مننژیت در کودکان چه علائمی دارد ؟
راهنمای کامل مننژیت در کودکان: از علائم هشداردهنده تا روشهای پیشگیری حیاتی
مننژیت یکی از آن دسته بیماریهایی است که شنیدن نامش میتواند نگرانی عمیقی در دل هر پدر و مادری ایجاد کند. این اضطراب کاملاً قابل درک است، زیرا این بیماری به التهاب “مننژ”، یعنی پردههای ظریف و حیاتی محافظ اطراف مغز و نخاع، اشاره دارد. این ساختارها که مرکز فرماندهی عصبی بدن را در آغوش گرفتهاند، در صورت التهاب میتوانند به سرعت یک وضعیت پزشکی اورژانسی ایجاد کنند. بیماری میتواند به سرعت پیشرفت کرده و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، عوارض جدی و دائمی به همراه داشته باشد.
با این حال، خبر خوب این است که ترس نباید بر آگاهی غلبه کند. با شناخت دقیق علائم، اقدام سریع و قاطعانه، و استفاده هوشمندانه از روشهای پیشگیرانه مؤثر مانند واکسیناسیون، میتوان سپری قدرتمند در برابر این بیماری خطرناک برای کودکان ساخت. این مقاله جامع به عنوان یک راهنمای کامل، قابل اعتماد و عمیق برای والدین طراحی شده است. ما به زبانی ساده و دقیق، انواع مننژیت، علائم هشداردهنده در گروههای سنی مختلف از نوزادی تا کودکی، دلایل بروز بیماری و مهمتر از همه، روشهای تشخیص، درمان و پیشگیری را بررسی خواهیم کرد. هدف ما توانمندسازی شما با دانشی است که به کمک آن بتوانید با آرامش و اطمینان بیشتری از سلامت فرزند خود مراقبت کنید.
سلب مسئولیت پزشکی
توجه: این مقاله صرفاً جنبه اطلاعرسانی دارد و جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان حرفهای پزشکی نیست. در صورت مشاهده هرگونه علائم نگرانکننده در کودک خود، فوراً به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید. تصمیمگیریهای درمانی باید منحصراً توسط متخصصان سلامت و بر اساس ارزیابی دقیق شرایط بیمار انجام شود.
نکات کلیدی در یک نگاه
- مننژیت یک اورژانس پزشکی است: مننژیت به التهاب پردههای محافظ مغز و نخاع گفته میشود. نوع باکتریایی آن بسیار خطرناک است، میتواند با عفونت خون (سپتیسمی) همراه باشد و به عنوان یک اورژانس پزشکی شناخته میشود که نیاز به درمان فوری دارد.
- علائم وابسته به سن هستند: علائم مننژیت در نوزادان و شیرخواران (مانند تب، گریه تیز و غیرقابل تسکین، خوب شیر نخوردن و برآمدگی ملاج) اغلب غیراختصاصی بوده و با علائم کلاسیک در کودکان بزرگتر (مانند سردرد شدید، سفتی گردن و حساسیت شدید به نور) تفاوت دارد.
- راش پوستی یک علامت خطر جدی است: بثورات پوستی خاصی که به دلیل خونریزی زیر پوست ایجاد شده و با فشار دادن یک لیوان شیشهای بر روی آن محو نمیشوند، میتواند نشانه عفونت خونی مرتبط با مننژیت (سپتیسمی مننگوکوکی) باشد و نیازمند اقدام پزشکی فوری است.
- واکسیناسیون مؤثرترین راه پیشگیری است: واکسنها (مانند واکسن Hib، پنوموکوک و مننگوکوک) بهترین و مؤثرترین ابزار برای محافظت از کودکان در برابر شایعترین و کشندهترین انواع مننژیت باکتریایی هستند.
مننژیت چیست؟ آشنایی با اصول اولیه
تعریف ساده مننژیت برای والدین
مغز و نخاع، به عنوان مرکز فرماندهی بدن، توسط سه لایه غشای نازک اما محکم به نام مننژ محافظت میشوند. این پردهها را میتوان مانند یک سیستم امنیتی چندلایه در نظر گرفت. وظیفه این پردهها، محافظت فیزیکی و همچنین نگهداری مایعی شفاف به نام مایع مغزی-نخاعی (CSF) است. این مایع نه تنها به عنوان یک ضربهگیر هیدرولیکی عمل کرده و از مغز در برابر آسیبهای فیزیکی محافظت میکند، بلکه مواد مغذی را به مغز رسانده و مواد زائد را از آن دور میکند.
