قرص اریترومایسین (Erythromycin) برای چیست؟ فواید، عوارض و نحوه مصرف
وقتی دچار عفونتهای پوستی، ریوی یا حتی جوشهای دردناک و مزمن میشویم، یکی از اولین داروهایی که ممکن است پزشک تجویز کند، قرص اریترومایسین است. این آنتیبیوتیک قدیمی اما همچنان مؤثر، نقش مهمی در درمان انواع مختلفی از عفونتهای باکتریایی دارد. با اینکه سالهاست از تولید آن میگذرد، اما به دلیل اثرگذاری خوب و کاربرد گستردهاش، همچنان در نسخه بسیاری از پزشکان دیده میشود.
در این مطلب از مجله دکتریاب، قصد داریم بهزبان ساده توضیح دهیم که قرص اریترومایسین دقیقاً برای چیست، چه فوایدی دارد، عوارض احتمالی آن چیست و چطور باید آن را مصرف کرد. اگر بهدنبال یک راهنمای کامل، کاربردی و بهروز درباره این دارو هستید، تا پایان همراه ما باشید.
قرص اریترومایسین برای چیست و در چه بیماریهایی استفاده میشود؟
قرص اریترومایسین یک آنتیبیوتیک از گروه ماکرولیدهاست که برای مقابله با عفونتهای ناشی از باکتریها تجویز میشود. این دارو بهویژه در مواردی که فرد به پنیسیلین حساسیت دارد، بهعنوان جایگزینی مؤثر بهکار میرود. اریترومایسین با مهار رشد باکتریها، به بدن کمک میکند تا سریعتر با عفونت مقابله کند.
فهرست بیماریها و مشکلات قابل درمان با قرص اریترومایسین:
- برونشیت (التهاب نایژهها)
- سینوزیت باکتریایی
- عفونتهای گلو و لوزهها
- سیاهسرفه
- عفونت گوش میانی
- ذاتالریه باکتریایی
- عفونتهای پوستی و بافت نرم
- آکنه مقاوم (جوشهای التهابی و شدید)
- عفونت چشم (مانند ملتحمه باکتریایی)
- عفونت مجاری ادراری در موارد خاص
- عفونت ناشی از باکتری
- پیشگیری از تب روماتیسمی در افراد حساس به پنیسیلین
- عفونتهای مقاربتی مانند کلامیدیا و سیفیلیس (در موارد خاص و جایگزینی)
- بیماری التهابی لگن در برخی شرایط خاص
مهمترین بیماریهایی که با این دارو درمان میشوند شامل عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی مانند گلودرد چرکی، التهاب لوزهها و برونشیت هستند. همچنین در درمان برخی از عفونتهای پوستی، عفونت چشم، عفونتهای گوش و حتی بیماری سیاهسرفه نیز کاربرد دارد. پزشکان در برخی موارد از اریترومایسین برای درمان آکنه مقاوم به درمان نیز استفاده میکنند.
لازم به ذکر است که این دارو فقط برای درمان عفونتهای باکتریایی مؤثر است و در برابر ویروسهایی مانند سرماخوردگی یا آنفلوآنزا کاربردی ندارد. بنابراین مصرف خودسرانه آن نهتنها کمکی نمیکند بلکه ممکن است منجر به مقاومت آنتیبیوتیکی شود. تشخیص نیاز به مصرف اریترومایسین حتماً باید توسط پزشک انجام شود.
