تستوسترون چیست و چه کاربردی دارد؟ نحوه مصرف و عوارض آن
تستوسترون هورمونی است که عمدتاً توسط بیضه‌ها تولید می‌شود و مسئول توسعه ویژگی‌های جنسی مردانه است. این هورمون در کنار تولید اسپرم، وظایف مهمی در بدن مردان ایفا می‌کند.
نام انگلیسی دارو: TESTOSTERONE
اسامی تجاری دارو:
آمپول‌ها:
- تستوسترون
- آندرون
- تستوسترون انانتات
- آندریول تستوکپز
کاربردهای تستوسترون
این هورمون در عملکردهای زیر نقش دارد:
- میل جنسی
- توده‌ی استخوانی
- توزیع چربی
- اندازه و قدرت عضله
- تولید گلبول‌های قرمز
کمبود تستوسترون ممکن است به ناباروری منجر شود، زیرا این هورمون به بلوغ اسپرم‌ها کمک می‌کند. تستوسترون نه تنها در مردان بلکه در زنان نیز بر تراکم استخوان و قدرت عضلانی تأثیر دارد، با این حال، مقادیر زیاد آن می‌تواند باعث طاسی و ناباروری شود. مغز و غده‌ی هیپوفیز تولید تستوسترون را کنترل می‌کنند. اگرچه اغلب اختلال نعوظ ناشی از کاهش تستوسترون نیست، در مواقعی که این کاهش مسئول اختلال نعوظ باشد، استفاده از جایگزینی تستوسترون ممکن است مؤثر واقع شود.
با افزایش سن مردان، میزان این هورمون به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد، که از حدود ۳۰ سالگی آغاز می‌شود و در طول زندگی ادامه می‌یابد.
دلایل پایین بودن سطح تستوسترون
چندین عامل می‌تواند منجر به کاهش سطح تستوسترون شود:
- آسیب، عفونت یا از بین رفتن بیضه‌ها
- درمان با شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای سرطان
- ناهنجاری‌های ژنتیکی مانند سندرم کلاینفلتر (کروموزوم X اضافی)
- هموکروماتوز (افزایش آهن در بدن)
- اختلال در عملکرد غده‌ی هیپوفیز یا هیپوتالاموس
- بیماری‌های التهابی مانند سارکوئیدوز
- مصرف برخی داروها، به‌ویژه هورمون‌های درمان سرطان پروستات یا داروهای کورتون
- بیماری‌های مزمن:
- نارسایی مزمن کلیه
- سیروز کبدی
- اعتیاد به الکل
- چاقی، به‌خصوص در ناحیه شکم
جبران کمبود تستوسترون
برای جبران کمبود تستوسترون، روش‌های مختلفی وجود دارد که به شرح زیر است:
- تزریقات عضلانی که با فاصله‌های دو تا ۱۰ هفته انجام می‌شود.
- استفاده از ژل تستوسترون که به پوست یا داخل بینی استعمال می‌شود.
- استفاده از مواد مخاطی چسبنده روی دندان دو بار در روز.
- استفاده از گلوله زیر جلدی با اثر طولانی مدت.
- استفاده از چوب تستوسترون مشابه استفاده از دئودورانت زیر بغل.
هر یک از این روش‌ها می‌تواند سطح مناسبی از جایگزینی هورمون را فراهم کند، اما هرکدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.
تستوسترون و بدنسازی
بدنسازان به علت تأثیرات عضله‌سازی این هورمون، از استرهای مختلف تستوسترون مانند تستوسترون سوسپانسیون و پروپیونات استفاده می‌کنند. اما استفاده غیرعلمی این هورمون به عنوان دوپینگ شناخته می‌شود و می‌تواند عوارضی مانند ریزش موی سر، افزایش موهای زائد، جوش‌های پوستی، کاهش تولید طبیعی این هورمون توسط بدن، و ژنیکوماستی ایجاد کند. آمپول تستوسترون در ورزش‌های قدرتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر قصد افزایش طبیعی تستوسترون یا استفاده از مکمل‌های تقویتی را دارید، حتماً با دقت و دانش کافی اقدام کنید.