مننژیت زمانی اتفاق میافتد که این پردهها دچار التهاب و تورم شوند. این التهاب معمولاً به دلیل نفوذ یک عامل عفونی (مانند باکتری یا ویروس) به مایع مغزی-نخاعی رخ میدهد. این تهاجم، سیستم ایمنی بدن را فعال کرده و منجر به التهاب میشود. تورم ناشی از این فرآیند، فشار داخل فضای بسته جمجمه را به شدت افزایش میدهد که میتواند به بافت حساس مغز فشار آورده و به آن آسیب برساند.
انواع اصلی مننژیت: باکتریایی در برابر ویروسی
اگرچه عوامل مختلفی میتوانند باعث مننژیت شوند، اما دو نوع اصلی آن که بیشترین اهمیت را دارند، مننژیت باکتریایی و ویروسی هستند. درک تفاوت بین این دو برای مدیریت صحیح بیماری حیاتی است.
- مننژیت باکتریایی: این نوع مننژیت بسیار جدی، خطرناک و بالقوه کشنده است. باکتریها میتوانند پس از یک عفونت در جای دیگر بدن (مانند عفونت گوش یا سینوس) یا به طور مستقیم، از سد خونی-مغزی عبور کرده و به مننژها برسند و در آنجا به سرعت تکثیر شوند. این بیماری یک اورژانس پزشکی است زیرا میتواند در کمتر از ۲۴ ساعت از علائم اولیه به یک وضعیت تهدیدکننده حیات تبدیل شود. درمان فوری با آنتیبیوتیکهای قوی وریدی برای جلوگیری از آسیب دائمی مغز، ناشنوایی، تشنج یا حتی مرگ ضروری است.
- مننژیت ویروسی: این نوع شایعتر و معمولاً بسیار خفیفتر از نوع باکتریایی است. بسیاری از ویروسهای رایج (مانند انتروویروسها که باعث سرماخوردگی میشوند یا ویروس هرپس) میتوانند باعث آن شوند. پاسخ التهابی بدن به ویروسها معمولاً کمتر از باکتریهاست، به همین دلیل علائم خفیفتر هستند. بدن اکثر کودکان با سیستم ایمنی سالم، بدون نیاز به درمان خاصی و تنها با مراقبتهای حمایتی (استراحت، مایعات و کنترل تب) بهبود مییابد. به آن “مننژیت آسپتیک” نیز گفته میشود، زیرا در کشت اولیه مایع نخاع، باکتری یافت نمیشود.
نوع نادرتر دیگری به نام مننژیت قارچی نیز وجود دارد که از طریق استنشاق اسپورهای قارچی از محیط (مانند خاک آلوده) ایجاد میشود و معمولاً فقط افرادی را که سیستم ایمنی بسیار ضعیفی دارند (مانند بیماران مبتلا به ایدز، سرطان یا دریافتکنندگان پیوند عضو) تحت تأثیر قرار میدهد.
جدول ۱: مقایسه مننژیت باکتریایی و ویروسی
| ویژگی | مننژیت باکتریایی | مننژیت ویروسی |
|---|---|---|
| عامل ایجادکننده | باکتریها (مانند پنوموکوک، مننگوکوک) | ویروسها (مانند انتروویروسها، هرپس) |
| شدت بیماری | بسیار شدید، پیشرفت سریع، یک اورژانس پزشکی | معمولاً خفیف تا متوسط، اغلب خودبهخود بهبود مییابد |
| شیوع | کمتر شایع | شایعتر |
| روش درمان | نیاز فوری به بستری در بیمارستان و آنتیبیوتیک وریدی | درمان حمایتی (استراحت، مایعات، مسکن)، آنتیبیوتیک ندارد |
| عوارض احتمالی | بالا (آسیب مغزی، ناشنوایی، مشکلات یادگیری، مرگ) | نادر (معمولاً بهبودی کامل بدون عوارض بلندمدت) |
علائم هشداردهنده مننژیت در گروههای سنی مختلف
تشخیص مننژیت در مراحل اولیه میتواند چالشبرانگیز باشد، زیرا علائم اولیه آن شبیه به بیماریهای شایعتری مانند آنفولانزا است. علائم بسته به سن کودک به شدت متفاوت هستند.
