دل درد: علل شایع و روشهای درمان
هر انسانی در مسیر زندگی خود با تجربه دل درد یا درد شکم آشنا شدهاست. این درد میتواند به شکلهای مختلفی مانند درد موضعی، گرفتگی یا درد شدید خود را نشان دهد. هر نوع از این دردها، با توجه به محل درگیری، علت مشخصی دارد. در این نوشتار قصد داریم به پرسشهای مهمی درباره دل درد پاسخ دهیم: دلایل اصلی آن چیست؟ کدام بیماریها موجب درد شکم میشوند؟ در چه شرایطی باید آن را جدی گرفت؟ راههای درمان آن کدامند؟ و آیا درمانهای خانگی موثر هستند؟
برای شناسایی دقیق علت درد شکم و دریافت درمان مناسب، مشورت با پزشک متخصص گوارش یا داخلی ضروری است.
تعریف دل درد و درد شکم
دل درد در زمره شایعترین اختلالات سیستم گوارشی قرار دارد که عوامل متعددی میتوانند در بروز آن نقش داشتهباشند. این عارضه که در اصطلاح عامیانه به آن دل درد میگویند، تجربهای است که بسیاری از افراد با آن روبرو میشوند. درد شکم معمولاً در پی آسیبدیدگی ارگانهای داخل شکم، استفاده از داروها یا تماس با مواد سمی پدیدار میشود. گاهی نیز این درد میتواند از نقاط دیگر بدن به ناحیه شکم سرایت کند؛ برای نمونه، در بیماریهای قلبی و ریوی، بیماران اغلب درد شکم را نیز تجربه میکنند.
درد شکم میتواند طیف متنوعی از شدتها را شامل شود، از خفیف تا شدید، و الگوهای متفاوتی داشتهباشد، از متناوب تا مداوم. این درد ممکن است بهصورت حاد و ناگهانی بروز کند یا به شکل مزمن و طولانیمدت ادامه یابد. همچنین میتواند محدود به یک ناحیه خاص از شکم باشد یا در تمام ناحیه شکم احساس شود.
علائم همراه با درد شکم
درد شکم بسته به علت ایجاد کننده آن میتواند با نشانههای متعددی همراه باشد، از جمله:
- حالت تهوع
- استفراغ
- از دست دادن اشتها
- سرگیجه
- عدم تمایل به مصرف آب و غذا
- افزایش دفعات ادرار
علائم هشداردهنده
در صورت مشاهده هر یک از نشانههای زیر همراه با درد شکم، مراجعه فوری به پزشک ضروری است:
- بروز تب
- وجود خون در مدفوع
- استفراغ و تهوع مستمر
- کاهش ناخواسته وزن
- زردی پوست
- درد شدید در هنگام لمس ناحیه شکم
- متورم شدن شکم
- تشدید درد با انجام فعالیتهای فیزیکی (مانند دویدن یا پله نوردی)
دستهبندی انواع درد شکم
پزشکان با بررسی نوع درد میتوانند به تشخیص دقیقتری دست یابند. رایجترین انواع درد شکم عبارتند از:
- درد موضعی: این درد در یک نقطه خاص از شکم متمرکز است و معمولاً نشاندهنده مشکل در یک عضو مشخص میباشد. زخم معده از شایعترین دلایل این نوع درد محسوب میشود.
- درد کرامپی: این نوع درد معمولاً همراه با اسهال، یبوست یا نفخ شکم بروز میکند و اغلب جدی نیست. در زنان، دورههای قاعدگی یا سقط جنین میتواند باعث چنین دردی شود.
- درد کولیکی: دردهای کولیکی بهصورت ناگهانی ظاهر میشوند و شباهت زیادی به گرفتگی عضلانی یا دلپیچه دارند. این دردها الگوی موجی داشته و معمولاً شدید هستند. سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا از علل اصلی این نوع درد به شمار میروند.
علل درد شکم بسیار متنوع هستند و میتوانند از مشکلات ساده و گذرا تا بیماریهای جدی و نیازمند توجه فوری پزشکی را شامل شوند. در ادامه به بررسی برخی از این علل میپردازیم:
علل شایع و معمولاً بیخطر:
- گاز روده: تولید بیش از حد گاز در رودهها میتواند منجر به درد و نفخ شکم شود. این مشکل اغلب با تغییر رژیم غذایی یا مصرف داروهای ضد نفخ قابل حل است.
- سوء هاضمه: سوء هاضمه میتواند باعث درد، سوزش و ناراحتی در قسمت بالای شکم شود. این مشکل معمولاً پس از خوردن غذاهای سنگین یا چرب رخ میدهد.
- کشیدگی دیواره روده: فعالیتهای شدید بدنی، یبوست یا اسهال میتوانند باعث کشیدگی دیواره روده و درد شکم شوند.
علل جدیتر که نیاز به توجه پزشکی دارند:
- آنوریسم آئورت شکمی: این یک وضعیت خطرناک است که در آن دیواره آئورت ضعیف شده و متورم میشود. پارگی آنوریسم آئورت میتواند کشنده باشد.
- آپاندیسیت: التهاب آپاندیس باعث درد شدید در سمت راست و پایین شکم میشود. آپاندیسیت نیاز به جراحی فوری دارد.
- التهاب مجرای صفراوی (کلانژیت): این التهاب میتواند باعث درد شدید در قسمت بالای راست شکم، تب و زردی شود.
- التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت): این التهاب معمولاً با درد در قسمت بالای راست شکم، به خصوص پس از خوردن غذاهای چرب، همراه است.
- دیورتیکولیت: التهاب دیورتیکولها (کیسههای کوچک در دیواره روده بزرگ) میتواند باعث درد، تب و حساسیت در شکم شود.
- کتواسیدوز دیابتی: این یک عارضه جدی دیابت است که میتواند باعث درد شکم، تهوع، استفراغ و مشکلات تنفسی شود.
- حاملگی خارج رحمی: در این نوع حاملگی، جنین در خارج از رحم (معمولاً در لولههای فالوپ) لانه گزینی میکند و میتواند باعث درد شدید شکم و خونریزی شود.
- حمله قلبی: در برخی موارد، درد شکم میتواند نشانهای از حمله قلبی باشد، به خصوص اگر با تهوع، تنگی نفس و تعریق همراه باشد.
