خطرات قند بارداری برای جنین
قند بارداری یا دیابت بارداری یکی از مشکلات شایعی است که بسیاری از مادران در دوران حاملگی با آن مواجه می‌شوند. این وضعیت که ممکن است در اواسط بارداری بروز پیدا می‌کند، در صورت کنترل‌نشدن می‌تواند سلامت مادر و به‌ویژه جنین را به خطر بیندازد.
آگاهی از خطرات قند بارداری برای جنین به مادران کمک می‌کند تا با اقدامات پیشگیرانه، بارداری سالم‌تری را تجربه کنند. در این مطلب با نگاهی علمی به بررسی عوارض قند بارداری بر جنین و راهکارهای کنترل آن می‌پردازیم. پس با مجله سلامتی دکتریاب همراه شوید.
قند بارداری به چه معناست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟
قند بارداری یا دیابت بارداری نوعی افزایش قند خون است که نخستین بار در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود. این وضعیت معمولاً در نیمه دوم بارداری ایجاد شده و زمانی رخ می‌دهد که بدن مادر نمی‌تواند به‌درستی از انسولین استفاده کند؛ هورمونی که وظیفه کنترل قند خون را بر عهده دارد.
تشخیص قند بارداری با آزمایش تحمل گلوکز (GTT) انجام می‌شود. در این آزمایش، مادر ابتدا ناشتا یک نمونه خون می‌دهد، سپس محلولی شیرین حاوی گلوکز می‌نوشد و بعد از یک تا دو ساعت، مجدد میزان قند خونش اندازه‌گیری می‌شود. اگر سطح قند خون در این مراحل از حد نرمال بالاتر باشد، احتمال وجود قند بارداری مطرح می‌شود و پزشک اقدامات لازم برای کنترل آن را آغاز می‌کند.
شناسایی به‌موقع این مشکل اهمیت زیادی دارد، چرا که در صورت بی‌توجهی، ممکن است بر سلامت مادر و جنین اثر منفی بگذارد. به همین دلیل، پزشکان توصیه می‌کنند همه مادران بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری آزمایش قند را انجام دهند، حتی اگر علائم خاصی نداشته باشند.
چرا قند بارداری برای جنین خطرناک است؟
قند بارداری برخلاف ظاهر بی‌خطرش، می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت جنین باشد. وقتی سطح قند خون مادر بالا می‌رود، این قند اضافی از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود. در نتیجه، بدن جنین نیز شروع به تولید بیشتر انسولین می‌کند تا با این میزان قند مقابله کند. این فرآیند می‌تواند رشد طبیعی جنین را مختل کرده و زمینه‌ساز مشکلات جدی در دوران بارداری و حتی بعد از تولد شود.
یکی از اصلی‌ترین خطرات، رشد بیش از حد جنین است که به آن ماکروزومی گفته می‌شود. نوزادان بزرگ‌تر از حد طبیعی ممکن است در هنگام زایمان با آسیب‌های جسمی مواجه شوند یا نیاز به زایمان سزارین پیدا کنند. از طرف دیگر، قند بارداری می‌تواند باعث افت قند خون شدید در نوزاد پس از تولد شود، چون بدن او به ترشح بالای انسولین عادت کرده است.
Does having gestational diabetes increase the chance of miscarriage?
آیا ابتلا به دیابت بارداری احتمال سقط جنین را افزایش می دهد؟
Miscarriage can occur in any pregnancy. When glucose levels are not well-controlled during pregnancy, there is an increased chance for miscarriage and stillbirth.
سقط جنین در هر بارداری ممکن است رخ دهد. زمانی که سطح گلوکز در دوران بارداری به خوبی کنترل نشود، احتمال سقط جنین و مرده زایی افزایش می‌یابد.
همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که نوزادان متولدشده از مادران مبتلا به دیابت بارداری، در سال‌های بعدی زندگی بیشتر در معرض چاقی، دیابت نوع ۲ و مشکلات متابولیکی قرار می‌گیرند. به‌همین‌دلیل، کنترل قند خون در دوران بارداری نه فقط برای مادر، بلکه برای آینده فرزندش حیاتی است.
