داروهای بیهوشی: انواع و کاربردهای آنها
بیهوشی یک روش درمانی پزشکی است که مانع از احساس درد در طول جراحی می‌شود. داروهایی که برای این منظور استفاده می‌شوند، داروهای بیهوشی یا بی‌حس‌کننده نام دارند. نکته‌ی مهم این است که بیهوشی انواع مختلفی دارد و به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود. هر روش بیهوشی کاربرد خاص خود را دارد.
بعضی از داروهای بیهوشی، بخش‌های خاصی از بدن را بی‌حس می‌کنند. در حالی که برخی دیگر، مغز را بی‌حس کرده و باعث خواب بیمار می‌شوند تا پزشک بتواند جراحی‌های تهاجمی‌تر (مانند جراحی سر، قفسه‌ی سینه یا شکم) را راحت‌تر انجام دهد. در این مقاله، شما را با انواع بیهوشی، خطرات آن و هر آنچه که باید در این مورد بدانید، آشنا می‌کنیم.
معرفی انواع داروهای بیهوشی
چهار دسته‌ی اصلی بیهوشی وجود دارد که هر کدام برای انواع خاصی از جراحی‌های تهاجمی و پروسه‌های کمتر تهاجمی استفاده می‌شوند: بی‌حس‌کننده‌ی موضعی، بی‌حس‌کننده‌ی منطقه‌ای، بی‌حس‌کننده‌ی عمومی و بی‌حسی آرام‌بخش (که گاهی اوقات “مراقبت بیهوشی تحت کنترل” نیز نامیده می‌شود). متخصص بیهوشی در مورد نوع بیهوشی (قطره، پودر یا آمپول) مناسب و ایمن برای عمل یا روش مورد نیاز شما صحبت می‌کند و گزینه‌های موجود را به‌طور کامل توضیح می‌دهد. در ادامه به معرفی انواع بی‌حسی می‌پردازیم.
بی‌حس‌کننده‌ی موضعی
بی‌حسی موضعی شامل تزریق ماده‌ی بی‌حس‌کننده به قسمت خاصی از بدن است. تزریق در محل مورد نظر یا نزدیک آن انجام می‌شود. برخی پزشکان از این روش برای انجام اقدامات کوچک و جراحی‌های سرپایی در مطب استفاده می‌کنند.
اگر ناحیه‌ی تحت درمان بزرگ باشد یا بیمار نتواند بی‌حسی موضعی را به‌تنهایی تحمل کند، ممکن است از یک متخصص بیهوشی خواسته شود تا با تجویز آرام‌بخش، به بیمار کمک کند تا احساس راحتی بیشتری داشته باشد.
بی‌حسی موضعی عموماً به داروهایی مانند لیدوکائین اطلاق می‌شود که با سوزن تزریق می‌شوند یا به‌صورت موضعی به شکل کرم روی پوست استعمال می‌شوند. بی‌حسی موضعی به‌تنهایی می‌تواند درد پروسه‌های جزئی مانند بخیه زدن زخم یا پروسه‌های دندانپزشکی را تسکین دهد.
بی‌حسی منطقه‌ای
دسته‌ای از داروهای بیهوشی، بی‌حس‌کننده‌های منطقه‌ای هستند. این داروها برای بی‌حس کردن منطقه‌ی خاصی از بدن استفاده می‌شوند و در طول مصرف آنها، بیمار بیدار و هوشیار است، اما در منطقه‌ی مورد نظر دردی احساس نمی‌کند. این داروها خود شامل انواع مختلفی مانند بی‌حس‌کننده‌های نخاعی، اپیدورال، موضعی و بازویی هستند.
بی‌حسی نخاعی
بی‌حسی نخاعی که با نام‌های بی‌حسی منطقه‌ای یا بی‌حسی لوکال نیز شناخته می‌شود، شبیه بی‌حسی موضعی است و بخشی از بدن را برای انجام کارهای پزشکی مانند بخیه زدن یا بیوپسی بی‌حس می‌کند. در این روش از آمپول بی‌حسی نخاعی استفاده می‌شود.
