جدول انواع انسولین | کاربردها و تفاوت‌ها
اگر به دیابت مبتلا هستید یا فردی از نزدیکانتان به این بیماری دچار است، احتمالاً نام انسولین برایتان آشناست. انسولین‌ها یکی از پایه‌های اصلی درمان دیابت به‌ویژه در نوع ۱ و موارد پیشرفته نوع ۲ هستند. اما واقعیت این است که انسولین فقط یک نوع خاص ندارد. تنوع زیادی از انسولین‌ها با سرعت و مدت‌زمان اثر مختلف در بازار وجود دارد، و انتخاب درست آن‌ها نقش حیاتی در کنترل قند خون دارد.
آشنایی با انواع انسولین، زمان اثرگذاری هرکدام، تفاوت‌ها و کاربردهای بالینی‌شان به بیماران و حتی پزشکان کمک می‌کند تا درمان مؤثرتری انتخاب کنند.
در این مقاله از مجله دکتریاب قصد داریم به‌صورت جدول‌وار و طبقه‌بندی‌شده، انواع انسولین را بررسی کنیم و تفاوت‌ها و کاربردهای هر کدام را با زبان ساده و علمی توضیح دهیم.
انواع انسولین دیابتی؛ چند نوع داریم؟
انسولین‌ها از نظر سرعت شروع اثر، زمان اوج اثر و مدت‌زمان فعالیت در بدن به چند گروه اصلی تقسیم می‌شوند. این دسته‌بندی برای بیماران دیابتی اهمیت زیادی دارد، زیرا پزشک با توجه به نوع دیابت، شدت بیماری، سبک زندگی و وعده‌های غذایی، انسولین مناسب را تجویز می‌کند. به‌طور کلی، انواع انسولین شامل موارد زیر هستند:
1. انسولین فوق‌کوتاه‌اثر (Ultra Rapid-Acting)
این نوع انسولین‌ها بسیار سریع جذب می‌شوند و اغلب هم‌زمان یا بلافاصله پس از غذا تزریق می‌شوند. نمونه‌های رایج آن شامل انسولین لیسپرو (Lispro)، آسپارت (Aspart) و گلولیزین (Glulisine) هستند.
2. انسولین کوتاه‌اثر (Short-Acting)
معمولاً ۳۰ دقیقه قبل از غذا تزریق میشود و اوج اثر آن بین ۲ تا ۳ ساعت پس از تزریق است. انسولین رگولار (Regular) در این دسته قرار دارد.
3. انسولین متوسط‌اثر (Intermediate-Acting)
اثر این نوع انسولین حدود ۱ تا ۲ ساعت پس از تزریق آغاز میشود و تا ۱۲ تا ۱۸ ساعت باقی میماند. NPH (Neutral Protamine Hagedorn) رایج‌ترین انسولین در این گروه است.
4. انسولین طولانیاثر (Long-Acting)
اثر پایدارتری دارد و معمولاً یکبار در روز تزریق میشود. انسولین گلارژین (Glargine)، دتمیر (Detemir) و دگلودک (Degludec) از این گروه هستند.
5. انسولین مخلوط (Premixed Insulin)
ترکیبی از انسولینهای کوتاه‌اثر و متوسط‌اثر است که معمولاً برای ساده‌سازی درمان به‌کار می‌رود، مانند ترکیب 70/30 یا 50/50.
در ادامه، جدول خلاصه‌ای از انواع انسولین دیابتی بر اساس زمان شروع اثر، زمان اوج اثر و مدت‌زمان اثرگذاری ارائه میشود. این جدول به درک سریع‌تر تفاوت‌ها کمک می‌کند:
جدول انواع انسولین براساس زمان اثر
| رده‌بندی زمانی | نوع انسولین | زمان شروع اثر | زمان اوج اثر | مدت‌زمان اثر | کاربرد رایج |
|---|---|---|---|---|---|
| انسولین فوق‌کوتاه‌اثر | Lispro، Aspart، Glulisine | 10 تا 20 دقیقه | 1 تا 3 ساعت | 3 تا 5 ساعت | تزریق همراه یا بلافاصله بعد از غذا |
| انسولین کوتاه‌اثر | Regular (رگولار) | 30 تا 60 دقیقه | 2 تا 4 ساعت | 5 تا 8 ساعت | تزریق ۳۰ دقیقه پیش از وعده غذایی |
| انسولین متوسط‌اثر | NPH | 1 تا 2 ساعت | 4 تا 12 ساعت | 12 تا 18 ساعت | پوشش قند خون بین وعده‌ها یا همراه با انسولین سریعاثر |
| انسولین طولانیاثر | Glargine، Detemir | 1 تا 2 ساعت | بدون اوج مشخص | 20 تا 24 ساعت | کنترل قند پایه در طول شبانه‌روز |
| انسولین فوق‌طولانی‌اثر | Degludec | 1 تا 2 ساعت | بدون اوج مشخص | بیش از 42 ساعت | کنترل پایدار قند خون با تزریق روزانه یا یک روز در میان |
| انسولینهای ترکیبی | 70/30، 75/25، 50/50 | 10 تا 60 دقیقه | 1 تا 6 ساعت | 12 تا 24 ساعت | جایگزینی ساده‌تر برای درمان ترکیبی |
نکته:
- انسولین فوق‌طولانی‌اثر مانند دگلودک (Degludec)، گزینه‌ای مناسب برای بیماران با نوسانات زیاد قند خون است.