شناسنامه دارو: اریترومایسین (Erythromycin)
عنوان | توضیحات |
---|---|
نام عمومی دارو | اریترومایسین (Erythromycin) |
نامهای تجاری رایج | Erycin، Erythrocin، Ilotycin، Erythroped و غیره |
شکل دارویی | قرص، کپسول، شربت، پماد چشمی، قطره، آمپول |
دسته دارویی | آنتیبیوتیک – ماکرولید |
مکانیسم اثر | مهار سنتز پروتئین در باکتریها و توقف رشد آنها |
موارد مصرف | درمان عفونتهای تنفسی، پوستی، گوش، گلو، آکنه، عفونتهای چشمی و مقاربتی |
نحوه مصرف رایج | ۲ تا ۴ بار در روز، قبل یا بعد از غذا (طبق دستور پزشک) |
دوز معمول برای بزرگسالان | بسته به نوع عفونت، معمولاً ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلیگرم هر ۶ تا ۱۲ ساعت |
دوز معمول برای کودکان | براساس وزن کودک و شدت عفونت، توسط پزشک تعیین میشود |
موارد منع مصرف | حساسیت به ماکرولیدها، اختلالات کبدی شدید، مصرف همزمان با برخی داروها |
تداخلات دارویی مهم | وارفارین، تئوفیلین، داروهای قلبی مانند آمیودارون و برخی داروهای ضدصرع |
مصرف در بارداری | ایمن در بسیاری از موارد، اما فقط با نظر پزشک |
شرایط نگهداری | دور از نور و رطوبت، در دمای اتاق (۱۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد) |
تاریخچه تأیید | تأیید شده توسط FDA؛ اولین بار در دهه ۱۹۵۰ معرفی شد |
نسخه لازم است؟ | بله، مصرف فقط با تجویز پزشک توصیه میشود |
مهمترین فواید قرص اریترومایسین در درمان عفونتها
قرص اریترومایسین یکی از داروهای شناختهشده در درمان عفونتهای باکتریایی است که مزایای خاصی دارد و در برخی شرایط حتی نسبت به آنتیبیوتیکهای دیگر ترجیح داده میشود. در ادامه به مهمترین فواید آن بهصورت دقیق و کاربردی اشاره میشود:
اثرگذاری بر باکتریهای مقاوم به پنیسیلین
افرادی که به پنیسیلین حساسیت دارند، گزینههای محدودی برای درمان عفونت دارند. اریترومایسین در این مواقع یک جایگزین مؤثر و بیخطر محسوب میشود، بهویژه در عفونتهای تنفسی و پوستی.
طیف گسترده فعالیت ضدباکتریایی
این دارو علیه طیف وسیعی از باکتریهای گرم مثبت و برخی باکتریهای گرم منفی مؤثر است. همین ویژگی باعث میشود برای درمان انواع مختلفی از عفونتها، از جمله عفونتهای تنفسی، پوستی و حتی برخی عفونتهای مقاربتی کاربرد داشته باشد.
امکان استفاده در دوران بارداری (با نظر پزشک)
برخلاف برخی آنتیبیوتیکها، اریترومایسین در بسیاری از موارد در دوران بارداری بیخطر در نظر گرفته میشود و در صورت تجویز پزشک، میتواند بدون آسیب به جنین مورد استفاده قرار گیرد.
کمک به درمان آکنههای شدید و التهابی
پزشکان پوست از اریترومایسین برای کنترل جوشهای شدید و مقاوم به درمان استفاده میکنند. این دارو با کاهش باکتریهای مولد آکنه و مهار التهاب، بهبود قابل توجهی ایجاد میکند.
فرمهای دارویی متنوع (قرص، شربت، پماد و قطره)
وجود فرمهای مختلف از اریترومایسین باعث میشود مصرف آن برای گروههای سنی مختلف، از جمله کودکان و سالمندان، آسانتر باشد. بهطور مثال برای کودکان اغلب شربت تجویز میشود.
قابلیت استفاده برای درمان و پیشگیری همزمان
در برخی بیماریها مانند تب روماتیسمی یا سیاهسرفه، این دارو هم نقش درمانی و هم نقش پیشگیری دارد، بهویژه در افرادی که در تماس با بیماران مبتلا بودهاند.
استفاده از اریترومایسین باید با تشخیص درست و رعایت دوز مناسب انجام شود، زیرا مصرف بیرویه یا نادرست آن میتواند منجر به مقاومت باکتریایی یا بروز عوارض ناخواسته شود. فواید این دارو زمانی بیشترین اثر را دارند که در زمان مناسب و با تجویز پزشک مصرف شود.
نحوه مصرف قرص اریترومایسین؛ چند وقت یکبار باید مصرف شود؟
مصرف صحیح قرص اریترومایسین نقش مهمی در اثربخشی درمان دارد. این دارو باید دقیقاً مطابق با دستور پزشک مصرف شود، زیرا مقدار و تعداد دفعات مصرف آن بسته به نوع عفونت، شدت بیماری، سن بیمار و شرایط جسمانی او تعیین میشود.