در واقع، این داروها منطقه‌ی گسترده‌تری را بی‌حس کرده و با مسدود کردن موضعی اعصاب، از انتقال سیگنال‌های درد جلوگیری می‌کنند. این نوع بیهوشی بسیار ساده‌تر از بیهوشی عمومی است، زیرا فرد کاملاً بیدار است و فقط بخشی از بدنش بی‌حس شده است.
بی‌حسی اپیدورال
بی‌حسی اپیدورال تکنیکی است که ممکن است به‌عنوان یک روش بی‌حسی اولیه برای جراحی یا به‌عنوان گزینه‌ای برای مدیریت درد بعد از عمل استفاده شود. معمولاً بی‌حسی اپیدورال از شکم تا بالای پاها را بی‌حس می‌کند و معمولاً در زایمان‌های طبیعی بدون درد استفاده می‌شود.
بی‌حسی بازویی
بی‌حسی بازویی نوع دیگری از بی‌حسی منطقه‌ای است. همان‌طور که از نامش پیداست، این نوع بی‌حسی با تزریق ماده‌ی بی‌حس‌کننده به اعصاب بازوی بیمار انجام می‌شود که در نتیجه، قسمت بازو تا شانه و کف دست بی‌حس می‌شود.
بی‌حس‌کننده و داروهای بیهوشی عمومی
بیهوشی عمومی کل بدن را در حالت خواب عمیق یا ناهشیاری قرار می‌دهد و در طی آن بیمار هیچ هوشیاری یا احساسی ندارد. به این معنا که هیچ چیزی را حس نمی‌کنید یا اصلاً به خاطر نمی‌آورید که جراحی داشته‌اید. بیهوشی عمومی از طریق موارد زیر انجام می‌شود:
- تزریق درون وریدی (IV)
- استنشاق مواد بیهوشی از طریق ماسک تنفسی، دستگاه راه هوایی یا لوله
- ترکیبی از همه موارد
این نوع بیهوشی ممکن است تنفس را متوقف کند، به همین دلیل اغلب به لوله‌گذاری (قرار دادن لوله‌ی تنفسی) یا قرار دادن یک دستگاه راه هوایی برای کمک به تنفس بیمار نیاز دارد. بعد از اینکه بیمار کاملاً به خواب رفت، لوله یا دستگاه قرار داده می‌شود و پس از اتمام جراحی و زمانی که بیمار بتواند به‌راحتی و بدون کمک نفس بکشد، خارج می‌شود.
بعد از بیدار شدن بیمارانی که بیهوشی عمومی دریافت کرده‌اند، ممکن است گلودرد خفیفی را تجربه کنند که ناشی از قرار گرفتن لوله‌ی تنفسی در گلو است.
داروهای آرام‌بخش
داروهای آرام‌بخش یا ضداضطراب، به کاهش یا کنترل اضطراب و آرامش بدن کمک می‌کنند. در دوزهای بالاتر، می‌توان از آنها برای القای خواب استفاده کرد. آنها همچنین ممکن است باعث فراموشی انتروگراد شوند که در آن بیمار رویدادهای پس از تجویز دارو را به یاد نمی‌آورد.
این داروها معمولاً قبل از عمل برای آرام کردن بیمار قبل از رسیدن به اتاق عمل تجویز می‌شوند. متخصصان بیهوشی معمولاً میدازولام را از طریق تزریق IV برای این منظور تجویز می‌کنند. در کودکان، میدازولام را می‌توان قبل از عمل به‌صورت خوراکی، مایع یا از طریق بینی به‌صورت اسپری تجویز کرد.
داروهای بیهوشی تزریقی
داروهای بیهوشی تزریقی (تزریق داخل وریدی) می‌توانند بیمار را به‌سرعت بیهوش کرده و به خواب ببرند. از رایج‌ترین داروهای بیهوشی داخل وریدی می‌توان به پروپوفول، کتامین و اتومیدیت اشاره کرد. پروپوفول رایج‌ترین ماده‌ی بیهوشی عمومی تزریقی است که در بسیاری از اعمال جراحی استفاده می‌شود.