علائم و بیماریهای شکمی همراه با درد
در همروی روده (اینتوساسپشن): این بیماری عمدتاً در نوزادان و خردسالان بروز میکند و با دردهای متناوب و دورهای در ناحیه شکم مشخص میشود.
ایسکمی مزانتریک: این عارضه در اثر اختلال در خونرسانی به روده باریک پدید میآید.
لنفادنوپاتی مزانتر: به معنای تورم غدد لنفاوی مزانتر است که با التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) ارتباط دارد.
پریکاردیت: به وضعیتی اطلاق میشود که در آن پرده محافظ قلب دچار التهاب میگردد.
پریتونیت: این بیماری با التهاب یا عفونت صفاق مشخص میشود و موجب درد در تمام یا بخشی از شکم میگردد. هرگونه فشار یا حرکت شکم سبب تشدید درد میشود.
پلوریت: این اصطلاح به التهاب و تحریک غشاهای اطراف ریه اشاره دارد.
پنومونی (ذاتالریه): عفونت بافت ریوی میتواند موجب درد در قسمت فوقانی و راست شکم شود.
گاستروانتریت ویروسی: این بیماری که به آنفولانزای معده نیز معروف است، با نشانههایی همچون درد شکمی، اسهال، استفراغ، درد عضلانی و گاهی تب همراه میباشد.
علل ایجاد درد شکم و حالت تهوع
درد شکم و حالت تهوع میتوانند علل متعددی داشته باشند. در برخی موارد، درد حاد است و به سرعت بهبود مییابد. در مواردی دیگر، درد مزمن شده و تداوم پیدا میکند. چنانچه دچار درد حاد معده همراه با تهوع هستید، میتواند ناشی از التهاب لایه داخلی معده یا واکنش به داروهایی نظیر آنتیبیوتیکها باشد. عفونتهای رودهای نیز میتوانند چنین علائمی را ایجاد نمایند.
در صورتی که درد شکم مزمن باشد و با تهوع و استفراغ همراه شود، احتمال ابتلا به التهاب مخاط معده (گاستریت) وجود دارد. التهاب معده نیز از دیگر بیماریهایی است که علاوه بر درد، موجب تهوع میشود. در صورت همراهی این علائم با نفخ و یبوست، انسداد روده میتواند یکی از علل احتمالی باشد.
دلایل دیگر درد حاد شکم در سمت چپ و راست
برخی از این دلایل عبارتند از:
- التهاب دوازدهه (قسمت ابتدایی روده کوچک)
- عفونت کلیه (پیلونفریت)
- التهاب مثانه (سیستیت)
- انسداد روده
- احتباس مدفوع
- آسیب به شکم (مانند ضربه)
- پارگی روده بزرگ (پارگی کولون)
- سنگ کلیه
- آبسه کبد
- بیماری زونا (هرپس زوستر)
- التهاب لوله فالوپ (سالپنژیت)
- پارگی طحال
- عفونت طحال
- آبسه طحال
- عفونت دستگاه ادراری
آیا یبوست مزمن باعث درد شکم میشود؟
بله، افرادی که یبوست دارند، به دلیل تجمع مدفوع در روده، ممکن است دردی در ناحیه شکم احساس کنند. این درد مانند احساس فشار و پری، معمولا در عمق روده حس میشود. با درمان یبوست و تخلیه روده، این درد نیز برطرف میشود.
دلایل درد مزمن شکم ( طولانی مدت)
بیماریها و آسیبهای متعددی میتوانند منجر به درد شکم شوند. از جمله علل شایع میتوان به یبوست، عفونت، التهاب، اختلالات روده و بیماریهای اندامهای شکمی اشاره کرد. هرگونه بیماری در کلیه، کبد، کیسه صفرا، رحم، تخمدان، روده، معده و مثانه میتواند باعث ایجاد ناراحتی در ناحیه شکم شود.
درد مزمن شکم، دردی متناوب و دورهای است که اغلب هفتهها، ماهها یا حتی سالها ادامه مییابد و در برخی شرایط تشدید میشود. شایعترین دلایل درد مزمن شکم عبارتند از:
- آنژین: درد قلبی ناشی از کاهش خونرسانی به عضله قلب.
- بیماری سلیاک: یک اختلال خودایمنی که روده کوچک را تحت تأثیر قرار میدهد.
- اندومتریوز: رشد بافت اندومتر (بافت داخلی رحم) در خارج از رحم.
- سنگ کیسه صفرا: تشکیل سنگ در کیسه صفرا.
- التهاب معده (گاستریت): التهاب پوشش داخلی معده.
- رفلاکس معده: که بیشتر با عنوان ترش کردن شناخته میشود و باعث درد و سوزش در قسمت بالای شکم میشود.
- فتق اینگوینال (باد فتق): برآمدگی در شکم یا کشاله ران که با ایستادن و سرفه کردن بدتر میشود.
- فتق شکمی: بیرون زدگی قسمتی از روده از دیواره شکم.
- سندرم روده تحریکپذیر (IBS): یک اختلال عملکردی روده که باعث درد و تغییر در عادات روده میشود.
- میتل اشمیتز (درد تخمکگذاری): درد یک طرفه در قسمت پایین شکم که معمولاً با مسکنهای معمولی تسکین مییابد.
- کیست تخمدان: کیسههای پر از مایع که روی تخمدانها تشکیل میشوند.
- بیماری التهابی لگن (PID): عفونت اندامهای تناسلی زنانه.
- زخم معده (زخم پپتیک): یکی از علل شایع درد شکم که اغلب در نیمه بالایی شکم ایجاد میشود و پس از غذا خوردن تشدید میشود.
- آنمی سلول داسی شکل: یک نوع کم خونی ارثی.
- کشیدگی عضلات شکم: کشیدگی یا پارگی عضلات شکم.
- کولیت اولسراتیو: یک بیماری خودایمنی که باعث التهاب و زخم در پوشش داخلی روده بزرگ میشود.
درد شکمی پیشرونده و علت درد شکم و پهلو
درد شکمی پیشرونده به دردی گفته میشود که به مرور زمان شدت مییابد و ممکن است با علائم دیگری نیز همراه باشد. این نوع درد شکم را باید جدی گرفت. از علل شایع درد شکمی پیشرونده میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرطانها (مختلف): سرطانهای دستگاه گوارش، مانند سرطان معده، روده بزرگ، پانکراس، کبد، و کیسه صفرا.
