خواص قره قروت برای فشارخون
خواص و تأثیرات قره‌قروت بر فشار خون
قره‌قروت یکی از فرآورده‌های سنتی لبنی در فرهنگ غذایی ایران است که از تغلیظ آب ماست یا پساب کشک تهیه می‌شود. این ماده غذایی با طعم ترش و خاص خود، حاوی مواد مغذی متعددی است. در خصوص تأثیر قره‌قروت بر فشار خون، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که مصرف قره‌قروت می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر فشار خون داشته باشد که به میزان نمک افزوده شده، روش تهیه و میزان مصرف آن بستگی دارد. این مقاله به بررسی جامع تأثیرات قره‌قروت بر فشار خون، مکانیسم‌های احتمالی آن و توصیه‌های مصرف پرداخته است.
قره‌قروت و ماهیت آن
تعریف و نحوه تهیه قره‌قروت
قره‌قروت یا کشک سیاه، یکی از فرآورده‌های لبنی است که به روش سنتی از شیر تولید می‌شود. این محصول در مناطق مختلف ایران با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شود؛ مثلاً در کرمان با نام تلف، در یزد با نام ترف و در اصفهان با نام قارا. برای تهیه قره‌قروت به روش سنتی، آب ماست را در ظرفی ریخته و روی حرارت ملایم قرار می‌دهند تا غلیظ شود. پس از غلیظ شدن و هم زدن مکرر، این ماده به رنگ قهوه‌ای درمی‌آید و پس از خنک شدن در یخچال سفت می‌شود.
ارزش غذایی قره‌قروت
هر 100 گرم قره‌قروت حاوی 240 کیلوکالری انرژی است که بخشی از نیاز انرژی روزانه بدن را تأمین می‌کند. این ماده غذایی حاوی 3 گرم پروتئین، 48 گرم کربوهیدرات و 1 گرم چربی است. قره‌قروت منبع غنی کلسیم بوده و در هر 100 گرم حدود 430 میلی‌گرم کلسیم دارد. همچنین حاوی مقادیری آهن (2 میلی‌گرم) و ویتامین‌های گروه B مانند تیامین (0.37 میلی‌گرم)، ریبوفلاوین (0.82 میلی‌گرم) و نیاسین (1.62 میلی‌گرم) است.
تأثیر قره‌قروت بر فشار خون
افزایش فشار خون در اثر مصرف قره‌قروت پرنمک
یکی از مهم‌ترین مسائل در مورد قره‌قروت، میزان نمک افزوده شده به آن است. در روش‌های سنتی تهیه قره‌قروت، معمولاً نمک زیادی به آن اضافه می‌شود که می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شود. افزودن نمک فراوان به قره‌قروت باعث بالا رفتن سدیم خون می‌شود و در نتیجه خطر ابتلا به پرفشاری خون یا افزایش دفع کلیوی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، مصرف قره‌قروت‌های پرنمک برای افراد مبتلا به فشار خون بالا توصیه نمی‌شود.
قره‌قروت‌های پرنمک به دلیل بالا بودن میزان سدیم، دفع کلسیم از کلیه‌ها را نیز افزایش می‌دهند که این امر می‌تواند در طولانی مدت موجب کاهش ذخایر کلسیم بدن شود. این موضوع می‌تواند اثرات مفید کلسیم موجود در قره‌قروت را خنثی کند.
پتانسیل کاهش فشار خون توسط پپتیدهای زیست‌فعال
برخی مطالعات نشان داده‌اند که فرآورده‌های لبنی تخمیری مانند قره‌قروت ممکن است حاوی پپتیدهایی باشند که خاصیت مهارکنندگی آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) را دارند. این آنزیم نقش مهمی در تنظیم فشار خون داشته و مهار آن می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند.
در شیر تخمیر شده با باکتری‌های لاکتوباسیلوس هلوتیکوس و لاکتوباسیلوس کازئی، پپتیدهایی مانند والیل-پرولیل-پرولین (VPP) و ایزولوسیل-پرولیل-پرولین (IPP) تولید می‌شوند که می‌توانند فشار خون را کاهش دهند. محققان دریافته‌اند که مصرف کوتاه‌مدت و بلندمدت محصولات لبنی تخمیر شده حاوی این پپتیدها، تأثیرات چشمگیری بر کاهش فشار خون دارد.
مکانیسم‌های احتمالی تأثیر قره‌قروت بر فشار خون
افزایش فشار خون: نقش نمک و سدیم
مکانیسم اصلی افزایش فشار خون توسط قره‌قروت‌های پرنمک، مربوط به محتوای بالای سدیم آن‌هاست. سدیم زیاد باعث احتباس آب در بدن می‌شود و حجم خون را افزایش می‌دهد. این افزایش حجم خون منجر به افزایش فشار بر دیواره رگ‌ها و در نتیجه افزایش فشار خون می‌شود.
