بی اشتهایی عصبی چیست؟ دلایل و درمان آن
در جامعه امروزی فشار زیادی برای تطبیق با برخی استانداردهای زیبایی وجود دارد. برای بعضی افراد، مخصوصا خانم‌ها، این فشار می‌تواند منجر به ایجاد یک اختلال غذاخوردن به نام «بی اشتهایی عصبی» شود.
بی اشتهایی عصبی یک بیماری روانی جدی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند. این بیماری با تصویر بدنی تحریف شده، ترس شدید از افزایش وزن و امتناع مداوم از حفظ وزن سالم مشخص می‌شود.
در این مقاله، علل و درمان‌های بی اشتهایی عصبی و همچنین، تاثیر آن بر سلامت جسمی و روانی افراد را بررسی می‌کنیم. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر روانشناس و دکتر روانپزشک مراجعه کنید.
بی اشتهایی عصبی چیست؟
بی اشتهایی عصبی یا anorexia nervosa یک اختلال غذاخوردن است که بر نحوه غذاخوردن و احساس فرد نسبت به غذا و بدن خود تأثیر می‌گذارد.
افراد مبتلا به بی اشتهایی به‌شدت میزان غذای خود را محدود می‌کنند، که خود سبب کاهش وزن شدید می‌شود که می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. همچنین، این افراد ممکن است ورزش بیش از حد و پرخوری با جبران (مثلا با استفراغ) داشته باشد.
علائم بی اشتهایی عصبی
علائم و نشانه‌های anorexia nervosa به سه دسته فیزیکی، روانی و رفتاری تقسیم می‌شود.
علائم فیزیکی
- کاهش وزن سریع، وزن کم دائمی، عدم دستیابی به رشد کافی یا نوسانات مکرر وزن
- قطع یا اختلال در قاعدگی در دختران و زنان و کاهش میل جنسی در مردان
- غش یا سرگیجه
- احساس سرما حتی در هوای گرم
- احساس نفخ و یبوست
- احساس خستگی و عدم توانایی در خوابیدن خوب
- بی‌حالی یا انرژی کم
- رشد موهای ریز روی صورت و بدن
نشانه‌های روانی
- انکار هرگونه مشکل
- اشتغال ذهنی به غذاخوردن، غذا، شکل بدن و وزن
- احساس اضطراب و یا تحریک‌پذیری در هنگام صرف غذا
- ترس شدید از افزایش وزن
- عزت نفس پایین و احساس شرم، نفرت از خود یا احساس گناه، به‌ویژه بعد از غذاخوردن
- افسردگی و اضطراب
- کاهش ظرفیت تفکر و افزایش مشکل در تمرکز
- تفکر صفر و صد
- تصویر غیر‌طبیعی از بدن و نارضایتی از تصویر بدن
- کمال‌گرایی
علائم رفتاری
- رژیم‌گرفتن
- سوء استفاده عمدی از ملین‌ها، تنقیه و دیورتیک‌ها
- رفتارهای تکراری یا وسواسی مربوط به‌شکل بدن و وزن
- شواهدی از پرخوری
- غذاخوردن در خلوت و پرهیز از غذاخوردن با افراد دیگر
- رفتار ضداجتماعی
- رازداری در مورد غذاخوردن
- ورزش اجباری یا بیش از حد
- تغییرات اساسی در سلیقه غذایی
- تشریفات وسواسی در مورد تهیه غذا و خوردن آن
- تهیه غذا برای دیگران
- حذف کل گروه‌های غذایی
برای بی اشتهایی عصبی به چه دکتری مراجعه کنیم؟
anorexia nervosa یک بیماری جدی سلامت روان است که برای درمان آن باید از چند رشته تخصصی کمک گرفت. متخصصانی که در درمان این بیماری با هم همکاری می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:
- روانپزشک: بی اشتهایی عصبی یک اختلال سلامت روان است و چون روان‌پزشکان در تشخیص و درمان بیماری‌های روانی تخصص دارند، می‌توانند جنبه‌های روانی این مشکل را ارزیابی کنند و در صورت نیاز به بیمار دارو داده و همچنین او را به سایر متخصصین ارجاع دهند.
- روانشناس یا رواندرمانگر: روان‌شناسان یا درمانگران، نقش مهمی در درمان anorexia nervosa دارند. آن‌ها می‌توانند با روان‌درمانی، مشاوره و پشتیبانی از بیمار، به او کمک کنند تا بر این مشکل غلبه کند. معمولا روان‌درمانی و دارو با هم استفاده می‌شوند.
- متخصص تغذیه: یک متخصص تغذیه باتجربه در زمینه اختلالات خوردن به فرد بیمار کمک کند تا نیازهای تغذیه‌ای خود را تامین کند. متخصص تغذیه در زمینه روانشناسی غذاخوردن نیز به بیمار کمک کرده و او را از انتخاب صحیح مواد غذایی مورد نیاز، توانمند می‌سازد.