علائم در نوزادان و شیرخواران (زیر ۲ سال): نشانههایی که نباید نادیده گرفت
در این گروه سنی، علائم کلاسیک مانند سفتی گردن به ندرت دیده میشود و نشانهها بسیار غیراختصاصی و ظریف هستند. والدین باید به این موارد دقت کنند:
- تب: ممکن است تب بالا وجود داشته باشد، اما گاهی (بهویژه در نوزادان زیر ۳ ماه) دمای بدن به طور غیرطبیعی پایین است (هیپوترمی). این میتواند نشانه ناتوانی سیستم ایمنی نابالغ در مقابله با عفونت شدید باشد.
- بیقراری شدید: گریههای مداوم، جیغمانند، تیز و غیرقابل تسکین که با در آغوش گرفتن یا آرام کردن نه تنها بهتر نمیشود، بلکه ممکن است بدتر شود، زیرا حرکت باعث تحریک مننژهای ملتهب میشود.
- خوابآلودگی شدید (لتارژی): این حالت فراتر از یک خوابآلودگی عادی است. نوزاد به سختی بیدار میشود، به محرکها پاسخ نمیدهد، تماس چشمی برقرار نمیکند و بدنی شل و بیحال (مانند عروسک پارچهای) دارد.
- مشکلات تغذیه: امتناع کامل از شیر خوردن، مکیدن ضعیف یا استفراغهای جهنده و مکرر.
- برآمدگی ملاج : نقطه نرم روی سر نوزاد که هنوز استخوان جمجمه در آنجا بسته نشده، به دلیل افزایش فشار داخل مغز ممکن است سفت، متورم یا برآمده به نظر برسد.
- تغییرات بدنی: بدن نوزاد ممکن است به طور متناوب سفت شود و حرکات پرشی و تشنجمانند داشته باشد. گاهی نیز حالتی به نام “اپیستوتونوس” رخ میدهد که در آن نوزاد به دلیل اسپاسم عضلات گردن و کمر، سر و پاشنههای خود را به عقب قوس میدهد.
علائم در کودکان بزرگتر (بالای ۲ سال): نشانههای کلاسیک بیماری
در کودکان بزرگتر، علائم واضحتر و به نشانههای کلاسیک مننژیت نزدیکتر هستند. این علائم معمولاً به طور ناگهانی در طی چند ساعت تا یک یا دو روز ظاهر میشوند:
- تب بالا و ناگهانی
- سردرد شدید: کودک ممکن است از سردردی شکایت کند که آن را “بدترین سردرد عمرم” توصیف میکند و با مسکنهای معمولی بهبود نمییابد.
- سفتی گردن : این یک علامت کلیدی است. کودک نمیتواند چانه خود را به قفسه سینهاش بچسباند یا این کار برایش بسیار دردناک است. پزشک ممکن است با بلند کردن سر کودک در حالت خوابیده، متوجه شود که زانوهای او به طور غیرارادی به سمت شکم جمع میشوند (علامت برودزینسکی).
- حساسیت به نور (فتوفوبیا): کودک از نورهای روشن اذیت میشود، چشمانش را میبندد و ترجیح میدهد در اتاق تاریک بماند. این حالت ممکن است با حساسیت به صداهای بلند (فونوفوبیا) نیز همراه باشد.
- حالت تهوع و استفراغ
- گیجی و کاهش هوشیاری: کودک ممکن است گیج به نظر برسد، در پاسخ به سوالات ساده دچار مشکل شود، کلمات را اشتباه بگوید، رفتار غیرعادی داشته باشد یا به شدت خوابآلود باشد.
