ارتودنسی فانکشنال چیست ؟ مزایا و معایب آن

1 روز پیشآخرین بروزرسانی: ۱۴۰۴-۰۴-۲۸

0 زمان تقریبی مطالعه 4 دقیقه

در این مقاله شما خواهید خواند

ارتودنسی فانکشنال

ارتودنسی فانکشنال یک رویکرد درمانی پیشگیرانه و هدایت‌کننده رشد است که با هدف اصلاح روابط فکی، بهبود تنفس و بازآموزی عملکرد عضلانی انجام می‌شود. این روش، به‌جای تمرکز صرف بر روی دندان‌ها، به کل مجموعه دهان و صورت (سیستم کرانیوفاسیال) به‌عنوان یک واحد عملکردی نگاه می‌کند. تأثیر اسکلتی (فکی) آن عمدتاً در دوران جهش رشدی بلوغ و با پیروی از پروتکل‌های مناسب، مشهود است؛ در غیر این صورت، تأثیرات آن بیشتر به تغییرات دنتوآلئولار (جابجایی دندان‌ها برای جبران مشکل فک) محدود خواهد بود.

قیمت ارتودنسی در تهران (جدول هزینه)

۱. تعریف

ارتودنسی فانکشنال (Functional Orthodontics) نوعی درمان ارتودنسی است که هدف اصلی آن اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی و بهبود عملکرد سیستم جونده است، نه صرفاً مرتب کردن دندان‌ها. این رویکرد با استفاده از اپلاینس‌های فانکشنال (Functional Appliances)، فک پایین را در موقعیتی جلوتر و صحیح‌تر قرار می‌دهد. این کار باعث می‌شود تا نیروهای طبیعی عضلات بیمار به یک عامل درمانی تبدیل شوند و با تغییر الگوی بلع، تنفس و صحبت کردن، رشد فک‌ها را در مسیری مطلوب هدایت کنند. به عبارت دیگر، این روش به‌جای اعمال نیروی خارجی، از نیروهای داخلی بدن برای ایجاد تغییرات اسکلتی و دندانی بهره می‌برد و به کل سیستم دهان و فک، از جمله عضلات، مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) و راه هوایی بالا، می‌پردازد.

۲. انواع اپلاینس‌ها

نوع اپلاینس	توضیح
ثابت (Fixed)	این دستگاه‌ها توسط ارتودنتیست به دندان‌ها متصل شده و بیمار نمی‌تواند آن‌ها را خارج کند. این امر همکاری صددرصدی بیمار را تضمین می‌کند. مثال بارز آن دستگاه هربست (Herbst) است.
متحرک (Removable)	بیمار می‌تواند این دستگاه‌ها را برای غذا خوردن یا مسواک زدن خارج کند. موفقیت درمان با این اپلاینس‌ها به شدت به میزان همکاری و استفاده منظم بیمار بستگی دارد. مثال‌ها: Twin-Block، Activator، Bionator.
ترکیبی اسکلتی–دندانی	در موارد پیچیده‌تر، از مینی‌اسکروها یا پین‌های اسکلتی (TADs) در کنار اپلاینس فانکشنال استفاده می‌شود تا لنگرگاه استخوانی قوی‌تری ایجاد شده و پاسخ اسکلتی به حداکثر و حرکات ناخواسته دندانی به حداقل برسد.

۳. مکانیسم عمل

ارتودنسی فانکشنال با دو مکانیسم اصلی و همزمان اثر می‌کند:

اعمال نیروی فعال (Active Force Generation): جلو نگه‌داشتن فک پایین (که به آن Posturing گفته می‌شود) باعث کشش عضلات صورت و الیاف پریوستئال (پوشش استخوان) می‌شود. این کشش مداوم، نیرویی ملایم و بیولوژیک به دندان‌ها و استخوان منتقل می‌کند. مهم‌تر از آن، این وضعیت جدید، رشد کندیل (ناحیه مفصلی فک پایین) را تحریک کرده و به فک پایین اجازه می‌دهد تا رشد خود را با فک بالا هماهنگ کند.
حذف نیروهای نامطلوب (Elimination of Unfavorable Forces): این اپلاینس‌ها مانند یک سپر عمل کرده و از تأثیر نیروهای مضر عضلات (مانند فشار بیش از حد لب یا گونه) بر روی دندان‌ها جلوگیری می‌کنند. همچنین، با اصلاح عادت‌هایی مانند مکیدن انگشت یا تنفس دهانی، به سیستم عضلانی اجازه می‌دهند تا به تعادل برسد و فک‌ها به شکل طبیعی‌تری رشد کنند.