- انسولین ترکیبی برای افرادی که نیاز به برنامه‌ریزی ساده‌تری دارند یا توانایی مدیریت چند دوز متفاوت را ندارند، انتخاب مناسبی است.
تفاوت انسولین کوتاه‌اثر، متوسط و طولانیاثر در چیست؟
یکی از مهم‌ترین نکاتی که بیماران دیابتی و حتی پزشکان عمومی باید به آن توجه کنند، تفاوت بین انواع انسولین از نظر مدت‌زمان اثرگذاری آن‌هاست. انسولین‌ها بسته به ساختار مولکولی‌شان، در بدن با سرعت‌های متفاوتی جذب شده و اثر می‌گذارند. درک این تفاوت‌ها، به تنظیم دقیق‌تر قند خون کمک می‌کند و از افت یا افزایش ناگهانی آن جلوگیری خواهد کرد.
در ادامه، تفاوت این سه گروه اصلی انسولین را بررسی می‌کنیم:
🔹 انسولین کوتاه‌اثر (Short-Acting)
- زمان شروع اثر: حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از تزریق
- زمان اوج اثر: بین ۲ تا ۴ ساعت
- مدت‌زمان اثر: ۵ تا ۸ ساعت
- کاربرد: معمولاً قبل از وعده‌های غذایی استفاده میشود تا از افزایش ناگهانی قند خون بعد از غذا جلوگیری کند.
- نمونه رایج: انسولین Regular
🔹 انسولین متوسط‌اثر (Intermediate-Acting)
- زمان شروع اثر: حدود ۱ تا ۲ ساعت
- زمان اوج اثر: بین ۴ تا ۱۲ ساعت
- مدت‌زمان اثر: ۱۲ تا ۱۸ ساعت
- کاربرد: معمولاً برای کنترل قند خون در طول روز یا شب استفاده میشود.
- نمونه رایج: انسولین NPH
- ویژگی خاص: گاهی با انسولینهای سریعاثر ترکیب میشود.
🔹 انسولین طولانیاثر (Long-Acting)
- زمان شروع اثر: حدود ۱ تا ۲ ساعت
- اوج اثر: ندارد یا بسیار کم و یکنواخت است
- مدت‌زمان اثر: بین ۲۰ تا ۲۴ ساعت یا بیشتر
- کاربرد: برای حفظ سطح پایه انسولین در طول شبانه‌روز استفاده میشود.
- نمونه‌ها: گلارژین (Glargine)، دتمیر (Detemir)، دگلودک (Degludec)
- مزیت: خطر کمتر افت قند خون در شب
به صورت خلاصه:
- انسولین کوتاه‌اثر برای کنترل قند بعد از وعده‌های غذایی مناسب است.
- انسولین متوسط‌اثر بین وعده‌ها و در زمان استراحت شبانه کاربرد دارد.
- انسولین طولانیاثر بیشتر نقش پایه‌ای دارد و برای کنترل طولانی‌مدت قند خون طراحی شده است.
ترکیب این انسولین‌ها در برخی رژیم‌های درمانی، اثربخشی بالاتری ایجاد می‌کند. انتخاب درست، باید با نظر پزشک و بسته به نیاز روزانه بیمار انجام شود.
انسولینهای انسانی و آنالوگ؛ کدام بهترند؟
یکی از سؤالات رایج میان بیماران دیابتی و حتی برخی از پزشکان عمومی این است که: انسولین انسانی بهتر است یا آنالوگ؟ برای پاسخ به این پرسش، ابتدا باید تفاوت‌های اصلی این دو نوع انسولین را بشناسیم.
