علت حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی چیست؟
علت حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی و راهکارهای مؤثر برای مدیریت آن
جراحی لاپاراسکوپی، که با عنوان جراحی کم‌تهاجمی نیز شناخته می‌شود، انقلابی در دنیای پزشکی ایجاد کرده است. این روش با استفاده از برش‌های کوچک، دوربین و ابزارهای تخصصی، به پزشکان اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به جراحی باز، به درمان یا تشخیص بیماری‌ها بپردازند. مزایای این روش، از جمله کاهش درد، کوتاه‌تر شدن زمان بستری و بهبودی سریع‌تر، آن را به گزینه‌ای محبوب برای بسیاری از اعمال جراحی تبدیل کرده است.
با این حال، مانند هر عمل جراحی دیگری، لاپاراسکوپی نیز می‌تواند عوارض جانبی موقتی به همراه داشته باشد. یکی از شایع‌ترین این عوارض، حالت تهوع و استفراغ بعد از عمل (Postoperative Nausea and Vomiting – PONV) است. این عارضه که می‌تواند باعث ناراحتی قابل توجهی در بیماران شود، در اغلب موارد قابل پیشگیری و مدیریت است. در این مقاله، به بررسی دلایل اصلی بروز این حالت، عوامل خطر و راهکارهای مؤثر برای کنترل آن می‌پردازیم.
هزینه عمل لاپاراسکوپی در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)
مهم: محتوای این مقاله صرفاً جهت اطلاع‌رسانی است و جایگزین مشاوره پزشکی نیست. قبل از هرگونه تصمیم‌گیری یا اقدام درمانی، حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید.
نکات کلیدی در یک نگاه
- حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی یک عارضه بسیار شایع است که حدود ۴۰ تا ۷۰ درصد از بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- عوامل اصلی شامل داروهای بیهوشی، استفاده از گاز دی‌اکسید کربن (CO2) و داروهای مسکن اپیوئیدی هستند.
- عوامل خطر فردی مانند جنسیت (زن بودن)، سن (جوان بودن)، سابقه بیماری حرکت یا تهوع بعد از عمل و عدم استعمال دخانیات، شانس بروز این عارضه را افزایش می‌دهند.
- پیشگیری قبل و حین عمل جراحی با تکنیک‌های بیهوشی مناسب و داروهای ضد تهوع، نقش مهمی در کنترل آن دارد.
- مدیریت خانگی شامل رژیم غذایی سبک، هیدراته ماندن و استراحت کافی است.
- در صورت تهوع شدید، طولانی‌مدت یا همراه با علائم هشداردهنده مانند کم‌آبی، باید فوراً با پزشک تماس بگیرید.
چرا بعد از لاپاراسکوپی حالت تهوع ایجاد می‌شود؟
حالت تهوع پس از جراحی لاپاراسکوپی معمولاً نتیجه یک عامل واحد نیست، بلکه ترکیبی از چندین عامل فیزیولوژیک و دارویی است که بر مرکز تهوع در مغز تأثیر می‌گذارند. درک این دلایل به شما کمک می‌کند تا با آمادگی بیشتری برای این دوره آماده شوید.
۱. تأثیر داروهای بیهوشی عمومی
بیهوشی عمومی یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد PONV است. داروهای بیهوشی، به‌خصوص داروهای استنشاقی، می‌توانند مستقیماً بر روی ناحیه‌ای در مغز به نام ناحیه پستِرِما (Area Postrema) یا منطقه ماشه شیمیایی (Chemoreceptor Trigger Zone) اثر بگذارند. این منطقه مسئول شناسایی مواد محرک تهوع در جریان خون است. زمانی که داروهای بیهوشی در بدن متابولیزه می‌شوند، می‌توانند این مرکز را تحریک کرده و باعث احساس تهوع شوند. از طرفی، برخی داروهای آرامبخش و شل‌کننده‌های عضلانی که حین بیهوشی استفاده می‌شوند نیز در این امر نقش دارند.
۲. استفاده از گاز دی‌اکسید کربن (CO_2)
یکی از ویژگی‌های اصلی جراحی لاپاراسکوپی، باد کردن شکم با گاز CO_2 است. این فرآیند که پنوموپریتونئوم (Pneumoperitoneum) نامیده می‌شود، فضای کافی برای دید بهتر و حرکت ابزارها را فراهم می‌کند. تحریک دیواره‌های شکم و پرده صفاق توسط گاز CO_2 می‌تواند باعث ایجاد درد، به‌خصوص در شانه و گردن، و همچنین تحریک سیستم عصبی خودکار شود. این تحریک می‌تواند مستقیماً به مرکز تهوع در مغز سیگنال بفرستد و آن را فعال کند. همچنین، جذب CO_2 در جریان خون باعث تغییرات اسیدی-بازی در بدن شده که خود عاملی برای تهوع است.
