خواص شیره و ارده (تاثیرات شگفت انگیز و مضرات مصرف بیش از اندازه)
شیره و ارده از قدیمی‌ترین خوراکی‌های سنتی در ایران هستند که به خاطر ارزش غذایی بالایشان و خواص خوبی که دارند، همواره محبوب بوده‌اند. ترکیب این دو ماده غذایی سالم، یکی از بهترین گزینه‌ها برای صبحانه و تنقلات است که هم انرژی زیادی به بدن می‌دهد و هم کمک می‌کند تا از بروز بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری شود. شیره، معمولاً از انگور، خرما یا توت درست می‌شود و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی است. ارده هم به‌دست‌آمده از دانه‌های آسیاب‌شده کنجد است و منبع خوبی از پروتئین، کلسیم و چربی‌های مفید به شمار می‌رود. در ادامه، به خواص شیره و ارده و تأثیرات مثبت آنها بر سلامت بدن می‌پردازیم.
خواص شیره و ارده
تأمین انرژی طبیعی و پایدار برای بدن
یکی از مهم‌ترین خواص شیره و ارده، تأمین انرژی طبیعی و پایدار برای بدن است. شیره به خاطر قندهای طبیعی مثل گلوکز و فروکتوز، انرژی فوری به بدن می‌دهد و ارده با چربی‌های سالم و پروتئین‌ها، انرژی طولانی‌مدت فراهم می‌کند. گلوکز و فروکتوز به سرعت جذب خون می‌شوند و سطح قند خون را بالا می‌برند که این افزایش سریع قند، انرژی فوری را برای فعالیت‌های روزانه فراهم می‌کند. چربی‌های سالم موجود در ارده، به ویژه اسیدهای چرب غیراشباع، به آرامی هضم می‌شوند و انرژی را به تدریج در دسترس بدن قرار می‌دهند. پروتئین‌ها نیز نقش مهمی در تأمین انرژی پایدار دارند و به حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی کمک می‌کنند. این ترکیب مخصوصاً برای کسانی که فعالیت‌های فیزیکی یا ذهنی زیادی دارند، مانند ورزشکاران یا دانش‌آموزان، بسیار مفید است. مصرف شیره و ارده در صبحانه می‌تواند خستگی را کاهش دهد و به بهبود عملکرد جسمی و ذهنی کمک کند.
تقویت استخوان‌ها و جلوگیری از پوکی استخوان
ارده به خاطر داشتن کلسیم و فسفر زیاد، برای تقویت استخوان‌ها بسیار مؤثر است. کلسیم یکی از اصلی‌ترین مواد معدنی سازنده استخوان است و نقش حیاتی در حفظ سلامت و استحکام آن دارد. فسفر نیز در کنار کلسیم، به تشکیل کریستال‌های هیدروکسی‌آپاتیت کمک می‌کند که ساختار اصلی استخوان را تشکیل می‌دهند. همچنین، شیره هم شامل آهن و مواد معدنی ضروری است که باعث افزایش استحکام استخوان‌ها می‌شود. آهن نقش مهمی در تولید کلاژن دارد که پروتئین اصلی بافت همبند استخوان است. مواد معدنی دیگر مانند منیزیم و روی نیز در سلامت استخوان نقش دارند. منیزیم به جذب کلسیم کمک می‌کند و روی در فعالیت سلول‌های استخوان‌ساز نقش دارد. مصرف مرتب شیره و ارده می‌تواند از بیماری‌هایی که به خاطر کمبود کلسیم به وجود می‌آیند، مانند پوکی استخوان، جلوگیری کند. پوکی استخوان یک بیماری خاموش است که با کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی همراه است. این موضوع به خصوص برای زنان یائسه و سالمندان که نیاز بیشتری به این مواد دارند، اهمیت دارد.