🔹 انسولین انسانی (Human Insulin) چیست؟
انسولین انسانی، نوعی انسولین است که در آزمایشگاه‌ها با استفاده از تکنولوژی DNA نوترکیب تولید میشود و ساختاری کاملاً مشابه انسولین طبیعی بدن انسان دارد. این انسولین‌ها معمولاً در دو فرم زیر تولید می‌شوند:
- کوتاه‌اثر مانند: Regular
- متوسط‌اثر مانند: NPH
✅ مزایا:
- قیمت مناسب‌تر نسبت به انسولینهای آنالوگ
- در دسترس بودن در اکثر داروخانه‌ها
- تجربه بالای بالینی در استفاده از آن‌ها
❌ معایب:
- شروع اثر کندتر
- اوج اثر قابل توجه که ممکن است باعث افت ناگهانی قند خون شود
- نیاز به زمان‌بندی دقیق وعده‌های غذایی
🔹 انسولین آنالوگ (Insulin Analogs) چیست؟
انسولینهای آنالوگ نسخه‌های اصلاح‌شده انسولین انسانی هستند که با تغییر در ساختار شیمیایی، عملکردشان بهینه شده است. این تغییرات باعث میشود سرعت جذب، اوج اثر و مدت‌زمان اثر به شکل کنترل‌شده‌تری باشد. آنالوگها در فرم‌های زیر موجودند:
- فوق‌کوتاه‌اثر مانند: Lispro، Aspart
- طولانیاثر مانند: Glargine، Detemir، Degludec
✅ مزایا:
- شروع اثر سریع‌تر یا کنترل‌شده‌تر
- خطر کمتر افت قند خون به‌ویژه در شب
- انعطاف‌پذیری بیشتر در زمان تزریق و وعده غذایی
❌ معایب:
- قیمت بالاتر
- گاهی نیاز به آموزش و تنظیم دوز دقیق‌تر
مقایسه کلی: انسولین انسانی یا آنالوگ؟
| ویژگی | انسولین انسانی | انسولین آنالوگ |
|---|---|---|
| ساختار شیمیایی | مشابه انسولین طبیعی | تغییر یافته و بهینه‌شده |
| سرعت جذب | کندتر | سریع‌تر یا کنترل‌شده |
| اوج اثر | مشخص و برجسته | یکنواخت یا بدون اوج |
| خطر افت قند شبانه | بیشتر | کمتر |
| قیمت | ارزان‌تر | گران‌تر |
| زمان‌بندی وعده غذایی | دقیق و محدود | منعطف‌تر |
اگرچه انسولینهای آنالوگ عملکرد بهتری در کنترل قند خون دارند و خطر هیپوگلیسمی را کاهش می‌دهند، اما انسولینهای انسانی همچنان گزینه‌ای مؤثر و اقتصادی هستند، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه. انتخاب بین این دو نوع انسولین، باید براساس شرایط بیمار، نوع دیابت، توانایی مالی و توصیه پزشک معالج انجام شود.
جدول مقایسه انسولینهای رایج در ایران و جهان
| نام تجاری (برند) | نوع انسولین | رده‌بندی زمانی | کشور یا شرکت سازنده | دسترسی در ایران |
|---|---|---|---|---|
| NovoRapid | Insulin Aspart | فوق‌کوتاه‌اثر | Novo Nordisk (دانمارک) | ✅ موجود |
| Humalog | Insulin Lispro | فوق‌کوتاه‌اثر | Eli Lilly (آمریکا) | ✅ موجود |
| Apidra | Insulin Glulisine | فوق‌کوتاه‌اثر | Sanofi (فرانسه) | ❌ به‌سختی یافت میشود |
| Actrapid | Regular (انسانی) | کوتاه‌اثر | Novo Nordisk (دانمارک) | ✅ موجود |
| Humulin R | Regular (انسانی) | کوتاه‌اثر | Eli Lilly (آمریکا) | ✅ موجود |
| NPH (Penfil / Vial) | NPH Human Insulin | متوسط‌اثر | شرکت‌های مختلف (ایران/خارج) | ✅ موجود |
| Lantus | Insulin Glargine | طولانیاثر | Sanofi (فرانسه) | ✅ موجود |
| Basaglar | Insulin Glargine | طولانیاثر (biosimilar) | Eli Lilly | ✅ به‌صورت محدود |
| Levemir | Insulin Detemir | طولانیاثر | Novo Nordisk | ❌ کمیاب |
| Tresiba | Insulin Degludec | فوق‌طولانی‌اثر | Novo Nordisk | ❌ معمولاً وارداتی |
| Mixtard 30/70 | NPH + Regular | انسولین ترکیبی | Novo Nordisk | ✅ موجود |
| Humalog Mix 25/75 | Lispro Protamine + Lispro | انسولین ترکیبی | Eli Lilly | ❌ کمیاب |
| Novomix 30 | Aspart Protamine + Aspart | انسولین ترکیبی | Novo Nordisk | ✅ موجود |
نکات مهم:
- برندهایی مانند NovoRapid، Lantus، Actrapid در ایران نسبتاً در دسترس هستند و نسخه آن‌ها توسط پزشکان زیادی تجویز میشود.
