بیماری زگیل درختی: دلایل، علائم و روش‌های درمان این بیماری نادر پوستی
زگیل درختی یا به‌طور علمی‌تر Epidermodysplasia Verruciformis (EV)، یکی از نادرترین و عجیب‌ترین بیماریهای پوستی در جهان است که به‌دلیل ظاهر خاص زگیل‌ها، بافت و فرم آن‌ها شباهتی با تنه درخت پیدا می‌کند. این بیماری ژنتیکی، با ضعف سیستم ایمنی در برابر نوع خاصی از ویروس HPV همراه است و بیشتر در دوران کودکی بروز می‌کند. هرچند که زگیل درختی بیماری شایعی نیست، اما آگاهی از نشانه‌ها، علل و روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌تواند به شناسایی و مدیریت بهتر آن کمک کند.
در این مقاله، به زبان ساده و علمی، به بررسی همه‌جانبه این بیماری می‌پردازیم تا ضمن افزایش آگاهی عمومی، به افرادی که با این مشکل مواجه هستند یا در جستجوی اطلاعات تخصصی می‌باشند، کمک کنیم.
بیماری زگیل درختی چیست؟
زگیل درختی که با نام علمی Epidermodysplasia Verruciformis یا به اختصار EV شناخته می‌شود، یک بیماری پوستی نادر و ژنتیکی است که فرد مبتلا را در برابر نوع خاصی از ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) آسیب‌پذیر می‌کند. مشخصه اصلی این بیماری، رشد زائده‌های پوستی قهوه‌ای، خاکستری یا زرد رنگ است که شباهت زیادی به پوست درخت یا فلس ماهی دارند—از همین‌رو به آن «زگیل درختی» گفته می‌شود.
این زائده‌ها اغلب در نواحی در معرض نور مانند دست‌ها، پاها، صورت و گوش‌ها ظاهر می‌شوند و با گذشت زمان ممکن است گسترش پیدا کنند. این بیماری معمولا از دوران کودکی آغاز می‌شود و در طول زندگی فرد، شدت و وسعت آن تغییر می‌کند.
اگرچه زگیل درختی نادر است، اما شناخت آن اهمیت زیادی دارد، چون در مواردی می‌تواند زمینه‌ساز تحول سلول‌های پوستی به سرطان پوست نیز باشد. آگاهی از این بیماری نه تنها برای افراد درگیر آن، بلکه برای خانواده‌ها و حتی کادر درمان اهمیت بالایی دارد.
Epidermodysplasia verruciformis is a rare, heritable disease characterized by an unusual susceptibility to infection with specific types of human papillomavirus and a propensity for developing malignant skin tumours. pmc.ncbi.nlm.nih.gov
Epidermodysplasia verruciformis یک بیماری نادر و ارثی است که با حساسیت غیر معمول به عفونت با انواع خاصی از ویروس پاپیلومای انسانی و تمایل به ایجاد تومورهای بدخیم پوست مشخص می شود.
پیدایش زگیل درختی در ایران
زگیل درختی یک بیماری ژنتیکی نادر است که در سراسر جهان موارد محدودی از آن گزارش شده است. در ایران نیز، هرچند این بیماری به‌ندرت مشاهده می‌شود، اما چندین مورد مستند از آن وجود دارد.
یکی از شناخته‌شده‌ترین موارد در ایران مربوط به عبدالنصیر نتوزهی‌شاد، شهروند ۳۵ ساله‌ای از شهر خاش در استان سیستان و بلوچستان است که به مرد درختی معروف شده است. او از سال‌ها پیش با رشد زائده‌های پوستی شبیه به پوست درخت مواجه شده است. این ضایعات ابتدا به‌صورت زگیل‌های کوچک ظاهر شدند و با گذشت زمان گسترش یافتند، به‌طوری‌که زندگی روزمره او را تحت تأثیر قرار داده‌اند. عبدالنصیر در سال ۱۳۹۴ تحت عمل جراحی قرار گرفت، اما ضایعات مجدداً رشد کردند و وضعیت او به‌تدریج وخیم‌تر شد.
موارد دیگری از این بیماری نیز در ایران گزارش شده‌اند، اما به دلیل نادر بودن آن، اطلاعات جامع و دقیقی در دسترس نیست. با این حال، آگاهی عمومی درباره این بیماری افزایش یافته و رسانه‌ها به پوشش داستان‌های مبتلایان پرداخته‌اند. این توجه می‌تواند به بهبود شناخت عمومی و حمایت از بیماران منجر شود.
