گلاس آینومر چیست و در چه مواردی استفاده می شود؟
گلاس آینومر (GIC): ماده ترمیمی هوشمند در دندانپزشکی مدرن
گلاس آینومر سمان (Glass Ionomer Cement یا GIC) یکی از پرکاربردترین و انقلابی‌ترین مواد در دندانپزشکی ترمیمی است که به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، جایگاه ویژه‌ای در درمان‌های مختلف پیدا کرده است. این ماده که از ترکیب پودر شیشه و اسیدهای پلیمری ساخته می‌شود، نه تنها به ترمیم ساختار از دست رفته دندان کمک می‌کند، بلکه با آزادسازی یون فلوراید، نقش مهمی در پیشگیری از پوسیدگی‌های آینده ایفا می‌کند و به عنوان یک ماده “فعال زیستی” (Bioactive) شناخته می‌شود.
درک صحیح از عملکرد، مزایا و محدودیت‌های گلاس آینومر به دندانپزشکان و بیماران کمک می‌کند تا بهترین تصمیم را برای طرح درمان بگیرند. این ماده به دلیل سازگاری بالا با بافت دندان و سهولت استفاده، در موارد گوناگونی از پرکردن دندان‌های شیری گرفته تا چسباندن روکش‌های دائمی به کار می‌رود.
قیمت ترمیم دندان در تهران (جدول هزینه)
گلاس آینومر چیست و چگونه کار می‌کند؟
گلاس آینومر یک ماده ترمیمی همرنگ دندان است که از واکنش شیمیایی بین دو جزء اصلی تشکیل می‌شود:
- پودر (باز): شیشه فلوروآلومینوسیلیکات که منبع یون‌های کلسیم (Ca²⁺)، آلومینیوم (Al³⁺) و مهم‌تر از همه، فلوراید (F⁻) است.
- مایع (اسید): یک اسید ضعیف پلیمری مانند اسید پلی‌آکریلیک که با یون‌های موجود در پودر واکنش داده و باعث سخت شدن ماده می‌شود.
فرآیند سخت شدن (Setting Reaction) در یک واکنش اسید-باز چند مرحله‌ای رخ می‌دهد:
- انحلال (Dissolution): پس از مخلوط کردن، اسید به سطح ذرات شیشه حمله کرده و یون‌های کلسیم، آلومینیوم و فلوراید را آزاد می‌کند.
- ژلی شدن (Gelation): یون‌های کلسیم که سریع‌تر آزاد می‌شوند، با زنجیره‌های اسید پلی‌آکریلیک پیوند برقرار کرده و یک ژل اولیه ایجاد می‌کنند. این مرحله باعث قوام‌گیری اولیه ماده می‌شود.
- سخت شدن (Hardening): در طی ۲۴ ساعت آینده، یون‌های آلومینیوم که کندتر آزاد می‌شوند، پیوندهای عرضی بسیار قوی‌تری بین زنجیره‌های پلیمری ایجاد می‌کنند که منجر به سخت شدن نهایی و افزایش استحکام ماده می‌شود.
این فرآیند شیمیایی منحصربه‌فرد، ویژگی‌های کلیدی زیر را به گلاس آینومر می‌بخشد:
- اتصال شیمیایی به دندان: GIC قادر است به طور مستقیم و بدون نیاز به مواد باندینگ جداگانه، به مینا (Enamel) و عاج (Dentin) دندان بچسبد. این اتصال از طریق پیوند کی‌لیتی (Chelation) بین گروه‌های کربوکسیلیک اسید پلی‌آکریلیک و یون‌های کلسیم موجود در ساختار دندان برقرار می‌شود. این ویژگی یک آب‌بندی (Seal) عالی در برابر نفوذ باکتری‌ها ایجاد کرده و خطر پوسیدگی ثانویه را به شدت کاهش می‌دهد.