- دردهای عضلانی و مفصلی
علامت خاص: راش پوستی مننژیتی (بثورات جلدی)
یک علامت بسیار مهم که بیشتر با سپتیسمی مننگوکوکی (عفونت خون ناشی از باکتری مننگوکوک که میتواند با مننژیت همراه باشد) همراه است، ظهور بثورات پوستی خاص است. این راش در واقع نشانه خونریزی از رگهای خونی آسیبدیده زیر پوست است.
- در ابتدا ممکن است شبیه به خراشهای ریز، لکههای صورتی-قرمز یا کهیر به نظر برسند.
- به سرعت به لکههای قرمز تیره یا بنفش (پتشی و پورپورا) تبدیل میشوند که شبیه به کبودیهای کوچک هستند. این لکهها ابتدا روی تنه و اندامها ظاهر میشوند.
- ویژگی کلیدی آنها این است که با فشار محو نمیشوند، زیرا خون به بیرون از عروق نشت کرده است.
آزمون لیوان : این یک روش ساده و سریع برای بررسی این نوع راش در خانه است. یک لیوان شیشهای شفاف را محکم روی یکی از لکهها فشار دهید تا پوست بیرنگ شود. اگر لکه با فشار محو نشد و از پشت شیشه همچنان قابل مشاهده بود، این یک وضعیت اورژانسی است و باید فوراً با اورژانس تماس بگیرید یا به نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
نکته بسیار مهم: منتظر ظهور راش پوستی نمانید. راش در همه موارد مننژیت، حتی نوع باکتریایی، وجود ندارد و ظهور آن معمولاً نشانه پیشرفت بیماری به مرحله خطرناکتری است. اگر سایر علائم نگرانکننده وجود دارند، فوراً اقدام کنید.
چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد؟
مننژیت باکتریایی میتواند در عرض چند ساعت کشنده باشد. زمان در این بیماری حیاتی است. اگر کودک شما هر یک از علائم زیر را نشان داد، آن را یک اورژانس پزشکی تلقی کرده و فوراً به بیمارستان مراجعه کنید. به غریزه والدین خود اعتماد کنید؛ اگر احساس میکنید فرزندتان به گونهای بیمار است که قبلاً هرگز ندیدهاید، درنگ نکنید.
- ترکیبی از تب، سردرد شدید و سفتی گردن.
- هرگونه تغییر در سطح هوشیاری، مانند گیجی، خوابآلودگی شدید یا مشکل در بیدار شدن.
- ظهور بثورات پوستی که با “آزمون لیوان” محو نمیشوند.
- بروز تشنج، حتی اگر کوتاه باشد.
- در نوزادان: گریه بیوقفه و تیز، برآمدگی ملاج، بیحالی شدید یا امتناع از شیر خوردن.
علل و عوامل خطر: چرا کودکان به مننژیت مبتلا میشوند؟
شایعترین باکتریها و ویروسهای عامل بیماری
- باکتریها: شایعترین باکتریهایی که باعث مننژیت در کودکان میشوند عبارتند از:
- استرپتوکوک پنومونیه : این باکتری که به آن پنوموکوک نیز گفته میشود، عامل اصلی پنومونی (ذاتالریه)، عفونت گوش و سینوزیت است. عفونت میتواند از این نواحی به خون و سپس به مغز سرایت کند.
- نایسریا مننژیتیدیس : که به آن مننگوکوک نیز میگویند. این باکتری میتواند در بینی و گلوی افراد سالم بدون ایجاد بیماری زندگی کند، اما در برخی افراد میتواند تهاجمی شده و باعث مننژیت و سپتیسمی شود.
- هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b: این باکتری قبل از معرفی واکسن Hib، شایعترین عامل مننژیت باکتریایی در کودکان زیر ۵ سال بود، اما اکنون به لطف واکسیناسیون گسترده، موارد آن بسیار نادر است.
- ویروسها: طیف وسیعی از ویروسها میتوانند باعث مننژیت شوند، اما شایعترین آنها انتروویروسها هستند که در فصل تابستان و پاییز بیشتر فعالند و باعث بیماریهای گوارشی و تنفسی خفیف میشوند. ویروسهای دیگری مانند هرپس سیمپلکس، اوریون، سرخک و آنفولانزا نیز میتوانند عامل بیماری باشند.