در بزرگسالان، دوز رایج معمولاً بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلیگرم در هر نوبت است که دو تا چهار بار در روز مصرف میشود. یعنی هر ۶ تا ۱۲ ساعت یکبار، بسته به دستور پزشک. مصرف دارو باید در فواصل زمانی منظم انجام شود تا سطح دارو در خون ثابت بماند و باکتریها بهطور کامل از بین بروند.
برای کودکان، دوز مصرف معمولاً بر اساس وزن بدن و شدت عفونت تنظیم میشود و معمولاً به شکل شربت خوراکی تجویز میشود. در نوزادان و کودکان خردسال، تجویز باید با دقت بیشتری توسط پزشک انجام شود.
نکات مهم هنگام مصرف:
- بهتر است دارو را یک ساعت پیش از غذا یا دو ساعت پس از آن مصرف کنید، مگر اینکه پزشک توصیه دیگری داشته باشد. مصرف همراه غذا ممکن است جذب دارو را کاهش دهد.
- قرص را باید کامل بلعید و از شکستن یا جویدن آن خودداری کنید مگر اینکه پزشک تجویز خاصی داشته باشد.
- حتی اگر علائم بیماری زودتر از پایان دوره درمان از بین رفت، مصرف دارو را باید تا آخرین قرص ادامه دهید. قطع زودهنگام میتواند منجر به بازگشت عفونت یا مقاومت دارویی شود.
- در صورت فراموشی یک نوبت مصرف، بهمحض یادآوری آن را مصرف کنید، اما اگر زمان نوبت بعدی نزدیک است، نوبت قبلی را حذف کرده و طبق برنامه ادامه دهید. دو نوبت را همزمان مصرف نکنید.
مصرف منظم و دقیق اریترومایسین، شانس درمان موفق و کاهش احتمال عوارض را بهطور چشمگیری افزایش میدهد. در صورت بروز تهوع، اسهال یا درد شکم، بهتر است موضوع را با پزشک در میان بگذارید تا راهکار مناسب ارائه شود.
دوز مناسب قرص اریترومایسین برای کودکان و بزرگسالان
میزان دوز مصرفی داروی اریترومایسین بستگی مستقیم به سن، وزن، شدت عفونت و نوع بیماری دارد. به همین دلیل مصرف این دارو باید دقیقاً بر اساس تجویز پزشک صورت گیرد. در ادامه، دوزهای معمول این دارو برای کودکان و بزرگسالان توضیح داده شده است تا درک بهتری از دستور پزشک حاصل شود.
✅ دوز معمول برای بزرگسالان:
- دوز استاندارد:
▪️ ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلیگرم هر ۶ تا ۱۲ ساعت، بسته به نوع عفونت
▪️ حداکثر دوز روزانه: ۴۰۰۰ میلیگرم (در شرایط خاص و با نظر پزشک) - مدت زمان مصرف:
▪️ معمولاً بین ۷ تا ۱۴ روز، اما ممکن است در برخی موارد طولانیتر باشد
مثال: در عفونت تنفسی خفیف، پزشک ممکن است ۲۵۰ میلیگرم هر ۶ ساعت تجویز کند، اما در موارد شدیدتر مانند ذاتالریه، دوز ۵۰۰ میلیگرم هر ۶ ساعت ممکن است مورد نیاز باشد.
✅ دوز معمول برای کودکان:
- دوز بر اساس وزن بدن تعیین میشود:
▪️ حدود ۳۰ تا ۵۰ میلیگرم بهازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز
▪️ این مقدار در ۲ تا ۴ نوبت تقسیم میشود - مثال برای کودک ۲۰ کیلوگرمی:
▪️ دوز کل روزانه: حدود ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیگرم
▪️ تقسیم در ۳ نوبت: هر بار حدود ۲۰۰ تا ۳۳۰ میلیگرم
در نوزادان و کودکان زیر ۸ هفته، مصرف دارو با احتیاط بیشتری انجام میشود و معمولاً شکل شربتی آن با دقت بالا تجویز میشود.
