تیروئید چیست و بیماری‌های آن چگونه درمان می‌شود؟
آیا شما یا یکی از اطرافیانتان با مشکلات تیروئید مواجه هستید؟ اگر پزشک شما را به وجود مشکل در این غده تشخیص داده باشد، احتمالاً به دنبال علل و عوامل مؤثر بر اختلالات تیروئید بوده و درباره درمان آن نگرانید. در این مقاله، به تشریح تمامی بیماری‌های مرتبط با تیروئید پرداخته و نشانه‌ها و روش‌های درمانی آن‌ها را مرور می‌کنیم.
غده تیروئید کجاست و چه عملکردی دارد؟
تیروئید، غده‌ای از نوع درون‌ریز است که در ناحیه جلویی گردن و دقیقاً زیر حنجره قرار دارد. این غده از دو لوب چپ و راست تشکیل شده که با یک پل کوچک به نام ایسموس (Ismus) به هم متصل می‌شوند و در دو طرف نای قرار دارند.
چگونه اختلالات تیروئید به وجود می‌آیند؟
غده تیروئید یکی از اجزای کلیدی سیستم غدد درون‌ریز و متابولیسم بدن است. این غده هورمون‌هایی را به جریان خون ترشح می‌کند و از این طریق، پیام‌های لازم به سایر بخش‌های بدن ارسال می‌شود. هرگونه افزایش یا کاهش در تولید و ترشح هورمون‌های تیروئیدی، می‌تواند موجب بروز مشکلاتی در بدن شود که با گذشت زمان علائم آن ظاهر می‌گردند. بیماری‌های تیروئید معمولاً ناشی از این دو نوع اختلال در سطح هورمون‌ها هستند و می‌توانند به شکل‌های مختلفی بروز کنند.
نقش تیروئید در بدن چیست؟
تیروئید در ناحیه جلوی گردن قرار دارد و با تولید هورمون‌های T4 (تیروکسین) و T3 (تری‌یودوتیرونین) نقش حیاتی در تنظیم عملکرد بسیاری از سیستم‌های بدن ایفا می‌کند. اگر در تولید این هورمون‌ها اختلالی ایجاد شود، مشکلاتی مانند پرکاری یا کم‌کاری تیروئید پدیدار می‌شوند. یکی از وظایف اصلی تیروئید، تنظیم متابولیسم بدن است که طی آن مواد غذایی به انرژی تبدیل شده و این انرژی برای عملکرد صحیح سیستم‌های مختلف بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
غده هیپوفیز، که در مغز قرار دارد، به عنوان ناظر بر تولید هورمون‌های تیروئیدی عمل می‌کند. این غده کوچک با ترشح هورمون TSH، میزان هورمون‌های تیروئیدی را کنترل می‌کند. افزایش یا کاهش تولید این هورمون‌ها می‌تواند منجر به پرکاری یا کم‌کاری تیروئید شود.
در ادامه این مقاله، به بررسی انواع مختلف بیماری‌های تیروئید و روش‌های درمانی آن‌ها می‌پردازیم
بیماری‌های غده تیروئید: چه کسانی در معرض خطر هستند؟
بیماری‌های غده تیروئید از جمله شایع‌ترین اختلالات غدد درون‌ریز به شمار می‌روند و می‌توانند طیف وسیعی از افراد را تحت تأثیر قرار دهند. این بیماری‌ها نه تنها در بزرگسالان، بلکه در نوزادان، نوجوانان، و افراد مسن نیز مشاهده می‌شوند. جالب توجه است که زنان با میزان ابتلا به این بیماری‌ها حدود ۵ تا ۸ برابر بیشتر از مردان مواجه‌اند.
بیماری‌های تیروئید ممکن است به صورت مادرزادی وجود داشته باشند (اغلب به شکل کم‌کاری تیروئید) یا در طول زمان، به ویژه پس از یائسگی در زنان، بروز پیدا کنند.
افراد در شرایط زیر ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های تیروئید باشند:
– سابقه خانوادگی بیماری‌های غده تیروئید
– ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نظیر کم‌خونی پرنیشیوز، دیابت نوع ۱، نارسایی اولیه غده فوق کلیه، لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندروم شوگرن، یا سندروم ترنر
– مصرف داروهای حاوی ید مانند آمیودارون
– بالای ۶۰ سال سن، به ویژه در زنان
– سابقه درمان‌های تیروئید مثل تیروئیدکتومی یا پرتودرمانی
– سابقه ابتلا به سرطان
کم‌کاری تیروئید: یکی از شایع‌ترین اختلالات
کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی حالتی است که در آن غده تیروئید قادر به تولید کافی هورمون‌های مورد نیاز بدن نیست. این کاهش تولید هورمونی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. زمانی که بدن از میزان کافی هورمون‌های تیروئیدی (TSH، T3، و T4) برخوردار نباشد، مشکلاتی در عملکرد سیستم‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود و متابولیسم بدن مختل می‌گردد.
