تفاوت سرکلاژ و پساری چیست؟
سرکلاژ یا پساری: کدام روش برای جلوگیری از زایمان زودرس مناسب‌تر است؟ یک راهنمای جامع
شنیدن عبارت “نارسایی دهانه رحم” یا “سرویکس کوتاه” در دوران بارداری می‌تواند برای هر مادری نگران‌کننده باشد. این تشخیص، که اغلب با خطر زایمان زودرس یا حتی سقط جنین در سه ماهه دوم همراه است، دنیایی از سوالات و اضطراب‌ها را به همراه دارد. شما تنها نیستید و مهم‌تر از آن، راهکارهای مؤثری برای مدیریت این چالش وجود دارد. علم پزشکی برای کمک به شما در حفظ بارداری و رساندن آن به یک سرانجام ایمن، دو روش اصلی را ارائه می‌دهد: سرکلاژ و پساری.
این دو رویکرد، با وجود هدف مشترکشان یعنی حمایت از دهانه رحم ضعیف شده، تفاوت‌های بنیادینی در نحوه عملکرد، تهاجمی بودن و عوارض احتمالی دارند. درک این تفاوت‌ها اولین قدم برای یک گفتگوی آگاهانه با پزشک و تصمیم‌گیری برای انتخاب بهترین مسیر درمانی برای شرایط منحصر به فرد شماست. این مقاله جامع به عنوان یک راهنمای کامل، به بررسی عمیق هر دو روش، مقایسه رو در روی آن‌ها و پاسخ به سوالات کلیدی شما می‌پردازد تا با دیدی باز و اطلاعاتی دقیق، این مرحله از سفر بارداری خود را طی کنید.
هزینه جراحی سرکلاژ در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)
سلب مسئولیت مهم: اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه آموزشی دارد و هرگز نباید جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان حرفه‌ای پزشکی شود. وضعیت هر فرد منحصر به فرد است و تصمیم‌گیری در مورد روش‌های درمانی مانند سرکلاژ یا پساری باید همیشه با مشورت مستقیم پزشک متخصص زنان و زایمان یا متخصص طب مادر و جنین (پریناتولوژیست) انجام شود.
نکات کلیدی در یک نگاه
- نارسایی دهانه رحم (سرویکس نارسا): وضعیتی است که در آن دهانه رحم قبل از موعد مقرر و بدون انقباضات زایمانی، شروع به باز و کوتاه شدن می‌کند و خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.
- سرکلاژ: یک روش جراحی است که در آن دهانه رحم با یک بخیه محکم دوخته می‌شود تا به صورت فیزیکی بسته بماند.
- پساری: یک وسیله غیرجراحی از جنس سیلیکون است که در داخل واژن قرار می‌گیرد تا با تغییر زاویه دهانه رحم و توزیع فشار، از آن حمایت کند.
- انتخاب روش: تصمیم بین سرکلاژ و پساری به عوامل متعددی از جمله سابقه پزشکی شما، طول دهانه رحم، بارداری تک‌قلو یا چندقلو و نظر تخصصی پزشک بستگی دارد.
- هدف نهایی: هر دو روش با هدف به تعویق انداختن زایمان و افزایش شانس تولد نوزاد در یک سن بارداری ایمن‌تر انجام می‌شوند.
نارسایی دهانه رحم (سرویکس نارسا) چیست و چرا اهمیت دارد؟
برای درک اینکه چرا سرکلاژ یا پساری تجویز می‌شود، ابتدا باید با نقش دهانه رحم (سرویکس) در بارداری آشنا شویم. دهانه رحم، بخش پایینی و عضلانی رحم است که در طول بارداری مانند یک دروازه محکم و بسته عمل می‌کند و جنین در حال رشد را به طور ایمن در داخل رحم نگه می‌دارد. با نزدیک شدن به زمان زایمان، سرویکس به تدریج نرم، کوتاه و باز می‌شود تا مسیر خروج نوزاد را فراهم کند.
نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency) وضعیتی است که در آن این دروازه، ضعیف‌تر از حد انتظار است و نمی‌تواند فشار ناشی از رشد جنین را تحمل کند. در نتیجه، خیلی زودتر از موعد، بدون درد یا انقباضات زایمانی قابل توجه، شروع به کوتاه شدن (effacement) و باز شدن (dilation) می‌کند. این اتفاق معمولاً در سه ماهه دوم بارداری (بین هفته‌های ۱۶ تا ۲۴) رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به زایمان بسیار زودرس یا سقط جنین شود.
