دهان و دندان
چگونه دندان مصنوعی برای افراد مختلف طراحی می شود؟
طراحی دندان مصنوعی برای هر فرد: مراحل و اصول کلیدی
طراحی دندان مصنوعی یک فرآیند دقیق و چندمرحله‌ای است که بر پایه‌ی نیازهای عملکردی، زیبایی‌شناختی و آناتومیک هر بیمار صورت می‌گیرد. این فرآیند پیچیده، ترکیبی از هنر و علم دندانپزشکی است و شامل مراحل بالینی و آزمایشگاهی متعددی می‌شود که به دو روش سنتی و دیجیتال قابل اجراست. در ادامه، خلاصه‌ای از مراحل اصلی و نکات مهم در هر مرحله به تفصیل آورده شده است.
قیمت دندان مصنوعی در تهران (جدول هزینه)
۱. ارزیابی بالینی و برنامه‌ریزی درمان
این مرحله سنگ بنای یک درمان موفق است و شامل جمع‌آوری اطلاعات جامع از بیمار می‌باشد.
- تاریخچه پزشکی و دندانپزشکی: بررسی دقیق بیماری‌های سیستمیک (مانند دیابت که بر ترمیم بافت تأثیر می‌گذارد)، داروهای مصرفی (که ممکن است باعث خشکی دهان شوند)، آلرژی‌ها و عادات بیمار (مانند سیگار کشیدن) ضروری است.
- معاینات داخل دهانی: این معاینه فراتر از شمارش دندان‌هاست. کیفیت و کمیت بزاق، اندازه زبان، وضعیت اتصال عضلات به فک، و شکل و ارتفاع ریج (برجستگی استخوانی) به دقت ارزیابی می‌شود. همچنین با استفاده از رادیوگرافی (عکس اشعه ایکس)، سطح استخوان باقیمانده و سلامت ریشه‌ی دندان‌های موجود بررسی می‌گردد.
- معاینات خارج دهانی: تقارن صورت، میزان حمایت لب‌ها (که با از دست دادن دندان‌ها کاهش می‌یابد) و ارتفاع عمودی صورت در حالت استراحت و بستن فک‌ها اندازه‌گیری می‌شود تا در مراحل بعدی بازسازی شود.
- درک انتظارات بیمار: بخش مهمی از این مرحله، گفتگوی شفاف با بیمار در مورد انتظارات زیبایی و عملکردی اوست. مدیریت این انتظارات و توضیح محدودیت‌های احتمالی، به رضایت نهایی بیمار کمک شایانی می‌کند.
در نهایت، با جمع‌بندی این اطلاعات، طرح درمان نهایی و نوع پروتز (کامل، پارسیل، متکی بر ایمپلنت و…) مشخص می‌شود.
۲. برداشت قالب (ایمپرشن)
ثبت دقیق جزئیات بافت‌های نرم و سخت دهان برای ساخت یک پروتز راحت و کارآمد حیاتی است.
- قالب‌گیری اولیه: با استفاده از مواد قالب‌گیری مانند آلژینات و تری‌های استاندارد، یک مدل اولیه از فک بیمار تهیه می‌شود. این مدل برای تشخیص و ساخت تری اختصاصی کاربرد دارد.
- قالب‌گیری ثانویه: با استفاده از یک تری اختصاصی که در لابراتوار ساخته شده، قالب‌گیری نهایی انجام می‌شود. در این مرحله با استفاده از تکنیک “بوردر مولدینگ” (Border Molding)، لبه‌های فعال پروتز که با حرکات عضلات گونه، لب و زبان در تماس هستند، با دقت ثبت می‌شوند. این کار به گیر و ثبات پروتز کمک شایانی می‌کند. برای این مرحله از مواد دقیق‌تری مانند پلی‌وینیل سیلوکسان (PVS) استفاده می‌شود.
در روش دیجیتال: اسکنر داخل دهانی با تاباندن نور، هزاران تصویر در ثانیه ثبت کرده و یک مدل مجازی سه‌بعدی بی‌نقص ایجاد می‌کند. این روش علاوه بر دقت و راحتی برای بیمار، خطاهای ناشی از انقباض مواد قالب‌گیری را حذف کرده و امکان ارسال سریع فایل به لابراتوار و حتی نمایش فوری مدل به بیمار را فراهم می‌کند.