- بیماری کرون: یک بیماری التهابی روده که میتواند باعث درد شکم، اسهال شدید، خستگی، کاهش وزن و سوءتغذیه شود.
- بزرگی طحال (اسپلینومگالی): بزرگ شدن غیرطبیعی طحال.
- هپاتیت: التهاب کبد.
- مسمومیت با سرب: قرار گرفتن در معرض سرب میتواند باعث درد شکم و سایر مشکلات سلامتی شود.
- آبسه لولههای تخمدان: تجمع چرک در لولههای فالوپ.
- اورمی: وضعیتی که در آن کلیهها قادر به تصفیه مواد زائد از خون نیستند.
درد شکمی که به تدریج بدتر میشود میتواند نشانهای از برخی سرطانها، بیماری کرون، هپاتیت، اورمی، مسمومیت با سرب و آبسه لوله تخمدان باشد.
درد شکم در بارداری نشانه چیست؟
درد شکم در دوران بارداری نسبتاً شایع است و اغلب جای نگرانی نیست. با این حال، گاهی اوقات میتواند نشانهای از یک مشکل جدی باشد و نیاز به مراجعه به پزشک دارد. اگر درد خفیف است یا با استراحت، تغییر وضعیت یا استفراغ بهبود مییابد، معمولاً جای نگرانی نیست.
درد شکم در اوایل بارداری:
- دردهای مرتبط با رشد رحم: در اوایل بارداری، رحم شروع به رشد میکند و میتواند باعث دردهای خفیف تا متوسط شبیه به گرفتگی عضلات در قسمت پایین شکم و کمر شود. این درد بسیار شبیه به درد پریود است.
- حاملگی خارج رحمی: درد ناشی از حاملگی خارج رحمی معمولاً در زیر شکم احساس میشود و به صورت امواج تیز و ناگهانی است که ممکن است به لگن نیز منتشر شود. این درد اغلب یک طرفه است. اگر همراه با درد، سرگیجه، لکه بینی یا خونریزی خفیف واژینال و فشار مقعدی دارید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
درد شکم در هفتههای اول بارداری:
درد خفیف و گرفتگی مانند در هفتههای اول بارداری طبیعی است. این درد میتواند به دلیل لانه گزینی جنین در دیواره رحم باشد. برخی از زنان در زمان لانه گزینی، گرفتگی خفیف در شکم، لگن و کمر را تجربه میکنند. اگرچه هیچ تحقیقی گرفتگی عضلات را در زمان لانه گزینی تایید نمیکند، اما این درد معمولاً در قسمت پایین و وسط شکم احساس میشود.
دلایل بروز درد شکم توأم با نفخ
در اغلب موارد، درد شکم و نفخ به صورت همزمان بروز میکنند. این همراهی میتواند نشاندهنده مشکلاتی همچون ناتوانی در هضم لاکتوز، برگشت اسید معده، یبوست، گرفتگی روده، اختلال در هضم غذا، گاستروآنتریت، نشانگان قبل از قاعدگی، بیماری سلیاک یا تودههای تخمدانی باشد.
نشانههای سندرم روده تحریکپذیر
مبتلایان به سندرم روده تحریکپذیر، دردی مداوم و ناخوشایند در ناحیه شکم تجربه میکنند که شباهت زیادی به حالت انقباض دارد. این درد معمولاً با نفخ، یبوست یا اسهال و وجود ترشحات سفیدرنگ در مدفوع همراه است.
ارتباط بیماریهای التهابی روده با درد شکم
بیماریهای التهابی روده به سبب تأثیرگذاری بر این عضو، اغلب موجب درد شکم میشوند. در بیماری کرون، درد شکم معمولاً هنگام برخاستن از خواب شدت مییابد. مراجعه به پزشک در صورت تجربه این درد همراه با اسهال یا یبوست مزمن و نفخ شکم ضروری است.
علل درد ناحیه تحتانی شکم در خانمها
درد در قسمت پایین شکم خانمها اغلب با اندامهای تولیدمثلی مرتبط است. شایعترین دلایل عبارتند از:
- دردهای شدید قاعدگی
- کیستهای تخمدان
- از دست دادن جنین
- فیبروم رحمی
- اندومتریوز
- التهاب لگن
- بارداری نابجا
تشخیص کیست تخمدان
درد ناشی از کیست تخمدان معمولاً یکطرفه است. علاوه بر ناراحتی در ناحیه شکم و کمر، بینظمی در دورههای قاعدگی، رشد غیرطبیعی مو و جوشهای پوستی از دیگر نشانههای آن است.
دلایل دردهای حاد شکمی
دردهای ناگهانی و شدید شکمی میتوانند ناشی از موارد زیر باشند:
- پارگی یا احتمال پارگی اندامها (نظیر آپاندیس)
- سنگ در کیسه صفرا
- سنگ در کلیهها
- عفونت کلیوی
- سکته قلبی
نقش سنگ کلیه در ایجاد درد شکمی
درد پهلوها و شکم از مهمترین علائم سنگ کلیه است. این سنگها که از تجمع مواد دفعی و معدنی شکل میگیرند، در اندازههای متفاوت یافت میشوند. سنگهای کوچک به طور طبیعی دفع میشوند و هنگام دفع درد قابل توجهی ایجاد میکنند. سنگهای بزرگتر نیازمند درمان دارویی یا سایر روشها برای کوچک شدن و دفع هستند.