افزایش هموگلوبین و پیشگیری از کم‌خونی
کم‌خونی یکی از مشکلات شایع تغذیه‌ای است که بیشتر در زنان و کودکان مشاهده می‌شود. شیره انگور یا خرما غنی از آهن است که به تولید هموگلوبین در خون کمک می‌کند. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌کند. کمبود آهن منجر به کاهش تولید هموگلوبین و در نتیجه کم‌خونی می‌شود. ارده هم به خاطر داشتن اسید فولیک و مواد مغذی دیگر، جذب آهن را بهتر می‌کند. اسید فولیک که به عنوان ویتامین B9 نیز شناخته می‌شود، نقش مهمی در تولید گلبول‌های قرمز خون دارد و به جذب بهتر آهن کمک می‌کند. مواد مغذی دیگر مانند ویتامین C نیز جذب آهن را افزایش می‌دهند. ترکیب شیره و ارده می‌تواند به پیشگیری و درمان کم‌خونی کمک کند و انرژی بدن را افزایش دهد.
بهبود عملکرد گوارشی و پیشگیری از یبوست
شیره و ارده به خاطر وجود فیبر طبیعی، در بهبود عملکرد گوارشی بسیار مؤثر هستند. فیبر ارده به حرکت غذا در روده کمک می‌کند و از یبوست جلوگیری می‌نماید. فیبر موجود در ارده، که عمدتاً از نوع فیبر نامحلول است، حجم مدفوع را افزایش می‌دهد و باعث تحریک حرکات دودی روده می‌شود. این تحریک به عبور آسان‌تر غذا از روده کمک کرده و از یبوست جلوگیری می‌کند. به علاوه، شیره به سبب خاصیت ملین بودنش، فرآیند هضم را ساده‌تر می‌کند. قندهای طبیعی موجود در شیره مانند سوربیتول، خاصیت ملین دارند و به نرم شدن مدفوع کمک می‌کنند. این ترکیب گزینه‌ای عالی برای کسانی است که می‌خواهند سلامت گوارش خود را بهبود بخشند.
تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن
سیستم ایمنی قوی به بدن کمک می‌کند تا بتواند با بیماری‌ها و عفونت‌ها مقابله کند. شیره و ارده دارای آنتی‌اکسیدان‌هایی مثل ویتامین E هستند که به بهبود سیستم ایمنی کمک می‌کند. ویتامین E یک آنتی‌اکسیدان قوی است که از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. رادیکال‌های آزاد ترکیباتی ناپایدار هستند که در اثر فرآیندهای طبیعی بدن و عوامل محیطی مانند آلودگی هوا و استرس تولید می‌شوند. همچنین، مواد معدنی این ترکیب مانند روی و منیزیم در تولید سلول‌های ایمنی و حفظ سلامت بدن اهمیت زیادی دارند. روی در تولید و فعال‌سازی سلول‌های T و B نقش دارد که سلول‌های اصلی سیستم ایمنی هستند. منیزیم نیز در بسیاری از واکنش‌های بیوشیمیایی بدن از جمله تولید پروتئین و DNA نقش دارد که برای عملکرد صحیح سیستم ایمنی ضروری هستند.
کاهش سطح استرس و بهبود سلامت روان
مواد مغذی در شیره و ارده، مانند منیزیم و ویتامین‌های گروه B، در بهبود عملکرد سیستم عصبی و کاهش استرس مؤثرند. منیزیم نقش مهمی در تنظیم فعالیت نوروترانسمیترها دارد که مواد شیمیایی پیام‌رسان در مغز هستند. ویتامین‌های گروه B نیز در تولید انرژی سلول‌های عصبی و حفظ سلامت آنها نقش دارند. این ترکیب می‌تواند با تنظیم سطح هورمون‌های استرس و افزایش تولید سروتونین، خلق‌وخو را بهتر کند و اضطراب را کاهش دهد. سروتونین یک نوروترانسمیتر است که نقش مهمی در تنظیم خلق‌وخو، خواب و اشتها دارد. به همین خاطر، استفاده از شیره و ارده برای افرادی که دچار استرس روزانه یا بی‌خوابی هستند، بسیار مفید است.
تقویت قوای جنسی و افزایش باروری
شیره و ارده به دلیل داشتن ترکیبات مغذی و انرژی‌زا، به تقویت قوای جنسی و افزایش باروری هم کمک می‌کنند. مواد معدنی مانند روی و سلنیوم در این ترکیب به تولید هورمون‌های جنسی و بهبود عملکرد دستگاه تناسلی مؤثر هستند. روی نقش مهمی در تولید اسپرم و تستوسترون در مردان دارد و سلنیوم نیز به حفظ سلامت اسپرم کمک می‌کند. در زنان، این مواد معدنی در تنظیم چرخه‌ی قاعدگی و بهبود کیفیت تخمک‌ها نقش دارند. این خاصیت باعث می‌شود که شیره و ارده یک مکمل طبیعی خوب برای تقویت زندگی جنسی باشند.