داروهای بیهوشی استنشاقی
برخی از داروهای بیهوشی به‌صورت گازهای استنشاقی مصرف می‌شوند. بیمار با تنفس این گازها که معمولاً به‌صورت ماسک روی دهان قرار داده می‌شوند، ماده‌ی بی‌حسی را استنشاق می‌کند تا به‌تدریج دارو اثر کند و بیمار بیهوش شود. رایج‌ترین داروهای بیهوشی استنشاقی شامل سووفلوران، دسفلوران و ایزوفلوران هستند.
داروی بیهوشی خوراکی
داروهای بیهوشی خوراکی معمولاً تأثیر خواب‌آور و تسکین‌دهنده‌ی درد دارند. برخی از این مسکن‌ها در دسته‌ی مخدرها قرار می‌گیرند، زیرا مسکن‌های بسیار قوی هستند و می‌توانند بیمار را به خواب برده و مانع از احساس درد شوند. در بسیاری از موارد، این داروها برای کنترل درد بعد از جراحی استفاده می‌شوند. ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی، داروی آلفنتانیل و استامینوفن از جمله داروهای بیهوشی خوراکی هستند.
دسته‌ی دیگری از داروهای بیهوشی خوراکی می‌توانند تأثیرات قوی‌تری داشته باشند و به بیهوش کردن بیمار منجر شوند. انواع قرص‌های خوراکی کتامین از رایج‌ترین داروهای بیهوشی خوراکی موجود هستند. این دارو در دوزهای بالا برای بیهوشی و در دوزهای پایین‌تر برای کنترل درد استفاده می‌شود.
داروهای بیهوشی اتاق عمل
در اتاق عمل از داروهای بیهوشی مختلفی برای تسکین درد و شل کردن عضلات در زمان جراحی استفاده می‌شود. داروهای بیهوشی رایج اتاق عمل شامل پروپوفول، داروهای استنشاقی فرار، مواد افیونی (برای کنترل درد)، عوامل مسدودکننده‌ی عصبی-عضلانی (برای آرامش عضلانی) و بی‌حس‌کننده‌های موضعی هستند.
کاربرد داروهای بیهوشی چیست؟
به‌طور کلی، صرف‌نظر از نوع داروی بیهوشی، این داروها با هدف کنترل و سرکوب درد استفاده می‌شوند. آنها در آزمایشات و تست‌های پزشکی مختلف و انجام طیف وسیعی از اعمال جراحی برای بی‌حسی در نواحی خاصی از بدن یا القای خواب کاربرد دارند. این داروها می‌توانند از انتقال سیگنال‌های درد جلوگیری کرده و با از بین بردن حس درد، امکان انجام طیف وسیعی از اقدامات پزشکی را فراهم کنند.
از جمله کاربردهای این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش دردهای جزئی مانند درد ناشی از زخم یا شکستگی
- استفاده در دندانپزشکی، خصوصاً برای جراحی‌های دندان و لثه
- کاربرد در عمل‌های جراحی سرپایی
- بخیه زدن و پانسمان کردن
- در انجام زایمان‌های طبیعی بدون درد و سزارین‌ها
- استفاده در اقدامات پزشکی مانند آندوسکوپی، کولونوسکوپی و غیره
- انجام جراحی‌های مختلف مانند عمل قلب و غیره
- استفاده در کنترل درد بعد از عمل جراحی
- آرام کردن بیماران قبل از رفتن به اتاق عمل
- کاهش اضطراب
- آرام‌بخش و به خواب بردن بیماران حین بی‌حسی‌های اپیدورال یا نخاعی
برای اطلاع دقیق از کاربردهای داروهای بیهوشی، بهتر است با متخصص بیهوشی مشورت کنید.
داروی بیهوشی آندوسکوپی و کولونوسکوپی
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای داروهای بیهوشی، در انجام تست‌ها و بررسی‌های پزشکی مانند آندوسکوپی معده و کبد یا کولونوسکوپی است. گزینه‌های مورد استفاده در این موارد از بی‌حسی و آرام‌بخش‌ها تا بیهوشی عمومی متغیر است.