علل وجود خون در مدفوع و درد شکم
مشاهده خون در مدفوع به همراه درد شکم میتواند نشانهای از بیماریهای مختلف باشد. برخی از علل احتمالی این علائم عبارتند از:
- بیماری التهابی روده
- بیماری کرون
- کولیت زخمیشونده (اولسراتیو)
- دیورتیکولیت
- سرطان روده بزرگ (کولورکتال)
- بواسیر (هموروئید)
- شقاق یا فیشر مقعد
علل قطع قاعدگی (آمنوره) همراه با درد معده و کمر
عدم وقوع قاعدگی و احساس درد در ناحیه شکم و کمر میتواند دلایل متفاوتی داشته باشد که بسته به شرایط هر فرد، متفاوت است. یکی از احتمالات، بارداری است، زیرا قطع قاعدگی و درد شکم و کمر از علائم رایج اوایل بارداری محسوب میشوند. با این حال، اگر بارداری منتفی باشد، دلایل دیگری نیز میتوانند مطرح باشند. سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)، اختلالی هورمونی است که به دلیل وجود کیست در تخمدانها، میتواند موجب بینظمی قاعدگی همراه با درد شکم و کمر شود. آندومتریوز نیز بیماری دیگری است که میتواند باعث درد شکم، کمر و بینظمی قاعدگی شود. این بیماری زمانی رخ میدهد که بافتی مشابه پوشش داخلی رحم، در خارج از رحم رشد میکند. از دیگر علل میتوان به بیماری التهابی لگن (PID)، کیست تخمدان، فیبروم رحمی یا اختلالات تیروئید اشاره کرد.
علت درد شکم و پهلو در زنان
درد در ناحیه شکم و پهلو در زنان میتواند ناشی از عوامل مختلفی مانند سنگ کلیه، عفونتهای مجاری ادراری یا کیست تخمدان باشد. روش درمان به علت اصلی بستگی دارد و ممکن است شامل تجویز دارو، جراحی یا تغییر در سبک زندگی باشد.
دل درد و حالت تهوع در زنان نشانه چیست؟
دل درد همراه با تهوع در زنان میتواند دلایل متعددی داشته باشد، از جمله:
- مشکلات گوارشی
- بیماری قلبی
- تغییرات هورمونی
- اضطراب و استرس
- بارداری
علت درد شکم در بیماران مبتلا به سرطان
درد شکم از علائم شایع بسیاری از سرطانها است. اما گاهی اوقات، درد شکم در بیماران سرطانی میتواند دلایل دیگری نیز داشته باشد که ارتباطی با خود سرطان ندارد. برخی از این علل عبارتند از:
- عوارض جانبی درمان سرطان: شیمیدرمانی، پرتودرمانی و جراحی میتوانند به عنوان عارضه جانبی، موجب درد شکم شوند.
- عفونتها: بیماران سرطانی بیشتر در معرض ابتلا به عفونت هستند که میتواند منجر به درد شکم شود.
- یبوست: یبوست که در بیماران سرطانی به دلیل عوارض جانبی داروها یا عدم تحرک شایع است، میتواند باعث حرکات دردناک روده و درد شکم شود.
- اختلالات گوارشی: اختلالات گوارشی پیشین، مانند بیماری التهابی روده یا سندرم روده تحریکپذیر، میتوانند در بیماران سرطانی باعث درد شکم شوند.
- چسبندگی: بافت اسکار ناشی از جراحی میتواند باعث ایجاد چسبندگی شود که منجر به درد شکم و مشکلات گوارشی میشود.
علت دلدرد بعد از برداشتن رحم
درد شکم پس از عمل هیسترکتومی امری شایع است و میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد. برخی از علتهای محتمل درد شکم پس از هیسترکتومی شامل موارد زیر است:
- عفونت: عفونت در محل برش جراحی یا در اندامهای لگنی میتواند باعث درد شکم بعد از هیسترکتومی گردد.
- چسبندگی: ممکن است بعد از جراحی بافت اسکار ایجاد شده و باعث چسبندگی شود که میتواند موجب درد شکم شود.
- مشکلات روده: جراحی یا مصرف داروهای مسکن میتواند منجر به مشکلاتی مانند یبوست یا انسداد روده گردد که در نتیجه آن درد شکم رخ میدهد.
- مشکلات دستگاه ادراری: جراحی میتواند بر دستگاه ادراری تأثیر گذاشته و باعث عفونت یا اسپاسم مثانه شده که منجر به درد میشود.
- اندومتریوز: بهندرت ممکن است اندومتریوز همچنان پس از هیسترکتومی ادامه داشته یا ایجاد شود و باعث درد شود.
دلدردی که میگیرد و ول میکند، علت آن چیست؟
درد شکمی که بهطور ناگهانی شروعشده و سپس به شکل متناوب قطع و وصل میشود، میتواند دلایل مختلفی داشته باشد که شامل:
- مشکلات گوارشی
- سنگ کلیه
- سنگ کیسه صفرا
- حاملگی خارج از رحم
- آپاندیسیت
علت درد شکم در مردان چیست؟
درد شکم در آقایان میتواند به دلایل مختلفی مثل مسائل گوارشی، سنگ کلیه، فتق یا مشکلات پروستات ایجاد شود. در صورت تجربه درد شدید یا مستمر، مهم است که به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید.
علتهای خطرناک | علتهای شایع و کمخطر | درمان درد شکم |
سرطان روده بزرگ | یبوست | دارو درمانی |
دیورتیکولیت | رفلکس اسید | تغییرات رژیم غذایی |
پارگی طحال | سنگ کیسه صفرا | جراحی |
ایسکمی مزانتریک | عفونت دستگاه ادراری | هورمون درمانی |
کولیت | سوء هاضمه | آنتیبیوتیک |
گاستروانتریت | گاستریت | هیدراتاسیون |
پولیپ روده بزرگ | مسمومیت غذایی | آنتیاسیدها |
سرطان تخمدان | گرفتگیهای قاعدگی | مدیریت درد |
اندومتریوز | کیستهای تخمدان | تغییر سبک زندگی |
حاملگی خارج رحمی | آپاندیسیت | استراحت |
درد در نواحی مختلف شکم و دلایل احتمالی آن
محل درد در شکم میتواند سرنخ مهمی برای تشخیص بیماری یا آسیب به اندامهای داخلی باشد. به همین دلیل پزشک از شما در مورد محل دقیق درد سوال میکند. در ادامه به بررسی دلایل احتمالی درد در نواحی مختلف شکم میپردازیم:
درد درناحیه بالای ناف و زیر ناف شکم :
- آپاندیسیت: اگرچه آپاندیس در سمت راست پایین شکم قرار دارد، گاهی درد ناشی از آن میتواند در وسط شکم نیز احساس شود.
- گاستروانتریت (التهاب معده و روده): این بیماری اغلب با درد در ناحیه میانی شکم همراه است.