تاثیر قند بارداری بر رشد جنین
رشد جنین در دوران بارداری به شرایط مختلفی بستگی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، وضعیت قند خون مادر است. زمانی که مادر به قند بارداری مبتلا می‌شود، میزان گلوکز موجود در خون افزایش پیدا می‌کند و این قند اضافی از طریق جفت وارد جریان خون جنین می‌شود. جنین که در حال رشد است، برای مقابله با این مقدار زیاد گلوکز، مجبور به ترشح بیشتر انسولین می‌شود. این موضوع باعث می‌شود سلول‌های بدن او گلوکز بیشتری جذب کنند و در نتیجه وزن جنین بیش از حد طبیعی افزایش یابد.
این رشد بیش‌ازاندازه ممکن است در ابتدا بی‌خطر به نظر برسد، اما در واقع می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مانند دشواری در زایمان، آسیب‌های فیزیکی هنگام تولد، و حتی اختلال در عملکرد اندام‌های داخلی نوزاد شود. از سوی دیگر، قند بارداری گاهی باعث اختلال در رشد متعادل اعضای بدن جنین نیز می‌شود؛ به‌طوری‌که بافت چربی به‌سرعت رشد می‌کند ولی رشد دیگر اندام‌ها، مانند ریه‌ها، ممکن است عقب بماند.
به همین دلیل، تنظیم و کنترل دقیق سطح قند خون در دوران بارداری می‌تواند نقش کلیدی در رشد سالم و متعادل جنین ایفا کند.
خطرات قند بارداری برای مغز جنین
مغز جنین از حساس‌ترین بخش‌های بدن در دوران رشد است و هر عاملی که تعادل بدن مادر را برهم بزند، می‌تواند بر شکل‌گیری و عملکرد طبیعی مغز تأثیر بگذارد. یکی از این عوامل، قند بارداری است. وقتی سطح قند خون مادر به‌طور غیرطبیعی بالا باشد، جنین در معرض مقادیر زیادی گلوکز قرار می‌گیرد. این شرایط ممکن است باعث بروز اختلالاتی در روند رشد سلول‌های عصبی و شبکه‌های مغزی شود.
مطالعات علمی نشان داده‌اند که دیابت بارداری می‌تواند با افزایش احتمال مشکلات شناختی، اختلال در تمرکز، تأخیر در تکامل گفتار و حتی افزایش احتمال بروز اختلالاتی مانند بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان مرتبط باشد. همچنین برخی تحقیقات از رابطه بین قند کنترل‌نشده در بارداری و افزایش خطر ابتلا به اوتیسم در کودک خبر داده‌اند.
هرچند همه این عوارض قطعی نیستند و به عوامل ژنتیکی و سبک زندگی هم وابسته‌اند، اما روشن است که کنترل قند خون در دوران بارداری می‌تواند نقش مهمی در سلامت روانی و عصبی کودک ایفا کند. پیشگیری بهتر از درمان است، به‌ویژه وقتی پای مغز و آینده فرزند در میان باشد.
احتمال زایمان زودرس به دلیل قند بارداری
یکی از پیامدهای نگران‌کننده قند بارداری، افزایش احتمال زایمان زودرس است. وقتی سطح قند خون در دوران بارداری از حد طبیعی بالاتر می‌رود، ممکن است مجموعه‌ای از واکنش‌های هورمونی و فیزیولوژیکی در بدن مادر اتفاق بیفتد که زایمان را پیش از موعد تحریک کند.
از جمله عواملی که در این زمینه نقش دارند، می‌توان به افزایش مایع آمنیوتیک، التهاب‌های ناشی از دیابت و همچنین فشار خون بالا که اغلب همراه با قند بارداری دیده می‌شود اشاره کرد. این شرایط می‌توانند رحم را برای انقباض زودتر از موعد آماده کنند یا پزشک را مجبور کنند برای حفظ جان مادر و جنین، زایمان را زودتر از تاریخ طبیعی انجام دهد.
زایمان زودرس ممکن است عوارضی برای نوزاد به همراه داشته باشد؛ از جمله مشکلات تنفسی، نارسایی در عملکرد ریه‌ها، یا نیاز به مراقبت ویژه در بخش NICU. به همین دلیل، کنترل دقیق قند خون مادر در طول بارداری نقش مهمی در کاهش خطر زایمان زودرس و تضمین یک زایمان سالم دارد.