- انسولینهای آنالوگ مانند Tresiba و Levemir به دلیل قیمت بالا یا محدودیت واردات ممکن است به‌سختی در دسترس باشند.
- انسولینهای انسانی معمولاً قیمت پایین‌تری دارند و تحت پوشش بیمه‌ها هستند.
چه نوع انسولینی برای دیابت نوع ۱ مناسب‌تر است؟
در دیابت نوع ۱، بدن توانایی تولید انسولین را به‌طور کامل از دست می‌دهد. به همین دلیل، این بیماران نیاز به تزریق روزانه انسولین دارند تا عملکرد طبیعی بدن در کنترل قند خون بازسازی شود. اما سوال اینجاست که چه نوع انسولینی برای دیابت نوع ۱ بهترین عملکرد را دارد؟
پاسخ کوتاه این است:
✅ ترکیبی از انسولین سریعاثر و طولانیاثر بهترین نتیجه را برای دیابت نوع ۱ به همراه دارد.
چرا باید از دو نوع انسولین استفاده شود؟
برای شبیه‌سازی عملکرد طبیعی پانکراس، دو نوع نیاز اساسی باید پوشش داده شود:
- انسولین پایه (Basal): برای کنترل قند خون در زمان استراحت و بین وعده‌ها
- انسولین بولوس (Bolus): برای کنترل قند خون پس از صرف غذا
بهترین انسولین‌ها برای دیابت نوع ۱:
🔹 انسولین سریعاثر یا فوق‌کوتاه‌اثر (برای وعده‌های غذایی)
- مثال‌ها: Lispro (Humalog)، Aspart (NovoRapid)، Glulisine (Apidra)
- ویژگی‌ها: شروع سریع، اوج اثر کوتاه، کنترل بهتر قند بعد از غذا
🔹 انسولین طولانیاثر یا فوق‌طولانی‌اثر (برای کنترل پایه‌ای)
- مثال‌ها: Glargine (Lantus)، Detemir (Levemir)، Degludec (Tresiba)
- ویژگی‌ها: اثر یکنواخت در طول شبانه‌روز، کاهش خطر افت قند شبانه
روش‌های رایج درمان انسولینی در دیابت نوع ۱:
| روش درمانی | توضیح |
|---|---|
| درمان پایه-بولوس (Basal-Bolus) | ترکیب انسولین طولانیاثر (شب) + انسولین سریعاثر (قبل از هر وعده غذایی) |
| درمان با انسولین ترکیبی | استفاده از انسولینهای مخلوط مانند Novomix 30، دو یا سه بار در روز |
| پمپ انسولین (Insulin Pump) | تزریق پیوسته انسولین سریعاثر با برنامه‌ریزی دقیق روزانه |
✔ برای بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱، انعطاف‌پذیری درمان، پیشگیری از نوسانات شدید قند خون و راحتی مصرف اهمیت زیادی دارد.
✔ انتخاب نوع دقیق انسولین باید بر اساس سن، سبک زندگی، میزان فعالیت بدنی و نظر پزشک متخصص غدد انجام شود.
✔ در سال‌های اخیر، استفاده از انسولین آنالوگ فوق‌کوتاه‌اثر و طولانیاثر به‌دلیل اثربخشی بالا و عوارض کمتر، بیشتر توصیه میشود.
بهترین انسولین برای دیابت نوع ۲ کدام است؟
در دیابت نوع ۲، برخلاف نوع ۱، بدن معمولاً هنوز انسولین تولید می‌کند اما یا مقدار آن کافی نیست یا سلول‌ها نسبت به آن مقاوم شده‌اند. بسیاری از بیماران دیابت نوع ۲ با تغذیه مناسب، ورزش و داروهای خوراکی کنترل می‌شوند، اما با پیشرفت بیماری، ممکن است نیاز به تزریق انسولین پیدا کنند.
اما سؤال اصلی اینجاست: کدام نوع انسولین برای دیابت نوع ۲ مناسب‌تر است؟
بهترین انسولین برای شروع درمان در دیابت نوع ۲
✅ بیشتر راهنماهای علمی توصیه می‌کنند درمان انسولینی در بیماران دیابت نوع ۲، ابتدا با انسولین طولانیاثر (Long-Acting) آغاز شود. این نوع انسولین به‌عنوان انسولین پایه (Basal) عمل کرده و سطح قند خون ناشتا و بین وعده‌ها را کنترل می‌کند.
