دهان و دندان
چه عواملی باعث خراب شدن ترمیم دندان می شود؟
موفقیت و طول عمر یک ترمیم دندانی به مجموعه‌ای پیچیده از عوامل بستگی دارد و نادیده گرفتن هر یک از این عوامل می‌تواند منجر به شکست زودرس، شکستگی، پوسیدگی ثانویه یا مشکلات دیگر شود. درک این عوامل که در چهار حوزه اصلی «بیمار»، «دندانپزشک»، «ویژگی‌های دندان و دهان» و «مواد ترمیمی» طبقه‌بندی می‌شوند، برای افزایش موفقیت بالینی ضروری است.
قیمت ترمیم دندان در تهران (جدول هزینه)
۱. عوامل مربوط به بیمار
نقش بیمار در نگهداری از ترمیم‌ها بسیار حیاتی است و سبک زندگی و عادات او مستقیماً بر دوام ترمیم تأثیر می‌گذارد.
- وضعیت بهداشت دهان و دندان تجمع پلاک میکروبی، به‌ویژه در حاشیه‌های ترمیم (محل اتصال ماده ترمیمی به دندان)، محیطی اسیدی ایجاد می‌کند. باکتری‌هایی مانند استرپتوکوک موتانس قندها را متابولیزه کرده و اسید تولید می‌کنند که منجر به دمینرالیزاسیون ساختار دندان در لبه‌های ترمیم می‌شود. این فرایند که به پوسیدگی ثانویه معروف است، شایع‌ترین علت شکست ترمیم‌های کامپوزیتی و آمالگام است و پیوند بین ترمیم و دندان را تضعیف می‌کند.
- عادات جویدن و نیروهای اکلوزالی (Parafunctional Habits) نیروهای طبیعی جویدن قابل تحمل هستند، اما عاداتی مانند دندان‌قروچه (Bruxism) یا فشردن دندان‌ها (Clenching) نیروهای شدید، طولانی‌مدت و خارج از محور را به ترمیم‌ها وارد می‌کند. این نیروها می‌توانند باعث خستگی مکانیکی (Material Fatigue)، ایجاد ترک‌های میکروسکوپی در ماده ترمیمی یا حتی در ساختار باقی‌مانده دندان (به‌ویژه کاسپ‌ها) و در نهایت شکستگی شوند. جویدن یخ، آجیل‌های سخت یا باز کردن بسته‌بندی با دندان نیز نمونه‌هایی از اعمال فشار مخرب هستند.
- رژیم غذایی مصرف مکرر مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی قند و اسید (مانند نوشابه‌ها، آبمیوه‌های صنعتی و شیرینی‌ها) pH دهان را برای مدت طولانی پایین نگه می‌دارد. این محیط اسیدی نه‌تنها خطر پوسیدگی را در سراسر دهان افزایش می‌دهد، بلکه باعث تخریب شیمیایی سطح و لبه‌های ترمیم‌ها شده و پدیده میکرولیکیج (Microleakage) یا نشت حاشیه‌ای را تشدید می‌کند که خود زمینه‌ساز پوسیدگی ثانویه است.
- سن بیمار ریسک شکست ترمیم در گروه‌های سنی خاص بالاتر است. در کودکان و نوجوانان (زیر ۲۰ سال)، به دلیل بزرگ‌تر بودن حفره پالپ و مینرالیزاسیون کمتر عاج، حساسیت پس از ترمیم بیشتر است. همچنین همکاری کمتر در کنترل رطوبت و بهداشت ضعیف‌تر می‌تواند مؤثر باشد. در بیماران مسن (بالای ۶۰ سال)، کاهش جریان بزاق (Xerostomia) به دلیل مصرف داروها یا بیماری‌ها، تحلیل لثه و نمایان شدن سطح ریشه، خطر پوسیدگی ریشه در کنار ترمیم‌ها را افزایش می‌دهد.
۲. عوامل مربوط به دندانپزشک
مهارت، دقت و قضاوت بالینی دندانپزشک نقشی کلیدی در موفقیت بلندمدت ترمیم دارد.
- طراحی و آماده‌سازی حفره یک آماده‌سازی ایده‌آل باید ضمن حذف کامل بافت پوسیده، اصول مقاومت و گیر (Resistance and Retention Form) را فراهم کند. دیواره‌های ضعیف و بدون حمایت، لبه‌های تیز و زبری‌ها می‌توانند نقاط تمرکز تنش ایجاد کرده و منجر به شکستگی دندان یا ترمیم شوند. عدم ایجاد حاشیه‌های صاف و مشخص، به خصوص در ترمیم‌های کامپوزیتی، منجر به ایجاد میکروگپ (Microgap) و عدم تطابق کامل ترمیم با دندان می‌شود.
- تکنیک باندینگ و کنترل انقباض در ترمیم‌های کامپوزیتی، ایجاد پیوند قوی بین ماده و دندان حیاتی است. خطاهایی مانند اچینگ ناکافی یا بیش از حد، خشک کردن بیش از حد عاج (که باعث کلاپس شبکه کلاژنی می‌شود) یا آلودگی سطح به بزاق، فرآیند باندینگ را مختل می‌کند. همچنین، انقباض پلیمریزاسیون (Polymerization Shrinkage) ذاتی کامپوزیت‌هاست. اگر این انقباض با تکنیک‌های صحیح مانند لایه‌گذاری تدریجی (Incremental Layering) کنترل نشود، تنش زیادی به دیواره‌های حفره وارد شده و باعث جدا شدن ترمیم از لبه‌ها و ایجاد فاصله می‌شود. این مشکل در حفره‌های عمیق و جعبه‌ای شکل با C-factor بالا شدیدتر است.