جدول راهنمای دوز مصرفی اریترومایسین برای کودکان
(بر پایه ۳۰ تا ۵۰ میلیگرم بهازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز)
وزن کودک (کیلوگرم) | دوز کل روزانه (میلیگرم) | تقسیم دوز در ۳ نوبت | تقسیم دوز در ۴ نوبت |
---|---|---|---|
10 کیلوگرم | 300 – 500 میلیگرم | 100 – 165 میلیگرم | 75 – 125 میلیگرم |
15 کیلوگرم | 450 – 750 میلیگرم | 150 – 250 میلیگرم | 113 – 188 میلیگرم |
20 کیلوگرم | 600 – 1000 میلیگرم | 200 – 330 میلیگرم | 150 – 250 میلیگرم |
25 کیلوگرم | 750 – 1250 میلیگرم | 250 – 415 میلیگرم | 188 – 313 میلیگرم |
30 کیلوگرم | 900 – 1500 میلیگرم | 300 – 500 میلیگرم | 225 – 375 میلیگرم |
نکات مهم:
- این جدول برای شکل شربتی یا قرصی قابل تقسیم مناسب است.
- در مورد نوزادان و کودکان کمتر از ۶ ماه، حتماً باید دوز با دقت میلیگرم بر کیلوگرم توسط پزشک تعیین شود.
- در صورت استفاده از شربت، حتماً از سرنگ یا پیمانه دارویی استفاده کنید تا دقت حفظ شود.
- مصرف بیشازحد دارو ممکن است باعث بروز عوارض گوارشی و کبدی شود.
⚠️ نکات مهم:
- دوز مصرف باید با سرنگ یا پیمانه دقیق (در مورد شربت) اندازهگیری شود، نه با قاشق غذاخوری.
- در صورت ابتلا به بیماریهای کبدی یا کلیوی، پزشک ممکن است دوز را کاهش دهد یا فاصله بین نوبتها را بیشتر کند.
- دوزهای گفتهشده، نمونهای عمومی هستند و به هیچ عنوان نباید بدون تجویز پزشک استفاده شوند.
عوارض قرص اریترومایسین چیست؟
قرص اریترومایسین مانند بسیاری از آنتیبیوتیکها، علاوهبر فواید درمانی، ممکن است باعث بروز برخی عوارض ناخواسته شود. شدت این عوارض میتواند از خفیف و گذرا تا شدید و نیازمند توجه فوری پزشکی متغیر باشد. درک این عوارض به بیمار کمک میکند تا در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی، در زمان مناسب اقدام کند و از آسیبهای جدی پیشگیری شود.
عوارض شایع (نسبتاً خفیف):
این دسته از عوارض معمولاً خودبهخود برطرف میشوند، اما اگر ادامه پیدا کردند یا شدت گرفتند، باید با پزشک مشورت شود:
- تهوع و استفراغ
- درد معده یا شکم
- اسهال خفیف
- احساس طعم فلزی در دهان
- کاهش اشتها
- نفخ یا سوءهاضمه
⚠️ عوارض نسبتاً جدی (کمتر شایع اما نیازمند پیگیری):
اگر هر یک از این علائم ظاهر شد، بهتر است مصرف دارو را متوقف کرده و بلافاصله با پزشک مشورت شود:
- اسهال شدید یا آبکی (ممکن است نشانه کولیت وابسته به آنتیبیوتیک باشد)
- زردی پوست یا چشمها (نشانه اختلال کبدی یا کلستاز صفراوی)
- تغییر در ریتم قلب (ضربان نامنظم، تند یا کند)
- واکنشهای آلرژیک مانند کهیر، خارش، ورم صورت یا زبان، تنگی نفس
- درد شدید شکم همراه با تهوع شدید و استفراغ
❗️ عوارض نادر اما بسیار خطرناک:
این موارد بسیار نادر هستند ولی نیاز به رسیدگی فوری دارند:
- آریتمیهای قلبی (QT prolongation)
- هپاتیت دارویی یا نارسایی کبدی
- اختلالات عصبی مانند گیجی یا تشنج (در دوزهای بالا یا بیماران حساس)
- واکنشهای شدید حساسیتی مانند سندرم استیونز-جانسون
نکات مهم در پیشگیری از عوارض:
- هرگز نباید دارو را خودسرانه یا بیش از مقدار تجویزشده مصرف کرد.