- آسیب به اندامهای داخلی: آسیب به اندامهایی مانند روده کوچک یا بزرگ میتواند باعث درد در وسط شکم شود.
- اورمی (افزایش اوره در خون): اورمی میتواند باعث درد منتشر در شکم، از جمله ناحیه میانی شود.
- زخم معده: درد زخم معده معمولاً در زیر جناغ و وسط شکم احساس میشود و به صورت موضعی است.
درد درناحیه بالای شکم
- سنگ کیسه صفرا: درد ناشی از سنگ کیسه صفرا معمولاً در قسمت فوقانی راست شکم احساس میشود، اما میتواند به قسمت بالای شکم نیز منتشر شود.
- حمله قلبی: گاهی اوقات درد ناشی از حمله قلبی میتواند به بالای شکم نیز سرایت کند.
- هپاتیت (التهاب کبد): هپاتیت میتواند باعث درد و تورم در قسمت فوقانی راست شکم شود.
- پنومونی (ذاتالریه): در برخی موارد، پنومونی میتواند باعث درد در قسمت فوقانی شکم، به خصوص در سمت راست شود.
درد در سمت راست شکم:
الف) درد در سمت راست و پایین شکم:
- آپاندیسیت: درد آپاندیسیت معمولاً در اطراف ناف شروع شده و سپس به سمت راست پایین شکم منتقل میشود. این درد میتواند با سرفه یا حرکت بدتر شود.
- فتق: فتق میتواند باعث درد در ناحیه کشاله ران و سمت راست پایین شکم شود.
- عفونت کلیه: عفونت کلیه راست میتواند باعث درد در سمت راست و پایین شکم شود.
- سرطان: برخی از انواع سرطان، مانند سرطان روده بزرگ، میتوانند باعث درد در سمت راست پایین شکم شوند.
- آنفولانزا: آنفولانزا گاهی میتواند باعث درد شکمی، از جمله در سمت راست پایین شکم شود.
ب) درد در سمت راست و بالای شکم:
- هپاتیت: هپاتیت میتواند باعث درد و تورم در قسمت فوقانی راست شکم شود.
- پنومونی: پنومونی میتواند باعث درد در قسمت فوقانی شکم، به خصوص در سمت راست شود.
- آپاندیسیت: در برخی موارد، درد آپاندیسیت میتواند در قسمت فوقانی راست شکم نیز احساس شود.
- مشکلات کبدی: بیماریهای کبدی معمولاً بدون علامت هستند، اما در برخی موارد میتوانند باعث درد ضرباندار در سمت راست و بالای شکم شوند. همچنین ممکن است با زردی پوست و تورم شکم همراه باشند.
درد در سمت چپ شکم:
دلایل متعددی میتوانند باعث درد در سمت چپ شکم شوند. اگر درد در سمت چپ و پایین شکم باشد، میتواند ناشی از موارد زیر باشد:
- بیماری کرون: یک بیماری التهابی روده که میتواند هر قسمتی از دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد، اما اغلب در روده کوچک و ابتدای روده بزرگ رخ میدهد.
- سرطان: سرطان روده بزرگ، و در موارد نادر، سرطانهای دیگر اندامهای لگنی.
- عفونت کلیه: عفونت کلیه چپ میتواند باعث درد در سمت چپ و پایین شکم شود.
- کیست تخمدان: کیست تخمدان، به خصوص اگر بزرگ یا پاره شده باشد، میتواند باعث درد در سمت چپ و پایین شکم شود.
- آپاندیسیت: گرچه آپاندیس معمولاً در سمت راست قرار دارد، در موارد نادر، محل قرارگیری آن میتواند متفاوت باشد و باعث درد در سمت چپ شود.
درد در ناحیه دور ناف:
درد اطراف ناف میتواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:
- فتق: درد شدید اطراف ناف که با کشش یا سرفه بدتر میشود، میتواند نشانه فتق باشد.
- بیماری کرون: حساسیت به لمس در ناحیه نزدیک به ناف، علاوه بر فتق، میتواند نشانه بیماری کرون نیز باشد.
- سوء هاضمه: درد اطراف ناف همراه با نفخ میتواند نشانه سوء هاضمه باشد.
- آپاندیسیت: درد اطراف ناف همراه با نفخ میتواند از علائم اولیه آپاندیسیت باشد.
- رفلاکس معده (GERD): بازگشت اسید معده به مری میتواند باعث درد شکم، از جمله درد اطراف ناف شود. این درد میتواند با سوء هاضمه، سوزش سر دل یا نارسایی معده همراه باشد.
درد زیر شکم:
درد در ناحیه زیر شکم میتواند ناشی از موارد زیر باشد:
- آپاندیسیت: درد آپاندیسیت میتواند در زیر شکم نیز احساس شود.
- انسداد روده: انسداد روده میتواند باعث درد شدید در زیر شکم شود.
- حاملگی خارج از رحم: حاملگی خارج از رحم یک وضعیت اورژانسی است که میتواند باعث درد شدید در زیر شکم شود.
درد زیر شکم بعد از نزدیکی:
درد زیر شکم بعد از نزدیکی در زنان نسبتاً شایع است و میتواند به دلیل انقباضات رحمی بعد از ارگاسم یا نفوذ عمیق در دوره تخمکگذاری باشد.
درد شکم بعد از سزارین:
درد شکم بعد از سزارین طبیعی است و با مسکن، استراحت و حرکت آرام قابل کنترل است.
درد شکم و مدفوع زیاد:
درد شکم همراه با مدفوع زیاد میتواند ناشی از عفونتهای گوارشی، بیماری التهابی روده، سندرم روده تحریکپذیر یا عدم تحمل غذایی باشد.
چه زمانی برای درمان درد شکم به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید یا به نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه کنید:
- درد شدید شکم پس از ضربه یا تصادف
- درد شکم همراه با فشار یا درد در قفسه سینه
- درد شدید شکمی که با حرکت بدتر میشود و مانع از حرکت شما میشود
همچنین، در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید:
- درد ناگهانی و شدید
- تب
- وجود خون در مدفوع
- تهوع و استفراغ مداوم
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم (یرقان)
- ورم شکم
- درد شدید هنگام لمس شکم
به کدام پزشک برای درمان درد شکم مراجعه کنیم؟
اگر درد شکم شما پس از مدتی بهبود نیافت یا با علائم نگران کنندهای مانند تب یا تهوع همراه بود، میتوانید به پزشک عمومی، متخصص گوارش یا متخصص داخلی مراجعه کنید. پزشک با بررسی علائم، سوابق پزشکی و معاینه فیزیکی، علت درد را تشخیص داده و درمان مناسب را تجویز میکند. در برخی موارد، درد شکم میتواند نشانه یک بیماری زمینهای جدی باشد، بنابراین مراجعه به پزشک بسیار مهم است.