- انتخاب و استفاده از ماتریس در ترمیم‌های کلاس II (بین‌دندانی)، بازسازی نقطه تماس (Contact Point) صحیح با دندان مجاور ضروری است. استفاده از نوار ماتریس و وِج (Wedge) نامناسب منجر به ایجاد تماس ضعیف یا باز می‌شود. این نقص باعث گیر کردن مواد غذایی، التهاب لثه و افزایش خطر پوسیدگی بین‌دندانی و در نهایت شکست ترمیم می‌شود.
- پرداخت و پولیش نهایی (Finishing and Polishing) این مرحله صرفاً برای زیبایی نیست. یک سطح ترمیم ناصاف و زبر، محلی ایده‌آل برای تجمع پلاک میکروبی است و می‌تواند باعث سایش دندان مقابل شود. پولیش کامل با استفاده از فرزها، دیسک‌ها و خمیرهای مناسب، سطحی صاف و صیقلی ایجاد می‌کند که هم بهداشت آن راحت‌تر است و هم از ایجاد نقاط تمرکز تنش جلوگیری می‌کند.
۳. عوامل مربوط به خود دندان و محیط دهانی
ویژگی‌های ساختاری دندان و شرایط محیطی دهان نیز بر سرنوشت ترمیم تأثیرگذار است.
- عمق حفره و ضخامت باقی‌مانده عاج (RDT) حفره‌های عمیق که به پالپ (عصب دندان) نزدیک هستند، ریسک التهاب پالپ (Pulpitis) و درد پس از ترمیم را افزایش می‌دهند. ضخامت کم عاج باقی‌مانده (Remaining Dentin Thickness) نمی‌تواند به خوبی از پالپ در برابر تحریکات حرارتی و شیمیایی محافظت کند.
- کلاس و موقعیت ترمیم ترمیم‌ها در موقعیت‌های مختلف، نیروهای متفاوتی را تحمل می‌کنند. ترمیم‌های کلاس I (در شیارهای سطح جونده) کمترین ریسک را دارند. ترمیم‌های کلاس II (بین‌دندانی) و کلاس IV (لبه برنده دندان‌های جلو) به دلیل تحمل نیروهای برشی و کششی شدید و دشواری در ایزولاسیون، تا ۱.۲ برابر بیشتر در معرض شکست قرار دارند.
- کنترل رطوبت و ایزولاسیون موفقیت باندینگ به شدت به یک محیط خشک و تمیز وابسته است. نشت بزاق، خون یا مایع شیار لثه‌ای (Gingival Crevicular Fluid) به محل ترمیم، می‌تواند لایه هیبریدی را آلوده کرده و استحکام پیوند را به شدت کاهش دهد. استفاده از رابردم (Rubber Dam) بهترین روش برای ایزولاسیون کامل دندان و تضمین یک محیط کار ایده‌آل است.
۴. عوامل مربوط به ماده ترمیمی
خواص فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی ماده انتخابی، نقش مستقیمی در عملکرد بالینی آن دارد.
- نوع ماده و خواص مکانیکی
- کامپوزیت‌ها: زیبایی عالی و خواص مکانیکی خوبی دارند اما به تکنیک حساس هستند. طول عمر آن‌ها در مقایسه با گلاس آیونومرها تا ۲.۱ برابر بیشتر است.
- آمالگام: مقاومت به سایش و استحکام فشاری بالایی دارد اما فاقد زیبایی است و نیاز به تراش بیشتری از ساختار دندان دارد.
- گلاس آیونومر: فلوراید آزاد می‌کند (ضد پوسیدگی) و به ساختار دندان می‌چسبد اما از نظر مکانیکی ضعیف‌تر است و بیشتر به عنوان ترمیم موقت یا در نواحی کم‌استرس استفاده می‌شود. مقاومت به سایش، ضریب انبساط حرارتی (نزدیک بودن به دندان) و مدول الاستیسیته از ویژگی‌های مهمی هستند که باید متناسب با محل ترمیم انتخاب شوند.
- انقباض پلیمریزاسیون همانطور که ذکر شد، کامپوزیت‌ها حین سخت شدن منقبض می‌شوند. این انقباض تنشی را در فصل مشترک ترمیم و دندان ایجاد می‌کند که می‌تواند منجر به شکست باند، ایجاد فاصله و نشت حاشیه‌ای شود. استفاده از کامپوزیت‌های با انقباض کم (Low-shrinkage composites) و تکنیک‌های لایه‌گذاری می‌تواند این اثر را به حداقل برساند.
- سازگاری زیستی و پایداری شیمیایی ماده ترمیمی نباید باعث تحریک پالپ یا واکنش‌های آلرژیک در بیمار شود. علاوه بر این، باید در برابر محیط شیمیایی دهان (اسیدها، آنزیم‌ها) مقاوم باشد و در طول زمان دچار تخریب، خوردگی یا تغییر رنگ نشود. برخی مواد ممکن است در اثر جذب آب یا مواد رنگی از غذاها، دچار تغییر رنگ حاشیه‌ای شوند که یک شکست زیبایی محسوب می‌شود.
نتیجه‌گیری:
طول عمر یک ترمیم دندانی حاصل یک همکاری دوجانبه است. دندانپزشک با تشخیص صحیح، انتخاب ماده مناسب، اجرای دقیق پروتکل‌های بالینی از آماده‌سازی تا پولیش نهایی، و بیمار با رعایت بهداشت دهان و دندان، پیروی از یک رژیم غذایی سالم، پرهیز از عادات مخرب و انجام معاینات دوره‌ای، هر دو در موفقیت بلندمدت ترمیم نقش اساسی ایفا می‌کنند.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
