آیا سرکلاژ برای جنین خطرناک است؟
سرکلاژ دهانه رحم: راهنمای کامل خطرات، مزایا و آنچه باید از آن انتظار داشت
رسیدن به یک بارداری کامل و سالم، آرزوی هر پدر و مادری است. با این حال، گاهی چالش‌هایی در این مسیر بروز می‌کنند که نیازمند مداخلات پزشکی دقیق هستند. یکی از این چالش‌ها، نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency) است؛ وضعیتی که در آن دهانه رحم (سرویکس) ضعیف است و نمی‌تواند فشار ناشی از رشد جنین را تحمل کند. این ضعف می‌تواند منجر به باز شدن زودهنگام دهانه رحم، سقط جنین در سه ماهه دوم یا زایمان بسیار زودرس شود.
برای مدیریت این وضعیت، یکی از مؤثرترین راهکارها، عمل سرکلاژ دهانه رحم (Cervical Cerclage) است. سرکلاژ، که به زبان ساده به آن “دوختن دهانه رحم” نیز گفته می‌شود، یک روش جراحی برای تقویت و بسته نگه داشتن سرویکس در طول بارداری است. این اقدام می‌تواند شانس حفظ بارداری و رسیدن جنین به یک سن حاملگی ایمن‌تر را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
اما مانند هر مداخله پزشکی، سرکلاژ نیز با سوالات و نگرانی‌های زیادی همراه است. آیا این عمل برای جنین خطرناک است؟ چه عوارضی ممکن است برای مادر به همراه داشته باشد؟ در چه شرایطی انجام آن ضروری است؟ این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و مبتنی بر شواهد علمی، به تمامی این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد و به شما کمک می‌کند تا با دیدی باز و آگاهانه، در کنار پزشک خود بهترین تصمیم را برای سلامت خود و فرزندتان بگیرید.
هزینه جراحی سرکلاژ در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)
سلب مسئولیت مهم: این مقاله صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی تهیه شده است و به هیچ عنوان جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان توسط پزشک متخصص نیست. تصمیم‌گیری برای انجام سرکلاژ باید پس از ارزیابی کامل شرایط شما و با مشورت مستقیم پزشک متخصص زنان و زایمان صورت گیرد.
نکات کلیدی در یک نگاه
- سرکلاژ یک عمل جراحی برای دوختن و بستن دهانه رحم (سرویکس) جهت جلوگیری از باز شدن زودهنگام آن است.
- این عمل عمدتاً برای زنانی با سابقه نارسایی دهانه رحم یا زایمان زودرس توصیه می‌شود.
- مانند هر عمل جراحی، سرکلاژ نیز با خطراتی همراه است، اما در موارد ضروری، مزایای آن (حفظ بارداری) اغلب بر خطراتش غلبه می‌کند.
- خطرات اصلی برای جنین شامل پارگی کیسه آب، عفونت و تحریک انقباضات رحمی است که همگی ریسک پایینی دارند.
- تصمیم برای انجام سرکلاژ کاملاً فردی است و به تاریخچه پزشکی بیمار، طول دهانه رحم و نظر پزشک بستگی دارد.
سرکلاژ دهانه رحم چیست؟ (آشنایی با اصول اولیه)
سرکلاژ دهانه رحم یک روش جراحی است که در آن، پزشک با استفاده از یک بخیه محکم، دهانه رحم را می‌بندد. این بخیه مانند یک نوار یا بند کشی عمل می‌کند که به صورت حلقوی دور سرویکس قرار گرفته و آن را تقویت می‌کند. هدف اصلی این کار، جلوگیری از کوتاه شدن و باز شدن (دیلاتاسیون) بی‌درد و زودهنگام دهانه رحم است که مشخصه اصلی نارسایی سرویکس محسوب می‌شود.
با بسته نگه داشتن دهانه رحم، سرکلاژ به حفظ جنین و کیسه آب (پرده آمنیوتیک) در داخل رحم کمک کرده و به بارداری اجازه می‌دهد تا به یک مرحله امن‌تر، ترجیحاً تا زمان ترم (هفته ۳۷ به بعد)، ادامه یابد. این بخیه دائمی نیست و معمولاً پیش از شروع دردهای زایمان برداشته می‌شود.