چه کودکانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
هر کودکی ممکن است به مننژیت مبتلا شود، اما برخی عوامل خطر احتمال آن را افزایش میدهند:
- سن: نوزادان زیر یک ماه و کودکان زیر ۵ سال به دلیل سیستم ایمنی نابالغ خود، بیشترین خطر ابتلا به مننژیت باکتریایی را دارند. نوجوانان و جوانان (۱۶ تا ۲۵ سال) نیز به دلیل رفتارهای اجتماعی (زندگی در خوابگاه، شرکت در تجمعات) گروه پرخطر دیگری برای مننژیت مننگوکوکی هستند.
- عدم تکمیل واکسیناسیون: کودکانی که برنامه واکسیناسیون خود را کامل نکردهاند، در برابر عوامل باکتریایی قابل پیشگیری، آسیبپذیرتر هستند. واکسنها از بدن در برابر شایعترین و خطرناکترین سویههای این باکتریها محافظت میکنند.
- زندگی در محیطهای جمعی: باکتریهای عامل مننژیت از طریق قطرات تنفسی (عطسه، سرفه) و تماس نزدیک منتقل میشوند. بنابراین، زندگی یا حضور در مکانهای شلوغ مانند مهدکودکها، مدارس و خوابگاهها، خطر انتقال عفونت را افزایش میدهد.
- نقص سیستم ایمنی: کودکانی که به دلیل بیماری (مانند سرطان، ایدز، بیماری سلول داسیشکل)، نداشتن طحال یا مصرف داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی، سیستم دفاعی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به انواع مننژیت هستند.
تشخیص مننژیت: پزشکان چگونه بیماری را شناسایی میکنند؟
تشخیص سریع برای شروع درمان حیاتی است. اگر پزشک به مننژیت مشکوک شود، اقدامات زیر را به سرعت انجام خواهد داد:
- معاینه فیزیکی: پزشک علائم حیاتی کودک را بررسی کرده و به دنبال نشانههایی مانند سفتی گردن (با انجام مانورهای خاص مانند تست برودزینسکی)، تغییرات هوشیاری یا راش پوستی میگردد.
- آزمایش خون: نمونه خون برای بررسی وجود باکتری در خون (کشت خون) و اندازهگیری نشانگرهای التهابی مانند پروتئین واکنشی C (CRP) و تعداد گلبولهای سفید گرفته میشود.
- پونکسیون کمری : این استاندارد طلایی و قطعیترین راه برای تشخیص مننژیت است. در این روش که به آن “کشیدن مایع نخاع” نیز گفته میشود، کودک به پهلو دراز کشیده و زانوهایش را در شکم جمع میکند. پس از بیحس کردن کامل پوست با کرم یا تزریق موضعی، پزشک یک سوزن بسیار نازک را بین دو مهره در قسمت پایین کمر وارد کرده و مقدار کمی (چند قطره) از مایع مغزی-نخاعی (CSF) را برای آزمایش خارج میکند. این فرآیند اگرچه برای والدین نگرانکننده به نظر میرسد، اما یک روش ایمن و ضروری است که اطلاعات حیاتی زیر را فراهم میکند:
- ظاهر مایع: مایع CSF سالم، شفاف و بیرنگ است. در مننژیت باکتریایی، این مایع اغلب کدر یا زرد رنگ به نظر میرسد.
- تجزیه و تحلیل سلولی: شمارش تعداد و نوع گلبولهای سفید (افزایش نوتروفیلها در نوع باکتریایی).
- شیمی: اندازهگیری سطح پروتئین (که در عفونت بالا میرود) و گلوکز (که در مننژیت باکتریایی پایین میآید، زیرا باکتریها آن را مصرف میکنند).
- کشت و رنگآمیزی گرم: برای شناسایی دقیق نوع باکتری عامل بیماری.
پرسشهای متداول
۱. آیا مننژیت واگیردار است؟ بله، برخی از باکتریها و ویروسهایی که باعث مننژیت میشوند، میتوانند از فردی به فرد دیگر از طریق تماس نزدیک (مانند بوسیدن) یا قطرات تنفسی منتقل شوند. مننژیت مننگوکوکی بسیار مسری است. با این حال، خود بیماری مننژیت (التهاب پردههای مغز) به طور مستقیم منتقل نمیشود، بلکه عامل عفونی آن منتقل میشود و همه افرادی که در معرض عامل قرار میگیرند، لزوماً بیمار نمیشوند.