در مجموع، هرچند زگیل درختی در ایران به‌ندرت دیده می‌شود، اما وجود مواردی مانند عبدالنصیر نشان‌دهنده اهمیت تشخیص زودهنگام و ارائه حمایت‌های پزشکی و اجتماعی به مبتلایان است.
علل بروز زگیل درختی؛ نقش ژنتیک و ویروس HPV
بیماری زگیل درختی عمدتا ریشه در نقایص ژنتیکی دارد. این بیماری به‌صورت ارثی و اتوزوم مغلوب منتقل می‌شود، به این معنا که فرد باید دو نسخه معیوب از ژن مسئول را از پدر و مادر دریافت کند تا دچار بیماری شود. مطالعات ژنتیکی تاکنون جهش در ژن‌های EVER1 و EVER2 را عامل اصلی بروز این بیماری معرفی کرده‌اند؛ این ژن‌ها نقش مهمی در تنظیم پاسخ سیستم ایمنی بدن نسبت به ویروس HPV ایفا می‌کنند.
در کنار عامل ژنتیکی، نقش ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) نیز حیاتی است. برخلاف نوع‌های شایع HPV که ممکن است زگیل‌های معمولی یا تناسلی ایجاد کنند، در زگیل درختی انواع خاصی از HPV مانند HPV-5 و HPV-8 عامل اصلی رشد زائده‌های غیرطبیعی هستند. افراد مبتلا به EV توانایی مقابله با این نوع ویروس‌ها را ندارند و در نتیجه، HPV به‌راحتی در سلول‌های پوست آن‌ها فعال می‌شود.
ترکیب اختلال ژنتیکی و عفونت مزمن با HPV باعث رشد غیرعادی سلول‌های پوستی و ظاهر شدن ضایعاتی می‌شود که به تدریج گسترده‌تر شده و حتی ممکن است در درازمدت، خطر تحول بدخیم و سرطان پوست را نیز به همراه داشته باشند.
علائم ظاهری و بالینی بیماری زگیل درختی
زگیل درختی با علائم پوستی کاملا متمایز و قابل مشاهده شناخته می‌شود. اصلی‌ترین ویژگی این بیماری، زائده‌های فلس‌دار، ضخیم و ناهموار روی پوست است که در برخی بیماران به حدی گسترده می‌شوند که شباهت زیادی به پوست درخت یا شاخه‌های چوبی پیدا می‌کنند. این زائده‌ها معمولا به رنگ‌های خاکستری، قهوه‌ای، زرد یا حتی صورتی ظاهر می‌شوند و سطح آن‌ها خشک، پوسته‌دار و زبر است.
بیشتر این ضایعات در نواحی‌ای مانند:
- پشت دست‌ها و پاها
- صورت، پیشانی و گردن
- گوش‌ها و گاهی شانه‌ها
به وجود می‌آیند، هرچند در موارد پیشرفته‌تر ممکن است کل بدن را درگیر کنند.
از نظر بالینی، این زائده‌ها می‌توانند به دو شکل عمده دیده شوند:
- ضایعات صاف و بدون برجستگی که شبیه کک‌مک یا لک‌های آفتابی هستند
- زگیل‌های برجسته و درشت که به مرور زمان رشد می‌کنند و حالت درختی به خود می‌گیرند
این علائم معمولا از سنین کودکی یا نوجوانی شروع می‌شوند و با گذشت زمان، مخصوصا در مواجهه با نور خورشید یا ضعف سیستم ایمنی، شدیدتر می‌شوند. یکی از نگرانی‌های بالینی مهم در بیماران مبتلا، افزایش خطر ابتلا به سرطان سلول سنگفرشی پوست در نواحی درگیر، به‌خصوص در سنین بزرگسالی است.
در کنار علائم پوستی، بسیاری از بیماران از احساس خارش، خشکی پوست یا سوزش در نواحی درگیر شکایت می‌کنند، هرچند این موارد همیشه وجود ندارند.
روش‌های تشخیص زگیل درختی
تشخیص بیماری زگیل درختی معمولا بر پایه ترکیبی از بررسی‌های بالینی، تاریخچه خانوادگی و آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود. از آنجایی که این بیماری نادر است، تشخیص صحیح آن نیاز به دقت بالا و تجربه پزشکی دارد.