گزینه‌های پیشنهادی:
🔹 انسولینهای طولانیاثر:
- Glargine (Lantus، Abasaglar)
- Detemir (Levemir)
- Degludec (Tresiba) ⬅ بهترین کنترل شبانه‌روزی با ریسک پایین افت قند
- NPH (در صورت محدودیت بودجه، اما با ریسک افت قند بیشتر)
✅ این انسولین‌ها اغلب یکبار در روز تزریق می‌شوند و راحتی مصرف بالایی دارند.
در موارد پیشرفته‌تر یا کنترل ضعیف قند خون:
اگر انسولین پایه به‌تنهایی کافی نباشد، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از گزینه‌های زیر را نیز اضافه کند:
🔹 انسولین سریعاثر یا فوق‌کوتاه‌اثر:
- قبل از وعده‌های غذایی برای کنترل قند بعد از غذا
- مانند: NovoRapid (Aspart)، Humalog (Lispro)
🔹 انسولین ترکیبی (پری‌میکس):
- ترکیب انسولین سریعاثر و متوسط‌اثر در یک قلم
- مانند: Novomix 30، Mixtard 30/70
- معمولاً دو بار در روز تزریق میشود
- مناسب برای افرادی که نمی‌توانند چند بار تزریق جداگانه داشته باشند
مقایسه گزینه‌ها در جدول
| نوع انسولین | مزایا | محدودیت‌ها |
|---|---|---|
| طولانیاثر (Glargine, Degludec) | تزریق یکبار در روز، کنترل یکنواخت قند خون | هزینه بیشتر نسبت به NPH |
| NPH | قیمت پایین، تحت پوشش بیمه | اوج اثر مشخص، ریسک هیپوگلیسمی بالا |
| پری‌میکس (Novomix 30) | ساده‌سازی درمان، مناسب سالمندان | انعطاف‌پذیری کمتر در وعده‌های غذایی |
| سریعاثر (NovoRapid) | کنترل دقیق قند بعد از غذا | نیاز به تزریق هم‌زمان با هر وعده غذایی |
به صورت خلاصه:
- اگر تازه شروع به تزریق انسولین کرده‌اید: انسولین طولانیاثر مانند گلارژین یا دگلودک بهترین انتخاب است.
- اگر قند خون پس از غذا بالا میماند: اضافه کردن انسولین سریعاثر قبل از وعده‌ها مفید است.
- اگر توانایی چند تزریق جداگانه را ندارید: انسولین ترکیبی راه‌حل ساده‌تر و قابل قبولی است.
در نهایت، انتخاب بهترین انسولین برای دیابت نوع ۲ باید با مشورت پزشک متخصص و براساس سطح HbA1c، سبک زندگی و ترجیح بیمار انجام شود.
انسولین تزریقی یا قلم انسولین؟ مقایسه روش‌های مصرف
درمان با انسولین میتواند از دو روش اصلی انجام شود:
- استفاده از ویال (بطری) و سرنگ انسولین
- استفاده از قلم انسولین (Insulin Pen)
هر دو روش برای رساندن انسولین به بدن مؤثر هستند، اما از نظر راحتی مصرف، دقت، حمل‌ونقل و هزینه تفاوت‌هایی دارند که در ادامه بررسی می‌کنیم.
🔹 انسولین با ویال و سرنگ (روش سنتی)
✅ مزایا:
- هزینه کمتر
- امکان تنظیم دقیق دوز (در صورت آموزش صحیح)
- مناسب برای محیط‌های درمانی یا بیماران باتجربه
❌ معایب:
- نیاز به سرنگ جداگانه و ضدعفونی مکرر
- دقت کمتر در اندازه‌گیری برای افراد مسن یا کم‌بینا
- احتمال بیشتر آلودگی یا خطای تزریق
- حمل‌ونقل دشوارتر (به‌ویژه در سفر)
🔹 قلم انسولین (Insulin Pen)
✅ مزایا:
- بسیار راحت، سریع و بدون نیاز به سرنگ
- تنظیم آسان دوز با چرخش عددی
- مناسب برای کودکان، سالمندان و افراد با سبک زندگی پرتحرک
- بهداشتی‌تر و قابل حمل
- درد کمتر در زمان تزریق (سوزن نازک‌تر)
❌ معایب:
- قیمت بالاتر نسبت به ویال
- ممکن است برخی برندها تحت پوشش بیمه نباشند
- نیاز به تعویض منظم قلم یا کارتریج
جدول مقایسه انسولین تزریقی و قلم انسولین
| ویژگی | ویال + سرنگ | قلم انسولین (Insulin Pen) |
|---|---|---|
| راحتی مصرف | پایین‌تر | بسیار بالا |
| دقت در تنظیم دوز | وابسته به مهارت بیمار | بالا و دقیق |
| قابلیت حمل | سخت‌تر | آسان و مناسب برای سفر |
| هزینه | اقتصادی‌تر | گران‌تر |
| خطر آلودگی یا اشتباه تزریق | بیشتر | بسیار کمتر |
| مناسب برای مبتدیان | نه چندان | بله، بسیار مناسب |
✔ اگر به دنبال راحتی، سرعت و دقت بالا در تزریق انسولین هستید و مشکلی با هزینه آن ندارید، قلم انسولین انتخاب بهتری است.