علائم کم‌کاری تیروئید
علائم کم‌کاری تیروئید متنوع است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
– افزایش وزن
– کمبود انرژی و احساس خستگی
– کاهش ضربان قلب
– افسردگی
– ریزش مو
– خشکی پوست و مو
– خشن شدن صدا
– اختلال در چرخه قاعدگی، مانند خونریزی بیش از حد یا دوره‌های مکرر
– مشکلات گوارشی مانند یبوست
– عدم تحمل هوای سرد
با شناخت این علائم و عواملی که ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های تیروئید را افزایش دهند، می‌توان از طریق مشورت با پزشک و انجام آزمایش‌های لازم، به موقع این اختلالات را تشخیص داده و درمان کرد.
علائم کم‌کاری تیروئید در زنان
کم‌کاری تیروئید یا تیروئید کم‌کار به دلیل تفاوت‌های فیزیولوژیکی میان زنان و مردان، ممکن است در هر دو جنس به شکل مشابهی بروز کند، اما برخی علائم به‌ویژه در زنان خاص هستند. یکی از تفاوت‌های اصلی مربوط به سیستم تولیدمثل است که در مردان و زنان تفاوت‌هایی را به همراه دارد. برای مثال، مردان چرخه قاعدگی ندارند، بنابراین بی‌نظمی‌های مرتبط با پریود تنها در زنان مشاهده می‌شود.
علائم خاص کم‌کاری تیروئید در زنان
بر اساس گزارش‌ها، زنان مبتلا به کم‌کاری تیروئید ممکن است دچار بی‌نظمی‌های قاعدگی شوند. این بی‌نظمی‌ها می‌تواند شامل تغییر در طول دوره‌های قاعدگی، افزایش یا کاهش شدت خونریزی، و یا دوره‌های مکرر یا غایب باشد. از آنجا که عملکرد صحیح تیروئید برای تنظیم چرخه قاعدگی و باروری بسیار مهم است، هرگونه اختلال در این غده می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند ناباروری منجر شود.
اهمیت تشخیص و درمان تیروئید
تشخیص زودهنگام و درمان کم‌کاری تیروئید، به‌ویژه در زنان، از اهمیت زیادی برخوردار است. با مصرف داروهای مناسب، می‌توان این اختلال را کنترل کرده و از بی‌نظمی‌های قاعدگی و دیگر علائم مرتبط جلوگیری کرد. درمان کم‌کاری تیروئید به‌طور معمول ساده است و با تنظیم دارو، علائم کاهش می‌یابد و چرخه قاعدگی به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
انواع کم‌کاری تیروئید
۱. کم‌کاری تیروئیدی اولیه
این نوع کم‌کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئیدی تولید نکند. علل کم‌کاری تیروئید اولیه شامل:
– بیماری خودایمنی تیروئید مثل تیروئیدیت هاشیموتو
– اختلالات ناشی از مصرف داروها مانند آمیودارون و مهارکننده‌های تیروزین کیناز
– جراحی تیروئید و برداشتن بخشی یا کل غده
– آسیب ناشی از اشعه به تیروئید
– درمان بیش از حد با داروهای ضد تیروئیدی مانند متی‌مازول و پروپیل‌تیوراسیل
۲. کم‌کاری تیروئیدی زودرس یا خفیف
این نوع از کم‌کاری تیروئید با افزایش سطح هورمون TSH و سطح طبیعی T4 ظاهر می‌شود. به این حالت، کم‌کاری تیروئید تحت بالینی گفته می‌شود. اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلات قلبی شود.
۳. کم‌کاری تیروئید در کودکان
هرچند کم‌کاری تیروئید بیشتر در زنان مسن دیده می‌شود، اما در کودکان نیز ممکن است رخ دهد. علائم کم‌کاری تیروئید در نوزادان شامل زرد شدن پوست و سفیدی چشم، بزرگ‌شدن زبان، گریه شدید و فتق ناف است. در کودکان و نوجوانان، علائم مشابه بزرگسالان است اما ممکن است رشد ضعیف، کوتاهی قد، تأخیر در رشد دندان‌های دائمی، تأخیر در بلوغ و رشد ذهنی ضعیف نیز مشاهده شود.
۴. تیروئیدیت هاشیموتو
تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خودایمنی است که سلول‌های بدن به غده تیروئید حمله می‌کنند و به آن آسیب می‌رسانند. این بیماری ارثی است و ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در زنان میانسال دیده می‌شود. علائم آن مشابه با علائم کم‌کاری تیروئید است.