علل و عوامل خطر
علت دقیق نارسایی سرویکس همیشه مشخص نیست، اما برخی عوامل خطر احتمال وقوع آن را افزایش می‌دهند:
- سابقه جراحی روی دهانه رحم: اقداماتی مانند نمونه‌برداری مخروطی (Cone Biopsy) یا روش LEEP که برای درمان سلول‌های غیرطبیعی سرویکس انجام می‌شوند، می‌توانند بافت آن را ضعیف کنند.
- آسیب قبلی به سرویکس: آسیب دیدن دهانه رحم در حین زایمان سخت یا سقط جنین در گذشته.
- سابقه سقط در سه ماهه دوم: داشتن سابقه یک یا چند مورد از دست دادن بارداری در سه ماهه دوم، یک عامل خطر قوی است.
- ناهنجاری‌های مادرزادی رحم: زنانی که با شکل غیرطبیعی رحم متولد شده‌اند.
- قرار گرفتن در معرض داروی DES: مادرانی که مادرانشان در دوران بارداری از داروی دی‌اتیل‌استیل بسترول (DES) استفاده کرده‌اند.
علائم و روش‌های تشخیص
یکی از چالش‌برانگیزترین جنبه‌های نارسایی سرویکس این است که اغلب یک وضعیت “خاموش” است. بسیاری از زنان هیچ علامت واضحی را تجربه نمی‌کنند تا زمانی که تغییرات قابل توجهی در سرویکس رخ داده باشد. با این حال، برخی ممکن است علائم خفیفی مانند موارد زیر را گزارش دهند:
- احساس فشار در ناحیه لگن
- کمردرد جدید و خفیف
- گرفتگی خفیف شکم
- تغییر در ترشحات واژن (افزایش حجم یا آبکی شدن)
- لکه‌بینی خفیف
به دلیل غیاب علائم واضح، تشخیص معمولاً بر اساس سابقه پزشکی و سونوگرافی انجام می‌شود. ابزار اصلی تشخیصی، سونوگرافی ترانس‌واژینال است. در این روش، یک پروب باریک به آرامی وارد واژن می‌شود تا تصویری دقیق و واضح از دهانه رحم ارائه دهد. پزشک از این طریق می‌تواند طول دهانه رحم (Cervical Length) را با دقت میلی‌متری اندازه‌گیری کند. اگر طول سرویکس قبل از هفته ۲۴ بارداری کوتاه‌تر از حد معینی (معمولاً کمتر از ۲۵ میلی‌متر) باشد، تشخیص کوتاهی سرویکس داده می‌شود و ممکن است اقدامات درمانی توصیه گردد.
سرکلاژ (Cerclage): نگاهی دقیق به روش بخیه دهانه رحم
یادآوری مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
سرکلاژ، که به آن “دوختن دهانه رحم” نیز گفته می‌شود، یک روش جراحی است که برای تقویت فیزیکی سرویکس نارسا و جلوگیری از باز شدن زودهنگام آن طراحی شده است.
سرکلاژ چیست؟
در این روش، جراح یک بخیه محکم و قوی را در اطراف دهانه رحم قرار می‌دهد تا آن را به صورت مکانیکی بسته نگه دارد. این بخیه مانند بند یک کیف پول عمل می‌کند و از دهانه رحم در برابر فشار فزاینده جنین و کیسه آمنیوتیک حمایت می‌کند. هدف این است که بارداری تا حد امکان به ترم (نزدیک به هفته ۳۷) برسد.
چه کسانی کاندیدای مناسبی برای سرکلاژ هستند؟
تصمیم برای انجام سرکلاژ معمولاً در یکی از سه سناریوی زیر گرفته می‌شود:
- سرکلاژ مبتنی بر سابقه (History-indicated): این نوع سرکلاژ به صورت پیشگیرانه برای زنانی انجام می‌شود که سابقه یک یا چند بار سقط جنین در سه ماهه دوم یا زایمان بسیار زودرس داشته‌اند که به نارسایی سرویکس نسبت داده می‌شود. این عمل معمولاً بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری انجام می‌شود، قبل از اینکه سرویکس شروع به کوتاه شدن کند.
