پماد کلوبتازول | موارد استفاده و طریقه مصرف
پماد کلوبتازول (Clobetasol) یکی از قوی‌ترین کورتیکواستروئیدهای موضعی است که برای درمان مشکلات التهابی و پوستی تجویز می‌شود. اگر دچار بیماری‌هایی مانند پسوریازیس، اگزما یا درماتیت شده‌اید، احتمال زیادی وجود دارد که پزشک این دارو را برای شما تجویز کند. در این مطلب به بررسی کامل موارد استفاده، نحوه صحیح مصرف، عوارض جانبی و نکاتی که باید هنگام استفاده از این پماد بدانید خواهیم پرداخت. اگر به دنبال اطلاعات دقیق و علمی درباره پماد کلوبتازول هستید، تا انتهای این مقاله همراه دکتریاب باشید.
پماد کلوبتازول چیست؟
پماد کلوبتازول (Clobetasol Propionate) یک داروی موضعی با اثر ضدالتهابی بسیار قوی است که در دسته کورتیکواستروئیدهای قوی قرار می‌گیرد. این دارو معمولاً برای درمان بیماری‌های پوستی شدید یا مقاوم به درمان مانند پسوریازیس، اگزما، درماتیت و برخی واکنش‌های آلرژیک پوستی تجویز می‌شود. کلوبتازول با کاهش التهاب، قرمزی و خارش پوست به بهبود علائم کمک می‌کند.
CLOBETASOL (kloe BAY ta sol) reduces swelling, redness, itching, or rashes caused by skin conditions, such as eczema and psoriasis. It works by decreasing inflammation of the skin. It belongs to a group of medications called topical steroids. clevelandclinic.org
CLOBETASOL (kloe BAY ta sol) تورم، قرمزی، خارش یا بثورات ناشی از بیماری های پوستی مانند اگزما و پسوریازیس را کاهش می دهد. با کاهش التهاب پوست عمل می کند. این دارو به گروهی از داروها به نام استروئیدهای موضعی تعلق دارد.
در بازار دارویی، این پماد معمولاً به صورت کرم، لوسیون یا ژل هم عرضه می‌شود و باید فقط بر روی نواحی خاصی از پوست و طبق تجویز پزشک استفاده شود؛ چراکه استفاده بی‌رویه یا نادرست آن می‌تواند عوارض قابل توجهی ایجاد کند.
موارد استفاده پماد کلوبتازول
پماد کلوبتازول، به‌دلیل اثر قوی ضدالتهابی و ضدخارش، در درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی کاربرد دارد—خصوصاً آن‌هایی که به درمان‌های ضعیف‌تر پاسخ نداده‌اند. در ادامه، نگاهی جامع و طبقه‌بندی‌شده داریم به مهم‌ترین بیماری‌هایی که این پماد برای درمان آن‌ها تجویز می‌شود:
🔹 پسوریازیس (Psoriasis)
یکی از شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کاربردهای کلوبتازول. در درمان پلاک‌های ضخیم، پوسته‌ریزی و قرمزی ناشی از پسوریازیس، این پماد تأثیر بسیار خوبی دارد.
🔹 اگزمای مزمن و مقاوم (Chronic Eczema)
کلوبتازول برای کنترل التهاب، خارش شدید و خشکی مفرط پوست در اگزمایی که به درمان‌های رایج پاسخ نمی‌دهد بسیار مؤثر است.
🔹 درماتیت تماسی و آتوپیک (Contact & Atopic Dermatitis)
در موارد التهاب ناشی از تماس با مواد حساسیت‌زا یا تحریک‌کننده، پماد کلوبتازول باعث کاهش واکنش‌های پوستی و تسکین علائم می‌شود.
🔹 لیکن پلان (Lichen Planus)
یک بیماری التهابی خودایمنی که با ضایعات خارش‌دار بنفش رنگ شناخته می‌شود. کلوبتازول می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود ظاهر ضایعات کمک کند.
🔹 لوپوس اریتماتوز جلدی (Cutaneous Lupus)
در نوع پوستی این بیماری خودایمنی، که با ضایعات مزمن همراه است، گاهی کلوبتازول به‌عنوان بخشی از درمان موضعی تجویز می‌شود.
