آزمایش خون برای تشخیص پارکینسون (پیشرفت‌های جدید و چالش‌های موجود)
آزمایش خون برای تشخیص بیماری پارکینسون: پیشرفت‌های جدید و چالش‌های موجود
بیماری پارکینسون یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی است که تشخیص زودهنگام آن می‌تواند تأثیر چشمگیری در مدیریت و کنترل بیماری داشته باشد. در سال‌های اخیر، پژوهش‌های گسترده‌ای برای توسعه آزمایش‌های خون که بتوانند این بیماری را پیش از بروز علائم آشکار تشخیص دهند، انجام شده است. این پژوهش‌ها ضمن امیدبخش بودن، با چالش‌هایی نیز همراه هستند. در این گزارش، آخرین پیشرفت‌ها در زمینه تشخیص بیماری پارکینسون با استفاده از آزمایش خون را بررسی می‌کنیم و به محدودیت‌ها و چشم‌انداز‌های آینده این روش تشخیصی می‌پردازیم. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
روش‌های فعلی تشخیص بیماری پارکینسون
بیماری پارکینسون یک اختلال حرکتی است که ریشه اصلی آن نامعلوم بوده، اما با پیشرفت روند بیماری، مغز سلول‌های تولیدکننده دوپامین را از دست می‌دهد. دوپامین ماده شیمیایی تنظیم‌کننده حرکت است و به همین دلیل افراد مبتلا به پارکینسون دچار علائمی نظیر رعشه و لرزش، سفتی اندام، و مشکلات هماهنگی و تعادل اعضا می‌شوند که به مرور زمان تشدید می‌گردد.
در حال حاضر، تشخیص بیماری پارکینسون عمدتاً بر اساس معاینات بالینی و بررسی علائم بیمار انجام می‌شود. هیچ آزمایش خون، اسکن مغز یا سایر اندازه‌گیری‌های عینی برای تشخیص قطعی این بیماری در عرصه بالینی به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. تشخیص بیماری پارکینسون با آزمایش خون، به طور دقیق ممکن نیست و پزشک با توجه به تاریخچه پزشکی، بررسی علائم و نشانه‌های بیمار، معاینات فیزیکی و عصبی، بیماری را تشخیص می‌دهد.
در برخی موارد، پزشکان از آزمایش‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن (CT scan)، ام‌آر‌آی (MRI) یا اسکن حمل‌کننده دوپامین (DAT) برای کمک به تشخیص استفاده می‌کنند، اما این آزمایش‌ها فقط برای رد کردن سایر بیماری‌ها کاربرد دارند و نمی‌توانند به تنهایی پارکینسون را تأیید کنند. این شرایط موجب شده تا تشخیص بیماری پارکینسون معمولاً زمانی انجام شود که بخش قابل توجهی از سلول‌های عصبی مغز آسیب دیده باشند، که این مسئله درمان مؤثر را دشوار می‌سازد.
نشانگرهای زیستی خون برای تشخیص پارکینسون
در سال‌های اخیر، محققان توجه خود را به یافتن نشانگرهای زیستی (biomarkers) در خون معطوف کرده‌اند که بتوانند برای تشخیص زودهنگام بیماری پارکینسون مورد استفاده قرار گیرند. چندین نشانگر زیستی امیدبخش شناسایی شده‌اند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
پروتئین آلفا سینوکلئین
یکی از مهم‌ترین نشانگرهای زیستی مورد مطالعه، پروتئین “آلفا سینوکلئین” است. در افراد مبتلا به پارکینسون، تجمع غیرطبیعی این پروتئین در مغز مشاهده می‌شود که به سلول‌های عصبی آسیب می‌رساند و منجر به اختلالات حرکتی و اغلب زوال عقل می‌شود. این بیماری حدود یک دهه قبل از بروز علائم در بدن بیمار شروع می‌شود.
محققان دانشگاه آکسفورد بر روی نوع خاصی از وزیکول‌های خارج سلولی متمرکز شدند که از طریق مایعات بدن از جمله خون حرکت می‌کنند و ارتباط سیگنال‌های مولکولی بین سلول‌ها را تسهیل می‌کنند. آنها توانستند با اندازه‌گیری میزان پروتئین «آلفا سینوکلئین» در این وزیکول‌های خارج سلولی، بیماری پارکینسون را سال‌ها قبل از بروز علائم تشخیص دهند.