- سرکلاژ مبتنی بر سونوگرافی (Ultrasound-indicated): این روش برای زنانی در نظر گرفته می‌شود که سابقه زایمان زودرس دارند و در سونوگرافی‌های سریال، طول دهانه رحم آن‌ها به طور پیشرونده‌ای کوتاه (کمتر از ۲۵ میلی‌متر) می‌شود. این عمل معمولاً قبل از هفته ۲۴ بارداری انجام می‌گیرد.
- سرکلاژ اورژانسی یا نجات (Rescue Cerclage): این نوع سرکلاژ زمانی انجام می‌شود که در یک معاینه فیزیکی، دهانه رحم به طور قابل توجهی باز شده است (معمولاً ۱ تا ۴ سانتی‌متر) و کیسه آمنیوتیک ممکن است از آن بیرون زده باشد. این یک وضعیت اورژانسی برای نجات بارداری است و با خطرات بیشتری همراه است.
انواع روش‌های سرکلاژ
دو روش اصلی سرکلاژ واژینال وجود دارد:
- سرکلاژ مک‌دونالد (McDonald): این رایج‌ترین تکنیک است. جراح با استفاده از یک سوزن، بخیه‌ای را مانند بند کیف پول در قسمت بیرونی دهانه رحم قرار می‌دهد و سپس انتهای آن را گره می‌زند تا سرویکس بسته شود. این روش نسبتاً ساده‌تر است و برداشتن بخیه نیز آسان‌تر است.
- سرکلاژ شیرودکار (Shirodkar): در این روش، جراح برشی کوچک در دیواره واژن ایجاد می‌کند تا بتواند بخیه را در سطحی بالاتر و نزدیک‌تر به رحم قرار دهد. این بخیه در زیر مخاط واژن پنهان می‌شود و ممکن است استحکام بیشتری ایجاد کند.
در موارد بسیار نادر که سرکلاژ واژینال ناموفق بوده یا به دلیل آناتومی سرویکس امکان‌پذیر نیست، ممکن است سرکلاژ شکمی (Abdominal Cerclage) انجام شود. این یک جراحی بزرگتر است که در آن نوار بخیه از طریق برشی در شکم، در بالاترین قسمت سرویکس قرار می‌گیرد.
فرایند عمل و مراقبت‌های پس از آن
عمل سرکلاژ معمولاً تحت بی‌حسی نخاعی (اسپاینال) یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود و حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. پس از عمل، ممکن است برای چند ساعت تا یک روز در بیمارستان تحت نظر باشید. گرفتگی خفیف، لکه‌بینی و ترشحات برای چند روز پس از عمل طبیعی است. پزشک ممکن است استراحت لگنی (پرهیز از رابطه جنسی و فعالیت شدید) را برای مدتی توصیه کند.
بخیه سرکلاژ معمولاً در حدود هفته ۳۶ تا ۳۷ بارداری، قبل از شروع انقباضات زایمانی، در مطب پزشک و بدون نیاز به بیهوشی برداشته می‌شود. این فرایند سریع و معمولاً بدون درد است.
خطرات و عوارض احتمالی
اگرچه سرکلاژ در ۸۵ تا ۹۰ درصد موارد در به تعویق انداختن زایمان موفق است، اما مانند هر روش جراحی دیگری، بدون خطر نیست. عوارض احتمالی عبارتند از:
- انقباضات رحمی و زایمان زودرس
- پارگی زودرس کیسه آب (PPROM)
- عفونت دهانه رحم یا کیسه آمنیوتیک (کوریوآمنیونیت)
- خونریزی
- آسیب به سرویکس
پساری (Pessary): یک راهکار غیرتهاجمی و حمایتی
یادآوری مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
پساری به عنوان یک جایگزین غیرجراحی و کم‌تهاجمی برای سرکلاژ، در سال‌های اخیر توجه بیشتری را به خود جلب کرده است.
پساری چیست؟
پساری دهانه رحم (Cervical Pessary) یک وسیله کوچک، نرم و انعطاف‌پذیر است که از سیلیکون درجه پزشکی ساخته شده و شکلی شبیه به یک حلقه یا دونات دارد. این وسیله توسط پزشک در داخل واژن قرار داده می‌شود تا دهانه رحم را احاطه کند. برخلاف سرکلاژ که سرویکس را می‌دوزد، پساری با دو مکانیسم اصلی عمل می‌کند:
- حمایت ساختاری: وزن رحم را به سمت عقب و دیواره‌های لگن منتقل می‌کند و فشار مستقیم را از روی دهانه رحم برمی‌دارد.