۳. ساخت مدل‌های آزمایشگاهی و ثبت روابط فک
- تهیه مدل‌ها: گچ دندانپزشکی (معمولاً گچ استون سخت) در قالب‌ها ریخته می‌شود تا مدل‌های کاری دقیق و مقاومی ساخته شود.
- ثبت روابط فک: این مرحله یکی از حیاتی‌ترین مراحل است. با استفاده از رکوردهای مومی (Wax Rims)، سه پارامتر مهم ثبت می‌شود:
- ارتفاع عمودی اکلوزال (VDO): ارتفاع صورت در زمانی که دندان‌ها در تماس کامل هستند. بازسازی صحیح آن برای زیبایی و عملکرد جویدن ضروری است.
- رابطه مرکزی (CR): موقعیت فیزیولوژیک فک پایین نسبت به بالا که مستقل از تماس دندان‌هاست.
- خطوط راهنمای دیگر مانند خط لبخند و خط وسط صورت.
- آرتیکولاسیون: مدل‌ها بر روی یک دستگاه مکانیکی به نام آرتیکولاتور نصب می‌شوند. این دستگاه حرکات فک بیمار را شبیه‌سازی می‌کند و به تکنسین اجازه می‌دهد تا دندان‌ها را به گونه‌ای بچیند که در حین جویدن، صحبت کردن و سایر حرکات، هماهنگی کامل داشته باشند.
۴. انتخاب و چینش دندان‌ها
- انتخاب دندان: انتخاب دندان یک فرآیند هنرمندانه است. فرم دندان‌ها بر اساس شکل صورت بیمار (مربعی، بیضی، مثلثی)، جنسیت و سن انتخاب می‌شود. رنگ دندان‌ها نیز با توجه به رنگ پوست، مو و چشم بیمار و همچنین دندان‌های باقیمانده (در صورت وجود) تعیین می‌گردد. گاهی از عکس‌های قدیمی بیمار برای انتخابی طبیعی‌تر کمک گرفته می‌شود.
- چینش دندان‌ها: دندان‌ها بر اساس اصول اکلوزالی (مانند اکلوزال بالانس در پروتز کامل) روی بستر مومی چیده می‌شوند تا پروتز در حین عملکرد ثبات داشته باشد.
- جلسه امتحان (Try-in): مدل مومی در دهان بیمار امتحان می‌شود. در این جلسه، زیبایی (لبخند و حمایت لب)، عملکرد (جویدن)، راحتی و مهم‌تر از همه، فونیک (تلفظ حروف مانند “س” و “ف”) بررسی می‌شود. بیمار طرح را تأیید کرده و هرگونه اصلاحات لازم قبل از پخت نهایی انجام می‌شود.
۵. فرم‌دهی و پخت نهایی (فلاسکینگ و کیورینگ)
- جایگزینی موم: مدل مومی نهایی در یک محفظه فلزی چندتکه به نام فلاسک قرار گرفته و با گچ پوشانده می‌شود. سپس با حرارت، موم ذوب شده و از محفظه خارج می‌شود و فضایی خالی به شکل پروتز باقی می‌ماند.
- پلیمریزاسیون: رزین آکریلیک (که همرنگ لثه است) با دقت در فضای خالی تزریق یا فشرده می‌شود. سپس فلاسک تحت یک چرخه دقیق فشار و حرارت قرار می‌گیرد تا مولکول‌های رزین به هم پیوند خورده (پلیمریزه شوند) و ماده‌ای سخت، متراکم و مقاوم ایجاد کنند.
- خارج‌سازی (Deflasking): پس از سرد شدن، گچ اطراف پروتز با دقت شکسته شده و پروتز پخته‌شده خارج می‌شود.
۶. پرداخت نهایی و صیقل‌کاری
سطوح پروتز با استفاده از فرزها و برس‌های مخصوص پرداخت می‌شود تا هرگونه تیزی یا ناصافی از بین برود. سپس با استفاده از پومیس و ترکیبات دیگر، سطح پروتز کاملاً صیقلی می‌شود. یک سطح صیقلی نه تنها برای زیبایی و راحتی زبان و گونه‌ها مهم است، بلکه از تجمع پلاک و باکتری نیز جلوگیری کرده و به بهداشت بهتر کمک می‌کند.
۷. تحویل پروتز و آموزش بیمار
- ارزیابی نهایی: در این جلسه، پروتز در دهان بیمار قرار گرفته و با استفاده از موادی مانند خمیر نشانگر فشار (PIP)، نقاط فشار بیش از حد روی لثه شناسایی و برطرف می‌شوند. گیر و ثبات پروتز نیز مجدداً چک می‌شود.