۲. عوارض بلندمدت مننژیت در کودکان چیست؟ عوارض بیشتر مربوط به مننژیت باکتریایی است و میتواند شامل از دست دادن شنوایی (شایعترین عارضه)، مشکلات بینایی، تشنجهای مکرر (صرع)، مشکلات یادگیری و تمرکز، تغییرات رفتاری، مشکلات حرکتی و هماهنگی (مانند فلج مغزی) و در موارد شدید آسیب دائمی مغز یا قطع عضو به دلیل سپتیسمی باشد. به همین دلیل، پیگیریهای پزشکی مانند تست شنوایی پس از بهبودی ضروری است.
۳. آیا بزرگسالان هم میتوانند از کودکان مننژیت بگیرند؟ بله، عوامل عفونی مننژیت میتوانند به هر فردی در هر سنی منتقل شوند. بزرگسالانی که در تماس نزدیک با کودک مبتلا هستند، به خصوص افراد مسن، زنان باردار یا کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، در معرض خطر قرار دارند و باید اقدامات پیشگیرانه را رعایت کنند.
۴. تفاوت مننژیت با آنسفالیت چیست؟ مننژیت التهاب پردههای اطراف مغز (مننژها) است، در حالی که آنسفالیت التهاب خود بافت مغز است. علائم مننژیت بیشتر شامل سردرد، سفتی گردن و حساسیت به نور است، در حالی که علائم آنسفالیت بیشتر به عملکرد مغز مربوط میشود و شامل تشنج، تغییرات شخصیتی، ضعف و مشکلات تکلم است. گاهی ممکن است هر دو با هم اتفاق بیفتند (مننگوآنسفالیت).
۵. دوره بهبودی پس از مننژیت چقدر طول میکشد؟ دوره بهبودی برای مننژیت ویروسی معمولاً ۷ تا ۱۰ روز است و کودک بهبودی کامل مییابد. اما بهبودی کامل از مننژیت باکتریایی میتواند بسیار طولانیتر باشد و هفتهها یا حتی ماهها طول بکشد. خستگی مفرط، سردردهای مکرر، مشکلات تمرکز و نوسانات خلقی ممکن است برای مدتی پس از ترخیص از بیمارستان ادامه داشته باشد. برخی کودکان برای مقابله با عوارض بیماری به درمانهای توانبخشی (مانند فیزیوتراپی یا گفتاردرمانی) نیاز خواهند داشت.
راهکارهای نهایی برای مدیریت مننژیت در کودکان
آگاهی، کلید محافظت از کودکان در برابر مننژیت است. به عنوان والدین، مهمترین وظیفه شما این است که سه اصل کلیدی را به خاطر بسپارید: شناسایی، واکنش و پیشگیری. علائم هشداردهنده را بشناسید، به غریزه خود اعتماد کنید و در صورت مشاهده نشانههای خطرناک، فوراً واکنش نشان دهید و به دنبال کمک پزشکی باشید. مهمتر از همه، با پایبندی کامل به برنامه واکسیناسیون، بهترین سپر دفاعی ممکن را برای فرزندتان فراهم کنید. این اطلاعات ممکن است نگرانکننده به نظر برسد، اما در واقع قدرتمندترین ابزاری است که برای حفظ سلامت گرانبهاترین دارایی خود در اختیار دارید.
برای ارزیابی دقیق شرایط کودک و دریافت راهنماییهای لازم، همواره با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
لیست پزشکان مرتبط:
طیبه عباسیونمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران- مهدی سخابخشمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- بابک زمانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- رویا ابوالفضلیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- علیرضا رنجبر نائینیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- سید سهراب هاشمی فشارکیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- کلینیک مغز و اعصاب نورالیکلینیک مغز و اعصاب و نوروساینس | تهران
- ساناز معصومیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- مهران مهیارمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
- فاطمه شعبانیمتخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) | تهران
