زولپیدم چیست؟ کاربرد، نحوه مصرف و عوارض آن
زولپیدم چیست و چه کاربردی دارد؟
زولپیدم (Zolpidem)، که گاهی زولپیدوم هم تلفظ می‌شود و با نام تجاری آمبین (Ambien) نیز شناخته می‌شود، یک داروی خواب‌آور است که در سال ۱۹۹۲ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شد. این دارو برای درمان بی‌خوابی، به‌ویژه در افرادی که در شروع خواب مشکل دارند، تجویز می‌شود. زولپیدم با کاهش تأخیر در شروع خواب، افزایش مدت زمان خواب، و کاهش تعداد بیداری‌های شبانه، به بهبود کیفیت خواب در بیماران مبتلا به بی‌خوابی گذرا و مزمن کمک می‌کند. علاوه بر این، زولپیدم می‌تواند خواص شل‌کنندگی عضلانی خفیفی نیز داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند که این دارو در بهبود عملکرد مغز بیمارانی که پس از آسیب مغزی در وضعیت نباتی قرار دارند، مؤثر است.
نحوه عملکرد زولپیدم
زولپیدم از دسته داروهای آرام‌بخش است. داروهای این دسته عملکرد مشابهی دارند و اغلب برای درمان بیماری‌های یکسانی استفاده می‌شوند. زولپیدم با افزایش فعالیت گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA)، که یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی در مغز است و باعث خواب‌آلودگی می‌شود، به القای خواب کمک می‌کند.
نحوه مصرف و دوز مصرفی زولپیدم
- قبل از شروع مصرف زولپیدم و هر بار تجدید نسخه، راهنمای دارویی را به‌دقت مطالعه کنید.
- این دارو را طبق دستور پزشک، معمولاً هر شب و با معده خالی، به‌صورت خوراکی مصرف کنید.
- به دلیل اثرگذاری سریع زولپیدم، آن را درست قبل از خواب مصرف کنید.
- از مصرف زولپیدم همراه یا بعد از غذا خودداری کنید، زیرا این کار سرعت جذب دارو را کاهش می‌دهد.
- فقط در صورتی یک دوز زولپیدم مصرف کنید که حداقل ۷ تا ۸ ساعت فرصت برای خواب کامل شبانه داشته باشید.
- دوز تجویز شده توسط پزشک را افزایش ندهید و دارو را بیشتر از مقدار یا مدت زمان توصیه‌شده مصرف نکنید.
- حداکثر دوز مجاز زولپیدم ۱۰ میلی‌گرم در روز است.
- در صورت مصرف طولانی‌مدت، ممکن است اثربخشی زولپیدم کاهش یابد.
- ممکن است در چند شب اول پس از قطع مصرف زولپیدم، در خوابیدن مشکل داشته باشید. این پدیده، که بی‌خوابی برگشتی نامیده می‌شود، طبیعی است و معمولاً پس از ۱ تا ۲ شب برطرف می‌شود.
توجه: تجویز و تعیین دوز زولپیدم برای درمان بی‌خوابی یا سایر اختلالات روانی، منحصراً بر عهده‌ی روانپزشک است. از مصرف خودسرانه‌ی این دارو جداً خودداری کنید.
نحوه قطع مصرف دارو زولپیدم
- قطع ناگهانی مصرف زولپیدم می‌تواند منجر به بروز علائم ترک، مانند تهوع، استفراغ، گرگرفتگی، گرفتگی معده، عصبی بودن و لرزش، شود.
- برای جلوگیری از بروز علائم ترک، پزشک ممکن است دوز دارو را به‌تدریج کاهش دهد.
- احتمال بروز علائم ترک در صورت مصرف طولانی‌مدت یا دوزهای بالای زولپیدم بیشتر است.
- در صورت قطع مصرف زولپیدم، فوراً پزشک یا داروساز خود را مطلع کنید.
اعتیادآور بودن زولپیدم
- اگرچه زولپیدم به بسیاری از افراد در درمان بی‌خوابی کمک می‌کند، اما گاهی اوقات می‌تواند اعتیادآور باشد.
- این خطر در افرادی که سابقه‌ی اختلال مصرف مواد (مانند سوءمصرف یا اعتیاد به مواد مخدر/الکل) دارند، بیشتر است.
- برای کاهش خطر اعتیاد، زولپیدم را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید.
میزان مصرف زولپیدم
میزان مصرف زولپیدم به عوامل مختلفی، از جمله جنسیت، سن، وضعیت پزشکی و پاسخ به درمان، بستگی دارد.
- زنان: معمولاً دوز کمتری برای زنان تجویز می‌شود، زیرا زولپیدم در بدن زنان کندتر از مردان دفع می‌شود.