پرکاری تیروئید: یکی از شایع‌ترین اختلالات تیروئیدی
پرکاری تیروئید به حالتی اطلاق می‌شود که غده تیروئید بیش از حد معمول هورمون‌های تیروئیدی تولید کند. در این شرایط، میزان هورمون محرکه تیروئیدی (TSH) کاهش یافته و بدن به علت افزایش سطح هورمون‌های تیروئیدی دچار مشکلات مختلفی می‌شود. تعادل هورمونی برای حفظ سلامت عمومی بدن ضروری است و هر گونه انحراف از این تعادل می‌تواند به مشکلات سیستمیک منجر شود.
علائم پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید با مجموعه‌ای از علائم مشخص می‌شود که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- کاهش وزن: کاهش وزن غیرمنتظره و سریع بدون تغییر در رژیم غذایی یا میزان فعالیت بدنی.
- اضطراب و تحریک‌پذیری: افزایش احساس اضطراب و تحریک‌پذیری، که ممکن است به تغییرات خلقی منجر شود.
- عصبانیت و ناتوانی در تمرکز: افراد ممکن است به راحتی عصبانی شده و دچار اختلال در تمرکز شوند.
- بزرگی غده تیروئید: در برخی موارد، تیروئید ممکن است بزرگ شده و به صورت قابل مشاهده‌ای برجسته شود (گواتر).
- افزایش ضربان قلب: ضربان قلب سریع یا نامنظم (تاکی‌کاردی) از دیگر علائم شایع است.
- شکنندگی مو: موها ممکن است شکننده و ضعیف شوند.
- اختلالات چرخه قاعدگی: زنان ممکن است با قاعدگی‌های نامنظم یا حتی توقف چرخه قاعدگی مواجه شوند.
- بزرگ‌شدن سینه در مردان: در برخی موارد، مردان ممکن است به دلیل تغییرات هورمونی با بزرگ‌شدن غیرطبیعی سینه‌ها روبرو شوند.
- حساسیت به گرما: افراد مبتلا به پرکاری تیروئید اغلب حساسیت بیشتری نسبت به گرما دارند و ممکن است به راحتی عرق کنند.
- لرزش عضلانی: لرزش غیرقابل کنترل در عضلات، به ویژه در دست‌ها.
نیاز به مراجعه به پزشک
در صورت بروز علائمی مانند ضربان قلب نامنظم، از دست دادن هوشیاری، سرگیجه، یا تنگی نفس، مراجعه به پزشک متخصص غدد بسیار ضروری است. تشخیص و درمان به موقع پرکاری تیروئید می‌تواند از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کند. درمان این بیماری معمولاً شامل داروهای ضد تیروئید، ید رادیواکتیو، یا در موارد خاص، جراحی است.
علائم پرکاری تیروئید در زنان
علائم پرکاری تیروئید در زنان به طور کلی مشابه مردان است، اما به دلیل تفاوت‌های فیزیولوژیکی و آناتومیکی میان دو جنس، برخی نشانه‌ها در زنان بیشتر به چشم می‌آید. یکی از این تفاوت‌ها، تأثیر مستقیم پرکاری تیروئید بر سیستم تولید مثلی زنان است. نظم دوره‌های قاعدگی یکی از مهم‌ترین نشانگرهای سلامت جنسی در زنان است. در صورتی که زنی به پرکاری تیروئید مبتلا باشد، ممکن است با تغییرات قابل توجهی در چرخه قاعدگی خود مواجه شود.
تغییرات چرخه قاعدگی در زنان مبتلا به پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید می‌تواند باعث بروز بی‌نظمی در دوره‌های قاعدگی شود. این تغییرات ممکن است به شکل کاهش میزان خونریزی در هر دوره، رقیق‌تر شدن خونریزی، و کوتاه شدن فاصله بین دوره‌ها باشد. این بی‌نظمی‌ها در چرخه قاعدگی می‌توانند به مشکلاتی نظیر نازایی منجر شوند.
انواع پرکاری تیروئید
۱. پرکاری تیروئیدی اولیه
پرکاری تیروئیدی اولیه زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید بیش از حد معمول هورمون تولید کند. دلایل این نوع پرکاری تیروئید شامل موارد زیر است:
بیماری گریوز: یک بیماری خودایمنی که باعث تحریک بیش از حد تیروئید می‌شود.
ندول تیروئیدی سمی یا خودکار: گره‌های کوچک در تیروئید که به طور مستقل هورمون تولید می‌کنند.
گواتر: بزرگ‌شدن غده تیروئید که می‌تواند به پرکاری تیروئید منجر شود.
داروهای خاص: مانند آمیودارون یا ایمونوتراپی سرطان.
درمان بیش از حد با هورمون‌های تیروئیدی: مثل لووتیروکسین.
۲. پرکاری تیروئیدی زودرس یا خفیف
این حالت با کاهش مداوم هورمون محرکه تیروئیدی (TSH) و سطح طبیعی هورمون T4 خود را نشان می‌دهد. این وضعیت به پرکاری تیروئیدی تحت بالینی معروف است. اگر این نوع پرکاری تیروئید درمان نشود، می‌تواند با گذشت زمان باعث مشکلاتی نظیر پوکی استخوان و آریتمی قلبی شود.
