علت التهاب لثه بعد از کامپوزیت (روش های درمان آن)
راهنمای کامل علت و درمان التهاب لثه بعد از کامپوزیت دندان
ترمیم دندان با کامپوزیت یکی از رایج‌ترین و محبوب‌ترین روش‌های دندانپزشکی زیبایی و درمانی مدرن است. این روش به دلیل همرنگ بودن با دندان‌های طبیعی و قابلیت شکل‌دهی بالا، ظاهری کاملاً طبیعی و زیبا به لبخند شما می‌بخشد و اغلب با حداقل تراش دندان انجام می‌شود. با این حال، موفقیت یک ترمیم تنها به زیبایی آن خلاصه نمی‌شود؛ بلکه به سازگاری آن با بافت‌های اطراف، به ویژه لثه، بستگی دارد.
برخی افراد پس از انجام این ترمیم، دچار التهاب، قرمزی، تورم یا خونریزی لثه در ناحیه ترمیم‌شده می‌شوند. این مشکل که در علم دندانپزشکی به آن ژنژیویت (Gingivitis) گفته می‌شود، می‌تواند نگران‌کننده باشد، اما معمولاً دلایل مشخصی دارد و کاملاً قابل پیشگیری و درمان است. التهاب لثه نه تنها باعث ناراحتی و ظاهر ناخوشایند می‌شود، بلکه در صورت عدم رسیدگی می‌تواند به سلامت کلی لثه، استخوان نگهدارنده دندان و در نهایت، موفقیت بلندمدت ترمیم آسیب جدی برساند. درک دلایل اصلی این مشکل، اولین قدم برای حفظ سلامت دهان و لذت بردن از نتایج ترمیم کامپوزیتی است. در این مقاله، به بررسی جامع و عمیق علل این عارضه و راهکارهای مؤثر برای پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.
قیمت کامپوزیت دندان در تهران (جدول هزینه )
تأثیر لبه‌های اضافی کامپوزیت (Overhang) بر سلامت لثه
یکی از شایع‌ترین و اصلی‌ترین دلایل فنی التهاب لثه، وجود لبه‌های اضافی یا ناهموار در ترمیم کامپوزیت است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که ماده کامپوزیت در حین کار گذاشتن و فشرده‌سازی، کمی فراتر از مرز طبیعی دندان گسترش یافته و به فضای بین دندان و لثه یا ناحیه تماس با دندان مجاور نفوذ می‌کند.
اگر این لبه‌های اضافی که به آن‌ها اور هنگ (Overhang) گفته می‌شود، توسط دندانپزشک با دقت شناسایی، تراشیده و صیقل داده نشوند، یک پناهگاه ایده‌آل برای تجمع پلاک‌های میکروبی و باکتری‌ها ایجاد می‌کنند. این ناحیه به یک “تله پلاک” (Plaque Trap) تبدیل می‌شود که تمیز کردن آن با روش‌های معمول مانند مسواک و نخ دندان تقریباً غیرممکن است. بیمار ممکن است متوجه شود که نخ دندان در آن ناحیه پاره یا رشته‌رشته می‌شود یا دائماً ذرات غذا در آن گیر می‌کند. باکتری‌ها در این پناهگاه امن تکثیر شده، یک بیوفیلم مقاوم تشکیل می‌دهند و با آزاد کردن سموم، سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند. این فرآیند منجر به پاسخ التهابی در بافت لثه شده که خود را به صورت قرمزی، تورم و خونریزی هنگام مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن نشان می‌دهد.
خطرات قرارگیری کامپوزیت زیر خط لثه (Subgingival Margin)
در حالت ایده‌آل، لبه‌های ترمیم دندان باید بالاتر از خط لثه قرار گیرند. اما در برخی موارد، به دلیل وسعت پوسیدگی، شکستگی دندان در زیر لثه، یا ملاحظات زیبایی برای پنهان کردن مرز ترمیم، دندانپزشک مجبور است لبهٔ ترمیم کامپوزیت را کمی پایین‌تر از خط لثه (لبه آزاد لثه) قرار دهد. به این حاشیه، حاشیه زیرلثه‌ای (Subgingival Margin) گفته می‌شود.