- تغییر زاویه: زاویه کانال سرویکس را تغییر می‌دهد و آن را می‌بندد، که به حفظ سد مخاطی محافظ در برابر عفونت کمک می‌کند.
چه کسانی کاندیدای استفاده از پساری هستند؟
پساری اغلب برای زنانی با شرایط زیر در نظر گرفته می‌شود:
- زنانی که در سونوگرافی، کوتاهی دهانه رحم تشخیص داده شده است.
- زنانی با بارداری دوقلو یا چندقلو که در معرض خطر بیشتری برای زایمان زودرس هستند (برخی مطالعات نشان می‌دهند پساری در این گروه مؤثرتر از سرکلاژ است).
- زنانی که کاندیدای مناسبی برای جراحی سرکلاژ نیستند یا تمایلی به انجام عمل جراحی و تحمل ریسک‌های بیهوشی ندارند.
فرایند گذاشتن و برداشتن پساری
یکی از بزرگترین مزایای پساری، سادگی استفاده از آن است.
- گذاشتن: این فرایند در مطب پزشک، بدون نیاز به بیهوشی و تنها در چند دقیقه انجام می‌شود. پزشک پساری را تا کرده و به آرامی در موقعیت صحیح در اطراف دهانه رحم قرار می‌دهد. این کار معمولاً بدون درد است، اگرچه ممکن است کمی احساس فشار یا ناراحتی خفیف داشته باشید.
- برداشتن: مانند سرکلاژ، پساری نیز معمولاً در حدود هفته ۳۷ بارداری در مطب پزشک برداشته می‌شود. این فرایند نیز سریع و ساده است.
مزایای کلیدی پساری
- غیرتهاجمی: عدم نیاز به جراحی و بیهوشی.
- عوارض کمتر: ریسک‌های مرتبط با جراحی مانند عفونت، خونریزی یا پارگی کیسه آب به طور قابل توجهی کمتر است.
- فرایند ساده: گذاشتن و برداشتن سریع و آسان در مطب.
عوارض و نکات مدیریتی
شایع‌ترین عارضه جانبی استفاده از پساری، افزایش قابل توجه ترشحات واژینال است. این ترشحات معمولاً بی‌رنگ یا سفید و بدون بو هستند و ناشی از واکنش طبیعی بدن به یک جسم خارجی است. این موضوع طبیعی است و نشانه عفونت نیست. سایر عوارض احتمالی عبارتند از:
- احساس ناراحتی یا جابجایی پساری (که نیاز به تنظیم مجدد توسط پزشک دارد).
- به ندرت، عفونت واژینال.
سرکلاژ در برابر پساری: مقایسه رو در رو
انتخاب بین این دو روش باید با در نظر گرفتن تمام جوانب و با راهنمایی پزشک انجام شود. جدول زیر به شما کمک می‌کند تا تفاوت‌های کلیدی را به وضوح ببینید.
| ویژگی | سرکلاژ (Cerclage) | پساری (Pessary) |
|---|---|---|
| نوع مداخله | جراحی، تهاجمی | غیرجراحی، غیرتهاجمی |
| مکانیسم عمل | بستن فیزیکی دهانه رحم با بخیه | حمایت ساختاری و تغییر زاویه سرویکس |
| نیاز به بیهوشی | بله (معمولاً اسپاینال یا عمومی) | خیر (در مطب انجام می‌شود) |
| کاندیدای اصلی | سابقه سقط، سرویکس بسیار کوتاه، اتساع سرویکس | سرویکس کوتاه، بارداری دوقلو، عدم تمایل به جراحی |
| عوارض شایع | ریسک‌های جراحی (عفونت، خونریزی، پارگی کیسه آب) | افزایش قابل توجه ترشحات واژینال، احساس ناراحتی |
| زمان انجام/گذاشتن | معمولاً هفته‌های ۱۲ تا ۲۴ | معمولاً هفته‌های ۱۶ تا ۲۴ |
| فرایند برداشتن | در مطب یا اتاق عمل (حدود هفته ۳۷) | در مطب (حدود هفته ۳۷) |
سوالات متداول (FAQ)
۱. آیا بعد از عمل سرکلاژ نیاز به استراحت مطلق است؟ در گذشته استراحت مطلق به طور گسترده توصیه می‌شد، اما مطالعات جدید نشان داده‌اند که ممکن است همیشه ضروری یا مفید نباشد. امروزه، پزشکان معمولاً “استراحت لگنی” (پرهیز از رابطه جنسی، بلند کردن اجسام سنگین و ورزش شدید) را توصیه می‌کنند. میزان محدودیت فعالیت به شرایط فردی شما و نظر پزشکتان بستگی دارد.