کنترل وزن و پیشگیری از چاقی
برخلاف تصور عمومی، شیره و ارده می‌توانند به کنترل وزن هم کمک کنند؛ البته به شرطی که به مقدار مناسب مصرف شوند. پروتئین و چربی‌های سالم موجود در ارده احساس سیری طولانی‌مدت به وجود می‌آورد و از پرخوری جلوگیری می‌کنند. پروتئین‌ها به آرامی هضم می‌شوند و باعث افزایش احساس سیری می‌شوند. چربی‌های سالم نیز با کاهش سرعت تخلیه معده، احساس سیری را افزایش می‌دهند. شیره به دلیل داشتن قندهای طبیعی، می‌تواند انرژی لازم را بدون افزایش وزن تأمین کند. قندهای طبیعی موجود در شیره نسبت به قندهای تصفیه شده، شاخص گلیسمی پایین‌تری دارند و باعث افزایش ناگهانی قند خون نمی‌شوند.
حفظ سلامت پوست و مو
ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در شیره ارده، به حفظ سلامت پوست و مو کمک می‌کنند. ویتامین E در این ترکیب، به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی، از آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد جلوگیری کرده و روند پیری پوست را کند می‌کند. ویتامین E با محافظت از غشای سلولی، از آسیب‌های ناشی از اشعه UV و آلودگی هوا جلوگیری می‌کند. همچنین، آهن و روی موجود در شیره ارده به رشد و تقویت موها کمک می‌کند. آهن نقش مهمی در تولید هموگلوبین و رساندن اکسیژن به فولیکول‌های مو دارد و روی نیز در تقسیم سلولی و رشد مو نقش دارد.
بهبود سلامت قلب و عروق
استفاده از شیره ارده می‌تواند به بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند. چربی‌های مفید در ارده، سطح کلسترول بد خون را کاهش داده و از تصلب شرایین جلوگیری می‌کنند. اسیدهای چرب غیراشباع موجود در ارده، به ویژه اسید اولئیک و لینولئیک، به کاهش LDL و افزایش HDL کمک می‌کنند. همچنین، شیره به دلیل داشتن ترکیبات آنتی‌اکسیدانی، از التهاب و آسیب‌های عروقی جلوگیری کرده و کیفیت کلی سیستم قلبی را بهبود می‌بخشد. آنتی‌اکسیدان‌ها با کاهش التهاب در دیواره عروق، از تشکیل پلاک و بروز بیماری‌های قلبی جلوگیری می‌کنند.
مضرات شیره و ارده
افزایش وزن و خطر چاقی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که با مصرف زیاد شیره ارده پیش می‌آید، افزایش وزن و خطر چاقی است. شیره ارده حاوی قندهای طبیعی و چربی‌های سالم است که اگر در مقدار مناسب مصرف شود، خوب است؛ اما اگر بدون توجه به نیاز بدن مصرف شود، کالری اضافی آن به شکل چربی در بدن ذخیره خواهد شد. هر گرم چربی حدود ۹ کالری و هر گرم قند حدود ۴ کالری دارد، بنابراین مصرف بی‌رویه این مواد به راحتی می‌تواند منجر به افزایش وزن شود. این موضوع به‌ویژه برای افرادی که فعالیت بدنی کمی دارند یا دچار مشکلات متابولیکی هستند، می‌تواند سریعاً منجر به چاقی گردد. مشکلات متابولیکی مانند کم‌کاری تیروئید یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) می‌توانند توانایی بدن در سوزاندن کالری را کاهش دهند و افزایش وزن را تسریع کنند. علاوه بر این، مصرف زیاد شیره ارده می‌تواند مدیریت وزن را برای افراد سخت‌تر کند. افزایش وزن ناشی از مصرف زیاد کالری می‌تواند باعث افزایش اشتها و میل به خوردن بیشتر شود و در نتیجه، یک دور باطل از افزایش وزن و دشواری در کاهش آن ایجاد کند.