✔ اما اگر در شرایط اقتصادی محدود هستید یا نیاز به دوزهای متغیر پیچیده دارید، استفاده از ویال و سرنگ همچنان یک روش قابل اعتماد و اقتصادی است.
در نهایت، انتخاب بهترین روش باید با نظر پزشک و بر اساس سبک زندگی، شرایط جسمی و میزان نیاز به انسولین انجام شود.
عوارض انواع انسولین؛ چه نکاتی را باید بدانید؟
اگرچه انسولین یکی از نجات‌بخش‌ترین داروها در درمان دیابت است، اما مانند هر داروی دیگری ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشد. آگاهی از این عوارض نه‌تنها باعث ترس و نگرانی نمی‌شود، بلکه کمک می‌کند تا بیمار و پزشک با دقت بیشتری درمان را تنظیم کرده و از بروز مشکلات جدی پیشگیری کنند.
در این بخش، مهم‌ترین عوارض انواع انسولین را بررسی می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که کدام نوع انسولین بیشتر مستعد ایجاد این مشکلات است.
🔹 ۱. افت قند خون (هیپوگلیسمی)
- شایع‌ترین عارضه مصرف انسولین
- زمانی رخ می‌دهد که انسولین بیش از نیاز بدن تزریق شود یا وعده غذایی حذف گردد
- علائم: لرزش، تعریق، گرسنگی شدید، سردرگمی، تپش قلب، در موارد شدید بیهوشی یا تشنج
- بیشتر دیده میشود در: انسولینهای کوتاه‌اثر و ترکیبی
✅ پیشگیری: تنظیم دقیق دوز، مصرف به‌موقع غذا، آموزش کامل بیمار
🔹 ۲. افزایش وزن
- انسولین باعث افزایش ذخیره گلوکز در بافت‌ها شده و در برخی بیماران باعث چاقی میشود
- بیشتر دیده میشود در: انسولینهای آنالوگ طولانیاثر با دوزهای بالا
- معمولاً در بیماران دیابت نوع ۲ بیشتر دیده میشود
✅ پیشگیری: فعالیت بدنی منظم، رژیم غذایی مناسب و مشورت با پزشک درباره دوز بهینه
🔹 ۳. حساسیت پوستی یا واکنش آلرژیک
- قرمزی، تورم، خارش یا درد در محل تزریق
- در موارد نادر، ممکن است حساسیت سیستمیک (تمام بدن) رخ دهد
- بیشتر دیده میشود در: انسولینهای حیوانی یا برندهای خاص
✅ پیشگیری: تعویض محل تزریق، استفاده از برندهای استاندارد، بررسی سوزن و تکنیک تزریق
🔹 ۴. لیپوآتروفی و لیپوهیپرتروفی
- لیپوآتروفی: از بین رفتن چربی زیر پوست در محل تزریق
- لیپوهیپرتروفی: تجمع چربی و برآمدگی در ناحیه تزریق به دلیل تزریق مکرر در یک نقطه
✅ پیشگیری: تغییر مرتب محل تزریق، استفاده از سوزن مناسب و تکنیک صحیح
🔹 ۵. واکنش‌های التهابی عمومی یا خستگی
- برخی بیماران از احساس خستگی، سردرد یا بی‌حالی پس از تزریق انسولین شکایت دارند
- معمولاً موقتی و گذرا هستند و پس از تطبیق بدن کاهش می‌یابند
مقایسه عوارض براساس نوع انسولین
| نوع انسولین | عوارض شایع‌تر |
|---|---|
| کوتاه‌اثر و سریعاثر | هیپوگلیسمی، افت ناگهانی قند، سردرد |
| متوسط‌اثر (NPH) | نوسانات قند خون، لیپوهیپرتروفی |
| طولانیاثر (Glargine) | افزایش وزن، واکنش در محل تزریق |
| آنالوگ‌های ترکیبی | هیپوگلیسمی و افزایش وزن در صورت مصرف ناصحیح |
✔ انسولین دارویی مؤثر و حیاتی است، اما مصرف نادرست آن میتواند با عوارض قابل توجهی همراه باشد.