- آموزش جامع: به بیمار به طور کامل آموزش داده می‌شود:
- نحوه استفاده: روش صحیح گذاشتن و برداشتن پروتز.
- بهداشت: نحوه تمیز کردن روزانه پروتز با مسواک نرم و محلول‌های شستشو و همچنین ماساژ لثه‌ها.
- برنامه استفاده: توصیه می‌شود در روزهای اول پروتز به طور مداوم استفاده شود تا دهان به آن عادت کند، اما پس از آن بهتر است شب‌ها هنگام خواب از دهان خارج شود تا بافت‌ها استراحت کنند.
- رژیم غذایی: شروع با غذاهای نرم و سپس اضافه کردن تدریجی غذاهای سفت‌تر.
- پیگیری: جلسات پیگیری (معمولاً ۲۴ ساعت و یک هفته بعد) برای بررسی مشکلات احتمالی و انجام تنظیمات لازم برنامه‌ریزی می‌شود.
اصول بیومکانیکی در طراحی
یک طراحی موفق باید سه مؤلفه‌ی اصلی را به طور هم‌زمان و بهینه تأمین کند:
- حمایت (Support): مقاومت در برابر نیروهای عمودی جویدن. این اصل با پوشش حداکثری سطح بافت‌های سالم و توزیع یکنواخت نیروها تأمین می‌شود. در پروتزهای پارسیل، رست‌ها (Rests) که روی دندان‌های پایه قرار می‌گیرند، نقش اصلی حمایت را ایفا می‌کنند.
- ثبات (Stability): مقاومت در برابر نیروهای افقی و چرخشی. این ویژگی با انطباق دقیق بیس پروتز با ریج استخوانی و چیدمان صحیح دندان‌ها در موقعیت خنثی بین عضلات زبان و گونه به دست می‌آید.
- نگهداری (Retention): مقاومت در برابر نیروهایی که قصد خارج کردن پروتز از دهان را دارند. در پروتز کامل فک بالا، این امر از طریق ایجاد مکش (suction) توسط سیل περιفرال و ناحیه پست‌دم (Post-dam) حاصل می‌شود. در پروتزهای پارسیل، کلاسپ‌ها (Clasps) یا گیره‌های فلزی با درگیر شدن در نواحی خاصی از دندان‌های پایه، این وظیفه را انجام می‌دهند.
دندان مصنوعی دیجیتال (Digital Dentures)
فناوری دیجیتال در حال متحول کردن این فرآیند است:
- اسکن: داده‌های سه‌بعدی از دهان بیمار جمع‌آوری می‌شود.
- طراحی (CAD): تکنسین با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته، پروتز را به صورت مجازی طراحی می‌کند. نرم‌افزار می‌تواند بر اساس آنالیز مدل، یک چیدمان اولیه ایده‌آل برای دندان‌ها پیشنهاد دهد که سپس توسط تکنسین سفارشی‌سازی می‌شود.
- ساخت (CAM): پروتز نهایی با یکی از دو روش زیر ساخته می‌شود:
- تراش (Milling): یک بلوک پیش‌ساخته و فشرده از رزین آکریلیک توسط دستگاه CNC با دقت بسیار بالا تراشیده می‌شود. این روش ماده‌ای بسیار متراکم و مقاوم تولید می‌کند.
- چاپ سه‌بعدی (3D Printing): بیس پروتز و دندان‌ها به صورت جداگانه یا یکپارچه با استفاده از رزین‌های زیست‌سازگار چاپ می‌شوند.
مزایای روش دیجیتال:
- کاهش چشمگیر تعداد جلسات درمانی (گاهی تا ۲ یا ۳ جلسه).
- دقت بی‌نظیر و کاهش خطاهای انسانی.
- راحتی فوق‌العاده برای بیمار (حذف مواد قالب‌گیری).
- آرشیو دیجیتال: مهم‌ترین مزیت، ذخیره فایل طراحی است. در صورت گم شدن یا شکستن پروتز، می‌توان به سرعت و با هزینه کمتر یک نسخه المثنی دقیق از آن را ساخت.
در نهایت، طراحی دندان مصنوعی نیازمند ترکیبی دقیق از علم بیومکانیک، هنر زیبایی‌شناسی و فناوری‌های نوین است تا هر بیمار بر اساس آناتومی و نیازهای منحصربه‌فرد خود، پروتزی کارآمد، راحت و زیبا دریافت کند.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