- متخصص غدد: متخصص غدد در زمینه عدم تعادل هورمونی تخصص دارد. بی اشتهایی عصبی می‌تواند بر سیستم‌های هورمونی تأثیر گذاشته و منجر به عوارض مختلفی شود. متخصص غدد این عوارض را تشخیص داده و آن‌ها را درمان می‌کند.
برخی از کلینیک‌ها با عنوان کلینیک‌های اختلالات خوردن وجود دارند که در آن‌ها همه متخصصان این حوزه در یک‌جا گرد هم آمده‌اند تا بیماران را با کمک یکدیگر درمان کنند. در سال‌های اخیر، کلینیک‌های درمان اختلالات خوردن در ایران نیز تاسیس شده‌اند و تعداد آن‌ها رو به افزایش است. این کلینیک‌ها یک رویکرد جامع برای درمان anorexia nervosa در اختیار افراد قرار می‌دهند.
چه دلایلی باعث بی اشتهایی عصبی می شود؟
anorexia nervosa می‌تواند دلایل متعددی از جمله عوامل بیولوژیکی، روانی، اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. برخی از علت‌‌های بی اشتهایی شامل سابقه خانوادگی، اختلالات خوردن یا مشکلات مربوط به سلامت روان، آسیب‌های گذشته یا تجربه چندین مشکل شدید در زندگی است.
لازم است به این نکته توجه کنید که anorexia nervosa یک انتخاب نیست؛ بلکه یک اختلال پیچیده سلامت روان است.
علل ژنتیکی بی اشتهایی
اگرچه هیچ دلیل مشخصی برای بی‌اشتهایی وجود ندارد، اما سال‌هاست که دانشمندان می‌دانند که بین ژنتیک و بی اشتهایی عصبی ارتباط وجود دارد. با این حال، این بدان معنا نیست که ژن بی اشتهایی خاصی وجود دارد. برخی از محققان معتقدند ممکن است صدها ژن مرتبط با این اختلال وجود داشته باشد.
سابقه خانوادگی
مطالعات دوقلوها و خانواده‌ها نشان می‌دهد که بی اشتهایی عصبی و همچنین سایر اختلالات خوردن، در خانواده‌ها ارثی است. وراثت‌پذیری anorexia nervosa بین 40 تا 60 درصد گزارش شده است. بستگان افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی 11 برابر بیشتر از بستگان افراد بدون بی‌اشتهایی در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
بیماری‌ها و مشکلات شخصیتی همزمان
محققان همبستگی و هم‌پوشانی ژنتیکی را بین anorexia nervosa و سایر اختلالات روان‌پزشکی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال وسواس فکری جبری و همچنین برخی ویژگی‌های شخصیتی، شناسایی کرده‌اند. ماهیت ارثی این صفات، از جمله آسیب اجتناب، کمال‌گرایی، و انعطاف‌ناپذیری، نشان می‌دهد که این روابط ممکن است ژنتیکی باشند.
علل روان‌شناختی
عوامل روانی نیز می‌توانند نقش مهمی در بروز بی اشتهایی عصبی داشته باشند. برخی از ویژگی‌ها و تجربیات در افراد مبتلا به بی اشتهایی مشترک است؛ از جمله کمال‌گرایی، تکانش‌گری کم، اجتناب از آسیب، عزت نفس پایین، اضطراب، خودراهبری پایین، و ارزش‌گذاری بیش از حد به تصویر بدن. این عوامل احتمال ابتلا را بالا برده و بیماری را شدیدتر می‌کنند.
کمال‌گرایی
کمال‌گرایی یک سبک شخصیتی است که در آن فرد برای بی‌عیب‌بودن تلاش می‌کند؛ به‌شدت نگران تایید دیگران است و ممکن است وقتی اشتباهی می‌کند، به‌شدت از خود انتقاد کند. اشتباهات این افراد اغلب به‌عنوان شکست‌های شخصی در نظر گرفته می‌شوند و افراد کمال‌گرا سعی می‌کنند به هر قیمتی که شده از این اشتباهات دوری کنند.
در افراد مبتلا به anorexia nervosa، سطوح بالای کمال‌گرایی را می‌توان در خود بیماری (مثلاً قوانین سختگیرانه در مورد غذاخوردن و غذا) و همچنین خارج از بیماری (مثلاً استانداردها و انتظارات بسیار بالا در تحصیلات، کار و غیره) مشاهده کرد.
اضطراب
اختلالات اضطرابی و ویژگی‌های شخصیتی مضطرب در بین افراد مبتلا به بی اشتهایی بسیار رایج است و اغلب قبل از ایجاد اختلال خوردن وجود دارد. اضطراب هنگام صرف غذا می‌تواند شدید باشد؛ حتی شبیه فوبیا. استفاده از رفتارهای اجتنابی برای مدیریت اضطراب (مانند غذاخوردن محدود) ممکن است به تداوم بیماری کمک کند.
