آزمایش قند خون (FBS): تفسیر نتایج و راهنمای جامع
آزمایش قند خون یکی از حیاتی‌ترین و رایج‌ترین آزمایش‌های تشخیصی است که اهمیت آن بر هیچ کس پوشیده نیست. این آزمایش، میزان گلوکز موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. گلوکز نوعی قند ساده و منبع اصلی انرژی بدن است. بدن ما کربوهیدرات‌های مصرفی را به گلوکز تبدیل می‌کند. هورمونی به نام انسولین، گلوکز را از جریان خون به سلول‌ها منتقل کرده و به این ترتیب قند خون را کاهش می‌دهد. نوسانات غیرطبیعی سطح گلوکز خون می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد. برای مثال، سطح بالای گلوکز خون (هایپرگلیسمی) می‌تواند از علائم دیابت باشد.
آزمایش قند خون چیست و چرا مهم است؟
دیابت و عوارض ناشی از آن، بار سنگینی از نظر مالی، جسمی و روحی بر دوش افراد مبتلا می‌گذارد. این بیماری می‌تواند منجر به مشکلات قلبی، اختلالات بینایی، نارسایی کلیه و سایر عوارض جدی شود. سطح پایین گلوکز خون (هیپوگلیسمی) نیز در صورت عدم درمان، می‌تواند به مشکلات سلامتی عمده‌ای مانند تشنج، کما و آسیب مغزی منجر شود.
آزمایش قند خون به ما کمک می‌کند تا بفهمیم سطح گلوکز خون در محدوده طبیعی قرار دارد یا خیر. نتایج این آزمایش در برنامه‌ریزی برای حفظ سلامت فرد، از جمله تنظیم رژیم غذایی، برنامه ورزشی، تنظیم دوز داروهای دیابت و تعیین اهداف درمانی برای کنترل دیابت، بسیار مفید است. پزشک ممکن است آزمایش قند خون را به عنوان بخشی از معاینه معمول برای بررسی احتمال ابتلا به دیابت یا پیش‌دیابت تجویز کند. به طور خلاصه، این آزمایش میزان گلوکز خون را اندازه‌گیری می‌کند و سطح بالای گلوکز می‌تواند نشانه‌ای از دیابت باشد.
علائم قند خون بالا و پایین
| قند خون بالا | قند خون پایین |
|---|---|
| افزایش تشنگی | اضطراب |
| تکرر ادرار | تعریق |
| تاری دید | لرز |
| خستگی | گرسنگی |
| دیر التیام یافتن زخم‌ها | سرگیجه |
قند خون بالا: افزایش قند خون در صورت عدم درمان می‌تواند به آسیب جدی اعضای بدن منجر شود. علائم سطح بالای گلوکز خون شامل موارد ذکر شده در جدول بالا است.
قند خون پایین: علائم سطح پایین گلوکز خون نیز در جدول بالا ذکر شده است.
عوامل خطر ابتلا به دیابت
اگر عوامل خطر زیر را دارید، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به دیابت هستید و به همین دلیل به آزمایش قند خون برای پایش سطح گلوکز خون نیاز خواهید داشت:
- سن بالای 45 سال
- اضافه وزن و چاقی
- عدم فعالیت بدنی و ورزش نکردن
- سابقه خانوادگی دیابت
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی
- سطح بالای تری‌گلیسیرید
- سطح پایین کلسترول خوب (HDL)
- سابقه مقاومت به انسولین
- سابقه سکته مغزی
- سابقه دیابت بارداری یا زایمان نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم
- نژاد آسیایی، آفریقایی، اسپانیایی یا بومیان آمریکا
زنان باردار باید بین هفته‌های 24 و 28 بارداری، برای غربالگری دیابت بارداری، آزمایش قند خون انجام دهند. دیابت بارداری نوعی دیابت است که فقط در دوران بارداری رخ می‌دهد.
آمادگی برای آزمایش قند خون ناشتا (FBS)
برای آزمایش قند خون ناشتا (FBS)، باید 8 ساعت قبل از نمونه‌گیری خون، ناشتا باشید. به عنوان مثال، اگر نوبت خونگیری شما ساعت 7 صبح است، از ساعت 12 شب قبل نباید چیزی بخورید. برای شام، یک وعده غذایی سبک به اندازه صبحانه میل کنید. نوشیدن آب مانعی ندارد.
برای مرحله اول غربالگری دیابت بارداری نیازی به ناشتا بودن نیست. اگر نتایج آزمایش بالاتر از حد طبیعی باشد، به آزمایش دیگری به نام تست تحمل گلوکز نیاز خواهید داشت که در آن باید ناشتا باشید.
اندازه‌گیری قند خون در منزل
با استفاده از دستگاه گلوکومتر (دستگاه سنجش قند خون) می‌توانید قند خون خود را در خانه اندازه‌گیری کنید. مراحل دقیق اندازه‌گیری قند خون با گلوکومتر، بسته به نوع دستگاه متفاوت است و هر دستگاه دستورالعمل مخصوص به خود را دارد. به طور کلی، ابتدا دستان خود را به خوبی بشویید و خشک کنید. وجود غذا یا سایر مواد روی انگشت می‌تواند باعث اندازه‌گیری نادرست شود. سپس نوک انگشت خود را با استفاده از لانست (سوزن کوچک) سوراخ کنید. یک نوار تست قند خون را در دستگاه گلوکومتر قرار دهید و یک قطره خون روی نوار تست قرار دهید. نتایج اندازه‌گیری قند خون در عرض 10 تا 20 ثانیه روی صفحه نمایش دستگاه نشان داده می‌شود.