مهم‌ترین مراحل تشخیص شامل موارد زیر است:
1. معاینه بالینی پوست
پزشک متخصص پوست با مشاهده ضایعات پوستی، اندازه، شکل، رنگ و محل قرارگیری آن‌ها، می‌تواند به وجود یک بیماری غیرعادی پوستی پی ببرد. در زگیل درختی، فرم خاص زگیل‌ها، ظاهر فلس‌دار و پخش گسترده آن‌ها در نواحی مشخص، سرنخ‌های مهمی محسوب می‌شوند.
2. بررسی سابقه خانوادگی و ژنتیکی
از آن‌جا که زگیل درختی یک بیماری ارثی و ژنتیکی است، پزشک احتمالاً درباره سابقه مشابه در خانواده پرس‌وجو خواهد کرد. اگر افراد دیگری در خانواده علائم مشابه داشته باشند، احتمال وجود جهش ژنتیکی مشترک افزایش می‌یابد.
3. نمونه‌برداری (بیوپسی) از پوست
برای تأیید تشخیص، معمولاً نمونه‌ای کوچک از ضایعات پوستی برداشته شده و در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. بیوپسی پوست می‌تواند تغییرات خاص سلولی ناشی از ویروس HPV و نشانه‌های احتمالی پیش‌سرطانی را مشخص کند.
4. آزمایش‌های ژنتیکی
در مواردی، به‌ویژه برای تأیید قطعی بیماری، ممکن است پزشک درخواست آزمایش ژنتیک برای بررسی جهش در ژن‌های EVER1 و EVER2 بدهد. این آزمایش به‌خصوص در کودکان یا خانواده‌هایی که سابقه بیماری دارند، اهمیت زیادی دارد.
5. آزمایش HPV
با توجه به نقش محوری ویروس HPV در این بیماری، آزمایش‌هایی برای شناسایی انواع خاص HPV (مثل HPV-5 و HPV-8) انجام می‌گیرد. این تست‌ها می‌توانند با روش PCR یا تکنیک‌های مولکولی دیگر انجام شوند.
نکته مهم: تشخیص زودهنگام زگیل درختی، به‌ویژه در مراحل اولیه، می‌تواند تأثیر زیادی در مدیریت بهتر بیماری و پیشگیری از عوارض جدی‌تر مانند سرطان پوست داشته باشد.
آیا زگیل درختی مسری و قابل انتقال است؟
یکی از پرسش‌های رایجی که درباره زگیل درختی مطرح می‌شود این است که آیا این بیماری قابل انتقال به دیگران است یا خیر. پاسخ کوتاه این است: خیر، زگیل درختی به خودی خود یک بیماری مسری نیست.
زگیل درختی یک بیماری ژنتیکی است که فقط در افرادی بروز می‌کند که جهش خاصی در ژن‌های مرتبط با سیستم ایمنی پوست (مانند EVER1 یا EVER2) داشته باشند. این افراد نمی‌توانند به‌درستی در برابر برخی انواع خاص ویروس HPV دفاع کنند و به همین دلیل زائده‌های پوستی غیرعادی در بدن‌شان رشد می‌کند.
با اینکه ویروس HPV می‌تواند از طریق تماس پوستی منتقل شود، اما در مورد زگیل درختی موضوع فرق دارد:
- نوع خاصی از HPV (معمولا HPV-5 و HPV-8) در این بیماری دخیل است.
- این ویروس‌ها برای اکثریت مردم بی‌خطر یا غیرفعال هستند، چون سیستم ایمنی آن‌ها می‌تواند با ویروس مقابله کند.
- فقط افرادی که نقص ژنتیکی دارند، ممکن است پس از تماس با ویروس، به بیماری مبتلا شوند و این افراد بسیار نادرند.
بنابراین: ✅ تماس معمولی با فرد مبتلا، استفاده از وسایل مشترک یا زندگی در کنار او باعث انتقال بیماری نمی‌شود.
✅ این بیماری از راه هوا، غذا یا تماس روزمره قابل سرایت نیست.
❌ تنها راه انتقال آن از نظر ژنتیکی، از والدین به فرزندان (در صورت داشتن هر دو ژن معیوب) است.
در نهایت، بهتر است به جای نگرانی از انتقال بیماری، تمرکز روی حمایت روانی، مراجعه منظم به پزشک و مراقبت‌های پوستی برای فرد مبتلا باشد.
درمان زگیل درختی
در حال حاضر، هیچ درمان قطعی و دائمی برای زگیل درختی وجود ندارد، زیرا این بیماری ریشه در نقص ژنتیکی دارد. اما خوشبختانه، با پیشرفت‌های پزشکی، روش‌های مختلفی برای کنترل علائم، کاهش ضایعات پوستی و پیشگیری از پیشرفت بیماری در دسترس است. درمان این بیماری معمولاً چندوجهی و مداوم است و باید زیر نظر پزشک متخصص پوست و گاهی پزشک ژنتیک انجام شود.