چه کسانی کاندیدای مناسبی برای سرکلاژ هستند؟
تصمیم برای انجام سرکلاژ بر اساس ارزیابی دقیق تاریخچه پزشکی بیمار و نتایج سونوگرافی گرفته می‌شود. به طور کلی، سه نوع سرکلاژ بر اساس شرایط و زمان‌بندی انجام آن وجود دارد:
سرکلاژ مبتنی بر تاریخچه (History-Indicated Cerclage)
این نوع سرکلاژ، که به آن سرکلاژ پیشگیرانه یا انتخابی (Prophylactic/Elective) نیز گفته می‌شود، برای زنانی در نظر گرفته می‌شود که ریسک بالایی برای نارسایی دهانه رحم دارند. کاندیداهای اصلی عبارتند از:
- زنانی که سابقه یک یا چند مورد سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری (معمولاً بین هفته‌های ۱۶ تا ۲۴) داشته‌اند که با باز شدن بی‌درد دهانه رحم همراه بوده است.
- زنانی که در بارداری قبلی به دلیل نارسایی دهانه رحم، سرکلاژ انجام داده‌اند.
زمان انجام: این نوع سرکلاژ معمولاً به صورت پیشگیرانه و پیش از بروز هرگونه تغییر در دهانه رحم، بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری انجام می‌شود.
سرکلاژ مبتنی بر سونوگرافی (Ultrasound-Indicated Cerclage)
این نوع سرکلاژ زمانی توصیه می‌شود که بیمار سابقه قطعی نارسایی سرویکس ندارد، اما در سونوگرافی‌های واژینال، علائم نگران‌کننده‌ای مشاهده می‌شود. معیار اصلی، کوتاه شدن طول دهانه رحم به کمتر از ۲۵ میلی‌متر قبل از هفته ۲۴ بارداری است، به‌ویژه اگر با سابقه زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۴) همراه باشد. این نوع سرکلاژ به عنوان یک اقدام درمانی برای جلوگیری از پیشرفت وضعیت انجام می‌شود.
سرکلاژ اورژانسی یا نجات (Rescue Cerclage)
این سرکلاژ یک اقدام فوریتی است و زمانی انجام می‌شود که دهانه رحم در سه ماهه دوم بارداری عملاً شروع به باز شدن کرده و گاهی کیسه آب نیز به داخل واژن برآمده (Prolapse) است. هدف از این عمل، تلاش برای بستن دهانه رحم و به تعویق انداختن زایمان برای چند هفته یا حتی چند ماه است. سرکلاژ اورژانسی در مقایسه با دو نوع دیگر، با ریسک بالاتری از عوارضی مانند پارگی کیسه آب و عفونت همراه است، اما در بسیاری از موارد می‌تواند تنها شانس برای نجات بارداری باشد.
ارزیابی جامع خطرات سرکلاژ
مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. تصمیم برای انجام سرکلاژ همیشه یک موازنه بین مزایای بالقوه (حفظ بارداری) و خطرات احتمالی است. اگرچه این عمل در مجموع ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما آگاهی از عوارض احتمالی آن ضروری است.
خطرات سرکلاژ برای جنین و بارداری
خطرات اصلی این عمل مستقیماً متوجه خود بارداری است و می‌تواند بر جنین تأثیر بگذارد:
- پارگی زودرس پرده‌ها (PPROM – Preterm Prelabour Rupture of Membranes): این شایع‌ترین نگرانی جدی مرتبط با سرکلاژ است. در این حالت، کیسه آمنیوتیک که جنین را احاطه کرده، پاره می‌شود. این اتفاق می‌تواند حین عمل جراحی یا در روزها و هفته‌های پس از آن رخ دهد. آمارها نشان می‌دهد که ریسک وقوع PPROM بسته به نوع سرکلاژ (به‌ویژه در سرکلاژ اورژانسی) بین ۱ تا ۹ درصد متغیر است.