تشخیص درد شکم چگونه انجام میشود؟
پزشک برای تشخیص علت درد شکم، ابتدا شرح حال کاملی از شما میگیرد، از جمله زمان شروع درد، محل درد، شدت درد، عوامل تشدید کننده و تسکین دهنده درد، و سایر علائم همراه. سپس معاینه فیزیکی انجام میدهد که شامل لمس شکم برای بررسی حساسیت، ورم یا توده است. در صورت لزوم، پزشک ممکن است آزمایش خون، ادرار، مدفوع، تصویربرداری (مانند سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی) یا سایر روشهای تشخیصی را تجویز کند. هرگز درد شکم را نادیده نگیرید، زیرا میتواند نشانه یک مشکل جدی باشد.
درمان سریع برای درد شکم چیست؟
همانطور که اشاره شد، درد شکم میتواند علل مختلفی داشته باشد. نوع درد (مداوم یا متناوب، شدید یا خفیف) و محل درد، بسته به علت آن متفاوت است و به پزشک در تشخیص صحیح و درمان به موقع کمک میکند. برای مثال، درد ناگهانی شکم میتواند اولین علامت از بیماریهای جدی مانند آپاندیسیت، حمله قلبی، یا حاملگی خارج رحمی باشد و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد. دردهای مکرر و طولانی مدت نیز باید بررسی شوند. در هر صورت، اگر درد ناگهانی است یا بیش از چند روز طول کشیده، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
روشهای کاهش درد شکم:
- تغییر رژیم غذایی: اگر درد با سوء هاضمه همراه است، وعدههای غذایی خود را کوچکتر و سبکتر کنید. با مصرف غذاهای سرشار از فیبر و نوشیدن آب فراوان از یبوست جلوگیری کنید.
- اجتناب از خوددرمانی: از مصرف خودسرانه مسکنهایی مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن خودداری کنید، زیرا میتوانند معده را تحریک کرده و باعث زخم یا خونریزی شوند و درد شکم را بدتر کنند.
درمان مناسب برای درد شکم به علت اصلی آن بستگی دارد. بنابراین برای تشخیص دقیق و برنامه درمانی مناسب، حتماً با پزشک مشورت کنید.
راهکارهای سریع برای تسکین درد شکم:
- مسکنهای بدون نسخه: استامینوفن میتواند به کاهش درد کمک کند. از مصرف ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن بدون مشورت پزشک خودداری کنید.
- داروهای تجویزی: در صورت تجویز پزشک، داروهایی مانند آسپرین یا نیتروگلیسیرین ممکن است مفید باشند. (هرگز خودسرانه دارو مصرف نکنید.)
- گرما: قرار دادن کیسه آب گرم یا پد گرم روی شکم میتواند به تسکین درد کمک کند.
- هیدراتاسیون: نوشیدن مقدار زیادی آب میتواند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کاهش درد کمک کند.
- پرهیز غذایی: از خوردن غذاهای تند، چرب و سنگین که ممکن است درد را تشدید کنند، خودداری کنید.
- استراحت: استراحت و آرامش میتواند به کاهش درد و بهبود علائم کمک کند. تکنیکهای آرام سازی مانند مدیتیشن نیز میتوانند مفید باشند.
۱. درمان دل درد در مردان:
در مردان، عفونت باکتریایی یا آسیب عصبی میتواند باعث التهاب پروستات شود که منجر به درد شکم، کمر و لگن میشود. در این موارد، پزشک معمولاً آنتیبیوتیک تجویز میکند. تشخیص و درمان این بیماری باید توسط پزشک انجام شود.
۲. درمان دل درد در زنان:
- دردهای قاعدگی: برای دردهای پریود، میتوان از مسکنهایی مانند ایبوپروفن استفاده کرد. با این حال، قبل از مصرف هرگونه مسکن، مطمئن شوید که درد مربوط به پریود است و نه مشکلات معده یا روده، زیرا این داروها میتوانند این مشکلات را تشدید کنند.
- سایر دردها: دردهای دوران بارداری، حاملگی خارج رحمی، یا درد کیست تخمدان نیاز به مراجعه به متخصص زنان و زایمان دارد. خوددرمانی در این موارد میتواند خطرناک باشد.
۳. درمان دل درد در کودکان:
دل درد در کودکان شایع است و اغلب به دلیل یبوست رخ میدهد. در این موارد، تغییر رژیم غذایی و افزایش مصرف فیبر و مایعات میتواند مفید باشد. ماساژ شکم نیز میتواند به تسکین درد کمک کند. در صورت لزوم، پزشک ممکن است ملینهای مناسب برای کودکان تجویز کند.
اگر دل درد کودک با این روشها بهبود نیابد، ممکن است علت آن آپاندیسیت، عفونت ادراری یا حساسیت به شیر باشد. تشخیص و درمان این موارد باید توسط پزشک انجام شود. آپاندیسیت معمولاً نیاز به جراحی دارد و عفونت ادراری با آنتیبیوتیک درمان میشود.
۴. شربت دل درد کودکان:
تجویز هرگونه دارو برای دل درد کودکان باید توسط پزشک انجام شود. نوع دارو به علت درد بستگی دارد. برخی از داروهایی که پزشک ممکن است تجویز کند عبارتند از:
- ملین (برای یبوست)
- داروهای رفلاکس معده
- آنتیبیوتیک (برای عفونت)
- داروهای ضد التهاب
شربت دل درد برای کودکان ۶ سال به بالا:
استامینوفن و ایبوپروفن در دوزهای مناسب میتوانند برای کودکان بالای ۶ سال استفاده شوند. حتماً دستورالعملهای روی بستهبندی را رعایت کنید و در صورت هرگونه سؤال یا نگرانی با پزشک مشورت کنید. اگر دل درد کودک ادامه پیدا کرد یا با علائم دیگری مانند تب، استفراغ یا مشکل در تنفس همراه بود، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
شربت دی سیکلومین برای دل درد کودکان:
دی سیکلومین گاهی برای دل درد کودکان تجویز میشود، اما قبل از استفاده از این دارو، حتماً با پزشک مشورت کنید. این دارو میتواند عوارض جانبی داشته باشد و با سایر داروها تداخل ایجاد کند.