- بزرگسالان: در افراد مسن، معمولاً دوز کمتری تجویز می‌شود تا خطر عوارض جانبی کاهش یابد.
- بیماری کبدی: برای افراد مبتلا به بیماری خفیف تا متوسط کبدی، ۵ میلی‌گرم یک بار در روز، درست قبل از خواب، تجویز می‌شود. در صورت ابتلا به بیماری شدید کبدی، از مصرف زولپیدم خودداری کنید.
- کودکان (سنین ۰ تا ۱۷ سال): ایمنی و اثربخشی زولپیدم در کودکان مورد بررسی قرار نگرفته است و مصرف آن در افراد زیر ۱۸ سال توصیه نمی‌شود.
به‌طورکلی، پزشک درمان را با دوز کم شروع می‌کند و به‌تدریج آن را تنظیم می‌کند تا به دوز مناسب برای شما برسد. هدف، تجویز کمترین دوزی است که اثر درمانی مورد نظر را ایجاد کند.
فرم دارویی و دوزهای رایج:
- قرص خوراکی سریع‌الاثر: ۵ میلی‌گرم، ۱۰ میلی‌گرم
دوز مصرفی در بی‌خوابی همراه با مشکل در شروع خواب:
- بزرگسالان (سنین ۱۸ تا ۶۴ سال): دوز اولیه ۵ میلی‌گرم برای زنان و ۵ یا ۱۰ میلی‌گرم برای مردان، درست قبل از خواب. در صورت عدم اثربخشی دوز ۵ میلی‌گرم، پزشک ممکن است دوز را به ۱۰ میلی‌گرم در روز افزایش دهد.
عوارض جانبی زولپیدم
زولپیدم می‌تواند عوارض جانبی متفاوتی، از خفیف تا جدی، ایجاد کند. فهرست زیر برخی از عوارض جانبی اصلی را که ممکن است هنگام مصرف زولپیدم تجربه کنید، نشان می‌دهد. توجه داشته باشید که این فهرست شامل تمامی عوارض جانبی محتمل نیست. برای اطلاعات بیشتر در مورد عوارض جانبی احتمالی زولپیدم، یا راهنمایی در مورد چگونگی مدیریت عوارض جانبی نگران‌کننده، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
عوارض جانبی شایع
- سردرد
- خواب‌آلودگی
- سرگیجه
- اسهال
- خشکی دهان
- درد قفسه سینه
- تپش قلب (ضربان قلب تند، قوی یا نامنظم)
- احساس سبکی سر
- درد عضلانی
اگر این عوارض خفیف باشند، ممکن است ظرف چند روز یا چند هفته برطرف شوند. اگر شدیدتر هستند یا از بین نمی‌روند، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
عوارض جانبی جدی
در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی جدی، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. عوارض جانبی جدی و علائم آنها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- واکنش‌های آلرژیک: تورم زبان یا صورت، مشکل در تنفس
- علائم جدید یا بدتر شدن افسردگی: افکار خودکشی یا آسیب رساندن به خود، از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که معمولاً از آنها لذت می‌بردید، احساس گناه یا بی‌ارزشی، کمبود انرژی، مشکل در تفکر یا تمرکز، کاهش یا افزایش وزن
- افکار یا رفتارهای غیرعادی: تحریک‌پذیری، بیش‌فعالی، احساس غیرواقعی بودن، احساس جدایی از بدن (تجربه خارج از بدن)، توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند)
- انجام فعالیت‌هایی در خواب بدون هیچ خاطره‌ای: رانندگی در خواب، تهیه و خوردن غذا در خواب، صحبت تلفنی در خواب، رابطه‌ی جنسی در خواب
- مشکلات تنفسی: تنفس آهسته، تنفس سطحی، خستگی، کاهش اکسیژن خون
- فراموشی (کاهش حافظه)
- توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند)
موارد احتیاط و هشدار در مصرف زولپیدم
- اگر به زولپیدم حساسیت دارید، قبل از مصرف آن، پزشک یا داروساز خود را مطلع کنید.
- قبل از انجام هرگونه جراحی، تمام داروهای مصرفی خود (از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و محصولات گیاهی) را به پزشک یا دندانپزشک خود اطلاع دهید.
- اثرات زولپیدم می‌تواند حتی پس از بیدار شدن در روز بعد نیز ادامه داشته باشد.