۳. پرکاری تیروئید در کودکان
پرکاری تیروئید در کودکان نادر است، اما ممکن است رخ دهد. علائم آن مشابه بزرگسالان است و قابل درمان و مدیریت است.
۴. گواتر
گواتر به بزرگ‌شدن غیرطبیعی غده تیروئید اشاره دارد که ممکن است همراه با پرکاری یا کم‌کاری تیروئید باشد. کمبود ید یکی از علل اصلی گواتر است و این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی مانند بیماری گریوز، هاشیموتو، ندول‌های تیروئید و سرطان تیروئید رخ دهد.
۵. بیماری گریوز
بیماری گریوز یک اختلال خودایمنی است که منجر به تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی می‌شود. این بیماری بیشتر در زنان ۲۰ تا ۳۰ ساله دیده می‌شود و عواملی مانند استرس، بارداری و سیگار کشیدن خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند.
۶. ندول‌های تیروئیدی
ندول‌های تیروئیدی گره‌های کوچکی در تیروئید هستند که ممکن است به صورت غیرطبیعی هورمون تولید کنند. این ندول‌ها ممکن است جامد یا پر از مایع باشند و در بیشتر موارد خوش‌خیم هستند، اما در برخی موارد نادر ممکن است سرطانی شوند. ندول‌های تیروئیدی در زنان شایع‌تر هستند و با افزایش سن، خطر ابتلا به آن‌ها افزایش می‌یابد.
سرطان غده تیروئید
سرطان تیروئید یک نوع نادر از سرطان است که از سلول‌های غده تیروئید شروع می‌شود. این نوع سرطان چهار زیرگروه اصلی دارد: پاپیلاری، فولیکولار، مدولاری و آناپلاستیک. هر کدام از این انواع دارای ویژگی‌ها و خطرات خاص خود هستند.
۱. سرطان پاپیلاری تیروئید
کارسینوم پاپیلاری تیروئید شایع‌ترین نوع سرطان تیروئید است و تقریباً ۸۵ درصد از موارد این بیماری را تشکیل می‌دهد. این نوع سرطان اغلب در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد و علت دقیق آن هنوز مشخص نیست. در مراحل اولیه، این نوع سرطان معمولاً بدون علامت است، اما خوشبختانه، این نوع از سرطان تیروئید بسیار قابل درمان است و نرخ بقاء بالایی دارد.
۲. سرطان فولیکولی تیروئید
سرطان فولیکولی دومین نوع شایع سرطان تیروئید است و حدود ۱۵ درصد از موارد را تشکیل می‌دهد. این نوع سرطان نسبت به نوع پاپیلاری تهاجمی‌تر و بدخیم‌تر است و معمولاً در افراد بالای ۴۰ سال بیشتر رخ می‌دهد. این نوع نیز در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود.
۳. سرطان آناپلاستیک تیروئید
سرطان آناپلاستیک بسیار نادر است و تنها ۱ درصد از موارد سرطان تیروئید را تشکیل می‌دهد. این نوع سرطان به شدت تهاجمی و خطرناک است و متاسفانه، اکثر بیماران بیش از یک سال از زمان تشخیص زنده نمی‌مانند. این سرطان معمولاً در بستر یک سرطان تیروئید متمایز یا در گواتر ایجاد می‌شود.
۴. سرطان مدولاری تیروئید
سرطان مدولاری تیروئید حدود ۳ درصد از موارد سرطان تیروئید را شامل می‌شود. این نوع سرطان معمولاً بدون علامت است و اغلب توسط بیمار یا پزشک به صورت تصادفی به دلیل وجود توده‌ای در گردن کشف می‌شود. این نوع سرطان از سلول‌های پارافولیکولی تیروئید شروع می‌شود و ممکن است در مراحل اولیه بدون درد باشد.
علائم و تشخیص
علائم شایع سرطان تیروئید شامل وجود توده در گردن، مشکل بلع، گلو درد، گردن درد، تورم غدد لنفاوی گردن، سرفه و تغییرات در صدا است. برای تشخیص قطعی و تعیین مرحله سرطان، از روش‌هایی مانند نمونه‌برداری از بافت تیروئید، آزمایش‌های تیروئید، معاینه فیزیکی، سی‌تی‌اسکن، اسکن PET، سونوگرافی و MRI استفاده می‌شود.
درمان
گزینه‌های درمانی برای سرطان تیروئید شامل جراحی برای برداشتن غده تیروئید یا بخشی از آن، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی و درمان با ید رادیواکتیو است. انتخاب نوع درمان به مرحله و نوع سرطان بستگی دارد.