تاثیر دیابت بارداری بر وزن نوزاد
یکی از تاثیرات شایع دیابت بارداری، تغییر در وزن نوزاد هنگام تولد است. در اغلب موارد، این تغییر به صورت افزایش وزن غیرطبیعی ظاهر می‌شود؛ حالتی که در علم پزشکی به آن “ماکروزومی” گفته می‌شود. در این وضعیت، وزن نوزاد در هنگام تولد بیش از ۴ کیلوگرم است که می‌تواند چالش‌هایی را در زمان زایمان ایجاد کند.
زمانی که مادر به دیابت بارداری مبتلاست، گلوکز اضافی از طریق جفت وارد بدن جنین می‌شود. در واکنش به این قند زیاد، لوزالمعده جنین شروع به ترشح بیشتر انسولین می‌کند. این انسولین اضافی باعث می‌شود که انرژی به‌سرعت به چربی تبدیل شود و جنین بیشتر از حد معمول وزن بگیرد. این چاقی داخل‌رحمی می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند سختی در زایمان طبیعی، آسیب شانه نوزاد، یا نیاز به زایمان سزارین شود.
If your blood sugar level is higher than the standard range, it can cause your baby to grow too large. Very large babies — those who weigh 9 pounds or more — are more likely to become wedged in the birth canal, have birth injuries or need a C-section birth. Early (preterm) birth.
اگر سطح قند خون شما بالاتر از حد استاندارد باشد، می تواند باعث بزرگ شدن بیش از حد کودک شود. نوزادان بسیار بزرگ – آنهایی که 9 پوند (4 کیلوگرم) یا بیشتر وزن دارند – احتمال بیشتری دارد که در کانال زایمان فرو بروند، آسیب های زایمانی داشته باشند یا نیاز به زایمان سزارین داشته باشند. زایمان زودرس (نارس).
در برخی موارد نیز ممکن است پس از تولد، این نوزادان به دلیل انسولین بالای بدن خود، دچار افت قند خون شوند و نیاز به مراقبت‌های ویژه داشته باشند. از این رو، کنترل دیابت بارداری نه تنها به سلامت مادر کمک می‌کند، بلکه از عوارضی مانند افزایش وزن غیرطبیعی نوزاد هم جلوگیری می‌کند.
مشکلات تنفسی نوزادان متولد شده از مادران دیابتی
به گفته یک متخصص زنان:
تصور کنید مادری با ذوق و شوق منتظر تولد نوزادشه. همه چیز خوب پیش می‌ره، اما در روزهای پایانی بارداری، به او گفته می‌شه که به دیابت بارداری مبتلا شده. یکی از نگرانی‌هایی که در این شرایط ممکنه پیش بیاد، سلامت تنفسی نوزاد بعد از تولده. این دغدغه بی‌دلیل نیست.
نوزادانی که از مادران مبتلا به دیابت بارداری متولد می‌شن، بیشتر از سایر نوزادان در معرض مشکلات تنفسی قرار دارن. یکی از شایع‌ترین این مشکلات، “سندرم دیسترس تنفسی” یا همان RDS هست. این سندرم به دلیل نارس بودن ریه‌ها اتفاق می‌افته و معمولاً در نوزادانی دیده می‌شه که زودتر از موعد یا با وزن بالا به دنیا میان.
دلیل اصلی این اختلال، اینه که بالا بودن قند خون در بدن مادر می‌تونه روند بلوغ ریه‌های جنین رو کند کنه. در نتیجه، نوزاد ممکنه بعد از تولد برای نفس کشیدن نیاز به دستگاه کمک‌تنفسی داشته باشه یا چند روزی رو در بخش مراقبت‌های ویژه بگذرونه.
خبر خوب اینه که با کنترل به‌موقع قند خون در دوران بارداری، احتمال این نوع مشکلات به‌طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کنه. آگاهی و پیگیری مداوم، کلیدیه که هم به مادر آرامش می‌ده و هم به نوزاد فرصتی برای شروعی سالم‌تر.