۵. بهترین درمان سریع دل درد نوزادان
پیش از هرگونه اقدام برای تهیه دارو برای نوزاد، مشاوره با متخصص اطفال الزامی است. سایمتیکون یکی از داروهایی است که برای تسکین دل درد نوزادان تجویز میشود. این دارو جذب جریان خون نمیشود و به طور موضعی درد را کاهش میدهد. داروی دیگری به نام تومی کالم نیز وجود دارد که میتواند ناراحتیهای معده و روده نوزاد را تسکین بخشد.
برای تسکین سریع دل درد نوزاد (بالای شش ماه)، میتوان با تجویز پزشک از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کرد. همچنین، آرام کردن نوزاد با تکان دادن ملایم یا ماساژ و اطمینان از برطرف شدن گرسنگی و تشنگی او نیز میتواند مؤثر باشد.
در صورت بروز دل درد در نوزاد زیر یک ماه، مراجعه فوری به متخصص اطفال یا اورژانس پزشکی بسیار حائز اهمیت است. دل درد در نوزادان این سن میتواند نشانهای از یک بیماری جدی باشد، بنابراین معاینه توسط پزشک متخصص و انجام اقدامات درمانی لازم (مانند تجویز دارو یا جراحی) بسته به علت درد، ضروری است.
۶. قرص شکم درد
تجویز قرص برای شکم درد به تشخیص علت اصلی درد بستگی دارد. پزشک با توجه به هر یک از موارد زیر، داروی مناسب را تجویز خواهد کرد:
- زخم معده: داروهای ضد اسید مانند هیدروکسید آلومینیوم یا هیدروکسید منیزیم.
- عفونت ادراری: آنتیبیوتیکهایی مانند آزترونام.
- بیماری التهابی روده: کورتیکواستروئیدها مانند بودزوناید.
- التهاب لوزالمعده (پانکراتیت): داروهایی مانند کامیلوفین.
- سوزش سردل: مهارکنندههای پمپ پروتون مانند دکسلانسوپرازول.
۷. شربت شکم درد بزرگسالان
در صورتی که یبوست علت دل درد باشد، شربتهای ملین تجویز میشوند. این داروها با نرم کردن مدفوع، به دفع راحتتر آن کمک میکنند. گاهی اوقات، مشکل در معده عامل دل درد است و در این موارد، شربتهایی مانند آدی ژل اس تجویز میشود.
انواع مختلفی از شربتها برای درمان دل درد بزرگسالان وجود دارد که بسته به علت درد، مورد استفاده قرار میگیرند. برخی از این شربتها عبارتند از:
- آنتیاسیدها: مانند آلومینیوم امجی (Maalox یا Mylanta) که برای تسکین سوء هاضمه و سوزش سردل مؤثر هستند.
- ضد اسپاسمها: مانند دیسیکلومین یا هیوسیامین که گرفتگی و درد را کاهش میدهند.
۸. درمان درد شکم و روده
عفونت روده، که با نام گاستروانتریت نیز شناخته میشود، التهابی در دستگاه گوارش است که منجر به درد شکم و روده میگردد. این بیماری معمولاً در اثر عفونتهای ویروسی یا باکتریایی ایجاد میشود و علائمی مانند اسهال، استفراغ، حالت تهوع، تب و گرفتگی معده را به همراه دارد.
درمان درد شکم و عفونت روده به علت و شدت علائم بستگی دارد. موارد خفیف اغلب با استراحت، هیدراتاسیون (مصرف مایعات) و رژیم غذایی سبک قابل درمان هستند. داروهای بدون نسخه مانند داروهای ضد اسهال و مسکنها نیز میتوانند در کنترل علائم مفید باشند. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به داروهای تجویزی مانند آنتیبیوتیکها باشد.
۹. درمان خانگی دل درد
درمان دل درد به علت آن بستگی دارد، اما گاهی اوقات میتوان با اقدامات سادهای در خانه درد را تسکین داد. برخی از این اقدامات عبارتند از:
- قطع مصرف داروهایی مانند آسپرین و ناپروکسن (با مشورت پزشک) که میتوانند درد معده را تشدید کنند.
- خوردن وعدههای غذایی کوچکتر و افزایش تعداد دفعات غذا خوردن.
- آهسته غذا خوردن.
- پرهیز از نوشیدن مایعات خیلی داغ یا خیلی سرد.
- محدود کردن مصرف الکل و کافئین.
- نشستن صحیح بعد از غذا خوردن.
- گنجاندن فعالیت بدنی منظم در برنامه روزانه.
۱۰. بهترین دمنوش دل درد کدام است؟
اگر دل درد ناشی از یک بیماری جدی نباشد، میتوان با روشهای سادهای مانند نوشیدن دمنوش، درد را تسکین داد. برخی از دمنوشهای مؤثر برای تسکین دل درد عبارتند از:
- دمنوش زنجبیل
- دمنوش بابونه
- دمنوش نعناع فلفلی
۱۱. درمان دل پیچه با سرکه سیب
سرکه سیب برای درمان برخی از مشکلات گوارشی مفید است. این ماده حاوی پروبیوتیکهای طبیعی است که به تقویت سیستم ایمنی و سلامت روده کمک میکنند. آنتیاکسیدانهای موجود در سرکه سیب از آسیب سلولی جلوگیری کرده و میتوانند در تسکین دل درد مؤثر باشند.