خودراهبری کم
«خودراهبری» به توانایی فرد برای انطباق رفتارهایش برای رسیدن به یک هدف بلندمدت و عاقلانه اشاره دارد. افرادی که این ویژگی را دارند، موقعیت خود را بررسی کرده و براساس آن تصمیمات عاقلانه می‌گیرند. افراد مبتلا به بی اشتهایی معمولا دارای میزان کم‌تری از خودراهبری هستند. به‌همین دلیل، تمایل دارند مشکلات خود را با راه حل‌های آنی و کوتاه‌مدت حل کنند. اما این روش‌ها معمولا با اهداف و ارزش‌های بلندمدت همخوانی ندارند.
برای مثال، فردی که تحت درمان بی اشتهایی است ممکن است تصمیم بگیرد که یک وعده غذایی را به‌عنوان راهی برای حل فوری مشکل وزن خود حذف کند.
علل اجتماعی و فرهنگی بی اشتهایی عصبی
زمینه اجتماعی-فرهنگی (شبکه‌های اجتماعی، نفوذ رسانه‌ها و هنجارهای فرهنگی مربوط به غذاخوردن و ظاهر) در ایجاد و تشدید بی اشتهایی عصبی نقش مهمی دارند. برخی از ارزش‌های غربی از جمله «بدن ایده‌آل» و ارزش‌گذاری بیش از حد ظاهر بدن می‌تواند افراد را به این مشکل مبتلا کند.
از طرف دیگر، پیام‌های تبلیغاتی که استانداردهای زیبایی غیرواقعی را گسترش می‌دهند و برای ظاهر خاص (لاغری، عضلانی‌بودن) ارزش بالایی قائل هستند، می‌توانند فشار زیادی را بر افراد جامعه اعمال کنند. این فشارها بر افراد خاصی بیشتر هستند و آن‌ها را در معرض خطر anorexia nervosa قرار می‌دهند. سایر تأثیرات اجتماعی شامل مشارکت در فعالیت‌ها، گروه‌ها یا شغل‌های خاصی است که وزن و ظاهر اهمیت زیادی در آن‌ها دارد.
درمان قطعی بی اشتهایی عصبی
خوشبختانه افرادی که بی اشتهایی عصبی مبتلا می‌شوند، قابل درمان هستند. البته به شرطی که درمان را در زمان مناسب و به‌شکل صحیح انجام دهند.
درمان‌های مختلف در مراحل مختلف بیماری مفید هستند و باید توسط متخصص مشخص شوند.
برای کودکان و نوجوانان، اولین توصیه درمانی، درمان مبتنی بر خانواده است که معمولا به.عنوان خانواده‌درمانی FBT یا Maudsley نامیده می‌شود.
برای بزرگ‌سالان، بهترین روش برای درمان، ترکیبی از تصحیح تغذیه و درمان‌های روان‌شناختی است.
قرص برای بی اشتهایی عصبی
درمان بی اشتهایی عصبی به یک رویکرد درمانی جامع و کامل از جمله مداخلات پزشکی، تغذیه‌ای و روانی نیاز دارد. داروها به.تنهایی به‌عنوان یک درمان اولیه برای بی اشتهایی عصبی در نظر گرفته نمی‌شوند؛ اما ممکن است در موارد خاص برای رفع علائم یا بیماری‌های همراه استفاده شوند. انتخاب دارو به شرایط فرد بستگی دارد و باید توسط یک پزشک متخصص تجویز شود.
در این‌جا برخی از داروهایی که ممکن است به‌عنوان بخشی از درمان بی اشتهایی عصبی تجویز شوند، آورده شده است:
- داروهای ضد‌افسردگی: مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، مانند فلوکستین، در برخی موارد برای رفع علائم افسردگی یا اضطراب که اغلب با بی اشتهایی عصبی همراه است، استفاده شده است.
- داروهای ضد روان‌پریشی: اولانزاپین، یک آنتی سایکوتیک آتیپیکال، در زمینه بی اشتهایی عصبی مورد مطالعه قرار گرفته است و ممکن است برای کمک به‌افزایش وزن و رفع افکار وسواسی تجویز شود.
- سایر داروها: در برخی موارد، ممکن است سایر داروها برای مدیریت علائم یا عوارض خاص مرتبط با بی اشتهایی عصبی مانند بی‌خوابی، مشکلات گوارشی یا سلامت استخوان تجویز شوند. این داروها بر اساس نیازهای فردی و ارزیابی پزشکی تجویز می‌شوند.