جورج توفاریس، استاد دپارتمان علوم اعصاب بالینی آکسفورد، در این باره می‌گوید: «این آزمایش غربالگری که برای شناسایی روند زودهنگام بیماری صورت می‌گیرد، برای شروع نهایی درمان‌های هدفمند ضروری است.»
نوروفیلامنت سبک (NfL)
نشانگر زیستی دیگری که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته، پروتئین خون موسوم به “نوروفیلامنت” (NfL) است. این پروتئین بخشی از سلول‌های عصبی است که به هنگام مرگ سلولی آزاد می‌شود. تحقیقات نشان داده است که افراد مبتلا به مشکلات حرکتی شبیه پارکینسون دارای میزان بالای NfL در مایع نخاعی خود هستند.
پیشتر، تنها راه تشخیص این نشانگر، تست دردناک کشیدن مایع نخاعی و آزمایش آن بود. اما در مطالعات جدید، محققان توانستند با انجام تست فوق‌حساس (ultrasensitive)، میزان NfL خون را اندازه‌گیری کنند. در یک مطالعه بزرگ که بالغ بر ۵۰۰ نفر از سوئد و انگلستان مورد آزمایش قرار گرفتند، محققان میزان درستی این تست را ۷۰ درصد اعلام کردند.
هشت نشانگر پروتئینی با کمک هوش مصنوعی
پژوهشگران دانشگاه لندن و مرکز پزشکی دانشگاه گوتینگن در آلمان، هشت پروتئین اصلی را در خون شناسایی کردند که به احتمال زیاد نشان می‌دهد چه کسی به بیماری پارکینسون مبتلا می‌شود. به گفته پژوهشگران، این نشانگرها مستقیماً با التهاب و تخریب پروتئین‌ها مرتبط هستند و می‌توان از آنها برای تحقیق پیرامون یافتن دارویی جدید برای پارکینسون استفاده کرد.
این گروه با استفاده از ابزار هوش مصنوعی و آزمایش خون ۷۲ بیمار در معرض خطر اختلالات مغزی، توانستند به‌درستی پیش‌بینی کنند که ۱۶ نفر از این گروه به پارکینسون مبتلا می‌شوند. در برخی موارد، این پیش‌بینی تا هفت سال قبل از بروز علائم صورت گرفت. در مجموع، این آزمایش پیش‌بینی کرد که ۷۹ درصد از این افراد به این بیماری مبتلا می‌شوند.
DNA میتوکندریایی
محققان دانشگاه دوک از فناوری واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) برای تشخیص آسیب DNA میتوکندری در سلول‌های خونی که معمولاً با بیماری پارکینسون مرتبط هستند، استفاده کردند. آنها گزارش دادند که این آزمایش می‌تواند آسیب را هم در افراد مبتلا به جهش ژنتیکی LRRK2 که یک عامل خطر شناخته شده برای پارکینسون است و هم در افرادی که جهش را نداشتند، تشخیص دهد.
محققان دوک همچنین دریافتند که آزمایش مبتنی بر PCR می‌تواند به اندازه‌گیری اثربخشی برخی از درمان‌های پارکینسون، مانند مهارکننده‌های LRRK2 کمک کند.
پیشرفت‌های اخیر در روش‌های تشخیصی
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین می‌تواند به بهبود قابل توجه در تشخیص زودهنگام بیماری پارکینسون کمک کند.
آزمایش خون با کمک هوش مصنوعی
پژوهشگران دانشگاه لندن و مرکز پزشکی دانشگاه گوتینگن در آلمان با استفاده از هوش مصنوعی توانسته‌اند آزمایش خونی را ابداع کنند که می‌تواند بیماری پارکینسون را سال‌ها قبل از بروز علائم تشخیص دهد. آنها امیدوارند که این آزمایش بتواند به یافتن روشی ارزان با گرفتن یک قطره خون از سر انگشت منجر شود و بتواند با تشخیص زودهنگام به کند شدن سرعت پیشرفت بیماری کمک کند.
سازمان خیریه پارکینسون در بریتانیا این ابداع را یک «گام بزرگ رو به جلو» توصیف کرده است، اما برای اثبات کارآیی آن به تحقیقات گسترده‌تری نیاز است.