۳. داروهای مسکن اپیوئیدی
بعد از عمل جراحی، برای کنترل درد معمولاً داروهای مسکن قوی مانند اپیوئیدها (مثلاً مرفین، فنتانیل) تجویز می‌شوند. این داروها نیز یکی از دلایل اصلی حالت تهوع هستند. اپیوئیدها با تحریک مستقیم گیرنده‌هایی در مغز که مسئول تهوع هستند، و همچنین با کند کردن حرکات روده، باعث افزایش احتمال تهوع و یبوست می‌شوند.
۴. دستکاری اندام‌های داخلی
در حین لاپاراسکوپی، جراح برای انجام عمل، اندام‌های داخلی شکم را جابجا می‌کند. این دستکاری می‌تواند باعث تحریک عصب واگ شود که ارتباط مستقیمی با دستگاه گوارش و مرکز تهوع دارد. تحریک این عصب منجر به بروز رفلکس تهوع و استفراغ می‌شود.
ریسک‌فاکتورهای مؤثر بر شدت حالت تهوع
شدت و احتمال بروز حالت تهوع بعد از عمل به عوامل مختلفی بستگی دارد. برخی از این عوامل مربوط به خود بیمار هستند و برخی دیگر به نوع جراحی و تکنیک بیهوشی مربوط می‌شوند.
| ریسک‌فاکتور | تأثیر بر احتمال تهوع | توضیحات |
|---|---|---|
| جنسیت | افزایش بالا | زنان به دلیل عوامل هورمونی ریسک بالاتری دارند. |
| سابقه شخصی | افزایش بالا | سابقه تهوع بعد از عمل یا بیماری حرکت (مانند سرگیجه در ماشین) |
| سن | افزایش متوسط | شیوع در سنین جوان‌تر (زیر ۵۰ سال) بیشتر است. |
| سابقه مصرف دخانیات | افزایش متوسط | افراد غیرسیگاری ریسک بالاتری دارند. |
| مدت جراحی | افزایش متوسط | طولانی‌تر شدن زمان بیهوشی و جراحی، ریسک را بالا می‌برد. |
| استفاده از اپیوئیدها | افزایش بالا | استفاده از داروهای مسکن قوی، شانس تهوع را به‌شدت افزایش می‌دهد. |
راه‌های پیشگیری و مدیریت حالت تهوع
کنترل حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی با یک رویکرد چندوجهی، شامل اقدامات قبل، حین و بعد از عمل، امکان‌پذیر است.
مهم: قبل از هرگونه اقدام درمانی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
۱. اقدامات پیش از جراحی
- مشورت با پزشک: قبل از عمل، سابقه تهوع بعد از عمل یا بیماری حرکت را با پزشک و متخصص بیهوشی در میان بگذارید. این اطلاعات به آن‌ها کمک می‌کند تا از روش‌های بیهوشی و داروهای مناسب برای شما استفاده کنند.
- ناشتا بودن: رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک در مورد زمان ناشتا بودن قبل از عمل ضروری است.
۲. اقدامات حین و بلافاصله بعد از جراحی
- تکنیک‌های بیهوشی: متخصصان بیهوشی می‌توانند از تکنیک‌های خاصی برای کاهش ریسک تهوع استفاده کنند. مثلاً، استفاده از داروی بیهوشی پروپوفول به جای داروهای استنشاقی، یا کاهش دوز اپیوئیدها.
- داروهای پیشگیرانه: ممکن است پزشک قبل از عمل یا در طول آن، داروهای ضد تهوع (مانند اندانسترون یا دگزامتازون) را برایتان تجویز کند.
- تزریق مایعات: هیدراته نگه داشتن بدن از طریق سرم وریدی، به دفع سریع‌تر داروهای بیهوشی از بدن کمک می‌کند.
۳. مراقبت‌های خانگی و رژیم غذایی
بعد از ترخیص از بیمارستان، رعایت نکات زیر به مدیریت تهوع کمک می‌کند:
- شروع آهسته با رژیم غذایی: پس از بیدار شدن از بیهوشی، ابتدا با مایعات شفاف و در حجم کم شروع کنید. سپس به تدریج سراغ غذاهای سبک و زودهضم مانند سوپ رقیق، نان تست یا ژله بروید.
- از مصرف غذاهای تحریک‌کننده بپرهیزید: از غذاهای چرب، سرخ‌کرده، تند و سنگین دوری کنید. این غذاها می‌توانند معده را تحریک کرده و تهوع را تشدید کنند.