- در صورت سابقه بیماری قلبی، کبدی یا مصرف همزمان داروهای دیگر، پزشک را مطلع کنید.
- اگر اسهال شدید یا درد شکم پس از مصرف دارو شروع شد، دارو را قطع کرده و با پزشک مشورت کنید.
تداخلات دارویی قرص اریترومایسین؛ با چه داروهایی نباید مصرف شود؟
اریترومایسین به دلیل تأثیر بر آنزیمهای کبدی، با بسیاری از داروها وارد تداخل میشود. این تداخلات ممکن است باعث افزایش سطح برخی داروها در خون، کاهش اثر درمانی آنها یا حتی بروز عوارض خطرناک مانند اختلالات قلبی یا آسیب کبدی شود. به همین دلیل، اگر در حال مصرف هرگونه داروی دیگری هستید، حتی داروهای بدون نسخه یا مکملها، باید حتماً پزشک یا داروساز را مطلع کنید.
در ادامه، مهمترین داروهایی که نباید همزمان با اریترومایسین مصرف شوند یا مصرف همزمان آنها نیازمند نظارت جدی پزشک است، آورده شدهاند:
نام دارو | نوع دارو / کاربرد | خطر یا مشکل احتمالی |
---|---|---|
تئوفیلین | گشادکننده راههای هوایی (آسم، COPD) | افزایش سطح تئوفیلین → مسمومیت |
وارفارین | رقیقکننده خون | افزایش ریسک خونریزی شدید |
آمیودارون، کینیدین، سوتالول | داروهای ضدآریتمی قلبی | افزایش ریسک آریتمی (طولانی شدن QT) |
سیمواستاتین و لووستاتین | کاهنده چربی خون | افزایش خطر آسیب عضلانی و کبدی |
کاربامازپین | داروی ضد صرع و اختلالات روانی | افزایش سطح دارو → عوارض عصبی |
دیگوکسین | داروی قلبی | افزایش غلظت → سمیت قلبی |
سیساپراید (غیرمجاز در برخی کشورها) | محرک گوارشی | آریتمیهای تهدیدکننده حیات |
کلاریترومایسین یا سایر ماکرولیدها | آنتیبیوتیکهای همخانواده | افزایش خطر عوارض قلبی و کبدی |
ارگوتامین | داروی میگرن | افزایش خطر انقباض عروقی شدید |
⚠️ سایر داروهایی که باید با احتیاط مصرف شوند:
- داروهای ضدقارچ مانند فلوکونازول و کتوکونازول
- برخی داروهای ضدافسردگی مانند فلوکستین یا سیتالوپرام
- داروهای HIV مانند ریتوناویر
- قرصهای ضدبارداری (ممکن است اثربخشی آنها کاهش یابد)
قرص اریترومایسین برای جوش صورت؛ آیا مؤثر است؟
بله، اریترومایسین یکی از آنتیبیوتیکهای رایج و مؤثر در درمان آکنههای التهابی و متوسط تا شدید است. این دارو هم بهصورت خوراکی و هم به شکل موضعی (پماد یا ژل) استفاده میشود، اما مصرف خوراکی آن معمولاً برای مواردی توصیه میشود که آکنه به درمانهای سطحی پاسخ نداده باشد یا جوشها گسترده و عمیق باشند.
اریترومایسین چگونه با آکنه مقابله میکند؟
- کاهش باکتریهای مولد آکنه
این باکتریها در منافذ پوست تجمع پیدا میکنند و باعث ایجاد التهاب، قرمزی و جوشهای چرکی میشوند. اریترومایسین با مهار رشد این باکتریها، تعداد جوشها را کاهش میدهد. - اثر ضدالتهابی قوی
اریترومایسین نهتنها باکتریها را کنترل میکند، بلکه با کاهش التهاب پوست، موجب کاهش قرمزی، درد و تورم جوشها میشود.