تیروئیدیت یا التهاب غده تیروئید
تیروئیدیت به التهاب غده تیروئید اشاره دارد که می‌تواند به آسیب به این غده منجر شود و هورمون‌های تیروئیدی را به طور غیرطبیعی به خون آزاد کند. این وضعیت معمولاً با یک دوره پرکاری تیروئید شروع می‌شود و سپس به کم‌کاری تیروئید منجر می‌شود.
انواع تیروئیدیت
- تیروئیدیت گذرا: برخی از انواع تیروئیدیت، مانند تیروئیدیت پس از زایمان یا تیروئیدیت ناشی از عفونت، معمولاً خودبه‌خود و بدون نیاز به درمان خاص بهبود می‌یابند.
- تیروئیدیت ناشی از درمان: برخی دیگر از انواع تیروئیدیت، مانند تیروئیدیت ناشی از ایمونوتراپی برای سرطان، مصرف اینترفرون آلفا یا مهارکننده‌های تیروزین کیناز، ممکن است منجر به کم‌کاری تیروئید دائمی شوند که نیاز به درمان طولانی‌مدت با هورمون‌های تیروئیدی دارند.
غده تیروئید غیرفعال
گاهی اوقات، غده تیروئید از همان ابتدای زندگی به درستی عمل نمی‌کند، وضعیتی که ممکن است در حدود ۱ نوزاد از هر ۴۰۰۰ نوزاد تازه متولد شده رخ دهد. اگر این مشکل به موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات جسمی و روانی در آینده باشد. به همین دلیل، همه نوزادان پس از تولد تحت غربالگری‌های ویژه برای بررسی عملکرد تیروئید قرار می‌گیرند تا از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری شود.
اختلالات تیروئید در بارداری
دوران بارداری، زمانی حساس و پر اهمیت برای زنان است و تغییرات زیادی در بدن آن‌ها رخ می‌دهد. در این دوره، بیماری‌های غده تیروئید می‌توانند به‌طور ناگهانی ظاهر شوند یا حتی از پیش وجود داشته باشند و تا آن زمان پنهان مانده باشند. حدود ۵ تا ۹ درصد از زنان پس از زایمان دچار مشکلات تیروئیدی می‌شوند، اما خوشبختانه این وضعیت معمولاً موقتی است.
کم‌کاری تیروئید در بارداری
شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری، بیماری‌های خودایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو است که می‌تواند به غده تیروئید آسیب برساند. اگر این اختلالات نادیده گرفته شوند، خطراتی مانند سقط جنین، زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد افزایش می‌یابد. حتی می‌تواند مادر را در معرض خطر مسمومیت بارداری یا پره‌اکلامپسی قرار دهد. کم‌کاری تیروئید ممکن است بر رشد کودک نیز تأثیر منفی بگذارد، پس تشخیص و درمان به موقع اهمیت زیادی دارد.
پرکاری تیروئید در بارداری
پرکاری تیروئید در بارداری هم مشکلی است که باید با دقت بیشتری به آن پرداخته شود. علائمی مانند تپش قلب، عرق‌کردن کف دست‌ها، احساس گرگرفتگی و کاهش وزن ممکن است نشان‌دهنده این وضعیت باشند. در صورت بروز چنین علائمی، ضروری است که مادر باردار به سرعت تحت نظر پزشک متخصص قرار گیرد تا سلامت خود و جنین تضمین شود.
عوارض پرکاری تیروئید در بارداری
یکی از بزرگترین چالش‌های پرکاری تیروئید در بارداری، تأثیر آن بر جنین است. مادر و جنین از طریق جفت و بند ناف به شدت به هم مرتبط هستند و هر ماده‌ای که در بدن مادر وجود دارد، می‌تواند به جنین منتقل شود. در صورت پرکاری تیروئید، آنتی‌بادی‌های تولید شده در بدن مادر ممکن است از جفت عبور کنند و به جنین برسند، که این موضوع می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات تیروئیدی را در نوزاد افزایش دهد. این مسئله به ویژه در بارداری‌های حساس باید به دقت مدیریت شود.
کم‌کاری تیروئیدی مرکزی
کم‌کاری تیروئیدی مرکزی یک اختلال خاص است که ناشی از مشکلات در غده هیپوفیز می‌باشد. این بیماری نیاز به تشخیص دقیق و روش‌های تصویربرداری برای بررسی غده هیپوفیز دارد. عواملی مانند تومور یا توده هیپوفیز، جراحی‌های پیشین، پرتودرمانی و التهابات ناشی از بیماری‌های خودایمنی می‌توانند باعث این نوع کم‌کاری تیروئید شوند. درمان این وضعیت معمولاً با داروهای جایگزین هورمونی صورت می‌گیرد.