افزایش سطح قند خون و خطر دیابت
شیره، به‌خصوص شیره خرما یا انگور، دارای قندهای ساده مانند گلوکز و فروکتوز است که به سرعت جذب خون می‌شوند و می‌توانند سطح قند خون را بالا ببرند. گلوکز و فروکتوز به سرعت توسط بدن جذب شده و وارد جریان خون می‌شوند، که این افزایش ناگهانی قند خون، پانکراس را برای تولید انسولین بیشتر تحریک می‌کند. اگر شیره ارده به مقدار زیاد و به طور مداوم مصرف شود، می‌تواند مقاومت به انسولین را افزایش داده و خطر دیابت نوع ۲ را بالا ببرد. در مقاومت به انسولین، سلول‌های بدن به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند و قند نمی‌تواند به طور مؤثر وارد سلول‌ها شده و به عنوان منبع انرژی استفاده شود. این وضعیت منجر به افزایش مداوم قند خون و در نهایت دیابت نوع ۲ می‌شود. افراد مبتلا به دیابت یا کسانی که در معرض این بیماری هستند، مانند افراد دارای سابقه خانوادگی دیابت، چاقی یا کم‌تحرکی، باید مصرف شیره ارده را با احتیاط و ترجیحاً تحت نظر پزشک کنترل کنند تا از مشکلات جدی جلوگیری شود.
بروز مشکلات گوارشی در مصرف بیش از اندازه
شیره و ارده هر دو دارای طبیعت گرم هستند و مصرف بیش از حد آنها می‌تواند باعث بروز مشکلات گوارشی مانند سوزش معده، نفخ و حالت تهوع شود. طبع گرم این مواد غذایی می‌تواند تعادل طبیعی دستگاه گوارش را به هم بزند و باعث افزایش تولید اسید معده شود که منجر به سوزش معده و رفلاکس می‌شود. به‌ویژه برای افرادی که دچار مشکلات گوارشی مانند رفلاکس هستند، این ترکیب می‌تواند علائم آنها را تشدید کند. رفلاکس معده یک بیماری است که در آن اسید معده به مری بازمی‌گردد و باعث سوزش، درد و ناراحتی می‌شود. همچنین، مصرف زیاد شیره ارده به دلیل غلظت بالای قند، ممکن است به ایجاد حس سنگینی در معده و اختلال در فرایند هضم منجر شود. قند زیاد می‌تواند باعث کند شدن حرکت غذا در دستگاه گوارش شود و احساس پری و سنگینی را ایجاد کند.
ایجاد حساسیت در برخی افراد
برخی افراد ممکن است به ارده یا شیره حساسیت داشته باشند. حساسیت به ارده معمولاً به‌علت وجود ترکیبات خاص در کنجد ایجاد می‌شود و می‌تواند علائمی مانند خارش، قرمزی پوست یا حتی واکنش‌های آلرژیک شدیدتر را به همراه داشته باشد. کنجد حاوی پروتئین‌هایی است که می‌توانند در برخی افراد سیستم ایمنی را تحریک کرده و واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند. علائم آلرژی می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و شامل کهیر، تورم، مشکلات تنفسی و آنافیلاکسی باشد. همچنین شیره به دلیل قند بالا ممکن است برای برخی افراد واکنش‌های حساسیتی ایجاد کند. قند زیاد می‌تواند باعث افزایش تولید هیستامین در بدن شود که یک ترکیب شیمیایی درگیر در واکنش‌های آلرژیک است. افرادی که به مواد غذایی خاص حساسیت دارند باید با احتیاط بیشتری شیره ارده مصرف کنند.
خطر افزایش کلسترول بد (LDL) در مصرف بیش از حد
اگرچه ارده شامل چربی‌های سالم است، اما مصرف زیاد آن می‌تواند سطح کلسترول کلی بدن را افزایش دهد و به مرور زمان خطر ابتلا به مشکلات قلبی و عروقی را بالا ببرد. چربی‌های سالم موجود در ارده، به ویژه اسیدهای چرب غیراشباع، برای سلامتی مفید هستند، اما مصرف بیش از حد آنها همچنان می‌تواند کالری زیادی را وارد بدن کند و منجر به افزایش وزن و در نتیجه افزایش سطح کلسترول شود. ترکیبات موجود در شیره هم می‌توانند در صورت استفاده نادرست، به افزایش چربی خون کمک کنند و زمینه‌ساز بیماری‌هایی مانند تصلب شرایین شوند. تصلب شرایین یک بیماری است که در آن پلاک در دیواره عروق خونی تجمع می‌یابد و باعث باریک شدن و سخت شدن آنها می‌شود که خطر حمله قلبی و سکته را افزایش می‌دهد. داشتن تعادل در مصرف شیره ارده برای افرادی که به سلامت قلب خود اهمیت می‌دهند، بسیار مهم است.