- عفونت داخل رحمی (کوریوآмниونیت – Chorioamnionitis): هرگونه مداخله در ناحیه دهانه رحم می‌تواند ریسک ورود باکتری به داخل رحم را افزایش دهد. کوریوآмниونیت یک عفونت جدی برای مادر و جنین است که نیازمند درمان فوری با آنتی‌بیوتیک و اغلب، ختم بارداری (زایمان) است. خوشبختانه، ریسک این عارضه پایین و حدود ۱ تا ۲ درصد است.
- تحریک انقباضات رحمی و زایمان زودرس: به طور متناقضی، خود عمل سرکلاژ که برای جلوگیری از زایمان زودرس انجام می‌شود، گاهی می‌تواند رحم را تحریک کرده و منجر به شروع انقباضات رحمی شود. معمولاً این انقباضات موقتی هستند، اما در موارد نادر می‌توانند به زایمان زودرس منجر شوند.
- جابجایی بخیه (Suture Migration): بخیه ممکن است از محل اصلی خود حرکت کرده یا شل شود که اثربخشی آن را کاهش می‌دهد و ممکن است نیاز به مداخله مجدد داشته باشد.
- آسیب به دهانه رحم: در موارد نادر، ممکن است حین قرار دادن یا برداشتن بخیه، پارگی یا آسیبی به بافت دهانه رحم وارد شود.
خطرات سرکلاژ برای مادر
خطرات برای مادر عمدتاً مشابه سایر جراحی‌های کوچک است:
- خونریزی: لکه‌بینی یا خونریزی خفیف برای چند روز پس از عمل طبیعی است. خونریزی شدید نادر است اما در صورت وقوع نیاز به بررسی فوری دارد.
- عوارض بیهوشی: سرکلاژ معمولاً با بی‌حسی اسپاینال (نخاعی) یا اپیدورال انجام می‌شود و گاهی نیاز به بیهوشی عمومی دارد. هر نوع بیهوشی خطرات خاص خود را دارد که تیم بیهوشی آن‌ها را مدیریت می‌کند.
- تنگی دهانه رحم (Cervical Stenosis): ایجاد بافت اسکار (زخم) در محل بخیه می‌تواند باعث تنگ شدن کانال سرویکس شود. این مسئله معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند اما در موارد نادر ممکن است باز شدن دهانه رحم در زایمان‌های آینده را کمی دشوار کند.
| شرایط بیمار | ریسک عدم انجام سرکلاژ | مزیت انجام سرکلاژ | خطرات اصلی مرتبط با عمل |
|---|---|---|---|
| سابقه زایمان زودرس مکرر | احتمال بالای تکرار زایمان زودرس | افزایش شانس رسیدن به ترم (Full-Term) | پارگی کیسه آب، عفونت، تحریک انقباضات |
| کوتاه شدن سرویکس در سونوگرافی | افزایش ریسک باز شدن دهانه رحم | جلوگیری از دیلاتاسیون بیشتر و حفظ بارداری | خطرات مشابه، اما تصمیم‌گیری بر اساس شواهد فعلی |
| باز شدن دهانه رحم (سرکلاژ اورژانسی) | ریسک بسیار بالای زایمان قریب‌الوقوع | آخرین شانس برای به تعویق انداختن زایمان | ریسک بالاتر عفونت و پارگی کیسه آب |
فرآیند عمل سرکلاژ چگونه است؟ (از آمادگی تا بهبودی)
آگاهی از مراحل انجام عمل می‌تواند به کاهش استرس شما کمک کند.
قبل از عمل
پزشک شما ابتدا معاینات کاملی را برای اطمینان از سلامت شما و جنین انجام می‌دهد. این معاینات شامل سونوگرافی برای بررسی وضعیت جنین و طول دهانه رحم، و نمونه‌برداری برای رد هرگونه عفونت واژینال یا ادراری است.