- مصرف آب کافی: به‌صورت منظم و جرعه‌جرعه آب بنوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری کنید. آب ولرم یا دمنوش‌های گیاهی ملایم مانند دمنوش زنجبیل (به شرط تأیید پزشک) می‌تواند مفید باشد.
- استراحت و فعالیت سبک: استراحت کافی برای بهبودی بدن ضروری است. اما حرکت‌های آهسته و کوتاه، مانند قدم زدن در منزل، می‌تواند به بهبود گردش خون و عملکرد دستگاه گوارش کمک کند.
تفاوت تهوع عادی با تهوع شدید و خطرناک
بسیار مهم است که تفاوت میان یک تهوع عادی و قابل مدیریت را با علائم هشداردهنده تشخیص دهید.
- تهوع عادی: معمولاً در ۲۴ ساعت اول پس از عمل رخ می‌دهد، خفیف تا متوسط است و با داروهای ساده یا مراقبت‌های خانگی کنترل می‌شود.
- علائم هشداردهنده: نشانه‌هایی که نیاز به تماس فوری با پزشک دارند:
- تهوع و استفراغی که بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد.
- استفراغ شدید و مکرر که مانع از نوشیدن مایعات شود.
- علائم کم‌آبی شدید مانند دهان خشک، تشنگی زیاد، سرگیجه یا کاهش ادرار.
- درد شدید شکمی که با داروهای مسکن بهبود نیابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در هر یک از شرایط زیر، فوراً با پزشک یا مرکز درمانی تماس بگیرید:
- اگر نمی‌توانید هیچ مایعاتی را در معده خود نگه دارید.
- اگر علائم کم‌آبی مانند خشکی دهان، چشم‌های گودافتاده، یا ادرار بسیار کم را مشاهده می‌کنید.
- اگر درد شکمی شما به طور غیرعادی شدید شده یا تشدید می‌شود.
- اگر تب یا لرز دارید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی طبیعی است؟ بله، حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی یک عارضه بسیار شایع است و معمولاً در روز اول پس از عمل به اوج خود می‌رسد و به تدریج بهبود می‌یابد.
۲. حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی چند روز طول می‌کشد؟ در اغلب موارد، حالت تهوع ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شود. اگر تهوع بیش از این مدت ادامه یافت یا شدید شد، باید با پزشک خود تماس بگیرید.
۳. بهترین غذا برای حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی چیست؟ با غذاهای سبک و زودهضم مانند نان تست، سوپ رقیق، کراکر و ژله شروع کنید. از غذاهای سنگین، چرب و تند پرهیز کنید.
۴. آیا جراحی لاپاراسکوپی باعث تهوع می‌شود؟ خود جراحی لاپاراسکوپی به دلیل استفاده از گاز CO_2 برای باد کردن شکم و دستکاری اندام‌ها، یکی از عوامل اصلی تحریک‌کننده تهوع است.
۵. چه نوع داروهایی برای حالت تهوع بعد از عمل لاپاراسکوپی تجویز می‌شود؟ پزشک ممکن است داروهایی مانند اندانسترون (Ondansetron) یا متوکلوپرامید (Metoclopramide) را برای پیشگیری یا درمان تهوع تجویز کند.
راهکارهای نهایی برای مدیریت تهوع بعد از لاپاراسکوپی
مدیریت حالت تهوع بعد از لاپاراسکوپی با آمادگی و همکاری بین بیمار و تیم درمانی امکان‌پذیر است. با اطلاع‌رسانی کامل به متخصص بیهوشی درباره سوابق پزشکی خود، رعایت دقیق دستورالعمل‌های قبل و بعد از عمل و گوش دادن به نیازهای بدن خود، می‌توانید این دوره نقاهت را با آسایش بیشتری پشت سر بگذارید. به یاد داشته باشید که تهوع معمولاً موقتی است و بخشی طبیعی از فرآیند بهبودی است.
برای ارزیابی دقیق شرایط خود و دریافت بهترین توصیه‌های درمانی، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.
منابع:
۱. Mayo Clinic: Post-operative nausea and vomiting (PONV) https://www.mayoclinic.org/
۲. NIH: Postoperative Nausea and Vomiting (PONV) after Laparoscopic Surgery https://www.ncbi.nlm.nih.gov//
۳. Healthline: What Causes Postoperative Nausea and Vomiting (PONV)? https://www.healthline.com/
۵. TeachMeSurgery: Post-Operative Nausea and Vomiting https://teachmesurgery.com//
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