۱۲. برای درد شکم چی بخوریم؟
یکی از سوالات رایج این است که برای دل درد چه چیزی بخوریم؟ در صورت بروز درد معده، میتوانید از مواد غذایی زیر برای تسکین علائم استفاده کنید:
- موز
- برنج
- نان تست
- بلغور جو دوسر
- پروتئینهای بدون چربی (مانند مرغ و ماهی آبپز)
- دمنوش بابونه
- زنجبیل
- رازیانه
- دمنوش نعناع فلفلی
- پروبیوتیکها (مانند ماست)
نتیجهگیری و راهنمای مراجعه به دکتر
همانطور که در این مقاله مطالعه کردید، دل درد میتواند علل بسیار متنوعی داشته باشد، از مشکلات ساده گوارشی تا بیماریهای جدیتر. تشخیص دقیق علت درد برای درمان موثر ضروری است. از آنجا که تشخیص علت درد شکم پیچیده است و نیاز به بررسیهای پزشکی دارد، توصیه میشود در صورت تداوم یا شدت درد به پزشک مراجعه کنید.
پرسش و پاسخ
علت شکم درد پریودی چیست؟
درد شکم در دوران قاعدگی (دیسمنوره) کاملا طبیعی است و بسیاری از زنان آن را تجربه میکنند. این درد معمولا به صورت ضرباندار و گرفتگی قبل و در طول قاعدگی احساس میشود. شدت درد در دو سال اول پس از شروع قاعدگی بیشتر است و به مرور زمان کاهش مییابد.
چه چیزی برای دل درد پریودی خوب است؟
برای تسکین درد پریودی میتوانید از داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. استفاده از کیسه آب گرم یا پد گرم روی شکم نیز میتواند به کاهش درد کمک کند. در صورت درد شدید یا اختلال در فعالیتهای روزمره، با پزشک مشورت کنید.
علت دردهای اسپاسمی شکم چیست؟
درد اسپاسمی شکم به صورت گرفتگی و انقباض احساس میشود. اغلب این دردها به دلیل نفخ، گاز معده یا حرکات روده ایجاد میشوند و معمولا جدی نیستند. اسهال نیز میتواند همراه با درد اسپاسمی باشد. اگر درد بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد، شدید باشد، یا با علائمی مانند تب، استفراغ یا خون در مدفوع همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
دل درد عصبی چیست؟
دل درد عصبی به دلیل فشار و استرس بر روی اعصاب، ماهیچهها یا اندامهای شکم ایجاد میشود. این درد ممکن است مبهم یا شبیه سوزش باشد و با حرکاتی مانند چرخش، خم شدن یا نشستن تشدید شود. تشخیص دل درد عصبی نیاز به بررسی پزشکی دارد.
آیا دل درد و اسهال نشانه کرونا است؟
دل درد و اسهال میتوانند از علائم اولیه کووید-۱۹ باشند. ویروس کرونا میتواند دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار داده و باعث درد شکم، اسهال، یبوست یا نفخ شود. در صورت مشاهده علائم دیگری مانند سرفه خشک، تنگی نفس، تب، یا بدن درد، به پزشک مراجعه کنید و احتمال ابتلا به کووید-۱۹ را مطرح کنید.
تب و شکم درد نشانه چیست؟
تب و شکم درد میتوانند نشانه عفونتهای مختلفی از جمله عفونتهای دستگاه گوارش (مانند گاستروانتریت) یا عفونتهای تنفسی (مانند کووید-۱۹) باشند. علل دیگر شامل آپاندیسیت، عفونت مجاری ادراری، یا بیماریهای التهابی هستند. تشخیص دقیق علت تب و شکم درد نیاز به معاینه پزشکی دارد.
دل درد صبحگاهی چیست؟
دل درد صبحگاهی میتواند به دلیل مشکلات معده یا روده مانند زخم معده، سندرم روده تحریکپذیر، بیماری التهابی روده، یبوست، سوء هاضمه، یا بیماری سلیاک باشد. برای تشخیص علت درد به پزشک گوارش مراجعه کنید.
علت دل درد بعد از پاپ اسمیر چیست؟
درد خفیف شکم بعد از پاپ اسمیر و معاینه واژن طبیعی است و معمولا بعد از چند ساعت برطرف میشود. این درد به دلیل دستکاری دهانه رحم در حین معاینه است. خونریزی خفیف نیز ممکن است رخ دهد. اگر درد شدید یا طولانی مدت بود، به پزشک مراجعه کنید.
علت شکم درد بعد از غذا چیست؟
دل درد بعد از غذا میتواند به دلیل پرخوری، سریع خوردن، غذاهای چرب یا نفاخ، یا مشکلات گوارشی مانند سندرم روده تحریک پذیر باشد. تغییر در عادات غذایی و آهسته خوردن میتواند موثر باشد. در صورت تداوم درد، به پزشک مراجعه کنید.
برای دل درد چه بخوریم؟
برای تسکین دل درد ناشی از مشکلات معده، مصرف کربوهیدراتهای ساده مانند برنج، بلغور جو دو سر و نان تست توصیه میشود. نوشیدن آب فراوان نیز به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک میکند. از مصرف نوشیدنیهای کافئیندار مانند قهوه و چای، و همچنین الکل، که میتوانند درد را تشدید کنند، خودداری کنید.
درد شکم چه زمانی خطرناک است؟
در صورت داشتن دل درد شدید و غیرقابل تحمل یا همراه با علائم زیر، فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- تب و تهوع
- مدفوع خونی
- تنگی نفس
- استفراغ خونی
- درد شکم در دوران بارداری
- حساسیت شکم به لمس
- ضربه به شکم و درد مداوم بعد از آن
لیست پزشکان مرتبط:
- مهران بابایی فومشیفوق تخصص گوارش و کبد بالغین | تهران
- فرهاد زمانیفوق تخصص گوارش و کبد بالغین | تهران
- سید مؤید علویانفوق تخصص بیماریهای گوارش وکبد | تهران
- ناصر ابراهیمی دریانیفوق تخصص گوارش و کبد بالغین | تهران
- مهدی باباییفوق تخصص گوارش و کبد بالغین | تهران
- محسن امینیفوق تخصص گوارش و کبد بالغین | تهران
- رضا رشیدیفوق تخصص گوارش ، کبد و آندوسکوپی | تهران
- مهری پورآدینهفوق تخصص گوارش و کبد (آندوسکوپی، کولونوسکوپی، پلیپ روده و معده، بوتاکس) | تهران
- مهدی نیکخواهفوق تخصص گوارش و کبد | تهران
- مرتضی نایبیفوق تخصص گوارش و کبد | تهران