افزایش احتمال ابتلای کودک به دیابت در آینده
دیابت بارداری تنها یک چالش موقتی در دوران حاملگی نیست؛ بلکه ممکن است اثری بلندمدت بر سلامت فرزند به‌جا بگذارد. تحقیقات نشان داده‌اند که نوزادانی که در دوران رشد درون‌رحمی با قند خون بالا مواجه بوده‌اند، در آینده بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار دارند.
دلیل این موضوع به نحوه عملکرد بدن جنین در برابر قند اضافی بازمی‌گردد. جنینی که به‌طور مداوم در معرض گلوکز بالا قرار دارد، انسولین بیشتری تولید می‌کند. این افزایش مزمن می‌تواند حساسیت بدن کودک به انسولین را در سال‌های بعد کاهش دهد و زمینه‌ساز مقاومت انسولینی شود؛ عاملی کلیدی در ابتلا به دیابت نوع ۲.
Your child won’t automatically develop diabetes because you had gestational diabetes, but there’s some research to suggest that children whose mothers had gestational diabetes are more likely to develop type 2 diabetes or obesity later in life.
به دلیل اینکه شما دیابت بارداری داشته اید، فرزند شما به طور خودکار به دیابت مبتلا نمی شود، اما برخی تحقیقات نشان می دهد که کودکانی که مادرانشان دیابت بارداری داشته اند، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 یا چاقی در مراحل بعدی زندگی دارند.
علاوه بر این، دیابت بارداری می‌تواند سبک تغذیه و سوخت‌وساز بدن نوزاد را تحت تأثیر قرار دهد. کودکانی که از مادران دیابتی متولد می‌شوند، به صورت معمول تمایل بیشتری به اضافه‌وزن، چاقی دوران کودکی و اختلالات متابولیک دارند، که همگی از عوامل خطرساز برای دیابت هستند.
نکته مهم این است که این آینده، قطعی نیست. با مدیریت درست قند بارداری و ایجاد سبک زندگی سالم پس از تولد، می‌توان تا حد زیادی از بروز این مشکل در آینده جلوگیری کرد. نقش آگاهانه مادر در دوران بارداری، می‌تواند به فرزندی سالم و آینده‌ای روشن منجر شود.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری هستند؟
هر کسی ممکن است در دوران بارداری به دیابت بارداری مبتلا شود. اما برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند. آنها عبارتند از:
- بیماری قلبی
- فشار خون بالا
- داشتن چاقی یا اضافه وزن قبل از بارداری
- سابقه شخصی GD (در بارداری های قبلی)
- سابقه خانوادگی دیابت نوع 2
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- سن بالای مادر
- پیش دیابت (سابقه قند خون بالاتر از حد طبیعی)
چگونه می‌توان از خطرات قند بارداری برای جنین جلوگیری کرد؟
خبر خوب این است که با آگاهی و مراقبت صحیح، می‌توان تا حد زیادی از خطرات قند بارداری برای جنین پیشگیری کرد. برخلاف تصور رایج، دیابت بارداری به‌معنای یک بارداری پرخطرِ حتمی نیست؛ بلکه با چند اقدام ساده اما مؤثر، می‌توان شرایط را کنترل و از بروز عوارض برای جنین جلوگیری کرد.
اولین و مهم‌ترین قدم، تشخیص به‌موقع است. انجام آزمایش قند خون در زمان توصیه‌شده (معمولا بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری) به پزشک کمک می‌کند تا زودتر اقدام به کنترل سطح قند کند.
رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم نیز نقش مهمی دارد. کاهش مصرف قندهای ساده، غذاهای فرآوری‌شده و نوشیدنی‌های شیرین و در عوض، استفاده از مواد غذایی با فیبر بالا و کربوهیدرات‌های پیچیده، به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند.
فعالیت بدنی سبک و منظم مانند پیاده‌روی روزانه، یوگای بارداری یا حرکات کششی مخصوص، نه‌تنها به کاهش قند خون کمک می‌کند، بلکه روحیه مادر را نیز تقویت می‌نماید.
در برخی موارد، پزشک ممکن است دارو یا انسولین تجویز کند. پایبندی به برنامه درمانی و مراجعه منظم به پزشک نیز بخش مهمی از پیشگیری از عوارض برای جنین است.