✔ آموزش صحیح بیمار، انتخاب نوع مناسب انسولین و پیگیری منظم توسط پزشک، کلید پیشگیری از این عوارض است.
✔ اگر هرگونه علائم غیرعادی پس از تزریق انسولین مشاهده کردید، سریعاً با پزشک مشورت کنید.
توصیه‌های پزشکان برای انتخاب نوع مناسب انسولین
انتخاب نوع مناسب انسولین برای هر بیمار دیابتی، تصمیمی یکسان و عمومی نیست. پزشکان برای انتخاب بهترین گزینه، به مجموعه‌ای از عوامل بالینی، سبک زندگی، سطح قند خون و حتی شرایط مالی بیمار توجه می‌کنند. در این بخش، مهم‌ترین معیارهایی را مرور می‌کنیم که متخصصان غدد و پزشکان دیابت‌درمان در نسخه‌نویسی انسولین مدنظر قرار می‌دهند.
۱. نوع دیابت (دیابت نوع ۱ یا ۲)
- در دیابت نوع ۱، معمولاً نیاز به درمان ترکیبی (Basal-Bolus) با انسولینهای سریعاثر و طولانیاثر وجود دارد.
- در دیابت نوع ۲، اغلب با انسولین طولانیاثر یا پری‌میکس شروع میشود و بسته به پیشرفت بیماری تغییر می‌کند.
۲. سطح HbA1c و کنترل فعلی قند خون
- بیماران با HbA1c بالای ۸ معمولاً نیاز به انسولین پایه (مثل Glargine یا Degludec) دارند.
- اگر قند خون بعد از غذا بالاست، انسولین سریعاثر مانند Aspart یا Lispro تجویز میشود.
۳. سبک زندگی و توانایی مدیریت درمان
- برای بیماران شاغل یا دارای برنامه نامنظم، قلم انسولین و انسولینهای طولانیاثر با تزریق روزانه پیشنهاد میشود.
- در سالمندان یا افرادی که توانایی مدیریت چند تزریق را ندارند، انسولین ترکیبی (مثل Novomix 30) گزینه بهتری است.
۴. سن بیمار
- کودکان و نوجوانان: معمولاً از انسولینهای آنالوگ فوق‌کوتاه‌اثر و قابل تنظیم استفاده میشود.
- سالمندان: انسولین‌هایی با کمترین ریسک افت قند خون مانند دگلودک (Tresiba) ترجیح داده می‌شوند.
۵. شرایط مالی و پوشش بیمه‌ای
- در شرایط محدود مالی، انسولینهای انسانی مانند NPH یا Regular که تحت پوشش بیمه هستند، بیشتر توصیه می‌شوند.
- در صورت امکان مالی، انسولینهای آنالوگ به دلیل اثر پایدار و عوارض کمتر، ارجح‌اند.
۶. حساسیت یا عوارض قبلی به انسولین خاص
- برخی بیماران ممکن است به نوع خاصی از انسولین واکنش پوستی یا سیستمیک نشان دهند که در این صورت، پزشک نوع یا برند دارو را تغییر می‌دهد.
جدول خلاصه عوامل مؤثر در انتخاب انسولین
| عامل مؤثر | نوع انسولین پیشنهادی |
|---|---|
| دیابت نوع ۱ | انسولین سریعاثر + طولانیاثر (Basal-Bolus) |
| دیابت نوع ۲ تازه تشخیص‌داده‌شده | انسولین طولانیاثر یا ترکیبی |
| سبک زندگی نامنظم | انسولین طولانیاثر با یکبار تزریق روزانه |
| سالمندان | انسولین با خطر کم افت قند (مثل Tresiba یا Glargine) |
| وضعیت مالی محدود | NPH یا Regular (ارزان‌تر و بیمه‌شده) |
| کودک یا نوجوان | آنالوگ‌های سریعاثر با تنظیم دقیق |
✔ پزشکان با در نظر گرفتن فاکتورهایی مانند نوع دیابت، سطح قند خون، سن، سبک زندگی، سوابق حساسیت و وضعیت مالی، نوع انسولین مناسب را انتخاب می‌کنند.
✔ برای رسیدن به کنترل مؤثر دیابت بدون عوارض ناخواسته، مشاوره منظم با پزشک و بازبینی مداوم روند درمان بسیار ضروری است.