۴. نشانه‌ها و زمان‌بندی

سن رشد (پنجره فرصت): بهترین و مؤثرترین زمان برای درمان فانکشنال، دوران جهش رشدی بلوغ (پیک رشد) است که معمولاً بین ۱۲ تا ۱۴ سال در پسران و ۱۰ تا ۱۲ سال در دختران رخ می‌دهد. مداخله در این بازه زمانی به ارتودنتیست اجازه می‌دهد تا از پتانسیل رشد طبیعی بدن برای اصلاح اسکلتی حداکثر استفاده را ببرد.
نشانه‌های اصلی برای درمان:
- مال‌اکلوژن کلاس II با عقب‌رفتگی فک پایین: شایع‌ترین کاربرد این درمان، برای بیمارانی است که فک پایین آن‌ها کوچک یا عقب‌تر از موقعیت نرمال است و ظاهری “بدون چانه” دارند.
- مال‌اکلوژن کلاس III خفیف تا متوسط: در مواردی که فک پایین کمی جلوتر است، می‌توان با دستگاه‌های معکوس (مانند Facemask) رشد فک بالا را به جلو هدایت کرد.
- انحرافات عمودی (اپن بایت یا دیپ بایت): کمک به کنترل رشد عمودی فک و اصلاح فاصله زیاد یا همپوشانی بیش از حد دندان‌های جلویی.
- مشکلات رشدی مرتبط با تنفس دهانی یا TMJ: بهبود وضعیت راه هوایی و کاهش علائم اولیه اختلالات مفصل فک.

۵. اپلاینس‌های رایج

اپلاینس	نوع	کاربرد اصلی
Twin-Block	متحرک	اصلاح کلاس II از طریق دو قطعه جداگانه برای فک بالا و پایین که بیمار را مجبور می‌کند برای راحتی، فک پایین را جلو بیاورد. این دستگاه آزادی حرکت جانبی فک را فراهم می‌کند.
Activator	متحرک	یکی از اولین دستگاه‌های فانکشنال که به صورت یک قطعه واحد، رشد فک پایین را تحریک و نیروی عضلات صورت را تغییر می‌دهد.
Bionator	متحرک	نسخه‌ای ساده‌تر و کم‌حجم‌تر از اکتیویتور که استفاده از آن برای بیمار راحت‌تر است و به بهبود وضعیت زبان و لب‌ها برای تنفس و بلع صحیح کمک می‌کند.
Herbst Appliance	ثابت	اصلاح کلاس II با نیروی مداوم و بدون نیاز به همکاری بیمار. این دستگاه از طریق بازوهای تلسکوپی، فک پایین را به جلو هدایت می‌کند.
Forsus Spring	ثابت	یک دستگاه فنری که به براکت‌های ثابت متصل می‌شود و نیرویی مداوم برای اصلاح کلاس II اعمال می‌کند. اثر آن سریع است اما بیشتر ماهیت دندانی-اسکلتی دارد.

۶. اثربخشی و محدودیت‌ها

نتایج درمان ترکیبی از دو نوع تغییر است: تقریباً ۳۰٪ از تصحیح کلاس II ناشی از پاسخ اسکلتال (تغییر واقعی در اندازه و موقعیت استخوان فک) و ۷۰٪ ناشی از تغییرات دنتوآلئولار (کج شدن دندان‌ها برای جبران ناهنجاری فک) است. هدف اصلی، به حداکثر رساندن پاسخ اسکلتی است.
مطالعات نشان می‌دهد تأثیر اسکلتال درمان فانکشنال عمدتاً کوتاه‌مدت است و برای پایداری، نیازمند یک فاز درمانی تکمیلی با براکت‌های ثابت است. با این حال، انجام آن در دوران گذار بلوغ می‌تواند نتایج اسکلتی معناداری ایجاد کند که در بزرگسالی تنها با جراحی فک ممکن است.
پایبندی بیمار (Compliance) در مورد دستگاه‌های متحرک، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده موفقیت است. یک اپلاینس که ساعت‌ها خارج از دهان باقی بماند، هیچ تأثیر درمانی نخواهد داشت.

جمع‌بندی و فرآیند درمان

تشخیص دقیق: معاینه کلینیکی کامل و ارزیابی رادیوگرافیک (به‌ویژه سفالومتری جانبی و ارزیابی بلوغ اسکلتی از روی مهره‌های گردن یا استخوان مچ دست).
انتخاب اپلاینس مناسب: بر اساس نوع و شدت مال‌اکلوژن، میزان همکاری قابل انتظار از بیمار و مرحله دقیق رشد او.
پیگیری منظم: تنظیم دوره‌ای دستگاه و ارزیابی دقیق تغییرات پروفایل صورت و روابط دندانی-فکی.
درمان ترکیبی (فاز دوم): پس از اتمام فاز اصلاح فانکشنال، تقریباً همیشه نیاز به یک دوره درمان با براکت‌های ثابت وجود دارد تا دندان‌ها به طور دقیق مرتب شده و بایت نهایی تثبیت شود.

با رعایت این اصول، ارتودنسی فانکشنال می‌تواند با کمترین تغییرات دندانی ناخواسته، به بهبود پایدار روابط فکی، ایجاد یک پروفایل صورت هماهنگ و ارتقاء عملکرد عضلانی-تنفسی دست یابد.