1. درمان دارویی موضعی
استفاده از داروهای موضعی برای کاهش رشد زائده‌ها یکی از روش‌های رایج درمان است. برخی از گزینه‌ها عبارتند از:
- رتینوئیدها (مانند ترتینوئین): برای کاهش تکثیر سلول‌های پوستی
- سالیسیک اسید: برای نرم کردن و حذف لایه‌های مرده پوست
- ایمی‌کیمود (Imiquimod): تقویت پاسخ ایمنی موضعی به ویروس HPV
2. درمان سیستمیک
در برخی بیماران، به‌ویژه در موارد گسترده، پزشک ممکن است داروهای خوراکی مانند:
- آسیترتین (Acitretin): نوعی رتینوئید خوراکی که به کاهش ضایعات پوستی کمک می‌کند
را تجویز کند. البته این داروها باید با احتیاط، تحت نظر پزشک و با بررسی عوارض جانبی مصرف شوند.
3. درمان با لیزر یا جراحی
در مواردی که ضایعات زیاد یا دردناک هستند یا از نظر زیبایی برای بیمار مشکل‌ساز شده‌اند، از روش‌های فیزیکی مانند:
- کرایوتراپی (انجماد با نیتروژن مایع)
- لیزر CO2
- جراحی برداشتن زائده‌ها
استفاده می‌شود. این روش‌ها بیشتر جنبه موقتی دارند، چون احتمال برگشت ضایعات وجود دارد، اما می‌توانند کیفیت زندگی را بهبود دهند.
4. پیشگیری از عوارض بدخیم
با توجه به اینکه ضایعات زگیل درختی ممکن است در درازمدت به سرطان پوست تبدیل شوند، پیگیری‌های منظم با معاینات دوره‌ای پوست و انجام بیوپسی از ضایعات مشکوک ضروری است.
5. درمان‌های نوین و آینده‌نگر
پژوهشگران در حال بررسی درمان‌های ژنتیکی، ایمنی‌درمانی و واکسن‌های HPV خاص برای کمک به بیماران مبتلا به EV هستند. این درمان‌ها هنوز به مرحله عمومی نرسیده‌اند، اما امید زیادی برای آینده ایجاد کرده‌اند.
نکته امیدبخش:
اگرچه درمان قطعی وجود ندارد، اما مدیریت صحیح، درمان مداوم و حمایت‌های روحی می‌تواند زندگی فرد مبتلا را بهبود ببخشد. بسیاری از بیماران با رعایت مراقبت‌های پوستی و درمان‌های هدفمند، زندگی فعالی دارند.
آیا امکان پیشگیری از زگیل درختی وجود دارد؟ توصیه‌های کاربردی
از آنجایی که زگیل درختی یک بیماری ژنتیکی ارثی است، پیشگیری به معنای کامل و صددرصدی آن امکان‌پذیر نیست. این بیماری زمانی بروز می‌کند که فرد دو نسخه‌ی معیوب از ژن‌های خاص (مثل EVER1 یا EVER2) را از پدر و مادر دریافت کند. بنابراین، تنها راه واقعی برای پیشگیری کامل، پیشگیری از انتقال ژن معیوب است که در حال حاضر فقط در سطح مشاوره‌های ژنتیکی کاربرد دارد.
اما با این حال، می‌توان اقداماتی انجام داد تا:
- بروز بیماری در افراد دارای ریسک کاهش یابد
- شدت علائم کنترل شود
- و از عوارض جدی مانند سرطان پوست جلوگیری شود
در ادامه چند توصیه کاربردی برای کاهش ریسک و مدیریت بهتر شرایط آورده‌ایم:
1. مشاوره ژنتیک پیش از بارداری
در خانواده‌هایی که سابقه‌ی زگیل درختی وجود دارد، مشاوره ژنتیکی پیش از ازدواج یا پیش از بارداری می‌تواند مفید باشد. با آزمایش‌های ژنتیکی مشخص می‌شود که آیا زوجین حامل ژن معیوب هستند یا نه، و در صورت نیاز گزینه‌های جایگزین مانند تشخیص پیش از لانه‌گزینی (PGD) برای بارداری سالم قابل بررسی است.