انواع آزمایش‌های قند خون
آزمایش‌هایی که برای سنجش سطح قند خون استفاده می‌شوند عبارتند از:
- قند خون ناشتا (FBS)
- قند خون 2 ساعت بعد از غذا (2hpp)
- هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1C)
- آزمایش چالش گلوکز
- تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
در تست تحمل گلوکز، میزان قند خون قبل و بعد از نوشیدن مایع حاوی گلوکز اندازه‌گیری می‌شود. شب قبل از آزمایش باید ناشتا باشید و پس از اندازه‌گیری قند خون ناشتا، مایع حاوی گلوکز را بنوشید. سطح قند خون در زمان‌های 1 ساعت، 2 ساعت و گاهی 3 ساعت بعد از آن اندازه‌گیری می‌شود.
تست قند خون تصادفی، میزان قند خون را در همان زمان آزمایش، بدون نیاز به ناشتا بودن، اندازه‌گیری می‌کند. سطح قند خون تصادفی بالای 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر، نشان‌دهنده ابتلا به دیابت است.
آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1C) میزان قند خون را در طی 90 روز گذشته نشان می‌دهد و می‌تواند در تشخیص دیابت، پیش‌دیابت و کنترل دیابت مفید باشد.
راهنمای تفسیر نتایج آزمایش قند خون در منزل
قند خون ناشتا (FBS):
- طبیعی: کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- مختل: بین 100 تا 110 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- پیش‌دیابتی: 110 تا 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- دیابتی: بالاتر از 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1C):
- طبیعی: کمتر از 5.7 درصد
- پیش‌دیابتی: 5.7 تا 6.4 درصد
- دیابتی: بالاتر از 6.5 درصد
مقایسه نتایج آزمایش قند خون در افراد دیابتی و غیر دیابتی
| پارامتر آزمایش | غیر دیابتی | دیابتی |
|---|---|---|
| قند خون ناشتا (FBS) | کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر | 80 تا 130 میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| قند خون قبل از غذا | کمتر از 110 میلی‌گرم در دسی‌لیتر | 70 تا 130 میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| قند خون 2 ساعت بعد از غذا (2hpp) | کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر | زیر 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| قند خون هنگام خواب | کمتر از 120 میلی‌گرم در دسی‌لیتر | کمتر از 120 میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| HbA1C | کمتر از 5.9 درصد | زیر 7 درصد |
تفسیر نتایج غیر طبیعی آزمایش قند خون
نتایج غیر طبیعی آزمایش قند خون لزوماً به معنای بیماری و نیاز به درمان نیست. استرس و برخی داروها می‌توانند سطح گلوکز خون را تحت تأثیر قرار دهند. با این حال، اگر نتایج آزمایش قند خون بالاتر از سطح طبیعی باشد، می‌تواند نشانه دیابت یا افزایش خطر ابتلا به آن باشد.
دلایل بالا بودن سطح قند خون
سطح بالای گلوکز خون ممکن است نشانه‌ای از موارد زیر باشد:
- بیماری کلیوی
- پرکاری تیروئید
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)
- سرطان پانکراس
- استرس ناشی از بیماری، ضربه یا جراحی
- مصرف برخی داروها
- حمله قلبی
- در موارد نادر، اختلالات هورمونی مانند آکرومگالی یا سندرم کوشینگ (تولید بیش از حد کورتیزول)
دلایل پایین بودن سطح قند خون
نتایج آزمایش خون پایین‌تر از حد طبیعی گلوکز، ممکن است نشانه‌ای از موارد زیر باشد:
- کم‌کاری تیروئید
- مصرف بیش از حد انسولین
- مصرف داروهای دیابت با دوز بالا
- کم‌کاری غده هیپوفیز
- بیماری آدیسون (سطح پایین کورتیزول)
- سوءمصرف الکل
- انسولینوما (تومور پانکراس)
- بیماری کلیوی
- بیماری کبدی
داروهای مؤثر بر سطح قند خون
برخی داروها می‌توانند سطح گلوکز خون را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله:
- کورتیکواستروئیدها
- داروهای ادرارآور
- قرص‌های پیشگیری از بارداری
- داروهای هورمون درمانی
- آسپرین
- داروهای ضد روان‌پریشی
- لیتیوم
- اپی‌نفرین (آدرنالین)
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای
- مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOI)
- فنی‌توئین
- داروهای سولفونیل اوره
هزینه آزمایش قند خون
آزمایش قند خون هزینه‌ی زیادی ندارد. قیمت دقیق آن با توجه به نوع آزمایش متفاوت است. در برخی موارد، علاوه بر قند خون، پارامترهای دیگری مانند تعداد سلول‌های خونی، چربی خون و عملکرد کلیه و کبد نیز بررسی می‌شود. برای اطلاع از قیمت دقیق آزمایش، با آزمایشگاه تماس بگیرید. قیمت دستگاه‌های تست قند خون خانگی در فروشگاه‌های آنلاین متفاوت است.
لیست پزشکان مرتبط:
اردشیر قوام زادهفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران- حمید رضوانیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- فاضل الهیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- بهروز غریبفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- غلامرضا توگهفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- بابک بهارفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- پارسا رستمیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
- محمدامیر سرابیفوق تخصص خون و سرطان بالغین (هماتولوژی انکولوژی بزرگسالان) | تهران
- الهام ظرافت فردفوق تخصص خون و سرطان و پیوند مغز استخوان (هماتولوژی و انکولوژی ) | تهران
- علیرضا قاضی زادهفوق تخصص خون و سرطان بالغین (انکولوژی) | تهران