- آزادسازی و شارژ مجدد فلوراید: این ماده به طور مداوم یون فلوراید در محیط اطراف ترمیم آزاد می‌کند. فلوراید خاصیت ضدپوسیدگی (Anti-cariogenic) دارد. ویژگی شگفت‌انگیزتر گلاس آینومر، قابلیت “شارژ مجدد” آن است؛ یعنی می‌تواند فلوراید موجود در محیط دهان (مثلاً از خمیردندان یا دهانشویه) را جذب کرده و مجدداً در مواقع نیاز آزاد کند. این عملکرد آن را به یک “مخزن هوشمند فلوراید” تبدیل می‌کند.
- سازگاری زیستی (Biocompatibility): گلاس آینومر با بافت‌های دهان بسیار سازگار است. مولکول‌های بزرگ اسید پلی‌آکریلیک نمی‌توانند به راحتی به توبول‌های عاجی نفوذ کنند، بنابراین تحریک پالپ دندان (عصب) توسط این ماده بسیار ناچیز است.
- ضریب انبساط حرارتی مشابه دندان: این ویژگی باعث می‌شود که ماده در برابر تغییرات دمایی (مانند نوشیدن مایعات سرد و گرم) همانند ساختار دندان منبسط و منقبض شود. این تطابق از ایجاد تنش در لبه‌های ترمیم جلوگیری کرده و مانع از ایجاد ریز نشت (Microleakage) و شکست ترمیم در طولانی مدت می‌شود.
کاربردهای بالینی گلاس آینومر در دندانپزشکی
به لطف ویژگی‌های ذکر شده، گلاس آینومر در طیف وسیعی از درمان‌های دندانپزشکی کاربرد دارد. جدول زیر مهم‌ترین موارد استفاده از این ماده را با جزئیات بیشتر نشان می‌دهد:
| کاربرد اصلی | توضیح دقیق و موارد استفاده |
|---|---|
| ترمیم‌های مستقیم (فیلینگ) | ایده‌آل برای حفرات کلاس III و V (نواحی طوق دندان و سطوح بین دندانی قدامی) که تحت فشار مستقیم جویدن نیستند. بهترین انتخاب برای دندان‌های شیری به دلیل آزادسازی فلوراید و نیاز کمتر به همکاری کودک. همچنین ماده اصلی در تکنیک ترمیم آتروماتیک (ART) است که در مناطق محروم و بدون نیاز به تجهیزات پیچیده دندانپزشکی استفاده می‌شود. |
| لاینر و بیس (Liner/Base) | به عنوان یک لایه محافظ (لاینر) یا زیرسازی (بیس) در زیر ترمیم‌های بزرگ آمالگام یا کامپوزیت استفاده می‌شود. این لایه نه تنها پالپ را از تحریکات حرارتی و شیمیایی محافظت می‌کند، بلکه با آزادسازی فلوراید، از پوسیدگی در عمیق‌ترین بخش حفره جلوگیری می‌کند. |
| سیلانت شیارها (Fissure Sealant) | برای پر کردن و مسدود کردن شیارهای عمیق در سطح جونده دندان‌های دائمی (به‌ویژه در کودکان) جهت پیشگیری از پوسیدگی. اگرچه مقاومت سایشی آن از سیلانت‌های رزینی کمتر است، اما اتصال شیمیایی و آزادسازی فلوراید، آن را به گزینه‌ای مناسب برای دندان‌هایی که ایزولاسیون آن‌ها دشوار است، تبدیل می‌کند. |
| سمان لوتینگ (Luting Cement) | برای چسباندن دائمی انواع پروتزهای ثابت مانند روکش‌های فلزی-سرامیکی (PFM)، روکش‌های تمام فلزی، اینله و انله‌های فلزی و همچنین براکت‌های ارتودنسی به دندان. ضخامت کم و آزادسازی فلوراید از مزایای کلیدی آن در این کاربرد است. |
| تکنیک سَندویچی (Sandwich Technique) | در این تکنیک، گلاس آینومر به عنوان جایگزین عاج در لایه زیرین حفرات عمیق قرار گرفته و سپس روی آن با کامپوزیت که استحکام و زیبایی بیشتری دارد، پوشانده می‌شود. این روش مزایای هر دو ماده (آزادسازی فلوراید GIC و مقاومت کامپوزیت) را ترکیب می‌کند. |
| ترمیم‌های موقت و بازسازی | به عنوان پرکردگی موقت در فواصل جلسات درمان ریشه (عصب‌کشی) یا برای کنترل پوسیدگی در بیمارانی با پوسیدگی‌های متعدد و فعال استفاده می‌شود. در این حالت، تمام پوسیدگی‌ها برداشته و با GIC پر می‌شوند تا وضعیت دهان تثبیت شده و سپس درمان‌های قطعی انجام شود. |
انواع مختلف گلاس آینومر (GIC)
برای بهبود خواص فیزیکی و گسترش کاربردها، انواع مختلفی از گلاس آینومر توسعه یافته‌اند:
- گلاس آینومر کلاسیک (Conventional GIC): نوع سنتی که تنها از طریق واکنش اسید-باز سخت می‌شود. حساسیت زیادی به رطوبت در مراحل اولیه سفت شدن دارد (باید ایزوله شود) و همچنین مستعد دهیدراتاسیون (از دست دادن آب) است. با این حال، بیشترین میزان آزادسازی فلوراید را داراست.