🔹 التهاب‌های ناشی از گزش حشرات یا حساسیت‌های شدید پوستی
در مواقع خاص، کلوبتازول می‌تواند خارش و تورم شدید ناشی از نیش حشرات یا واکنش‌های آلرژیک را کاهش دهد.
🔹 کلوئیدها و اسکارهای برجسته
اگرچه تأثیر آن صد درصد نیست، اما گاهی برای کاهش التهاب و اندازه کلوئیدها (گوشت اضافه) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
🟡نکته مهم این است که پماد کلوبتازول معمولاً برای دوره‌های کوتاه‌مدت تجویز می‌شود، چون مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند موجب نازک شدن پوست یا سایر عوارض شود.
نحوه مصرف صحیح پماد کلوبتازول
استفاده درست از پماد کلوبتازول نقش مهمی در اثربخشی درمان و پیشگیری از عوارض جانبی دارد. برخلاف تصور رایج، استفاده بیشتر یا مکرر از این دارو باعث بهبود سریع‌تر نمی‌شود و حتی ممکن است به پوست آسیب بزند. برای مصرف صحیح، مراحل زیر را دنبال کنید:
شست‌وشوی دست‌ها قبل و بعد از مصرف: قبل از زدن پماد، دست‌ها را با آب و صابون بشویید و خشک کنید. پس از استفاده نیز دست‌ها را بشویید، مگر اینکه ناحیه درمان روی دست‌ها باشد.
مقدار مناسب استفاده کنید: یک لایه نازک از پماد را فقط روی ناحیه آسیب‌دیده بمالید. مالیدن زیاد دارو نه تنها مفید نیست بلکه می‌تواند باعث جذب بیش از حد آن به بدن شود.
تکرار مصرف طبق دستور پزشک: معمولاً کلوبتازول یک یا دو بار در روز استفاده می‌شود. حتماً به دستور پزشک پایبند باشید و از خوددرمانی بپرهیزید.
عدم استفاده روی پوست ترک‌خورده یا زخمی: از مصرف پماد روی نواحی باز، زخم‌ها یا پوست‌های نازک‌شده خودداری کنید مگر اینکه پزشک توصیه کرده باشد.
پرهیز از استفاده طولانی‌مدت: این دارو معمولاً برای درمان‌های کوتاه‌مدت (مثلاً دو هفته‌ای) تجویز می‌شود. در صورت نیاز به مصرف بلندمدت، باید تحت نظر پزشک باشید.
عدم استفاده در اطراف چشم یا صورت بدون تجویز: کلوبتازول برای پوست نازک اطراف چشم یا نواحی حساس مناسب نیست و ممکن است باعث تحریک شدید یا عوارض شود.
رعایت این نکات به شما کمک می‌کند تا بیشترین فایده را از درمان ببرید و احتمال بروز مشکلات جانبی را به حداقل برسانید.
موارد منع مصرف کلوبتازول
اگرچه پماد کلوبتازول یکی از قوی‌ترین داروهای ضدالتهاب موضعی است، اما در برخی شرایط استفاده از آن می‌تواند خطرناک یا بی‌اثر باشد. بنابراین، پیش از مصرف باید از وجود موارد منع مصرف احتمالی آگاه باشید. در ادامه به موقعیت‌هایی که نباید از کلوبتازول استفاده شود اشاره می‌کنیم:
- عفونت‌های پوستی با منشاء ویروسی، باکتریایی یا قارچی: استفاده از کلوبتازول در عفونت‌هایی مثل تبخال، زونا، آبله‌مرغان، یا قارچ‌های پوستی می‌تواند موجب تشدید مشکل و پنهان‌سازی علائم شود.
- زخم‌های باز یا پوست آسیب‌دیده: نباید روی پوست زخمی، ترک‌خورده یا دارای بریدگی‌های باز از این پماد استفاده شود، مگر با تجویز مستقیم پزشک.
- استفاده در نواحی حساس بدون نظارت پزشکی: کاربرد کلوبتازول در اطراف چشم، دهان، ناحیه تناسلی یا صورت (مگر در شرایط خاص) ممنوع است، زیرا پوست این نواحی بسیار نازک و حساس است.