برای بی اشتهایی عصبی چه بخوریم؟
بی اشتهایی عصبی یک بیماری جدی است و تنها با خوردن چند گیاه دارویی درمان نمی‌شود. اما برخی از گیاهانی که در طب سنتی به آن‌ها اشاره می‌شود، می‌توانند به درمان این بیماری کمک کنند. ما در این‌جا برخی از این گیاهان را معرفی می‌کنیم:
- افسنطین Artemisia absinthium L.
- اگیر ترکی Acorus calamus L.
- انیس – رازیانه رومی Pimpinella anisum L.
- بابونه رومی Anthemis nobilis L.
- بادرنجبویه Melissa officinalis L.
عوارض شدید و خطرناک بی اشتهایی عصبی
اگر این بیماری درمان نشود و ادامه پیدا کند، می‌تواند عوارض جدی و خطرناکی داشته باشد و حتی در مواردی سبب فوت فرد گردد. ما در این‌جا برخی از این عوارض خطرناک را آورده‌ایم:
- اختلالات الکترولیت: الکترولیت‌ها مانند پتاسیم، سدیم و کلرید برای عملکردهای مختلف فیزیولوژیکی از جمله هدایت عصبی و انقباضات ماهیچه‌ای ضروری هستند. بی اشتهایی عصبی می‌تواند باعث عدم تعادل شدید الکترولیت به دلیل دریافت ناکافی و استفراغ مداوم شود.
- ایست قلبی: بی اشتهایی عصبی می‌تواند سبب سوءتغذیه شدید، عدم تعادل الکترولیت‌ها و تحلیل عضلات قلب شود و خطر ایست قلبی ناگهانی را افزایش دهد.
- آریتمی قلبی: عدم تعادل الکترولیت، به‌ویژه سطوح پایین پتاسیم (هیپوکالمی)، می‌تواند ریتم طبیعی قلب را مختل کند و منجر به آریتمی و حتی مرگ شود.
- پوکی استخوان: به دلیل تغذیه ناکافی، عدم تعادل هورمونی و قطع دوره‌های قاعدگی بی اشتهایی عصبی سبب پوکی استخوان می‌شود.
- آمنوره: آمنوره به معنای عدم قاعدگی است. در بی اشتهایی عصبی، کاهش شدید وزن و سوءتغذیه می‌تواند تعادل هورمونی را مختل کند و منجر به توقف دوره‌های قاعدگی شود.
- اختلالات هورمونی: محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد در این بیماری اغلب مختل می‌شود که منجر به سطوح پایین هورمون‌های جنسی مانند استروژن می‌گردد. این اختلال می‌تواند سبب کاهش باروری و تراکم استخوان شود.
تست بی اشتهایی عصبی
اگرچه تست‌های مختلفی را می‌توانید در اینترنت پیدا کنید؛ اما تستی که برای تشخیص این بیماری استاندارد شده باشد، وجود ندارد. برای تشخیص بی اشتهایی عصبی طبق DSM-5 TR، معیارهای زیر باید وجود داشته باشد:
- محدودیت دریافت انرژی نسبت به نیازها که منجر به کاهش قابل توجه وزن بدن نسبت به سن، جنس، مسیر رشد و سلامت جسمانی می‌شود.
- ترس شدید از افزایش وزن یا چاق‌شدن، حتی با وجود کمبود وزن.
- اختلال در ارزیابی وزن یا شکل بدن، تأثیر نامناسب وزن یا شکل بدن بر ارزیابی خود، یا انکار جدی‌بودن وزن کم فعلی.
حتی اگر تمام معیارهای DSM-5 برای بی اشتهایی عصبی برآورده نشود، یک اختلال جدی خوردن همچنان ممکن است وجود داشته باشد.
سخن آخر
بی اشتهایی عصبی یک بیماری جدی روانی است که در صورت عدم درمان می‌تواند حتی سبب مرگ شود. به‌همین دلیل نیز باید جدی گرفته شده، در اسرع زمان درمان گردد.
لیست پزشکان مرتبط:
بهزاد تریوهمتخصص روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران- شهرزاد رشندکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- الهام اسبقیدکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- سایه پیرداده روانشناس | مشاوره | رواندرمانگر | زوج درمانی | تهران
- مهدی صحراگرددکترای تخصصی روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- فاطمه دانشکاندیدای دکترا روان درمانی و روانشناس بالینی | تهران
- فاطمه السادات مینودکترای تخصصی روانشناس و مشاور | تهران
- آزاده موسوی متخصص برتر روانکاوی و روانشناسی بالینی و عضو انجمن روانشناسی آمریکا (APA) | تهران
- سپیده رحیمی نژاد روانکاو | روانشناس | زوج و خانواده درمانی | مشاورخانواده | تهران
- بهمن متین پور روان درمانی | روانشناسی | مشاوره | زوج درمانی | تهران