نانوزیست حسگر رنگ‌سنجی
محققان دانشگاه تربیت مدرس موفق به طراحی و توسعه یک نانوزیست حسگر رنگ‌سنجی شده‌اند که می‌تواند بیماری پارکینسون را به‌صورت سریع و دقیق تشخیص دهد. این حسگر با بهره‌گیری از فناوری نانو قادر است بیومارکر اختصاصی پارکینسون را در مایعات بدن شناسایی کرده و نتیجه را با تغییر رنگ نشان دهد.
این ویژگی باعث می‌شود که تشخیص اولیه بیماری بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تنها با مشاهده تغییر رنگ نمونه انجام شود. این فناوری می‌تواند به‌عنوان یک ابزار کم‌هزینه و کارآمد، تشخیص این بیماری را برای بیماران و پزشکان آسان‌تر کند.
دستگاه غیرتهاجمی تشخیص در مایعات بدن
پژوهشگران دستگاه بی‌سیم و غیرتهاجمی جدیدی را توسعه داده‌اند که در تشخیص بیومارکرهای بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون نویدبخش است. این دستگاه از تشخیص الکتریکی برای شناسایی پروتئین‌های مرتبط با پارکینسون (آلفا سینوکلئین) در بزاق و ادرار استفاده می‌کند.
به گفته پژوهشگران، این دستگاه حاوی یک تراشه با یک ترانزیستور با حساسیت بالاست که از دی‌ان‌ای افراد برای شناسایی پروتئین‌های آلفا سینوکلئین استفاده می‌کند. این سیستم تشخیصی قابل حمل، امکان آزمایش در خانه و در محل مراقبت مانند کلینیک‌ها و خانه‌های سالمندان را فراهم می‌کند.
چالش‌ها و محدودیت‌های موجود
علی‌رغم پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه تشخیص بیماری پارکینسون با آزمایش خون، هنوز چالش‌ها و محدودیت‌هایی وجود دارد که باید به آنها توجه کرد.
دقت تشخیصی آزمایش‌ها
یکی از چالش‌های اصلی، دقت تشخیصی آزمایش‌های خون موجود است. به عنوان مثال، آزمایش نوروفیلامنت (NfL) تنها حدود ۷۰ درصد دقت دارد. همچنین، برخی از آزمایش‌ها ممکن است در تمایز بین پارکینسون و سایر بیماری‌های عصبی مشابه دچار مشکل شوند.
در مورد برخی نشانگرهای زیستی مانند OX40، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که اندازه‌گیری بیان این ژن در خون، احتمالاً نمی‌تواند بیومارکر یا نشانگر زیستی خوبی برای تشخیص این بیماری باشد.
نیاز به مطالعات بیشتر
بسیاری از آزمایش‌های خون برای تشخیص پارکینسون هنوز در مراحل تحقیقاتی هستند و به مطالعات بیشتری نیاز دارند تا بتوانند به طور گسترده در عرصه بالینی مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال، سازمان خیریه پارکینسون در بریتانیا اگرچه آزمایش خون جدید با کمک هوش مصنوعی را یک «گام بزرگ رو به جلو» توصیف کرده، اما تأکید کرده است که برای اثبات کارآیی آن به تحقیقات گسترده‌تری نیاز است.
محدودیت‌های روش‌های فعلی
روش‌های فعلی تشخیص پارکینسون، از جمله آزمایش‌های خون، هنوز نمی‌توانند به طور قطعی بیماری را تشخیص دهند و عمدتاً به عنوان ابزاری کمکی در کنار معاینات بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، برخی از آزمایش‌ها ممکن است به تجهیزات پیشرفته و گران‌قیمت نیاز داشته باشند که دسترسی به آنها را محدود می‌کند.
تأثیر تشخیص زودهنگام بر درمان بیماری پارکینسون
تشخیص زودهنگام بیماری پارکینسون می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر مدیریت و درمان بیماری داشته باشد.
مزایای تشخیص زودهنگام
کوین میلز، محقق ارشد و پروفسور دانشگاه کالج لندن، می‌گوید: «از آنجایی که درمان‌های جدید برای درمان پارکینسون در دسترس است، ما باید بیماران را قبل از بروز علائم تشخیص دهیم.» تشخیص زودهنگام می‌تواند به ارائه درمان زودهنگام کمک کند که ممکن است شروع پارکینسون را به تأخیر اندازد یا حتی جلوی آن را بگیرد.
به گفته محققان، پیش‌بینی زودهنگام پارکینسون می‌تواند در یافتن درمان‌هایی که با محافظت از سلول‌های مغزی تولیدکننده دوپامین، بیماری را کُند یا متوقف می‌کند، ارزشمند باشد.