در نهایت، مهم است مادران بدانند که مراقبت‌های درست و پیوسته، می‌توانند بارداری را به تجربه‌ای سالم و آرامش‌بخش تبدیل کنند.
رژیم غذایی مناسب برای کنترل قند بارداری
رژیم غذایی در دوران بارداری، به‌ویژه زمانی که قند خون بالاست، به یکی از اصلی‌ترین ابزارهای مدیریت سلامتی تبدیل می‌شود. تغذیه صحیح نه‌تنها به کنترل قند خون کمک می‌کند، بلکه نقش مؤثری در رشد متعادل جنین و پیشگیری از عوارض بعدی دارد.
در رژیم غذایی مناسب برای کنترل قند بارداری، هدف اصلی حفظ تعادل است؛ نه گرسنگی دادن به بدن، نه پرخوری. اولین نکته، پرهیز از قندهای ساده مانند شیرینی‌ها، نوشابه‌ها، آبمیوه‌های صنعتی و نان سفید است. این مواد خیلی سریع قند خون را بالا می‌برند و کنترل آن را دشوار می‌کنند.
به‌جای آن، باید تمرکز روی کربوهیدرات‌های پیچیده و پر فیبر مانند نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر و حبوبات باشد. این غذاها آهسته‌تر در بدن جذب می‌شوند و باعث نوسان ناگهانی قند خون نمی‌شوند.
پروتئین‌های سالم مثل گوشت سفید، تخم‌مرغ، ماهی، لبنیات کم‌چرب و مغزها نیز باید در هر وعده غذایی گنجانده شوند. این ترکیبات احساس سیری را افزایش می‌دهند و به ثبات قند خون کمک می‌کنند.
وعده‌های غذایی بهتر است در حجم کم اما با تعداد بیشتر در طول روز مصرف شوند، مثلاً ۳ وعده اصلی و ۲ یا ۳ میان‌وعده. این روش کمک می‌کند قند خون در یک سطح پایدار باقی بماند.
نکته مهم دیگر، نوشیدن آب کافی و پرهیز از نوشیدنی‌های شیرین است. همچنین، نباید از چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو و مغزها غافل شد، البته در حد تعادل.
عالی! در ادامه یک جدول نمونه برنامه غذایی روزانه برای مادران مبتلا به قند بارداری آماده کردم که ترکیبی از مواد غذایی مفید، قابل‌دسترس و کنترل‌کننده قند خون هست. این جدول مناسب یک روز عادیه و می‌تونه با نظر پزشک یا متخصص تغذیه، متناسب با شرایط فردی تنظیم بشه.
| وعده غذایی | مواد غذایی پیشنهادی | نکات تغذیه‌ای |
|---|---|---|
| صبحانه | نان سبوس‌دار + تخم‌مرغ آب‌پز + خیار و گوجه + چای بدون قند | از کره، مربا یا عسل پرهیز شود. نان ترجیحا سنگک یا نان جو باشد. |
| میان‌وعده صبح | یک عدد سیب + چند عدد بادام خام | میوه‌ها در حد کنترل‌شده مصرف شوند. از میوه‌های بسیار شیرین مانند موز رسیده اجتناب شود. |
| ناهار | برنج قهوه‌ای (نصف لیوان) + خوراک مرغ یا ماهی کبابی + سبزیجات بخارپز + ماست کم‌چرب | پرهیز از سرخ‌کردنی‌ها. مصرف سبزیجات پخته‌شده یا بخارپز بهتر است. |
| میان‌وعده عصر | یک عدد میوه فصل + بیسکوییت سبوس‌دار یا دو عدد گردو | میان‌وعده‌ها برای جلوگیری از افت یا افزایش ناگهانی قند ضروری هستند. |
| شام | سوپ جو یا عدسی + تکه‌ای نان سبوس‌دار + سالاد بدون سس | شام سبک و زودهنگام مصرف شود. از مصرف نان سفید یا نوشیدنی‌های شیرین پرهیز گردد. |
| میان‌وعده شب | شیر کم‌چرب یا شیر بادام بدون قند + یک کف دست نان تست سبوس‌دار | وعده شب باید سبک اما سیرکننده باشد تا از افت قند در خواب جلوگیری شود. |
در نهایت، بهتر است مادر باردار زیر نظر یک متخصص تغذیه، برنامه غذایی شخصی‌سازی‌شده‌ای داشته باشد که هم نیازهای خودش را برآورده کند و هم رشد سالم جنین را تضمین نماید.