ارتباط خستگی و تیروئید
گاهی احساس خستگی و بی‌حالی می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات تیروئیدی باشد. ارتباط میان این دو به حدی قوی است که اگر به متخصص غدد مراجعه کنید و از خستگی مفرط شکایت داشته باشید، اولین بررسی‌ها مربوط به عملکرد غده تیروئید خواهد بود. اختلالات تیروئیدی می‌توانند به طور چشمگیری سطح انرژی و حالت روحی شما را تحت تأثیر قرار دهند، به‌طوری که کم‌کاری تیروئید می‌تواند حس تنبلی، افسردگی و کسالت را به همراه داشته باشد.
افسردگی یا مشکل تیروئید؟
بیماری تیروئید و افسردگی اغلب به اشتباه با هم اشتباه گرفته می‌شوند. کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث بروز علائمی شود که به‌طور معمول به افسردگی نسبت داده می‌شوند؛ کاهش انرژی، خستگی مفرط و حتی اختلالات حرکتی. اگر شما در حال مصرف داروهای ضد افسردگی هستید و بهبودی نمی‌یابید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. شاید لازم باشد تا داروهای شما به داروهای تیروئیدی تغییر یابند تا مشکل واقعی شما حل شود.
دلایل نادر عملکرد غیر طبیعی تیروئید
گاهی اوقات، تیروئید به دلایل کمتر شناخته‌شده‌ای دچار اختلال در عملکرد می‌شود. این موارد نادر می‌توانند باعث چالش‌های جدی در تشخیص و درمان شوند:
مقاومت در برابر هورمون‌های تیروئیدی: وضعیتی که در آن بدن به هورمون‌های تیروئیدی پاسخ نمی‌دهد.
پرکاری تیروئید ناشی از ید: مصرف بیش از حد ید می‌تواند منجر به پرکاری تیروئید شود.
تومور ترشح‌کننده TSH: تومورهایی که در غده هیپوفیز قرار دارند و باعث تولید بیش از حد هورمون TSH می‌شوند.
تومورهای سلول‌های Germ: تومورهایی که می‌توانند بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارند.
بیماری تروفوبلاستیک: یک بیماری نادر که می‌تواند به پرکاری تیروئید منجر شود.
بیماری‌هایی مانند اسکلرودرمی سیستمیک، هموکروماتوز یا آمیلوئیدوز: این بیماری‌های مزمن و سیستمیک نیز ممکن است عملکرد تیروئید را تحت تأثیر قرار دهند.
چگونه بیماری‌های غده تیروئید تشخیص داده می‌شوند؟
تشخیص اختلالات تیروئید ممکن است چالش‌برانگیز باشد، به‌ویژه به‌دلیل شباهت علائم آن با سایر بیماری‌ها یا شرایط خاص مانند بارداری. با این حال، پزشکان از ترکیبی از روش‌های تشخیصی استفاده می‌کنند تا به‌طور دقیق به شناسایی مشکل بپردازند.
۱. آزمایش خون
آزمایش خون یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص اختلالات تیروئید است. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- بررسی هورمون محرک تیروئید (TSH): اولین مرحله برای بررسی عملکرد تیروئید، اندازه‌گیری سطح TSH است که نشان‌دهنده کم‌کاری یا پرکاری تیروئید است.
- بررسی هورمون T4 (تیروکسین): این آزمایش برای تعیین سطح هورمون T4 انجام می‌شود. سطح پایین این هورمون نشان‌دهنده کم‌کاری و سطح بالا نشان‌دهنده پرکاری تیروئید است.
- بررسی FT4 (تیروکسین آزاد): این آزمایش دقت بیشتری در اندازه‌گیری سطح T4 دارد و اثر پروتئین‌های متصل به هورمون را حذف می‌کند.
- بررسی هورمون T3 (تری‌یدوتیرونین): این آزمایش بیشتر برای تشخیص پرکاری تیروئید استفاده می‌شود، اما گاهی کم‌کاری تیروئید نیز با این روش تشخیص داده می‌شود.
- بررسی FT3 (تری‌یدوتیرونین آزاد): این آزمایش برای اندازه‌گیری دقیق‌تر سطح هورمون T3 استفاده می‌شود.
سایر آزمایش‌های خون
پزشک ممکن است برای بررسی بیشتر، آزمایشات دیگری را تجویز کند:
- آنتی‌بادی‌های تیروئید: این آزمایش برای تشخیص اختلالات خود ایمنی تیروئید استفاده می‌شود.
- بررسی هورمون کلسی‌تونین: برای تشخیص سرطان مدولاری تیروئید کاربرد دارد.
- بررسی تیروگلوبولین: برای نظارت بر درمان سرطان تیروئید و تشخیص تیروئیدیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. آزمایش‌های تصویربرداری
گاهی اوقات پزشک برای تشخیص دقیق‌تر نیاز به استفاده از روش‌های تصویربرداری دارد:
اسکن تیروئید: در این اسکن، اندازه، شکل و وضعیت ندول‌های تیروئید بررسی می‌شود.