کمک به تحقیقات دارویی
دکتر لوری سندرز از دانشگاه دوک می‌گوید: «یک تشخیص واضح بیمارانی را که می‌توانند در مطالعات دارویی شرکت کنند، به‌طور دقیق شناسایی می‌کند و منجر به توسعه درمان‌های بهتر و حتی درمان‌های بالقوه می‌شود.»
همچنین، آزمایش‌های خون می‌توانند به عنوان ابزاری برای ارزیابی اثربخشی درمان‌های موجود و جدید مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال، محققان دانشگاه دوک دریافتند که آزمایش مبتنی بر PCR می‌تواند به اندازه‌گیری اثربخشی برخی از درمان‌های پارکینسون، مانند مهارکننده‌های LRRK2 کمک کند.
چشم‌انداز آینده تشخیص بیماری پارکینسون
با توجه به پیشرفت‌های اخیر در زمینه تشخیص بیماری پارکینسون با آزمایش خون و سایر روش‌های غیرتهاجمی، چشم‌انداز آینده تشخیص این بیماری روشن به نظر می‌رسد.
تلفیق روش‌های تشخیصی
یکی از روندهای آینده، تلفیق روش‌های مختلف تشخیصی برای افزایش دقت و صحت تشخیص است. به عنوان مثال، ترکیب آزمایش‌های خون با تصویربرداری مغزی، آزمایش‌های ژنتیکی و ارزیابی‌های بالینی می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر و زودهنگام‌تر بیماری پارکینسون کمک کند.
توسعه آزمایش‌های خانگی
با توسعه فناوری‌های جدید مانند نانوزیست حسگرها و دستگاه‌های بی‌سیم و غیرتهاجمی، احتمال انجام آزمایش‌های تشخیصی پارکینسون در خانه و بدون نیاز به مراجعه به مراکز درمانی افزایش می‌یابد. این مسئله به خصوص برای افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند و دسترسی محدودی به خدمات درمانی دارند، بسیار مفید خواهد بود.
پیشرفت در درمان‌های شخصی‌سازی شده
تشخیص زودهنگام و دقیق بیماری پارکینسون می‌تواند به توسعه درمان‌های شخصی‌سازی شده کمک کند. با شناسایی زیرگروه‌های مختلف بیماری و نشانگرهای زیستی مرتبط با هر زیرگروه، پزشکان می‌توانند درمان‌هایی را انتخاب کنند که برای هر بیمار به صورت خاص مؤثرتر باشند.
همچنین، مطالعات اپی ژنتیکی مانند متیلاسیون DNA در خون افراد مبتلا به پارکینسون ممکن است به ارزیابی خطر دمانس (زوال عقل) کمک کند و راه را برای مطالعات آینده برای کشف راهبردهای مراقبت‌های بهداشتی شخصی‌سازی شده و پیشگیرانه‌تر در مقابله با آسیب‌های شناختی هموار کند.
نتیجه‌گیری
تشخیص بیماری پارکینسون با آزمایش خون، علی‌رغم چالش‌های موجود، یک زمینه تحقیقاتی امیدبخش است که می‌تواند به تغییر اساسی در تشخیص و درمان این بیماری منجر شود. پیشرفت‌های اخیر در زمینه شناسایی نشانگرهای زیستی در خون، استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین مانند نانوزیست حسگرها، چشم‌انداز روشنی را برای آینده تشخیص این بیماری ترسیم می‌کنند.
با این حال، هنوز راه درازی در پیش است و به مطالعات بیشتری نیاز است تا بتوان آزمایش‌های خونی را به عنوان ابزاری استاندارد و قابل اعتماد برای تشخیص بیماری پارکینسون در عرصه بالینی مورد استفاده قرار داد. امید است که با ادامه تحقیقات و سرمایه‌گذاری در این زمینه، بتوان در آینده نزدیک به آزمایش‌های خون دقیق و قابل اعتمادی دست یافت که بتوانند بیماری پارکینسون را پیش از بروز علائم تشخیص دهند و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند.
منبع :
لیست پزشکان مرتبط:
مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- اکبر سلطان زادهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- مریم سلیمانی قره تپهمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- احمد قمی فرمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات | تهران
- فاطمه طاهریانمتخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات (نورولوژی) | تهران