- حساسیت یا آلرژی به کلوبتازول یا ترکیبات آن: در صورت داشتن سابقه واکنش آلرژیک به این دارو یا سایر کورتیکواستروئیدها، مصرف آن به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
- کودکان زیر ۱۲ سال (مگر با تجویز پزشک): استفاده از کلوبتازول برای کودکان نیاز به بررسی دقیق دارد، زیرا جذب آن در کودکان می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.
- مصرف طولانی‌مدت بدون نظارت: استفاده بیش از حد یا مکرر می‌تواند منجر به نازک شدن پوست، بروز ترک‌های پوستی، یا حتی اختلالات هورمونی شود.
در صورت وجود هرگونه تردید، مشورت با پزشک یا داروساز قبل از شروع مصرف این پماد الزامی است. مصرف آگاهانه و مسئولانه، از بروز عوارض جلوگیری می‌کند و اثربخشی دارو را تضمین خواهد کرد.
عوارض جانبی پماد کلوبتازول
اگرچه پماد کلوبتازول برای کاهش التهاب و درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی بسیار مؤثر است، اما مانند هر داروی دیگری، ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد—به‌ویژه در صورت مصرف بیش از حد، طولانی‌مدت یا استفاده نادرست.
در ادامه نگاهی دقیق‌تر به شایع‌ترین و مهم‌ترین عوارض جانبی این داروی موضعی خواهیم داشت:
✅ عوارض شایع موضعی:
- نازک شدن پوست: استفاده مداوم ممکن است باعث نازک شدن پوست ناحیه درمان شود.
- خشکی یا سوزش خفیف: در برخی افراد، احساس سوزش، خارش یا خشکی پوست در نواحی استفاده ممکن است ایجاد شود که معمولاً گذرا است.
- ایجاد ترک‌های پوستی (Striae): خصوصاً در نواحی دارای چین‌خوردگی مانند زیر بغل یا پشت زانوها، احتمال بروز ترک‌های سفید یا قرمز وجود دارد.
- تغییر رنگ پوست: پوست ناحیه ممکن است تیره‌تر یا روشن‌تر از حد معمول شود.
⚠️ عوارض کمتر شایع ولی مهم:
- جذب سیستمیک کورتیکواستروئید: اگر پماد روی بخش وسیعی از پوست استفاده شود، یا با پانسمان بسته پوشانده شود، ممکن است جذب دارو افزایش یافته و عوارضی مشابه مصرف خوراکی کورتون‌ها بروز کند.
- افزایش آکنه یا بروز جوش‌های ریز (Folliculitis): استفاده نادرست ممکن است باعث انسداد منافذ پوستی و ایجاد جوش شود.
- نارسایی غده فوق کلیه (در موارد بسیار نادر): در صورت مصرف زیاد، به‌ویژه در کودکان یا هنگام پوشاندن ناحیه درمان با پانسمان، احتمال سرکوب عملکرد آدرنال وجود دارد.
🟡 چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دچار علائمی مانند تورم صورت، مشکلات تنفسی، احساس ضعف، افزایش وزن ناگهانی یا تغییرات شدید پوستی شدید، باید سریعاً با پزشک مشورت کنید.
پرهیز از مصرف بی‌رویه و پیروی دقیق از دستور پزشک، بهترین راه برای پیشگیری از این عوارض است. کلید موفقیت در درمان با کلوبتازول، استفاده هوشمندانه و محتاطانه است.
آیا استفاده طولانی‌مدت از کلوبتازول خطرناک است؟
بله، استفاده طولانی‌مدت از پماد کلوبتازول می‌تواند خطرناک باشد.
این پماد جزء قوی‌ترین کورتیکواستروئیدهای موضعی است و به همین دلیل، مصرف کنترل‌نشده یا بیش‌ازحد آن می‌تواند عوارض قابل توجهی برای پوست و حتی سلامت عمومی بدن ایجاد کند.
در ادامه، به برخی از خطرات احتمالی مصرف بلندمدت کلوبتازول اشاره می‌کنیم:
⚠️ عوارض پوستی ناشی از مصرف طولانی‌مدت:
- نازک شدن پوست (Atrophy): یکی از شایع‌ترین عوارض، نازک و شکننده شدن پوست است که باعث حساسیت بیشتر آن به آسیب و تحریک می‌شود.
- ایجاد ترک‌های پوستی (Striae): ترک‌های سفید یا قرمز روی پوست، به‌ویژه در نواحی دارای چین‌خوردگی مثل زیر بغل یا کشاله ران.