- گلاس آینومر اصلاح‌شده با رزین (Resin-Modified GIC – RMGIC): این نوع حاوی مقادیری رزین (مانند HEMA) و یک آغازگر نوری است. در نتیجه، علاوه بر واکنش اسید-باز، با نور (لایت کیور) نیز سخت می‌شود. این ویژگی (Dual-Cure) باعث استحکام اولیه بالاتر، مقاومت بهتر در برابر رطوبت، زیبایی و قابلیت پالیش بهتر می‌شود و امروزه کاربرد آن بسیار رایج است.
- گلاس آینومر تقویت‌شده با فلز (Metal-Reinforced GIC): با افزودن ذرات فلزی (مانند آلیاژ نقره) به پودر، مقاومت سایشی و استحکام آن افزایش یافته است. این نوع که به Miracle Mix نیز معروف است، برای بازسازی تاج دندان‌های خلفی (Core Buildup) کاربرد دارد اما به دلیل رنگ تیره و زیبایی ضعیف، امروزه کمتر استفاده می‌شود.
- گلاس آینومر با ویسکوزیته بالا (High-Viscosity GIC): این دسته که به آن “گلاس آینومر پک‌شونده” نیز می‌گویند، دارای نسبت پودر به مایع بالاتری است که منجر به استحکام مکانیکی بیشتر و مقاومت سایشی بهتر می‌شود. این مواد به طور خاص برای تکنیک ART و ترمیم دندان‌های خلفی در نواحی کم‌فشار طراحی شده‌اند.
انتخاب هوشمندانه گلاس آینومر: مشاوره با دندانپزشک
گلاس آینومر سمان به دلیل اتصال شیمیایی به دندان، آزادسازی و شارژ مجدد فلوراید و سازگاری زیستی، یک ماده بی‌نظیر و ارزشمند در دندانپزشکی مدرن است. این ماده به ویژه برای ترمیم‌های غیر باربر، درمان‌های پیشگیرانه در کودکان، بیماران با ریسک بالای پوسیدگی، و به عنوان زیرساز یا سمان چسباننده، انتخابی ایده‌آل محسوب می‌شود.
با این حال، استحکام مکانیکی پایین‌تر آن در مقایسه با کامپوزیت یا آمالگام، آن را برای ترمیم نواحی وسیع که تحت فشار شدید جویدن قرار دارند، به یک گزینه نامناسب تبدیل می‌کند. انتخاب نوع ترمیم مناسب به عوامل متعددی از جمله محل و اندازه پوسیدگی، میزان فشار وارده بر دندان، شرایط بهداشتی بیمار و اهداف درمانی بستگی دارد. همیشه با دندانپزشک خود مشورت کنید تا او بر اساس شرایط بالینی شما و با در نظر گرفتن مزایا و معایب هر ماده، مناسب‌ترین و بادوام‌ترین روش درمانی را پیشنهاد دهد.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