ضمن اینکه افزودن نمک فراوان به قره‌قروت باعث بالا رفتن سدیم خون می‌شود و در نتیجه ابتلا به بیماری‌هایی مانند پرفشاری خون یا افزایش دفع کلیوی کلسیم را به همراه دارد.
کاهش فشار خون: پپتیدهای مهارکننده ACE
پپتیدهای زیست‌فعال موجود در محصولات لبنی تخمیری مانند قره‌قروت، با مهار آنزیم ACE می‌توانند در کاهش فشار خون مؤثر باشند. آنزیم ACE در تبدیل آنژیوتانسین I به آنژیوتانسین II (که یک منقبض‌کننده قوی عروق است) نقش دارد. مهار این آنزیم منجر به کاهش تولید آنژیوتانسین II و در نتیجه کاهش فشار خون می‌شود.
مطالعات نشان داده‌اند که پپتیدهای مشتق شده از پروتئین‌های شیر می‌توانند فعالیت ACE را تا 53.42% مهار کنند. این پپتیدها در جریان تخمیر توسط باکتری‌های پروبیوتیک تولید می‌شوند و می‌توانند اثرات ضدفشارخونی داشته باشند.
توصیه‌های مصرف قره‌قروت با توجه به وضعیت فشار خون
افراد مبتلا به فشار خون بالا
برای افراد مبتلا به فشار خون بالا، مصرف قره‌قروت به ویژه انواع پرنمک آن توصیه نمی‌شود. ترکیبات نمکی موجود در قره‌قروت می‌تواند وضعیت فشار خون آن‌ها را بدتر کند. در صورت تمایل به مصرف، بهتر است از انواع کم‌نمک و در مقادیر بسیار کم استفاده شود و حتماً با پزشک مشورت شود.
افراد با فشار خون طبیعی
افراد با فشار خون طبیعی می‌توانند قره‌قروت را با رعایت اعتدال در رژیم غذایی خود بگنجانند. توصیه می‌شود از انواع کم‌نمک و تهیه شده به روش بهداشتی استفاده کنند. همچنین، زیاده‌روی در مصرف این ماده غذایی می‌تواند باعث عوارض دیگری مانند اسیدی شدن خون شود.
سایر خواص و مضرات قره‌قروت مرتبط با سلامت قلب و عروق
خواص مفید
قره‌قروت حاوی کلسیم فراوان است که برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها مفید است. همچنین به دلیل محتوای پروتئینی، به تقویت عضلات قلب کمک می‌کند. قره‌قروت به دلیل داشتن خاصیت آنتی‌اکسیدانی، می‌تواند به محافظت از کبد در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک کند و از ابتلا به بیماری کبد چرب پیشگیری نماید.
مضرات و عوارض جانبی
زیاده‌روی در مصرف قره‌قروت به دلیل اسیدی کردن خون می‌تواند منجر به مشکلات قلبی-عروقی شود. همچنین، اسید لاکتیک موجود در قره‌قروت، فعالیت نرون‌های مغزی را کاهش می‌دهد و مصرف بیش از حد آن می‌تواند باعث ضعف حافظه و مشکلات عصبی شود.
مصرف بی‌رویه قره‌قروت ممکن است به خورده شدن دیواره سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها منجر شود که برای سلامت قلب و عروق مضر است.
نتیجه‌گیری
قره‌قروت یک ماده غذایی سنتی و ارزشمند با خواص تغذیه‌ای قابل توجه است، اما در رابطه با فشار خون تأثیرات دوگانه‌ای دارد. از یک سو، نمک افزوده شده به آن می‌تواند باعث افزایش فشار خون شود، و از سوی دیگر، پپتیدهای زیست‌فعال موجود در فرآورده‌های لبنی تخمیری پتانسیل کاهش فشار خون را دارند.
برای افراد مبتلا به فشار خون بالا، احتیاط در مصرف قره‌قروت ضروری است و بهتر است از انواع کم‌نمک آن استفاده کنند یا کلاً از مصرف آن خودداری نمایند. افراد با فشار خون طبیعی می‌توانند با رعایت اعتدال از این ماده غذایی بهره‌مند شوند.
با توجه به خواص متعدد قره‌قروت و همچنین مضرات احتمالی آن، مصرف متعادل و آگاهانه این ماده غذایی سنتی توصیه می‌شود. همچنین، انتخاب قره‌قروت‌های کم‌نمک و تهیه شده به روش بهداشتی می‌تواند عوارض جانبی را کاهش دهد و بهره‌مندی از خواص مفید آن را افزایش دهد.