قرار دادن هر ماده خارجی در زیر لثه، فضایی به نام “عرض بیولوژیک” (Biologic Width) را نقض می‌کند. این فضا، ناحیه اتصال طبیعی بافت لثه به دندان است و برای حفظ سلامت لثه باید دست‌نخورده باقی بماند. قرار گرفتن ماده کامپوزیت در این ناحیه حساس، یک عامل تحریک‌کننده فیزیکی و شیمیایی دائمی برای بافت نرم لثه محسوب می‌شود. بدن این ماده را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و یک پاسخ التهابی مزمن را برای مقابله با آن آغاز می‌کند. این التهاب مداوم می‌تواند منجر به تحلیل لثه، از بین رفتن استخوان نگهدارنده دندان و ایجاد پاکِت‌های لثه‌ای (فضای عمیق بین دندان و لثه) شود که خود محلی برای تجمع بیشتر باکتری‌هاست.
چرا سطح ناصاف کامپوزیت باعث التهاب لثه می‌شود؟
کیفیت پرداخت و پولیش نهایی سطح کامپوزیت، نقشی حیاتی و مستقیم در سلامت لثه دارد. سطح یک ترمیم کامپوزیتی باید کاملاً صاف، براق، صیقلی و بدون هیچ‌گونه خلل و فرج میکروسکوپی باشد، درست مانند سطح مینای طبیعی دندان. این کار نیازمند استفاده از ابزارهای چرخشی مختلف (از فرزهای الماسی گرفته تا دیسک‌ها، نوارها و خمیرهای پولیش) با درجات زبری متفاوت است.
اگر سطح ترمیم پس از کار گذاشتن، به اندازه کافی و با دقت پولیش نشود و خشن باقی بماند، باکتری‌ها و پلاک‌ها به راحتی به آن می‌چسبند. یک سطح زبر در مقیاس میکروسکوپی، مانند کاغذ سنباده عمل کرده و هزاران نقطه برای اتصال باکتری‌ها فراهم می‌کند. تمیز کردن چنین سطحی بسیار دشوار است و این امر زمینه را برای تجمع سریع میکروب‌ها و ایجاد التهاب فراهم می‌کند. هرچه پولیش ترمیم دقیق‌تر و عمیق‌تر انجام شود، انرژی سطحی آن کاهش یافته، احتمال چسبندگی پلاک کمتر شده و در نتیجه، لثه سالم‌تر باقی می‌ماند.
واکنش‌های آلرژیک و حساسیت به مواد کامپوزیت
اگرچه این مورد نسبتاً نادر است، اما برخی افراد ممکن است به یکی از ترکیبات شیمیایی موجود در رزین‌های کامپوزیتی واکنش حساسیتی یا آلرژیک نشان دهند. کامپوزیت‌ها از مونومرهای مختلفی مانند Bis-GMA، TEGDMA و UDMA تشکیل شده‌اند. این مونومرها باید طی فرآیندی به نام پلیمریزاسیون (با استفاده از نور آبی مخصوص) به طور کامل سخت و غیرفعال شوند.
اگر فرآیند سخت‌سازی ناقص باشد (مثلاً به دلیل ضخامت زیاد لایه کامپوزیت یا زمان ناکافی تابش نور)، مونومرهای واکنش‌نداده می‌توانند به مرور زمان از ماده ترمیمی آزاد شده و در بزاق حل شوند. این مونومرهای آزاد می‌توانند خاصیت سیتوتوکسیک (آسیب‌زننده به سلول) داشته باشند و مستقیماً سلول‌های فیبروبلاست لثه را تحریک کرده و باعث التهاب شوند. علاوه بر این، در بیماران مستعد آلرژی، سیستم ایمنی بدن ممکن است این مواد را به عنوان یک آلرژن (ماده حساسیت‌زا) شناسایی کرده و یک واکنش آلرژیک نوع تأخیری (Type IV Hypersensitivity) ایجاد کند. این واکنش معمولاً با تورم، قرمزی شدید، خارش و گاهی احساس سوزش در لثه مجاور ترمیم بروز می‌کند.
اهمیت بهداشت دهان و دندان پس از ترمیم با کامپوزیت
حتی اگر ترمیم کامپوزیت از نظر فنی بی‌نقص انجام شده باشد، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می‌تواند به سادگی منجر به التهاب لثه شود. مرز بین ترمیم و دندان (Margin) همیشه یک نقطه ضعف و محلی مستعد برای تجمع پلاک است.