برای آندوسکوپی ممکن است از یک آرام‌بخش متوسط یا عمیق استفاده شود. معمولاً این داروها برای به‌حداقل رساندن درد و ناراحتی ناشی از ورود لوله‌ی آندوسکوپی یا کولونوسکوپی و کاهش اضطراب بیماران استفاده می‌شوند. رایج‌ترین داروهای بیهوشی آندوسکوپی و کولونوسکوپی شامل پروپوفول، بنزودیازپین‌ها و مواد افیونی هستند.
عوارض و خطرات داروهای بیهوشی چیست؟
عوارض بیهوشی ممکن است خفیف تا شدید باشد. به‌طور کلی، داروهای بیهوشی با هدف بی‌عارضه بودن استفاده می‌شوند، اما مانند هر داروی دیگری ممکن است عوارض جانبی داشته باشند.
به همین دلیل، داروها و دوز مصرفی آنها باید حتماً تحت نظر یک متخصص بیهوشی تجویز و استفاده شود. خصوصاً در بیهوشی‌های عمومی، همیشه یک متخصص بیهوشی به‌طور کامل فرآیند بیهوش شدن بیمار را تحت نظر دارد و علائم حیاتی او را به‌طور دقیق کنترل می‌کند.
| خطرات داروهای بیهوشی | توضیحات |
| واکنش‌های آلرژیک | گاهی این واکنش‌های آلرژیک خفیف هستند و گاهی بسیار شدید و جدی، که جدی‌ترین آن شوک آنافیلاکسی است. |
| تأثیرگذاری کمتر ازحد انتظار | در پی آن بیمار در حین عمل بیدار می‌شود. |
| آسیب در محل تزریق | باعث عفونت، مشکلات تنفسی، آسیب‌های کوتاه‌مدت به اعصاب، واکنش‌های آلرژیک مانند آسم، آسیب به دهان و دندان‌ها یا زبان و غیره می‌شود. |
| مرگ | نادرترین خطری که ممکن است انواع داروهای بیهوشی برای برخی افراد داشته باشند. |
خطرات و عوارض این داروها بسته به دوز، نوع دارو، نوع مصرف و شرایط بیمار متفاوت است.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر عوارض بیهوشی هستند؟
در صورت داشتن هر یک از شرایط زیر ممکن است خطر بیهوشی شما بیشتر باشد:
- آلرژی به بیهوشی یا سابقه‌ی واکنش‌های آلرژیک
- دیابت
- بیماری قلبی (آنژین، بیماری دریچه‌ی قلب، نارسایی یا حمله‌ی قلبی)
- فشار خون بالا
- مشکلات کلیوی
داروهای جدید بیهوشی کدامند؟
با توجه به نیاز برای کاهش حداکثری ریسک و عوارض داروهای بیهوشی و افزایش اثربخشی آنها، تحقیقات زیادی برای تولید انواع داروهای بیهوشی جدید صورت گرفته است که نتیجه‌ی آنها تولید یک سری داروی بیهوشی جدید است. یکی از ویژگی‌های داروهای بیهوشی جدید این است که برخلاف داروهای قبلی که باید از یک داروی منفرد مانند اتر یا کلروفرم به‌تنهایی برای بیهوشی کلی استفاده می‌شد، بیهوش‌کننده‌های امروزی شامل داروهای مختلفی می‌شوند که می‌توان از هر کدام برای اثری خاص استفاده کرد.
یکی از جدیدترین داروهای بیهوشی، “داروی رمیمازولام” است. این دارو جدیدترین فرم داروهای بنزودیازپین است که از ترکیب دو داروی بیهوشی میدازولام و رمی‌فنتانیل تولید شده است. پروپوفول‌ها که دارای خواص متفاوتی هستند با قدرت آرام‌بخشی و تسکین‌دهی سریع‌تر و قوی‌تر، جزء داروهای جدید بیهوشی دسته‌بندی می‌شوند.
داروهای بیهوشی خوراکی گیاهی
داروهای گیاهی متعددی دارای خواص بیهوشی هستند. فرآورده‌های گیاهی مانند میخک، سینچونا، داتورا، تیمول و یاس دارای خواص بی‌حسی موضعی هستند و در پزشکی و دندانپزشکی استفاده می‌شوند. برای مثال، روغن میخک یک داروی قدیمی برای بی‌حس کردن اعصاب است. این روغن حاوی ترکیب شیمیایی اوژنول است که یک بی‌حس‌کننده‌ی طبیعی است.
نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به پزشک
انواع داروهای بیهوشی برای اهداف مختلفی کاربرد دارند. با توجه به گسترش این داروها، امروزه برخلاف گذشته، برای استفاده‌های متفاوت از داروهای بیهوشی متنوعی نیز استفاده می‌شود. این داروها با هدف تسکین درد و بیهوش کردن و آرام کردن بیماران استفاده می‌شوند تا به‌این‌ترتیب انجام اقدامات و تست‌های پزشکی آسان‌تر شود.
با این حال، با توجه به اینکه هر داروی بیهوشی می‌تواند عوارض و خطرات خود را داشته باشد، این داروها و مصرفشان باید کاملاً با نظر پزشک بیهوشی انجام شود تا در تمامی مراحل، شرایط و علائم حیاتی بیمار توسط پزشک کنترل گردد.
پرسش و پاسخ
داروی بیهوشی از چه ساخته می‌شود؟
برای بیهوشی سریع در اتاق عمل، بی‌حس‌کننده‌های گازی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند که از گاز نیتروس اکساید و مایعات فلوئوردار فرار (ایزوفلوران، دسفلوران، سووفلوران) ساخته می‌شوند.
قوی‌ترین اسپری بیهوشی چیست؟
به‌عنوان اسپری بیهوشی کوتاه‌مدت، انفلوران، هالوتان و سووفلوران مصرف می‌شود.
داروهای بیهوشی تا چند ساعت در بدن باقی می‌مانند؟
این داروها می‌توانند تا 24 ساعت در بدن باقی بمانند.
خوردن چه چیزی باعث بیهوشی می‌شود؟
خوردن داروی بیهوشی خوراکی برای انسان مانند ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی و استامینوفن کدئین (قرص بیهوشی چند ساعته).
تأثیر تزریق FFP بر داروهای بیهوشی چیست؟
در برخی موارد مانند زمانی که بیمار جراحی قلب باز دارد، برای کاهش خطر خونریزی یا ریسک لخته شدن خون به بیماران FFP یا پلاسمای تازه منجمد شده تزریق می‌شود. این تزریق تأثیر و تداخلی با داروهای بیهوشی ندارد.
اثر داروهای بیهوشی بر مغز چیست؟
به‌طور کلی داروهای بیهوشی اثر طولانی‌مدتی روی مغز ندارند. اثر آنها معمولاً روی حافظه‌ی کوتاه‌مدت بیماران است. در برخی موارد، خصوصاً در افراد مسن، ممکن است فرد مشکلاتی در حافظه‌ی بلندمدت یا قدرت یادگیری داشته باشد. گیج بودن بیماران یا هذیان گفتن آنها هم می‌تواند از تأثیرات داروی بیهوشی بر مغز باشد.
داروی بیهوشی کلروفرم قوی‌تر است یا کتامین؟
کتامین به‌عنوان یک داروی ایمن، قابل اعتماد و بسیار قوی برای بیهوشی عمومی در نظر گرفته می‌شود که می‌توان از آن به‌تنهایی یا به‌صورت ترکیبی با سایر داروهای بیهوشی مانند کلروفرم استفاده کرد.
داروی بیهوشی برای سگ چیست؟
برای کنترل حس درد حیواناتی مانند سگ، بی‌تحرک کردن آنها برای جابه‌جایی یا انجام معاینات پزشکی و انجام عمل جراحی از داروهای بیهوشی و بی‌حسی مختلفی مانند اسپرومازین استفاده می‌شود. سایر موارد شامل کتامین هیدروکلراید، اتروپین هیدروکلراید و سوکسینیل کولین کلراید می‌شود.
مهم‌ترین داروهای بیهوشی در اتاق عمل کدامند؟
کتامین‌ها و داروی پروپوفول جزء مهم‌ترین داروهای بیهوشی هستند که در اتاق عمل از آنها استفاده می‌شود.