تأثیر منفی بر سلامت دندان‌ها
شیره ارده به دلیل داشتن قندهای طبیعی ممکن است بر سلامت دندان‌ها تأثیر منفی بگذارد. مصرف مداوم و زیاد شیره سبب ایجاد پلاک‌های دندانی و افزایش خطر پوسیدگی می‌شود، به‌ویژه اگر دندان‌ها بعد از مصرف به خوبی تمیز نشوند. قند موجود در شیره توسط باکتری‌های دهان متابولیزه شده و اسید تولید می‌کند که به مینای دندان حمله می‌کند و باعث پوسیدگی می‌شود. شیره خاصیت چسبندگی دارد و می‌تواند مدت زیادی روی سطح دندان‌ها باقی بماند، که این نیز محیط خوبی برای رشد باکتری‌های دهان ایجاد می‌کند. رعایت بهداشت دهان و دندان، از جمله مسواک زدن منظم و استفاده از نخ دندان، پس از مصرف شیره ارده برای جلوگیری از این مشکلات ضروری است.
افزایش دمای بدن و ایجاد ناراحتی در افراد با مزاج گرم
شیره ارده دارای طبیعت گرم است و مصرف زیاد آن می‌تواند در افرادی که مزاج گرم دارند، باعث بروز علائمی مانند گر گرفتگی، تعریق زیاد و بی‌قراری شود. در طب سنتی، مزاج گرم به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن حرارت بدن بیشتر از حد طبیعی است و می‌تواند منجر به علائمی مانند خشکی پوست، تشنگی زیاد و تحریک‌پذیری شود. گاهی اوقات مصرف ارده می‌تواند باعث ایجاد احساس گرما و ناراحتی شود، در این صورت بهتر است مصرف آن را کاهش داده و همراه با مواد غذایی خنک‌کننده مصرف کنیم. مواد غذایی خنک‌کننده مانند خیار، هندوانه، ماست و سبزیجات تازه می‌توانند به تعادل دمای بدن کمک کنند.
افزایش خطر مشکلات کبدی با مصرف طولانی‌مدت
اگر شیره ارده را به مدت طولانی و به مقدار زیاد مصرف کنید، ممکن است به کبد شما آسیب برساند. شیره به دلیل قندهای ساده و چربی‌هایی که دارد، اگر زیاد مصرف شود، می‌تواند باعث تجمع چربی در کبد شود و خطر ابتلا به کبد چرب را بالا ببرد. کبد چرب یک بیماری است که در آن چربی در سلول‌های کبد تجمع می‌یابد و می‌تواند منجر به التهاب، آسیب و در نهایت نارسایی کبد شود. این موضوع به‌ویژه برای کسانی که غذای‌های پرکالری و نامتعادل می‌خورند، مهم است. رژیم غذایی پرکالری و نامتعادل، به ویژه اگر حاوی مقدار زیادی قند و چربی باشد، می‌تواند فشار زیادی را بر کبد وارد کند و خطر ابتلا به بیماری‌های کبدی را افزایش دهد.
لیست پزشکان مرتبط:
مهرداد نصراله زاده ثابتمتخصص تغذیه و رژیم درمانی | تهران- سعید حسینیدکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- احمدرضا درستی مطلقدکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- مریم مظاهریوندکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- رضا راست منشدکترا تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- مرتضی عقباییدکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- امید صالحیاندکترای تخصصی فیزیولوژی و تغذیه ورزشی | تهران
- وحید خانیکارشناس تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- مونا نوروزیمتخصص تغذیه و رژیم درمانی | تهران
- زهرا اصلانیکارشناس ارشد تغذیه در جامعه | تهران