- تغییر رنگ پوست: روشن یا تیره شدن غیرطبیعی ناحیه استفاده.
- قرمزی یا التهاب مزمن: ممکن است در اثر نازک شدن بیش از حد پوست، ناحیه مورد درمان دچار التهاب مداوم شود.
⚠️ عوارض سیستمیک (در موارد شدید یا سوء‌مصرف):
- سرکوب عملکرد غدد فوق کلیوی: اگر دارو به مقدار زیاد، روی نواحی وسیع یا همراه با پانسمان بسته استفاده شود، ممکن است وارد جریان خون شود و تعادل هورمونی بدن را مختل کند.
- بروز علائم سندرم کوشینگ: مثل افزایش وزن ناگهانی، پف صورت، ضعف عضلانی یا نوسانات خلقی.
🔸 نکته مهم:
پماد کلوبتازول معمولاً نباید بیش از دو هفته پشت‌سرهم استفاده شود، مگر با نظارت مستقیم پزشک. اگر نیاز به درمان بلندمدت دارید، پزشک معمولاً دستور به کاهش تدریجی دوز یا استفاده تناوبی می‌دهد تا بدن فرصت بازیابی داشته باشد.
در نهایت، بهترین راه برای بهره‌بردن از فواید کلوبتازول، مصرف آن به‌صورت کوتاه‌مدت، محدود، و هدفمند تحت نظارت یک متخصص پوست است.
تداخل دارویی پماد کلوبتازول با سایر داروها
اگرچه پماد کلوبتازول به‌صورت موضعی استفاده می‌شود و جذب سیستمیک آن معمولاً محدود است، اما نباید احتمال بروز تداخل دارویی را نادیده گرفت، به‌خصوص در شرایطی که دارو روی نواحی وسیع پوست یا به‌مدت طولانی مصرف شود.
در ادامه نگاهی به داروها و شرایطی داریم که ممکن است با کلوبتازول تداخل داشته باشند یا نیاز به احتیاط بیشتری در مصرف هم‌زمان داشته باشند:
💊 داروهای موضعی دیگر
- استفاده هم‌زمان با دیگر کرم‌ها، پمادها یا لوسیون‌های درمانی: بهتر است بین استفاده از کلوبتازول و سایر داروهای موضعی فاصله زمانی حداقل ۳۰ دقیقه رعایت شود تا از تداخل و کاهش اثر دارو جلوگیری گردد.
- داروهای موضعی ضدقارچ یا ضدباکتری: ترکیب هم‌زمان بدون نظر پزشک ممکن است باعث کاهش اثر یا تحریک پوست شود.
💉 داروهای سیستمیک (خوراکی یا تزریقی)
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی (مثل پردنیزولون): مصرف هم‌زمان آن‌ها با کلوبتازول می‌تواند ریسک عوارض جانبی سیستمیک مانند سرکوب عملکرد غدد فوق کلیه را افزایش دهد.
- داروهای مهارکننده سیستم ایمنی (مثل سیکلوسپورین): مصرف هم‌زمان با این داروها باید با احتیاط باشد، چرا که ممکن است باعث تشدید سرکوب سیستم ایمنی شود.
- داروهای ضددیابت: در موارد نادر، مصرف زیاد کلوبتازول ممکن است سطح قند خون را بالا ببرد؛ بنابراین افراد دیابتی باید تغییرات قند خون خود را زیر نظر داشته باشند.
⚠️ هشدار برای استفاده در کنار محصولات آرایشی
مصرف هم‌زمان این پماد با محصولات آرایشی یا بهداشتی تحریک‌کننده (مانند اسکراب‌ها، کرم‌های حاوی رتینول یا الکل بالا) ممکن است منجر به تحریک یا خشکی بیش از حد پوست شود.
💡 نکته کاربردی:
پیش از شروع مصرف کلوبتازول، پزشک یا داروساز را از تمام داروهای مصرفی خود (حتی داروهای گیاهی یا مکمل‌ها) مطلع کنید. این کار ساده می‌تواند از بروز تداخلات جدی و غیرمنتظره جلوگیری کند.