پرسش‌های پرتکرار درباره انواع انسولین و مصرف آن‌ها
در روند درمان دیابت با انسولین، سؤالات زیادی برای بیماران و خانواده‌هایشان پیش می‌آید. آگاهی از پاسخ این سؤالات به بیماران کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری درمان را ادامه دهند و از بروز عوارض جلوگیری کنند. در این بخش به مهم‌ترین پرسش‌های رایج در مورد انواع انسولین و نحوه مصرف آن‌ها پاسخ می‌دهیم.
تفاوت انسولین انسانی با انسولین آنالوگ چیست؟
✔ انسولین انسانی ساختاری مشابه انسولین طبیعی بدن دارد، اما شروع اثر آن کندتر است.
✔ انسولین آنالوگ نسخه‌ای اصلاح‌شده از انسولین انسانی است که با سرعت یا پایداری بیشتری عمل می‌کند. آنالوگها معمولاً افت قند خون کمتری ایجاد می‌کنند.
آیا انسولین باعث اعتیاد یا وابستگی میشود؟
خیر. انسولین یک هورمون طبیعی است که بدن دیابتیها نمیتواند بهاندازه کافی تولید کند. مصرف انسولین جایگزین درمانی است و هیچگونه وابستگی یا اعتیادی ایجاد نمیکند.
بهترین زمان تزریق انسولین چه موقع است؟
⏰ بستگی به نوع انسولین دارد:
انسولینهای سریعاثر: درست قبل یا هنگام غذا
انسولینهای طولانیاثر: معمولاً یکبار در روز، در ساعت مشخص
انسولینهای ترکیبی: قبل از صبحانه و شام
آیا میتوان انسولین را در یخچال نگهداری کرد؟
✔ بله. انسولین باید پیش از باز شدن در یخچال نگهداری شود (دمای ۲ تا ۸ درجه).
پس از باز شدن، قلم یا ویال انسولین را میتوان تا ۲۸ روز در دمای اتاق (زیر ۲۵ درجه) نگه داشت. هرگز انسولین را در فریزر نگذارید.
اگر دوزی از انسولین را فراموش کردم، چه کنم؟
اگر فاصله کمی گذشته، دوز را تزریق کنید.
اما اگر نزدیک به دوز بعدی است، دوز از دست‌رفته را حذف کرده و دوز بعدی را طبق برنامه تزریق کنید. در این شرایط با پزشک مشورت لازم است.
آیا میتوان انسولین را در دوران بارداری مصرف کرد؟
✔ بله، حتی ایمنترین دارو برای کنترل قند خون در بارداری، انسولین است.
برخی آنالوگها مانند انسولین آسپارت و گلارژین تحت نظارت پزشک قابل استفاده هستند.
آیا میتوان از یک قلم انسولین برای چند نفر استفاده کرد؟
✘ هرگز. حتی با تعویض سوزن، قلم انسولین کاملاً شخصی است و نباید میان افراد مختلف جابهجا شود.
چرا قند خون من با وجود تزریق انسولین هنوز بالا میماند؟
دلایل متعددی میتواند باعث این مشکل شود:
دوز ناکافی انسولین
تزریق نادرست یا بیاثر شدن دارو
مصرف غذای پرکالری یا پرکربوهیدرات
بیماریهای زمینهای، استرس یا مصرف داروهای دیگر
بهتر است در این شرایط، دوز و رژیم درمانی با نظر پزشک بازبینی شود.
آیا تزریق انسولین دردناک است؟
✔ با استفاده از سوزنهای نازک، تکنیک مناسب تزریق و قلم انسولین، احساس درد به حداقل میرسد.
اگر درد زیاد یا التهاب دارید، بهتر است محل تزریق یا روش آن را تغییر دهید.
آیا انسولین درمان قطعی دیابت است؟
✘ خیر. انسولین درمانکننده نیست بلکه کنترلکننده است. هدف از مصرف آن، کنترل قند خون و پیشگیری از عوارض دیابت است. قطع مصرف انسولین بدون نظر پزشک میتواند خطرناک باشد.
لیست پزشکان مرتبط:
فریدون عزیزیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران- آریا ستودهفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- علیرضا استقامتیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- سید حسین دهقان منشادیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- محسن خوش نیت نیکوفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- شهین یار احمدیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- منوچهر محمدبیگیفوق تخصص غدد، تیرویید، دیابت، رشد و متابولیسم | تهران
- اشرف شاه علیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم بالغین | تهران
- بهناز قاضی سعیدیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- سارا بحریفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