سابقه پزشکی
قبل از مصرف زولپیدم، سابقه پزشکی خود را، به خصوص موارد زیر، به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید:
- بیماری کلیوی
- بیماری کبدی
- مشکلات روحی/روانی (مانند افسردگی، افکار خودکشی)
- سابقه شخصی یا خانوادگی اختلال مصرف مواد (مانند سوءمصرف) یا اعتیاد به مواد مخدر/الکل
- مشکلات ریوی/تنفسی (مانند بیماری انسدادی مزمن ریه – COPD، آپنه خواب)
- یک بیماری عضلانی خاص (میاستنی گراویس)
افراد مسن
- ممکن است نسبت به عوارض جانبی زولپیدم، به ویژه سرگیجه، گیجی، عدم تعادل و خواب‌آلودگی بیش از حد، حساس‌تر باشند.
- این عوارض جانبی می‌توانند خطر زمین خوردن را افزایش دهند.
بارداری
- در دوران بارداری، زولپیدم باید فقط در صورت نیاز ضروری استفاده شود.
- نوزادانی که از مادرانی که در سه ماهه آخر بارداری از این دارو استفاده کرده‌اند متولد می‌شوند، ممکن است دچار خواب‌آلودگی غیرمعمول، مشکلات تنفسی، ضعف غیرمعمول یا علائم ترک دارو شوند.
- در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرمعمول در نوزاد خود، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
شیردهی
- مقدار کمی از زولپیدم به شیر مادر منتقل می‌شود و ممکن است اثرات نامطلوبی بر روی نوزاد شیرخوار داشته باشد (مانند خواب‌آلودگی غیرمعمول، مشکل تنفس یا ضعف غیرمعمول).
- در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرمعمول در نوزاد خود، فوراً با پزشک مشورت کنید.
تداخلات دارویی زولیپدم
قرص خوراکی زولپیدم می‌تواند با چندین داروی دیگر تداخل داشته باشد. تداخلات مختلف می‌توانند اثرات متفاوتی ایجاد کنند. برای مثال، برخی می‌توانند در عملکرد دارو اختلال ایجاد کنند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند عوارض جانبی را افزایش دهند. در زیر فهرستی از داروهایی که می‌توانند با زولپیدم تداخل داشته باشند آورده شده است. این فهرست شامل تمام داروهایی که ممکن است با زولپیدم تداخل داشته باشند، نیست. قبل از مصرف زولپیدم، حتماً تمام داروهای تجویزی، بدون نسخه و سایر داروهای مصرفی خود را به پزشک و داروساز خود اطلاع دهید. همچنین در مورد ویتامین‌ها، گیاهان دارویی و مکمل‌هایی که استفاده می‌کنید، به آنها بگویید.
افزایش عوارض جانبی از طریق زولپیدم و سایر داروها:
مصرف زولپیدم با داروهای خاص، خطر عوارض جانبی را افزایش می‌دهد. زیرا زولپیدم و این داروهای دیگر می‌توانند عوارض جانبی مشابهی ایجاد کنند. در نتیجه، این عوارض می‌توانند تشدید شوند. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
داروهایی که هوشیاری شما را کاهش می‌دهند، مانند: ایمی‌پرامین، کلرپرومازین. اگر هر یک از این داروها را با زولپیدم مصرف کنید، ممکن است آرامش و خواب‌آلودگی بیشتری را تجربه کنید.
افزایش عوارض جانبی ناشی از افزایش مقدار زولپیدم در بدن:
مصرف زولپیدم با داروهای خاص، خطر عوارض جانبی زولپیدم را افزایش می‌دهد. این به این دلیل است که ممکن است مقدار زولپیدم در بدن شما افزایش یابد. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند: کلاریترومایسین، اریترومایسین
- داروهایی که برای درمان عفونت‌های قارچی استفاده می‌شوند، مانند: کتوکونازول، ایتراکونازول، وریکونازول
- داروهای ضدویروس مانند: ریتوناویر، آتازاناویر
تداخلاتی که می‌توانند اثربخشی داروهای شما را کاهش دهند:
هنگامی که زولپیدم با داروهای خاصی استفاده می‌شود، ممکن است به خوبی برای درمان بیماری شما عمل نکند. این به این دلیل است که ممکن است مقدار زولپیدم در بدن شما کاهش یابد. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند: ریفامپین، ریفابوتین، ریفاپنتین
- داروهای ضد تشنج مانند: کاربامازپین، فنوباربیتال، فنی‌توئین
علائم اوردوز
اگر کسی بیش از حد زولپیدم مصرف کرده و علائم جدی مانند از دست دادن هوشیاری یا مشکل تنفس دارد، باید فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
علائم مصرف بیش از حد ممکن است شامل موارد زیر نیز باشد:
- تنفس آهسته
- خواب عمیقی که نمی‌توانید فرد را از آن بیدار کنید
دوز فراموش شده
- اگر یک دوز را فراموش کردید، آن را مصرف نکنید، مگر اینکه 7 تا 8 ساعت وقت برای خوابیدن داشته باشید.