تفاوت پماد کلوبتازول با سایر کورتون‌های موضعی
وقتی صحبت از داروهای کورتیکواستروئیدی موضعی (کورتون‌های پوستی) به میان می‌آید، اولین نکته‌ای که باید بدانیم قدرت اثر یا “potency” آن‌هاست. پماد کلوبتازول یکی از قوی‌ترین اعضای این خانواده است، اما تفاوت‌هایی فراتر از قدرت وجود دارد که آن را از دیگر گزینه‌ها متمایز می‌کند.
در ادامه، تفاوت کلوبتازول را با دیگر کورتون‌های موضعی بررسی می‌کنیم:
🔹 قدرت اثر (Potency)
- کلوبتازول در رده‌ی High-potency یا حتی Super high-potency قرار دارد. این یعنی اثر ضدالتهابی بسیار قوی دارد و برای موارد شدید یا مقاوم استفاده می‌شود.
- کورتون‌هایی مثل هیدروکورتیزون یا بتامتازون قدرت کمتری دارند و برای مشکلات خفیف‌تر مناسب‌اند.
🔹 کاربرد
- کلوبتازول برای بیماری‌های مزمن و مقاوم مثل پسوریازیس شدید، لیکن پلان یا اگزمای مزمن تجویز می‌شود.
- کورتون‌های ضعیف‌تر مثل هیدروکورتیزون معمولاً برای درماتیت خفیف، حساسیت‌های ساده یا التهاب‌های محدود مناسب هستند.
🔹 مدت مصرف مجاز
- کلوبتازول به‌دلیل قدرت بالایش نباید بیش از ۱ تا ۲ هفته مداوم استفاده شود، مگر با تجویز و کنترل دقیق پزشک.
- کورتون‌های ضعیف‌تر را در بسیاری از موارد می‌توان به‌مدت طولانی‌تری استفاده کرد، البته باز هم تحت نظر پزشک.
🔹 عوارض جانبی احتمالی
- کلوبتازول در صورت استفاده بی‌رویه، ریسک بالایی برای عوارضی مثل نازک شدن پوست، ترک‌های پوستی، و حتی جذب سیستمیک دارد.
- داروهای ضعیف‌تر عموماً ایمن‌تر هستند و احتمال بروز عوارض در آن‌ها کمتر است، مخصوصاً در کودکان یا نواحی حساس مانند صورت.
🔹 نواحی قابل استفاده
- به‌هیچ وجه نباید از کلوبتازول روی صورت، اطراف چشم، نواحی تناسلی یا پوست آسیب‌دیده استفاده کرد.
- اما برخی کورتون‌های ملایم‌تر (مثل کرم‌های حاوی هیدروکورتیزون ۱٪) برای استفاده در این نواحی با احتیاط مجاز هستند.
💡 درکل:
پماد کلوبتازول مانند شمشیر دو لبه است؛ از یک‌سو قدرت درمانی فوق‌العاده‌ای دارد، و از سوی دیگر در صورت مصرف نادرست می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. در مقایسه با کورتون‌های دیگر، باید با احتیاط بیشتری از آن استفاده شود و فقط برای مواردی تجویز گردد که درمان‌های ملایم‌تر پاسخ نداده‌اند.
پماد کلوبتازول برای کودکان؛ مجاز است یا خیر؟
استفاده از پماد کلوبتازول برای کودکان موضوعی است که باید با نهایت دقت و تحت نظر مستقیم پزشک متخصص انجام شود. این دارو به‌دلیل اثر بسیار قوی کورتونی، به‌طور کلی برای استفاده در کودکان توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط خاص که سایر درمان‌ها مؤثر نبوده‌اند و پزشک تشخیص دهد فواید آن بر خطرات احتمالی می‌چربد.
در ادامه دلایل اصلی این محدودیت را مرور می‌کنیم:
⚠️ چرا کلوبتازول برای کودکان خطرناک است؟
- پوست نازک‌تر و حساس‌تر: پوست کودکان نسبت به بزرگسالان نازک‌تر است و به همین دلیل داروهای موضعی به‌راحتی از آن جذب شده و وارد جریان خون می‌شوند.
- افزایش جذب سیستمیک: مصرف پماد قوی مانند کلوبتازول ممکن است منجر به جذب بیش‌ازحد دارو و در نتیجه بروز عوارضی مانند سرکوب غدد فوق کلیه یا اختلال در رشد شود.
