصلی مرگ در ایالات متحده شناخته میشود. با این حال، همانطور که توضیح داده شد، مرگ معمولاً به دلیل عوارض ناشی از بیماری (مانند ذاتالریه، عفونتهای سیستمیک یا عوارض ناشی از سقوط) رخ میدهد نه تخریب مستقیم مراکز حیاتی مغز توسط خود بیماری.
2. میانگین امید به زندگی پس از تشخیص آلزایمر چقدر است؟ به طور میانگین، افراد پس از تشخیص بین 4 تا 8 سال زندگی میکنند. اما این عدد به شدت تحت تأثیر عواملی مانند سن در زمان تشخیص، سلامت کلی و به خصوص کیفیت مراقبتها قرار دارد و میتواند از 3 سال تا 20 سال متغیر باشد.
3. آیا میتوان طول عمر یک بیمار آلزایمری را به طور دقیق پیشبینی کرد؟ خیر، پیشبینی دقیق طول عمر برای یک فرد خاص غیرممکن است. پزشکان میتوانند بر اساس عوامل ذکر شده در این مقاله، یک تخمین کلی و یک پیشآگهی عمومی ارائه دهند، اما این تخمینها هرگز قطعی نیستند و مسیر بیماری هر فرد میتواند متفاوت باشد.
4. طولانیترین مرحله آلزایمر کدام است؟ مرحله میانی (متوسط) آلزایمر معمولاً طولانیترین دوره بیماری است و میتواند بین 2 تا 10 سال به طول انجامد. این مرحله به دلیل افزایش نیازهای مراقبتی و بروز رفتارهای چالشبرانگیز، اغلب سختترین دوره برای خانوادهها و مراقبین است.
5. چرا ذاتالریه یک علت شایع مرگ در بیماران آلزایمر است؟ در مراحل پیشرفته آلزایمر، آسیب مغزی بر توانایی کنترل هماهنگ بیش از 50 جفت عضله مورد نیاز برای بلع ایمن تأثیر میگذارد. این اختلال (دیسفاژی) منجر به ورود تصادفی غذا، مایعات یا بزاق به داخل ریهها میشود که باعث ایجاد یک عفونت شدید به نام ذاتالریه آسپیراسیون میگردد که سیستم ایمنی ضعیف بیمار قادر به مقابله با آن نیست.
مدیریت امید به زندگی در آلزایمر
پاسخ به سوال “افرادی که آلزایمر میگیرند چقدر زنده میمانند؟” یک عدد ساده نیست، بلکه یک طیف گسترده است که توسط عواملی چون سن، سلامت عمومی و مهمتر از همه، کیفیت مراقبتها شکل میگیرد. در حالی که ما نمیتوانیم مسیر دقیق بیولوژیکی بیماری را متوقف کنیم، اما میتوانیم بر کیفیت این مسیر تأثیرگذار باشیم. دانش و آگاهی، قدرتمندترین ابزار ما در این راه است.
تمرکز اصلی خانوادهها و مراقبین باید از نگرانی در مورد “طول عمر” به تلاش برای بهبود “کیفیت زندگی” معطوف شود. هر روزی که بیمار با کمترین درد و ناراحتی، با احساس امنیت، عشق و کرامت سپری کند، یک موفقیت بزرگ و هدیهای ارزشمند است. با مدیریت صحیح پزشکی، تغذیه مناسب، ایجاد محیطی امن و ارائه حمایت عاطفی، میتوان به بیماران کمک کرد تا سالهای باقیمانده از عمر خود را با بهترین کیفیت ممکن زندگی کنند. این سفر دشوار است، اما با عشق، صبر و دانش، میتوان لحظات معناداری را خلق کرد.
برای ارزیابی دقیق شرایط عزیزتان و دریافت یک برنامه مراقبتی جامع و شخصیسازیشده، حتماً با پزشک متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) و تیم درمانی خود، که میتواند شامل پرستاران، فیزیوتراپیستها، کاردرمانگران و متخصصان تغذیه باشد، به طور منظم مشورت کنید. شما در این مسیر تنها نیستید.
لیست پزشکان مرتبط:
طیبه عباسیونمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- مهران مهیارمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- فاطمه شعبانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