نحوه‌ی مصرف و دوز مصرفی تستوسترون
فرم‌ها و دوز کلی بزرگسالان و کودکان
محلول تزریقی (سیپیونات):
- ۱۰۰ میلی‌گرم در میلی‌لیتر (دپو تستوسترون)
- ۲۰۰ میلی‌گرم در میلی‌لیتر (دپو تستوسترون)
محلول تزریقی (انانتات):
- ۲۰۰ میلی‌گرم در میلی‌لیتر (دلاتستریل)
محلول تزریقی (Undecanoate):
- ۲۵۰ میلی‌گرم در میلی‌لیتر (Aveed)
دوز درمانی در هیپوگنادیسم اولیه (نارسایی بیضه):
تستوسترون undecanoate:
- ۷۵۰ میلی‌گرم دوز اولیه تزریق عضلانی
- تکرار پس از ۴ هفته
- و سپس هر ۱۰ هفته پس از آن
تأخیر در بلوغ در جنس مذکر:
- ۵۰-۲۰۰ میلی‌گرم تزریق عضلانی
- هر ۲-۴ هفته
- و به مدت ۴-۶ ماه
- جایگزین: ۱۵۰-۴۵۰ میلی‌گرم تزریق زیرپوستی هر ۳-۶ ماه
زیر ۱۲ سال:
- ایمنی و کارایی مشخص نیست
بالاتر یا مساوی ۱۲ سال:
- ۵۰-۲۰۰ میلی‌گرم تزریق عضلانی
- هر ۲-۴ هفته
- و به مدت ۴-۶ ماه
- برنامه جایگزین دوز: ۱۵۰-۴۵۰ میلی‌گرم زیرپوستی هر ۳-۶ ماه
سرطان پستان غیر قابل جراحی در زنان:
- ۲۰۰-۴۰۰ میلی‌گرم انانتات تزریق عضلانی
- هر ۲-۴ هفته
علائم اوردوز
استفاده نادرست از استروئیدهای آندروژنی آنابولیک می‌تواند واکنش‌های جانبی جدی به دنبال داشته باشد که شامل موارد زیر است:
- ایست قلبی
- انفارکتوس میوکارد (سکته‌ی قلبی)
- کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (بزرگ شدن قلب)
- نارسایی احتقانی قلب
- حادثه عروق مغزی
- سمیت کبدی
تظاهرات جدی روانپزشکی که ممکن است بروز کند عبارتند از:
- افسردگی اساسی
- شیدایی
- پارانویا
- روان پریشی
- توهمات
- خصومت
- پرخاشگری
عوارض جانبی آمپول تستوسترون
استفاده از آمپول تستوسترون می‌تواند عوارض جانبی زیر را به همراه داشته باشد:
- آکنه
- خواب‌های غیرعادی
- رفتار خشونت‌آمیز
- ریزش مو
- آنافیلاکسی (نوعی شوک)
- عصبانیت
- از دست دادن حافظه (فراموشی)
- اضطراب
- تحریک‌پذیری مثانه
- درد پستان
- ترومبوز وریدی عمقی
- فرکانس و مدت زمان بیش از حد نعوظ
- خستگی
- شتاب رشد
- پستان‌های بزرگ شده در مردان (ژنیکوماستی)
- سردرد
- رشد بیش از حد مو
- گرگرفتگی
- حساسیت بیش از حد
- کلسترول بالا (چربی زیاد در خون)
- فشار خون بالا
- بی‌خوابی
- تغییرات عملکرد کبد
- طاسی الگوی مردانه
- بی‌نظمی قاعدگی
- نعوظ طولانی مدت
- خارش
- راش
- بثورات پوست سر
- گشاد شدن رگ
- رشد خصوصیات مردانه در زنان
- احتباس آب
- لخته‌ی خون
موارد احتیاط و هشدار در مصرف آمپول تستوسترون
هشدارها
- واکنش‌های جدی میکروآمبولی ریوی شامل:
- سرفه
- تنگی نفس
- درد قفسه‌ی سینه
- سرگیجه
- واکنش‌های سنکوپ
- شوک‌های آنافیلاکسی
این شوک‌ها ممکن است بعد از دوز اول رخ دهند. بیماران را به مدت ۳۰ دقیقه در یک مرکز مراقبت‌های بهداشتی مشاهده کنید تا در صورت وقوع واکنش‌های جدی، درمان فوری پزشکی را انجام دهند. این دارو را دور از دسترس کودکان نگه دارید. در صورت مصرف بیش از حد، بلافاصله با مرکز کنترل سموم تماس بگیرید یا به دنبال کمک پزشکی باشید.