حین عمل
عمل سرکلاژ معمولاً در بیمارستان انجام شده و کمتر از یک ساعت طول می‌کشد. پس از اعمال بیهوشی، شما در وضعیتی مشابه معاینه زنان قرار می‌گیرید. پزشک با استفاده از اسپکولوم (وسیله‌ای برای باز نگه داشتن واژن)، دهانه رحم را مشاهده کرده و بخیه را با یکی از دو روش متداول زیر قرار می‌دهد:
- روش مک‌دونالد (McDonald): رایج‌ترین روش که در آن یک بخیه مانند بند کیف دور قسمت خارجی دهانه رحم دوخته و گره زده می‌شود.
- روش شیرودکار (Shirodkar): یک روش کمی پیچیده‌تر که در آن بخیه در قسمت بالاتری از دهانه رحم و زیر مخاط آن قرار می‌گیرد. این روش ممکن است ماندگارتر باشد اما برداشتن آن کمی دشوارتر است.
بعد از عمل و دوره بهبودی
پس از عمل، شما برای چند ساعت تا یک روز در بیمارستان تحت نظر خواهید بود تا اثر بیهوشی از بین برود و وضعیت شما و جنین پایدار باشد. ممکن است پزشک برای جلوگیری از عفونت، آنتی‌بیوتیک و برای کنترل انقباضات احتمالی، داروهای توکولیتیک (ضد انقباض) تجویز کند.
در روزهای اول پس از عمل، احساس گرفتگی خفیف، لکه‌بینی یا ترشحات واژینال طبیعی است. پزشک توصیه‌هایی در مورد سطح فعالیت به شما خواهد داد. در گذشته استراحت مطلق توصیه می‌شد، اما امروزه اغلب توصیه به پرهیز از فعالیت‌های سنگین، ورزش و رابطه جنسی برای مدتی معین کفایت می‌کند.
علائم هشداردهنده که نیاز به تماس فوری با پزشک دارند:
- تب یا لرز
- انقباضات منظم و دردناک (شبیه درد قاعدگی که قوی‌تر می‌شود)
- نشت مایع از واژن (که می‌تواند نشانه پارگی کیسه آب باشد)
- خونریزی شدید واژینال
- ترشحات بدبو
چه زمانی بخیه سرکلاژ برداشته می‌شود؟
بخیه سرکلاژ یک اقدام موقتی است. برداشتن آن یک فرآیند ساده است که معمولاً در مطب پزشک و بدون نیاز به بیهوشی انجام می‌شود. زمان‌بندی برداشتن بخیه به شرح زیر است:
- سرکلاژهای برنامه‌ریزی شده (انتخابی): معمولاً بین هفته ۳۶ تا ۳۷ بارداری برداشته می‌شود تا بدن برای زایمان طبیعی آماده شود.
- در صورت شروع دردهای زایمان: اگر انقباضات منظم زایمان زودتر از موعد شروع شود، بخیه فوراً برداشته می‌شود تا از پارگی دهانه رحم جلوگیری شود.
- در صورت پارگی کیسه آب: در این حالت نیز برای کاهش ریسک عفونت، بخیه خارج می‌شود.
پس از برداشتن بخیه، زایمان ممکن است ظرف چند ساعت، چند روز یا حتی چند هفته بعد اتفاق بیفتد.
جایگزین‌های سرکلاژ: آیا گزینه‌های دیگری وجود دارد؟
مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. سرکلاژ تنها گزینه برای مدیریت ریسک زایمان زودرس نیست. بسته به شرایط، ممکن است گزینه‌های زیر نیز مطرح شوند:
- پروژسترون درمانی: پروژسترون یک هورمون کلیدی در حفظ بارداری است. نشان داده شده است که تجویز مکمل پروژسترون (به صورت شیاف واژینال یا تزریق عضلانی) در زنانی با سابقه زایمان زودرس یا دهانه رحم کوتاه، می‌تواند ریسک زایمان پیش از موعد را کاهش دهد. گاهی این روش به تنهایی یا در کنار سرکلاژ استفاده می‌شود.
- پساری دهانه رحم (Arabin Pessary): این وسیله یک حلقه کوچک و نرم از جنس سیلیکون است که در داخل واژن قرار گرفته و دور دهانه رحم را احاطه می‌کند. هدف آن تغییر زاویه سرویکس و توزیع فشار است. اگرچه استفاده از آن در برخی کشورها رایج است، اما شواهد علمی در مورد اثربخشی آن هنوز به اندازه سرکلاژ یا پروژسترون قوی نیست.