پس از انجام کامپوزیت، مراقبت دقیق از دندان ترمیم‌شده اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. مسواک زدن ناکافی یا نادرست و به خصوص عدم استفاده از نخ دندان باعث می‌شود پلاک میکروبی در اطراف لبه‌های ترمیم انباشته شده و به سرعت باعث التهاب لثه شود. این موضوع در ترمیم‌های بین‌دندانی (کلاس II) حیاتی است، زیرا تنها راه تمیز کردن این نواحی، استفاده صحیح و منظم از نخ دندان است. توصیه می‌شود نخ دندان به آرامی به شکل حرف “C” دور سطح دندان و ترمیم حلقه شود تا تمام سطوح به خوبی تمیز شوند. استفاده از ابزارهای کمکی مانند مسواک‌های بین‌دندانی یا واترجت (Water Flosser) نیز می‌تواند به حذف پلاک از این نواحی کمک کند.
راهکارهای کلیدی برای پیشگیری و درمان التهاب لثه
خوشبختانه با رعایت چند نکته کلیدی توسط دندانپزشک و بیمار، می‌توان از بروز التهاب لثه پیشگیری کرد یا آن را به سرعت درمان نمود:
- انتخاب دندانپزشک ماهر و دقیق: اطمینان حاصل کنید که دندانپزشک شما در زمینه ترمیم‌های کامپوزیتی زیبایی تجربه و مهارت کافی دارد و برای ایجاد آناتومی صحیح و پولیش دقیق وقت می‌گذارد.
- پولیش حرفه‌ای و بررسی دقیق لبه‌ها: پرداخت نهایی و صیقل دادن کامل سطح کامپوزیت برای جلوگیری از تجمع پلاک ضروری است. دندانپزشک باید با استفاده از ابزارهای تشخیصی، از نبود هرگونه اور هنگ اطمینان حاصل کند.
- رعایت دقیق و وسواسانه‌ی بهداشت دهان:
- از یک مسواک با برس نرم (Soft) استفاده کنید تا به لثه‌ها و سطح کامپوزیت آسیب نرسانید.
- حداقل دو بار در روز و هر بار به مدت دو دقیقه با تکنیک صحیح مسواک بزنید.
- استفاده روزانه و صحیح از نخ دندان برای تمیز کردن نواحی بین‌دندانی و اطراف ترمیم کاملاً ضروری و غیرقابل جایگزین است.
- مراجعه برای چکاپ‌های دوره‌ای منظم: ویزیت‌های منظم هر ۶ ماه یکبار به دندانپزشک اجازه می‌دهد تا با معاینه دقیق، وضعیت لثه و ترمیم شما را بررسی کرده و در صورت وجود مشکل (مانند تحلیل لثه، تغییر رنگ لبه‌ها یا التهاب)، آن را در مراحل اولیه تشخیص داده و برطرف کند.
چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟
یک التهاب خفیف بلافاصله پس از ترمیم ممکن است طبیعی باشد و طی چند روز برطرف شود. اما اگر پس از انجام ترمیم کامپوزیت، علائم زیر را تجربه کردید که بیش از یک هفته ادامه داشتند، حتماً به دندانپزشک خود مراجعه کنید:
- قرمزی و تورم مداوم لثه
- خونریزی از لثه هنگام مسواک زدن، نخ کشیدن یا حتی به صورت خود به خود
- احساس درد، حساسیت یا خارش در لثه مجاور ترمیم
- بوی بد دهان که از ناحیه ترمیم سرچشمه می‌گیرد
- گیر کردن مداوم غذا یا نخ دندان در اطراف ترمیم
این علائم ممکن است نشان‌دهنده وجود یک مشکل فنی در ترمیم (مانند اور هنگ یا سطح زبر) یا یک واکنش آلرژیک باشد. دندانپزشک می‌تواند با بررسی دقیق، علت اصلی مشکل را تشخیص داده و اقدامات لازم مانند پولیش مجدد ترمیم، برداشتن لبه‌های اضافی یا در موارد نادر، تعویض ترمیم را انجام دهد. به یاد داشته باشید که نادیده گرفتن التهاب لثه (ژنژیویت) می‌تواند منجر به بیماری جدی‌تر و غیرقابل بازگشت پریودنتیت، تحلیل لثه و استخوان و در نهایت از دست رفتن دندان شود. مراقبت صحیح و پیگیری به‌موقع، کلید حفظ سلامت دهان و موفقیت طولانی‌مدت ترمیم‌های دندانی شماست.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