۲. آیا گذاشتن پساری دردناک است؟ خیر. فرایند گذاشتن پساری معمولاً دردناک نیست. ممکن است برای چند ثانیه احساس فشار یا ناراحتی خفیفی داشته باشید، اما این حس به سرعت از بین می‌رود. بسیاری از زنان پس از قرارگیری صحیح پساری، وجود آن را حس نمی‌کنند.
۳. آیا می‌توان همزمان از سرکلاژ و پساری استفاده کرد؟ این یک رویکرد رایج نیست، اما در موارد بسیار خاص و پیچیده، برخی پزشکان ممکن است استفاده ترکیبی از این دو روش را در نظر بگیرند. تحقیقات در این زمینه محدود است و این تصمیم کاملاً به تشخیص و صلاحدید متخصص بستگی دارد.
۴. هزینه سرکلاژ و پساری چقدر تفاوت دارد؟ به طور کلی، سرکلاژ به دلیل اینکه یک روش جراحی است و نیاز به اتاق عمل، تیم جراحی و بیهوشی دارد، هزینه بسیار بیشتری نسبت به پساری دارد. پساری یک وسیله نسبتاً ارزان است و هزینه اصلی آن مربوط به ویزیت پزشک برای گذاشتن و برداشتن آن است.
۵. کدام روش در جلوگیری از زایمان زودرس موفق‌تر است؟ این سوالی با پاسخ پیچیده است. مطالعات علمی نتایج متفاوتی را نشان داده‌اند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که هر دو روش اثربخشی مشابهی در زنان با بارداری تک‌قلو و سرویکس کوتاه دارند. از سوی دیگر، برخی مطالعات دیگر، پساری را به ویژه در بارداری‌های دوقلو، گزینه‌ای ارجح دانسته‌اند. در نهایت، “موفقیت” به تعریف آن و شرایط خاص بیمار بستگی دارد و هنوز اجماع جهانی قطعی در مورد برتری یکی بر دیگری وجود ندارد.
راهکارهای نهایی برای مدیریت دهانه رحم کوتاه و نتیجه‌گیری
مواجهه با تشخیص نارسایی دهانه رحم می‌تواند یک تجربه استرس‌زا باشد، اما مهم است به یاد داشته باشید که شما گزینه‌های درمانی مؤثری پیش رو دارید. سرکلاژ با رویکرد جراحی و بستن فیزیکی دهانه رحم، یک روش آزموده شده و موفق برای زنانی با سابقه سقط یا کوتاهی شدید سرویکس است. در مقابل، پساری به عنوان یک جایگزین غیرتهاجمی، با حمایت ساختاری و بدون نیاز به جراحی، راهکاری امیدبخش به ویژه برای زنانی با بارداری دوقلو یا کسانی است که تمایلی به جراحی ندارند.
هیچ پاسخ “یکسان برای همه” وجود ندارد. بهترین روش برای شما به تاریخچه پزشکی دقیق، یافته‌های سونوگرافی، ویژگی‌های بارداری فعلی (تک‌قلو یا چندقلو) و در نهایت، ارزیابی تخصصی پزشک شما بستگی دارد.
مهم‌ترین گام، برقراری یک ارتباط باز و صادقانه با تیم درمانی شماست. تمام سوالات و نگرانی‌های خود را بپرسید. در مورد مزایا و معایب هر روش در شرایط خاص خودتان صحبت کنید. با داشتن اطلاعات کامل و حمایت یک تیم پزشکی متخصص، می‌توانید با اطمینان خاطر بهترین تصمیم را برای سلامت خود و فرزندتان بگیرید و شانس یک بارداری سالم و کامل را به حداکثر برسانید. برای ارزیابی دقیق شرایط خود، حتماً با پزشک متخصص زنان یا پریناتولوژیست مشورت کنید.
منابع
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