- استراحت و محدودیت فعالیت: همانطور که پیش‌تر ذکر شد، شواهد علمی محکمی مبنی بر اثربخشی استراحت مطلق در پیشگیری از زایمان زودرس وجود ندارد و حتی می‌تواند ریسک لخته شدن خون را افزایش دهد. با این حال، محدود کردن فعالیت‌های سنگین همچنان یک توصیه منطقی است.
راهکارهای نهایی برای مدیریت بارداری با ریسک بالا
تصمیم‌گیری در مورد سرکلاژ، یک انتخاب پیچیده و بسیار شخصی است. این عمل یک مداخله قدرتمند برای زنانی است که به دلیل نارسایی دهانه رحم در معرض خطر از دست دادن بارداری خود هستند. اگرچه خطراتی مانند پارگی کیسه آب و عفونت وجود دارند، اما این خطرات در مقایسه با فایده بزرگ آن یعنی افزایش شانس تولد یک نوزاد سالم در یک سن حاملگی مناسب، معمولاً پایین در نظر گرفته می‌شوند.
مهم‌ترین اصل، تصمیم‌گیری آگاهانه و مشترک است. با پزشک خود در مورد سوابق پزشکی‌تان، نتایج سونوگرافی، مزایا و معایب هر روش درمانی به تفصیل صحبت کنید. هر بارداری منحصر به فرد است و بهترین رویکرد، مسیری است که با در نظر گرفتن تمام جوانب برای شرایط خاص شما طراحی شده باشد. با پیگیری منظم مراقبت‌های بارداری و در میان گذاشتن هرگونه نگرانی با تیم درمانی خود، می‌توانید به بهترین نتیجه ممکن برای خود و فرزندتان دست یابید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا عمل سرکلاژ دردناک است؟ خود عمل به دلیل استفاده از بیهوشی یا بی‌حسی کاملاً بدون درد است. پس از عمل، ممکن است برای یک تا دو روز احساس گرفتگی خفیف یا دردی شبیه به درد قاعدگی داشته باشید که معمولاً با مسکن‌های مجاز در بارداری کنترل می‌شود.
۲. آیا بعد از سرکلاژ باید استراحت مطلق داشته باشم؟ خیر. در گذشته استراحت مطلق رایج بود، اما تحقیقات جدید نشان داده که لزوماً مؤثر نیست. امروزه پزشکان بیشتر توصیه به “محدودیت فعالیت” می‌کنند که شامل پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین، ورزش‌های شدید و رابطه جنسی برای یک دوره مشخص است.
۳. آیا سرکلاژ موفقیت بارداری را تضمین می‌کند؟ خیر، هیچ روشی موفقیت ۱۰۰ درصدی را تضمین نمی‌کند. با این حال، مطالعات متعدد نشان داده‌اند که سرکلاژ در کاندیداهای مناسب، شانس ادامه بارداری تا سن حاملگی بالاتر و نرخ بقای نوزاد را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
۴. آیا با وجود سرکلاژ می‌توانم زایمان طبیعی داشته باشم؟ بله. برداشتن بخیه سرکلاژ در هفته ۳۶-۳۷ به دهانه رحم اجازه می‌دهد تا به طور طبیعی برای زایمان باز شود. انجام سرکلاژ مانعی برای زایمان طبیعی نیست، مگر اینکه دلایل دیگری برای سزارین وجود داشته باشد.
۵. هزینه عمل سرکلاژ چقدر است؟ هزینه عمل بسته به کشور، بیمارستان (دولتی یا خصوصی)، نوع بیهوشی و پوشش بیمه شما بسیار متفاوت است. بهتر است برای اطلاعات دقیق در این مورد با بیمارستان و شرکت بیمه خود مشورت کنید.
منابع
- Mayo Clinic. (2023). Cervical Cerclage. mayoclinic.org.
- Healthline. (2022). What Is a Cervical Cerclage? healthline.com.
- WebMD. (2023). Cervical Cerclage to Prevent Preterm Delivery. webmd.com.