موارد منع مصرف
- حساسیت بیش از حد به این هورمون یا اجزای فرمولاسیون
- سرطان پستان
- سرطان شناخته شده یا مشکوک پروستات در مردان
- بیماری شدید قلبی، کبدی یا کلیوی
- زنان: بارداری یا احتمال بارداری
- استفاده معادل از تستوسترون سایپیونات به جای تستوسترون پروپیونات مجاز نیست.
موارد احتیاط:
- استفاده طولانی مدت (بیش از ۱۰ سال) از تستوسترون تزریقی برای هیپوگنادیسم مردان ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد.
- احتیاط در سابقه سکته قلبی (MI) یا بیماری عروق کرونر (CAD)
- سوء استفاده از استروئیدهای آندروژنیک آنابولیک می‌تواند به واکنش‌های جانبی جدی قلبی عروقی و روانی منجر شود.
- در صورت مشکوک بودن به سوء استفاده، غلظت تستوسترون سرم را بررسی کنید تا در محدوده‌ی درمانی قرار داشته باشد.
- استفاده طولانی مدت از آندروژن‌های با دوز بالا با هپاتیت و نئوپلاسم‌های کبدی (از جمله سرطان کبد) همراه است.
- احتمال هپاتیت کلستاتیک همراه با زردی وجود دارد. در صورت بروز، باید استفاده از این آمپول قطع شود.
- تستوسترون ممکن است باعث احتباس مایعات شود. باید با احتیاط در بیماران مبتلا به:
- اختلال عملکرد قلب
- اختلال عملکرد کبد
- اختلال عملکرد کلیه
در درمان سندرم کمبود آندروژن برای مردان مبتلا به نارسایی قلبی کنترل نشده یا ضعیف کنترل شده توصیه نمی‌شود.
- این آمپول ممکن است بلوغ استخوان و بسته شدن زودرس اپی‌فیز در کودکان را تسریع کند. در کودکان قبل از بلوغ معاینه رادیوگرافی انجام می‌شود.
- تستوسترون ممکن است آپنه خواب را در بیماران تقویت کند.
- سوختگی‌های پوستی در محل استفاده در بیمارانی که از سیستم ترانس پوستی آلومینایز شده هنگام اسکن تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI) استفاده می‌کنند، گزارش شده است.
- ترومبوآمبولی وریدی (لخته وریدی)، از جمله DVT و PE گزارش شده در بیماران با استفاده از محصولات تستوسترون. علائم یا نشانه‌های سازگار با DVT یا PE را ارزیابی کنید. اگر به واقعه ترومبوآمبولیک وریدی مشکوک هستید، درمان با این آمپول را متوقف کنید و آزمایش و مدیریت مناسب را شروع کنید.
سالمندان:
- افزایش بروز هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) و سرطان پروستات. بیماران مبتلا به BPH را برای بدتر شدن علائم و نشانه‌ها کنترل کنید.
- احتمال بروز ژنیکوماستی.
- تستوسترون ممکن است پروفایل لیپید سرم را تغییر دهد. (در سابقه MI یا بیماری عروق کرونر احتیاط کنید)
- ممکن است حساسیت به داروهای ضد انعقاد خوراکی افزایش یابد.
- تستوسترون می‌تواند گلوکز خون را کاهش دهد.
- در بیماران با بی‌حرکتی طولانی مدت یا سرطان، ممکن است باعث افزایش کلسیم خون شود.
تداخلات دارویی
تداخلات جدی:
- سیکلوسپورین
- ivacaftor
- وارفارین
تداخلات متوسط:
- آکیتینیب
- کاربامازپین
- داکلاتاسویر
- الیگلوستات
- فلیبانسرین
- انسولین degludec
- انسولین استنشاق شده
- ivacaftor
- لومیتاپید
- میپومرسن
- ombitasvir / paritaprevir / ritonavir
- پوناتینیب
نکات مهم:
- تستوسترون با حداقل ۴۱ داروی مختلف تداخل متوسطی دارد.
- این مطلب همه‌ی تداخلات ممکن را شامل نمی‌شود. قبل از استفاده، همه محصولات مورد استفاده خود را به پزشک یا داروساز اطلاع دهید.
- لیستی از تمام داروهای خود را همراه داشته باشید و آن را با پزشک و داروساز خود در میان بگذارید.
- اگر سوال یا نگرانی در مورد سلامتی دارید، با پزشک خود مشورت کنید.