سونوگرافی تیروئید: یک روش غیرتهاجمی و بدون نیاز به آمادگی قبلی که برای بررسی وضعیت تیروئید استفاده می‌شود. این روش معمولاً بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و به تشخیص مشکلات ساختاری تیروئید کمک می‌کند.
۳. معاینه فیزیکی
پزشک ممکن است با معاینه فیزیکی ساده نیز اختلالات تیروئید را تشخیص دهد. بررسی اندازه و شکل غده تیروئید در گردن می‌تواند نشانگر بزرگی یا تورم تیروئید باشد که نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد
درمان بیماری‌های غده تیروئید
درمان بیماری‌های غده تیروئید بستگی به نوع و شدت اختلال دارد. در اینجا به بررسی روش‌های درمانی پرکاری و کم‌کاری تیروئید و همچنین گزینه‌های جراحی پرداخته می‌شود.
۱. درمان پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید به معنای تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی است که می‌تواند باعث علائمی نظیر افزایش ضربان قلب، اضطراب، و کاهش وزن شود. گزینه‌های درمانی پرکاری تیروئید شامل موارد زیر است:
داروهای ضد تیروئید: داروهایی مانند متی‌مازول و پروپیل تیوراسیل به کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی کمک می‌کنند. این داروها معمولاً اولین خط درمان هستند و می‌توانند علائم پرکاری تیروئید را کنترل کنند.
ید رادیواکتیو: در این روش، ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف می‌شود و به سلول‌های تیروئید آسیب می‌رساند، که باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی می‌شود. این درمان معمولاً برای افرادی که به داروهای ضد تیروئید پاسخ نمی‌دهند یا نیاز به کاهش دائمی عملکرد تیروئید دارند، مناسب است.
مسدودکننده‌های بتا: این داروها مستقیماً هورمون‌های تیروئیدی را کاهش نمی‌دهند، اما می‌توانند به کنترل علائمی مانند تپش قلب و لرزش کمک کنند. آن‌ها به‌عنوان مکملی برای درمان اصلی استفاده می‌شوند.
جراحی (تیروئیدکتومی): در مواردی که غده تیروئید به شدت بزرگ شده یا داروها مؤثر نبوده‌اند، ممکن است نیاز به برداشتن کامل یا جزئی تیروئید با جراحی باشد. این روش به عنوان تیروئیدکتومی شناخته می‌شود.
۲. درمان کم‌کاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید به معنای کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی است که می‌تواند به علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، و افسردگی منجر شود. درمان کم‌کاری تیروئید به سادگی با جایگزینی هورمون‌های تیروئیدی قابل انجام است:
داروهای جایگزین تیروئید مانند لووتیروکسین: این داروی خوراکی، هورمون تیروئیدی مصنوعی است که جایگزین هورمون‌های تیروئیدی طبیعی بدن می‌شود. با مصرف منظم این دارو، علائم کم‌کاری تیروئید به مرور کاهش می‌یابد و سطح کلسترول و وزن بدن به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
۳. انواع مختلف جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی)
جراحی تیروئیدکتومی به دو روش اصلی انجام می‌شود که بسته به شدت و محل بیماری انتخاب می‌شوند:
برش جلوی گردن: این روش سنتی شامل ایجاد برش در جلوی گردن است که به جراح اجازه می‌دهد به طور مستقیم به غده تیروئید دسترسی داشته باشد و آن را به‌طور کامل یا جزئی بردارد. این روش برای تیروئیدهای بزرگ یا دارای گره‌های متعدد مناسب است.
برش زیربغل (روش بدون اسکار): در این روش، برش در ناحیه زیر بغل انجام می‌شود و جراح از طریق یک تونل به تیروئید دسترسی پیدا می‌کند. این روش با استفاده از ابزارهای خاص و بازوهای رباتیک انجام می‌شود و به دلیل عدم دیده شدن برش، به عنوان جراحی بدون اسکار شناخته می‌شود. با این حال، این روش برای همه افراد مناسب نیست؛ به‌ویژه افرادی که وزن مناسبی ندارند، ندول‌های بزرگ تیروئید دارند، یا به بیماری‌هایی مانند تیروئیدیت یا گریوز مبتلا هستند.
مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان بیماری‌های تیروئید
اگر علائمی از بیماری‌های تیروئید را در خود مشاهده می‌کنید یا سابقه این بیماری‌ها در خانواده‌تان وجود دارد، توصیه می‌شود به یک متخصص غدد و متابولیسم مراجعه کنید. این متخصص با استفاده از آزمایش خون، معاینات فیزیکی، و سایر روش‌های تشخیصی می‌تواند وضعیت تیروئید شما را ارزیابی کرده و بهترین روش درمانی را پیشنهاد دهد. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و به حفظ سلامت کلی بدن شما کمک کند.