نقش ورزش در کاهش قند خون در دوران بارداری
ورزش در دوران بارداری نه‌تنها مجاز است، بلکه می‌تواند یکی از مؤثرترین راهکارهای طبیعی برای کنترل قند خون باشد. فعالیت بدنی منظم به مادر کمک می‌کند تا قند اضافی موجود در خون را بسوزاند، عملکرد انسولین را بهبود ببخشد و در نتیجه، سطح قند خون را در محدوده سالم نگه دارد.
ورزش باعث می‌شود عضلات به‌طور مستقیم از گلوکز برای تأمین انرژی استفاده کنند. این فرایند باعث کاهش طبیعی قند خون می‌شود، بدون اینکه نیازی به دارو باشد. همچنین ورزش منظم از اضافه‌وزن بیش از حد جلوگیری می‌کند، سطح انرژی مادر را افزایش می‌دهد و حتی به بهتر خوابیدن و کاهش استرس کمک می‌کند.
برای زنان باردار، فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی روزانه، شنا، حرکات کششی آرام، یوگای بارداری یا تمرینات ساده با توپ مناسب هستند. البته بهتر است هر نوع فعالیتی زیر نظر پزشک یا مربی متخصص بارداری انجام شود.
نکته مهم این است که نیازی به ورزش سنگین یا طولانی‌مدت نیست؛ حتی ۲۰ تا ۳۰ دقیقه حرکت ملایم در روز می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در کنترل قند خون داشته باشد.
در نهایت، ترکیب یک رژیم غذایی سالم با فعالیت بدنی منظم، بهترین ترکیب برای مدیریت قند بارداری و داشتن بارداری‌ای سالم و ایمن برای مادر و جنین محسوب می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در دوران بارداری، به‌ویژه زمانی که موضوع قند بارداری مطرح است، بی‌توجهی به علائم یا تأخیر در مراجعه به پزشک می‌تواند پیامدهای جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. بنابراین آگاهی از زمان‌هایی که نیاز به مراجعه فوری به پزشک وجود دارد، بسیار مهم است.
اگر مادر باردار علائمی مانند تشنج، تاری دید، تپش قلب، تشنگی و ادرار بیش‌ازحد، سرگیجه مداوم یا بی‌حسی در اندام‌ها را تجربه کند، این‌ها می‌توانند نشانه‌ای از افزایش شدید قند خون باشند و باید فوراً بررسی شوند.
همچنین در صورتی که کاهش حرکات جنین حس شود، یا تغییرات ناگهانی در فشار خون یا وزن بدن رخ دهد، باید بدون تأخیر با پزشک یا ماما مشورت شود.
حتی در صورت نبود علائم هشداردهنده، مراجعه منظم به پزشک یا مرکز مراقبت بارداری برای کنترل قند خون، پیگیری وضعیت رشد جنین و بررسی سلامت عمومی مادر ضروری است. پزشک بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری آزمایش قند خون را تجویز می‌کند و در صورت تشخیص دیابت بارداری، برنامه درمانی مناسبی تنظیم خواهد کرد.
به‌یاد داشته باشید که مراقبت پزشکی به‌موقع نه‌تنها از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند، بلکه آرامش خاطر بیشتری برای مادر به‌همراه دارد. بهتر است هیچ علامتی را نادیده نگیرید و حتی در صورت تردید، با پزشک مشورت کنید.
لیست پزشکان مرتبط:
فریدون عزیزیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران- آریا ستودهفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- علیرضا استقامتیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- سید حسین دهقان منشادیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- محسن خوش نیت نیکوفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- شهین یار احمدیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- منوچهر محمدبیگیفوق تخصص غدد، تیرویید، دیابت، رشد و متابولیسم | تهران
- اشرف شاه علیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم بالغین | تهران
- بهناز قاضی سعیدیفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
- سارا بحریفوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم | تهران