چه زمانی اریترومایسین تجویز میشود؟
- در آکنههای پاپولی-پوستی یا ندولار (عمیق و دردناک)
- در افرادی که به تتراسایکلین حساسیت دارند یا مصرف آن برایشان ممنوع است
- زمانی که جوشها در بخش وسیعی از صورت یا پشت و سینه پخش شده باشند
- بهعنوان درمان کمکی در کنار سایر داروهای موضعی یا هورمونی (مثلاً بنزوئیل پراکسید یا رتینوئیدها)
نکات مهم درباره مصرف:
- مصرف اریترومایسین باید کوتاهمدت و زیر نظر پزشک باشد، زیرا مصرف طولانیمدت آن ممکن است باعث مقاومت دارویی شود.
- برای پیشگیری از مقاومت، پزشک ممکن است آن را همراه با داروهای موضعی غیرآنتیبیوتیکی تجویز کند.
- تأثیر این دارو معمولاً در چند هفته اول مصرف قابل مشاهده است، اما درمان کامل ممکن است تا ۸ تا ۱۲ هفته زمان ببرد.
اریترومایسین خوراکی یک گزینه مناسب و مؤثر برای درمان آکنههای التهابی است، بهویژه در شرایطی که سایر داروها پاسخ ندادهاند یا محدودیت مصرف دارند. با این حال، مصرف آن باید حتماً با تجویز پزشک انجام شود تا از بروز عوارض و مقاومت باکتریایی جلوگیری شود.
مصرف قرص اریترومایسین در دوران بارداری و شیردهی
مصرف داروها در دوران بارداری و شیردهی همیشه با احتیاط همراه است، زیرا ممکن است برخی ترکیبات دارویی بر سلامت جنین یا نوزاد تأثیر منفی بگذارند. اریترومایسین یکی از معدود آنتیبیوتیکهایی است که در بسیاری از موارد، بیخطر بودن آن در دوران بارداری و شیردهی تأیید شده، اما همچنان مصرف آن باید تحت نظر پزشک باشد.
بر اساس مطالعات بالینی و تجربیات پزشکی، اریترومایسین در بارداری در رده B قرار دارد (بر اساس دستهبندی FDA). یعنی مطالعات حیوانی نشاندهنده خطری نبودهاند و شواهد انسانی نیز مشکلی را بهطور قطعی گزارش نکردهاند. در مواردی مانند عفونتهای تنفسی، ادراری، پوستی یا پیشگیری از سیاهسرفه، اریترومایسین میتواند گزینه مناسبی برای زنان باردار باشد، بهخصوص در شرایطی که مصرف سایر آنتیبیوتیکها مانند تتراسایکلین ممنوع است.
با این حال، فرمهای خاصی از دارو مانند اریترومایسین استولات ممکن است در برخی مطالعات با آسیبهای کبدی در مادران باردار همراه بوده باشند. بنابراین پزشک ممکن است فرمهای ایمنتر مانند اریترومایسین اتیلسوکسینات را ترجیح دهد.
در دوران شیردهی نیز اریترومایسین از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل میشود اما میزان آن معمولاً کم است و در اغلب موارد باعث ایجاد مشکل جدی نمیشود. برخی نوزادان ممکن است دچار اسهال خفیف یا تحریکات گوارشی شوند که معمولاً موقتی است و نیاز به قطع شیردهی ندارد. البته اگر نوزاد نارس باشد یا مشکل کبدی داشته باشد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد دارو را تغییر دهد یا تحت نظر دقیقتری مصرف شود.
در هر دو دوره بارداری و شیردهی، مصرف دارو فقط باید با تجویز پزشک انجام شود. همچنین در صورت بروز علائمی مانند زردی، اسهال شدید، یا تحریکات پوستی در نوزاد، باید سریعاً با پزشک مشورت شود. بهتر است مادر در مورد تمام داروهای مصرفی، حتی مکملها یا داروهای گیاهی، با پزشک مشورت کند.
بهطور کلی، اریترومایسین در بیشتر موارد یک آنتیبیوتیک ایمن برای زنان باردار و شیرده محسوب میشود. با این حال، انتخاب نوع دقیق، دوز مناسب و مدت زمان مصرف باید کاملاً مطابق با نظر پزشک باشد تا هم مادر و هم نوزاد در شرایط ایمنی قرار داشته باشند.