- عوارض پوستی بیشتر: نازک شدن پوست، ایجاد ترک‌های پوستی و تحریک شدید از جمله عوارضی هستند که در کودکان سریع‌تر و شدیدتر بروز می‌کنند.
✅ در چه شرایطی پزشک ممکن است کلوبتازول را برای کودک تجویز کند؟
- در صورتی که کودک دچار پسوریازیس یا اگزمای شدید و مقاوم به سایر درمان‌ها باشد.
- زمانی که استفاده از دارو کاملاً محدود، موضعی و کوتاه‌مدت باشد (مثلاً چند روز تا یک هفته).
- همراه با دستورالعمل دقیق در مورد میزان مصرف، نواحی مجاز و زمان استفاده.
🔸 نکته مهم:
والدین به‌هیچ‌وجه نباید خودسرانه از کلوبتازول برای کودکان استفاده کنند—even اگر در نسخه بزرگسالان آن را داشته باشند. برای کودکان، داروهای کورتونی ملایم‌تر و ایمن‌تر مانند هیدروکورتیزون معمولاً انتخاب مناسب‌تری هستند.
👶 نتیجه:
پماد کلوبتازول برای کودکان، در شرایط معمول مجاز نیست و فقط در موارد خاص، با تشخیص پزشک متخصص و تحت مراقبت دقیق باید استفاده شود. استفاده بی‌رویه آن می‌تواند بیشتر آسیب‌زا باشد تا درمان‌کننده.
پرسش‌های متداول درباره پماد کلوبتازول
در این بخش به رایج‌ترین سوالاتی که کاربران درباره پماد کلوبتازول دارند پاسخ می‌دهیم تا ابهامات شما در استفاده از این داروی قوی و تخصصی برطرف شود.
۱. آیا می‌توانم از پماد کلوبتازول برای درمان جوش یا آکنه استفاده کنم؟
خیر. کلوبتازول برای درمان جوش مناسب نیست و حتی ممکن است باعث تشدید آکنه یا ایجاد جوش‌های جدید شود. این دارو برای درمان التهاب‌های شدید پوستی است، نه مشکلاتی مثل آکنه.
۲. چند بار در روز می‌توانم از کلوبتازول استفاده کنم؟
بیشتر مواقع، یک یا دو بار در روز کافی است. پزشک ممکن است بسته به شرایط شما دوز متفاوتی را تجویز کند. از مصرف بیش از حد آن خودداری کنید.
۳. آیا استفاده از این پماد در بارداری یا شیردهی بی‌خطر است؟
استفاده از کلوبتازول در دوران بارداری و شیردهی فقط با تجویز پزشک مجاز است. هرچند مصرف موضعی آن جذب محدودی دارد، اما همچنان باید با احتیاط مصرف شود.
۴. چه مدت می‌توان از این پماد استفاده کرد؟
به‌طور معمول نباید بیش از ۲ هفته به‌طور مداوم از آن استفاده شود، مگر اینکه پزشک دستور دیگری داده باشد. استفاده طولانی‌مدت خطر عوارض پوستی و سیستمیک را افزایش می‌دهد.
۵. آیا می‌توان از پماد کلوبتازول روی صورت استفاده کرد؟
خیر، مگر اینکه پزشک به‌طور خاص تجویز کرده باشد. پوست صورت نازک و حساس است و استفاده از کلوبتازول در این ناحیه ممکن است باعث نازکی پوست، جوش یا تحریک شدید شود.
۶. آیا استفاده از این پماد باعث روشن شدن پوست می‌شود؟
کلوبتازول یک روشن‌کننده نیست، اما ممکن است باعث تغییر رنگ پوست شود—چه به صورت روشن‌تر و چه تیره‌تر. استفاده از آن برای سفید کردن پوست به‌شدت خطرناک و غیرمجاز است.
۷. آیا نیاز به نسخه پزشک دارد؟
بله. کلوبتازول جزو داروهای قوی است و مصرف آن بدون نسخه پزشک توصیه نمی‌شود، چون عوارض جانبی جدی دارد.
۸. اگر فراموش کردم پماد را بزنم، چه کنم؟
به‌محض یادآوری، پماد را استفاده کنید. اگر نزدیک به نوبت بعدی است، از نوبت فراموش‌شده صرف‌نظر کنید و به روال عادی بازگردید. هیچ‌گاه دوز را دو برابر نکنید.