2. تقویت سیستم ایمنی بدن
افرادی که ژن معیوب را دارند، اگر سیستم ایمنی قوی‌تری داشته باشند، ممکن است دیرتر یا با شدت کمتری دچار علائم بیماری شوند. راهکارهایی برای تقویت ایمنی:
- رژیم غذایی سالم و سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها (میوه و سبزیجات تازه)
- خواب کافی و کاهش استرس
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل
3. محافظت از پوست در برابر نور خورشید
یکی از عوامل تشدیدکننده‌ی بیماری و افزایش‌دهنده‌ی خطر سرطان پوست در بیماران EV، تابش مستقیم نور خورشید است. پس:
- همیشه از کرم ضدآفتاب قوی (SPF 50 یا بالاتر) استفاده شود
- استفاده از کلاه، لباس آستین‌بلند و عینک آفتابی توصیه می‌شود
- ساعات اوج تابش (10 صبح تا 4 بعدازظهر) باید از نور آفتاب اجتناب کرد
4. بررسی منظم پوست
برای افرادی که سابقه خانوادگی بیماری دارند یا در مراحل اولیه هستند، معاینه دوره‌ای پوست توسط متخصص اهمیت زیادی دارد. تشخیص زودهنگام ضایعات مشکوک می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.
5. واکسیناسیون HPV (در صورت لزوم)
در برخی موارد، پزشک ممکن است واکسن HPV را برای پیشگیری از فعال شدن انواع خاص ویروس توصیه کند، هرچند این موضوع هنوز نیاز به پژوهش‌های بیشتر دارد.
پرسش‌های متداول درباره زگیل درختی
۱. آیا زگیل درختی همان زگیل معمولی است؟
خیر. زگیل درختی با زگیل‌های معمولی که در اثر ویروس HPV در افراد سالم به وجود می‌آیند متفاوت است. زگیل درختی یک بیماری ژنتیکی نادر است که باعث حساسیت غیرعادی بدن به انواع خاصی از HPV می‌شود و معمولاً ضایعات گسترده‌تری دارد.
۲. آیا زگیل درختی به سرطان تبدیل می‌شود؟
در برخی موارد، بله. به‌خصوص در افرادی که ضایعات به‌طور مداوم در معرض آفتاب قرار دارند، احتمال تحول بدخیم و بروز سرطان پوست وجود دارد. به همین دلیل معاینات منظم پزشکی بسیار مهم است.
۳. زگیل درختی بیشتر در چه سنی ظاهر می‌شود؟
بیشتر موارد زگیل درختی در کودکی یا اوایل نوجوانی ظاهر می‌شوند، اما علائم ممکن است در بزرگسالی شدیدتر شوند یا گسترش پیدا کنند.
۴. آیا امکان درمان کامل زگیل درختی وجود دارد؟
در حال حاضر، درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما با استفاده از روش‌هایی مانند داروهای موضعی، لیزر و مراقبت‌های پوستی، می‌توان شدت علائم را کنترل کرد.
۵. آیا زندگی اجتماعی افراد مبتلا به زگیل درختی تحت تأثیر قرار می‌گیرد؟
متأسفانه در برخی موارد، ظاهر غیرمعمول زائده‌ها می‌تواند بر روابط اجتماعی و روانی بیمار تأثیر بگذارد. اما آموزش، آگاهی عمومی و حمایت‌های روانی می‌تواند نقش مهمی در ارتقاء کیفیت زندگی این افراد داشته باشد.
۶. آیا زگیل درختی خطرناک است؟
به خودی خود خطرناک نیست، اما در صورت عدم پیگیری پزشکی و قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آفتاب، احتمال بروز سرطان پوستی وجود دارد. با مراقبت مناسب، این خطر قابل کنترل است.
۷. آیا رژیم غذایی خاصی برای بیماران مبتلا توصیه می‌شود؟
رژیم غذایی خاصی وجود ندارد، اما تغذیه سالم و سرشار از ویتامین‌ها (به‌ویژه ویتامین A، C و E) می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و بهبود سلامت پوست کمک کند.
لیست پزشکان مرتبط:
مینو محرزمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران- مسعود مردانی دشتیمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
- داود یادگاری نیامتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
- نعمت اله جنیدی جعفریمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
- پیام طبرسیمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
- کامران شرفیمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
- داود فصاحتمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
- بهزاد امیریمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
- نیما دستگیرمتخصص بیماریهای عفونی و تب دار بزرگسالان و کودکان | تهران
- پرویز بیات اسدیمتخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری | تهران