سوالات متداول
اگر بخشی از تیروئید با جراحی برداشته شود، آیا قسمت باقی‌مانده می‌تواند به اندازه کافی هورمون تیروئیدی تولید کند؟
بله، در بسیاری از موارد، اگر تنها یک طرف تیروئید با جراحی برداشته شود، قسمت باقی‌مانده می‌تواند به تولید کافی هورمون‌های تیروئیدی ادامه دهد. حدود ۷۵ درصد از افرادی که فقط یک بخش از تیروئید آن‌ها برداشته شده است، بدون نیاز به درمان جایگزینی هورمون، قادر به حفظ سطح طبیعی هورمون‌های تیروئیدی هستند.
آیا بیماری‌های غده تیروئید می‌توانند باعث تشنج شوند؟
در بیشتر موارد، بیماری‌های غده تیروئید باعث تشنج نمی‌شوند. اما در موارد بسیار شدید کم‌کاری تیروئید که تشخیص داده نشده یا درمان نشده است، خطر افت سدیم خون وجود دارد که این می‌تواند منجر به تشنج شود. این وضعیت بسیار نادر است و با مراقبت‌های مناسب قابل پیشگیری است.
آیا ابتلا به دیابت خطر ابتلا به بیماری‌های تیروئید را افزایش می‌دهد؟
بله، افرادی که دیابت نوع ۱ دارند به دلیل اینکه این نوع دیابت یک بیماری خودایمنی است، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های خودایمنی دیگر مانند اختلالات تیروئید هستند. در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، این احتمال کمتر است، اما هنوز هم خطر ابتلا وجود دارد.
چگونه تیروئید کم‌کار به تیروئید پرکار تبدیل می‌شود؟
تبدیل کم‌کاری تیروئید به پرکاری تیروئید نادر است، اما ممکن است. این اتفاق معمولاً به دلیل استفاده نادرست از داروهای هورمون تیروئیدی، مانند لووتیروکسین، رخ می‌دهد. اگر دوز دارو بیش از حد لازم باشد، ممکن است باعث شود که تیروئید بیش از حد فعال شود و به پرکاری تیروئید منجر شود.
درمان صد در صد کم‌کاری تیروئید چیست؟
برای درمان قطعی کم‌کاری تیروئید، باید هورمون‌های کمبود در بدن جایگزین شوند. این کار با تجویز داروهایی مانند لووتیروکسین توسط پزشک متخصص غدد انجام می‌شود. این داروها به تعادل هورمونی بدن کمک کرده و علائم کم‌کاری تیروئید را بهبود می‌بخشند.
رژیم غذایی مناسب برای کم‌کاری تیروئید چیست؟
برای بهبود کم‌کاری تیروئید، می‌توانید از مواد غذایی زیر استفاده کنید:
سبزیجات با برگ‌های سبز تیره: حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید برای تیروئید.
غلات کامل: مانند نان سبوس‌دار.
آجیل‌ها: منابع خوبی از مواد مغذی ضروری برای تیروئید.
دانه‌های خوراکی: مانند دانه چیا و کتان.
حبوبات: مانند عدس و نخود که حاوی آمینواسید تیروزین و ویتامین‌های گروه B هستند.
همچنین باید توجه داشت که درمان کم‌کاری تیروئید نیازمند مصرف منظم داروها است و نباید تنها به رژیم غذایی اکتفا کنید. همیشه بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
چه مواد غذایی برای تیروئید پرکار مناسب هستند؟
اگر به پرکاری تیروئید مبتلا هستید، می‌توانید از مواد غذایی زیر استفاده کنید:
نمک بدون ید: به کاهش جذب ید توسط تیروئید کمک می‌کند.
چای و قهوه: می‌تواند به کنترل برخی علائم کمک کند.
سفیده تخم‌مرغ: منبع پروتئین بدون ید.
میوه‌های تازه: مفید و مناسب برای تیروئید پرکار.
آجیل‌های بدون نمک: منبع خوبی از چربی‌های سالم.
نان‌های خانگی بدون نمک: گزینه مناسبی برای کاهش مصرف ید.
با این حال، باید به یاد داشته باشید که مدیریت پرکاری تیروئید نیاز به مراقبت پزشکی دارد و نباید تنها به درمان‌های خانگی بسنده کنید. حتماً با یک فوق تخصص غدد مشورت کنید تا بهترین روش‌های درمانی را دریافت کنید.
لیست پزشکان مرتبط:
فریدون عزیزیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران- آریا ستودهفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- علیرضا استقامتیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- سید حسین دهقان منشادیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- محسن خوش نیت نیکوفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- شهین یار احمدیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- امیر احمد نجاتفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- منوچهر محمدبیگیفوق تخصص غدد، تیرویید، دیابت، رشد و متابولیسم | تهران
- فاطمه عباسیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- اشرف شاه علیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم بالغین | تهران
